Kategoria: Pomorski Przegląd Gospodarczy

Rozmowę prowadzi Marcin Wandałowski – redaktor prowadzący „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”.

Ostatni raz rozmawialiśmy pięć lat temu, kiedy świat znajdował się w zupełnie innej, przedpandemicznej erze. W tamtym okresie TMA Automation specjalizowało się w dostarczaniu swoim klientom technologii automatyzacyjnych opartych w dużej mierze o Wasze własne rozwiązania z obszaru robotyki. Czy przez ten czas profil działalności firmy uległ zmianie, czy też podążacie dalej podobną ścieżką?

Od naszego ostatniego spotkania profil firmy nie zmienił się zbytnio – nadal koncentrujemy się na automatyzowaniu i robotyzowaniu produkcji, a naszym głównym produktem pośrednim jest nasz autorski robot, którego używamy w naszych aplikacjach. Stanowi on trzon wykonywanych przez TMA Automation instalacji, co swoją drogą odróżnia nas od wielu konkurentów, którzy integrują w swoich rozwiązaniach roboty zakupione od firm trzecich. Postrzegam to jako jedną z naszych przewag, gdyż bazując na własnych urządzeniach, jesteśmy w stanie lepiej, precyzyjniej przygotować całą maszynę od strony procesowej i software’owej.

Czy przez ten czas istotnie zmieniło się portfolio Waszych klientów?

Nadal w największym stopniu skupiamy się na projektach dostarczanych dla sektora przemysłu tworzyw sztucznych, oferując paletyzery bazujące na naszych własnych robotach. W tym obszarze nasze rozwiązania sprawdzają się szczególnie dobrze, gdyż są w stanie wykonywać pracę, zajmując relatywnie niewielką powierzchnię. A z perspektywy klientów każdy jej centymetr jest na wagę złota – szczególnie jeśli mowa o zakładach starszej daty, istniejących od dziesiątek lat, nieprojektowanych z myślą o współczesnych urządzeniach automatyzacyjnych produkcję. U niektórych klientów zaoszczędzony metr kwadratowy hali produkcyjnej potrafi stanowić dużo większą wartość niż różnica cenowa pomiędzy ofertami firm automatyzacyjnych. Sądzę, że dobrze udało nam się „wstrzelić” z naszym produktem w tę branżę.

U niektórych klientów zaoszczędzony metr kwadratowy hali produkcyjnej potrafi stanowić dużo większą wartość niż różnica cenowa pomiędzy ofertami firm automatyzacyjnych.

Domyślam się, że względem 2018 r. rozwinęliście się także wyraźnie pod kątem stricte sprzedażowym.

Paradoksalnie – pomimo rozwoju firmy – nie zwiększyliśmy raptownie naszej sprzedaży, jeśli chodzi o liczbę systemów, natomiast zdecydowanie podnieśliśmy poziom skomplikowania i zaawansowania technologicznego naszych rozwiązań. Można powiedzieć, że nie poszliśmy w ilość, lecz w wielkość projektów, rozumianą jako zwiększenie wolumenu sprzętu oraz wartości poszczególnych instalacji. Z tego też względu wynajęliśmy dwa lata temu halę produkcyjną, w której jesteśmy w stanie montować i integrować większe rozwiązania – wykorzystywane przez nas wcześniej w tym w celu pomieszczenia w Pomorskim Parku Naukowo­‑Technologicznym stały się z naszej perspektywy zbyt małe.

Paradoksalnie – pomimo rozwoju firmy – nie zwiększyliśmy raptownie naszej sprzedaży, jeśli chodzi o liczbę systemów, natomiast zdecydowanie podnieśliśmy poziom skomplikowania i zaawansowania technologicznego naszych rozwiązań. Można powiedzieć, że nie poszliśmy w ilość, lecz w wielkość projektów.

W jaki sposób TMA Automation udało się przejść przez okres pandemii – był to czas kryzysu, czy wręcz przeciwnie: nowych szans?

Mówiąc szczerze: pandemia była dla nas bardzo dobrym okresem, mogę wręcz śmiało powiedzieć, że nam pomogła – w tym czasie nasze obroty wyraźnie wzrosły, udało nam się zrobić duży krok do przodu. Początek kryzysu wcale tego nie zapowiadał, gdyż jego pierwsze dwa miesiące były dość skomplikowane – musieliśmy dostosować się do pracy zdalnej, co z punktu widzenia firmy inżynierskiej nie jest rzeczą naturalną. Nie da się niestety na dłuższą metę projektować i składać robotów pracując zdalnie.

Z tego też względu po 2‑3 miesiącach cała załoga wróciła do pracy „na miejscu” – oczywiście po uprzednim wprowadzeniu szeregu udogodnień, w tym m.in. zakupu odpowiednich licencji oraz sprzętu umożliwiającego komfortowe przeprowadzanie rozmów online z klientami. Szybko przekonaliśmy się, że przynosi nam to spore oszczędności – przed pandemią razem ze wspólnikiem często wyjeżdżaliśmy w wielodniowe delegacje, odwiedzając za jednym razem np. pięciu naszych klientów, a zapoczątkowany w trakcie pandemii trend komunikacji zdalnej pozwalał na nawiązanie w tym samym czasie kontaktu np. z dziesięcioma klientami przy znikomych kosztach.

Pandemia bez wątpienia wpłynęła na wzrost akceptowalności takiej formy kontaktu wśród przedsiębiorców – wcześniej była ona dopuszczalna praktycznie jedynie przez tych największych, korporacyjnych. Od dwóch‑trzech lat „zeszło” to jednak niżej, do poziomu mniejszych firm, które przestały bać się tej formy komunikacji.

Pandemia bez wątpienia wpłynęła na wzrost akceptowalności komunikacji zdalnej wśród przedsiębiorców – wcześniej była ona dopuszczalna praktycznie jedynie przez tych największych, korporacyjnych. Od dwóch‑trzech lat „zeszło” to jednak niżej, do poziomu mniejszych firm, które przestały bać się tej formy kontaktu.

Pandemia w zasadzie już się skończyła – czy w związku z tym komunikacja w formie zdalnej jest nadal akceptowana przez Państwa klientów?

Cały czas jest ona preferowana. Nie oznacza to jednak, że jesteśmy zupełnie odcięci od bezpośrednich relacji z klientami, gdyż często i aktywnie jesteśmy obecni na branżowych targach. Jeździliśmy na nie również w trakcie pandemii, choć oczywiście w tamtym czasie wydarzenia te odbywały się w znacznie mniejszej skali. Swoją drogą, jeżdżąc na targi w erze popandemicznej, zauważam bardzo dużą potrzebę osobistego kontaktu ze strony klientów. Powiedziałbym, że wielu z nich stęskniło się za bezpośrednimi rozmowami, wymianą informacji, dyskusjami dotyczącymi naszej współpracy – wideokonferencje nie są w stanie ich całkowicie zastąpić.

Podczas naszej ostatniej rozmowy powiedział Pan, że czeka nas niebawem tsunami automatyzacyjne – nie wiadomo tylko, czy nastąpi za 5, 10 czy 20 lat. Czy można powiedzieć, że jesteśmy już w jego trakcie? Wszak pandemia okazała się dla wielu firm bodźcem do automatyzowania procesów.

Z perspektywy firm takich jak TMA Automation największą „wygraną”, jaką przyniosła pandemia jest świadomość – świadomość klientów, którzy w obliczu ryzyka przerwania produkcji momentalnie otworzyli swoje oczy, portfele, ale przede wszystkim umysły na to, że takie zagrożenie jest i będzie realne. Bardzo wiele firm, niezależnie od tego, czy dysponują pieniędzmi na automatyzację produkcji, czy też nie, uzmysłowiło sobie, że przed konsekwencjami zagrożeń takich jak np. pandemia czy wojny, w postaci chociażby przerwanych łańcuchów dostaw, uchronić może jedynie automatyzowanie procesów.

Z perspektywy firm takich jak TMA Automation największą „wygraną”, jaką przyniosła pandemia jest świadomość – świadomość klientów, którzy w obliczu ryzyka przerwania produkcji momentalnie otworzyli swoje oczy, portfele, ale przede wszystkim umysły na to, że takie zagrożenie jest i będzie realne.

Jestem przekonany, że zaczynamy wchodzić w erę intensywnej robotyzacji i automatyzacji. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że praca ludzka, charakteryzująca się mniejszą wydajnością, jakością i powtarzalnością, a w dodatku będąca podatną na zagrożenia związane z różnego typu kryzysami, często nie wystarcza do tego, by być dziś konkurencyjnym na rynku. Dlatego coraz więcej z nich inwestuje w automatyzację – stała się ona ważnym czynnikiem rozwoju wielu firm, stanowiącym jednocześnie pewnego rodzaju wentyl bezpieczeństwa. Stąd też w ostatnich miesiącach i latach obserwujemy dość duże rozpowszechnienie się trendu automatyzacji procesów.

Domyślam się jednak, że oprócz pozytywnych skutków – z perspektywy działalności Pańskiej firmy – pandemia przyniosła również nowe wyzwania. Wielu przedsiębiorców wskazywało chociażby na wspomniane przez Pana przerwane łańcuchy dostaw. Czy problem ten dotknął również TMA Automation?

Owszem – był on największą przeszkodą, jaką napotkaliśmy na naszej drodze w trakcie kryzysu. TMA Automation przez całą swoją trzynastoletnią historię bazowało na dostawach w modelu next business day, co świetnie przekładało się na optymalizację kosztów i inwestycji. Dość powiedzieć, że razem ze wspólnikiem założyliśmy firmę wyłącznie za własne pieniądze, bez żadnych kredytów, i byliśmy w stanie rozwinąć ją bez większych inwestycji w zapasy materiałowe.

Niestety – pandemia pokazała nam trochę inną twarz prowadzenia biznesu. Mimo że nasze obroty rosły, to zyski spadały, gdyż były one w sporej mierze konsumowane przez nieoczekiwane inwestycje w zapasy. Widząc, co się dzieje na rynku, w pewnym momencie kupowaliśmy części, wiedząc że nie zużyjemy ich w horyzoncie kilku miesięcy, tylko po to, by nie być postawionymi przed koniecznością czekania na ich dostępność np. przez kolejny rok. Na tego typu zakupy przeznaczaliśmy ogromne pieniądze i w tym momencie, mając magazyn zapełniony po sufit, staramy się „zejść” z tych zapasów. Przez ostatnich kilkanaście miesięcy wiele łańcuchów dostaw zostało „załatanych”, choć obecnej sytuacji nadal daleko jest do tej sprzed 2020 r.

Pandemia pokazała nam trochę inną twarz prowadzenia biznesu. Mimo że nasze obroty rosły, to zyski spadały, gdyż były one w sporej mierze konsumowane przez nieoczekiwane inwestycje w zapasy.

W czasie pandemii nasze profity były też „zjadane” przez spekulacyjny handel komponentami. W obliczu bardzo niskiej ich dostępności nieraz staliśmy między młotem a kowadłem i musieliśmy zdecydować, czy zakupić daną część po nieraz trzy-, czterokrotnie wyższej cenie, gdy nagle pojawiła się na rynku, czy też narazić się na kary umowne za niedotrzymanie terminu dostaw naszych maszyn. Aby dotrzymać terminów wielokrotnie zdarzało nam się mocno przepłacać za produkty – nie było to dla nas zbyt przyjemne, ale też nie był to znowu problem natury egzystencjalnej. Myślę, że renoma i jakość naszej firmy zostały utrzymane, lecz stało się to po prostu kosztem zysków.

Niedawno na naszych łamach gościliśmy Marcina Krzączkowskiego – założyciela marketplace’u Automa.Net, który mówił o tym, że otwarta przez niego platforma jest wirtualnym miejscem wymiany handlowej między podmiotami z branży automatyki przemysłowej. Podobnego typu inicjatyw rozwinęło się w ostatnich latach znacznie więcej. Czy TMA Automation również korzysta z usług marketplace’ów?

Owszem, korzystamy z tego typu platform, mam też świadomość, że pojawiło się ich w ostatnim czasie na rynku bardzo wiele. Przed nimi jednak trudne zadanie – nie będzie im bowiem łatwo przerwać hegemonii gigantycznych marketplace’ów pokroju e‑Baya czy AliExpress.

Prawdę powiedziawszy, gdy w okresie pandemii poszukiwaliśmy na rynku najbardziej krytycznych komponentów, to nie byliśmy ich w stanie znaleźć w Polsce, ani nawet w Europie. Kończyło się na tym, że musieliśmy je sprowadzać ze Stanów Zjednoczonych lub Azji, musząc przy okazji płacić cła oraz czekać długo na dostawy. Bardzo, bardzo mało europejskich firm uczestniczyło w tego typu wymianie.

W ubiegłym roku TMA Automation połączyło się z pochodzącą z Austrii firmą Engel – jaki cel przyświecał tej transakcji?

Engel jest austriacką firmą rodzinną zajmującą się budową i sprzedażą wtryskarek, a zatem urządzeń stanowiących jeden z trzonów automatyzacji przeprowadzanych przez TMA Automation. Połączyliśmy się, aby uzyskać synergię. Austriacy zainwestowali w nas, chcąc byśmy wsparli ich w zakresie szybkiego rozwoju automatyzacji, ponieważ zauważyli, że na własnym rynku mają ograniczone możliwości rozwoju ze względu na relatywnie niewielką populację oraz spore odległości od rynków docelowych. My z kolei z tym problemów nie mamy.

W efekcie transakcji, w Gdańsku, nieopodal lotniska, na zakupionej przez nas trzyhektarowej działce powstanie nasz obiekt biurowy oraz duża hala produkcyjna. Liczymy, że budowa ruszy na początku przyszłego roku. Rozwiąże to problem potrzeb infrastrukturalnych TMA Automation, który w ostatnim czasie zaczął nas przyhamowywać. Liczymy, że uda nam się szybko zapełnić hale produkcyjne rozwijanymi przez nas maszynami.

Połączenie oznacza też z naszej perspektywy otwarcie się na międzynarodowy rynek – austriacka firma ma swoje przedstawicielstwa handlowe oraz serwisy na wszystkich większych rynkach, dzięki czemu zyskujemy momentalnie do nich dostęp bez konieczności budowania międzynarodowego działu sprzedaży. Pcha nas to do przodu – już dzisiaj zdobywamy zagraniczne kontrakty, które cechują się wyższą marżą od tych na polskim rynku. Cieszy nas to, niemniej jednak naszą strategią jest wychodzenie za granicę bardzo powoli i ostrożnie. Na horyzoncie widzimy już potencjalnie duże zyski, jednak – mówiąc kolokwialnie – nie chcielibyśmy się nimi „zadławić”. Stawiamy na czerpanie z tego źródła nowych możliwości małymi łyżkami, konsekwentnie potwierdzając nasze zdolności oraz jakość naszych produktów również poza Polską.

Naszą strategią jest wychodzenie za granicę bardzo powoli i ostrożnie. Na horyzoncie widzimy już potencjalnie duże zyski, jednak – mówiąc kolokwialnie – nie chcielibyśmy się nimi „zadławić”. Stawiamy na czerpanie z tego źródła nowych możliwości małymi łyżkami.

Czy Wasze rozwiązania automatyzacyjne nadal pozostaną pod marką TMA Automation?

Tak – od właścicieli firmy Engel usłyszeliśmy: „róbcie tak, jak dotychczas, nie zmieniajcie się w nas, rozwijajcie się równolegle”. Nadal to słyszymy i takie podejście pozostaje naszą strategią.

Rozmowę prowadzi Marcin Wandałowski – redaktor prowadzący „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”.

Jaki jest profil działalności firmy Madkom?

Specjalizujemy się w tworzeniu systemów informatycznych dla jednostek administracji publicznej oraz dla samorządów. Naszym sztandarowym produktem jest system do zarządzania obiegiem dokumentów oraz budżetem. Zajmujemy się również przygotowywaniem, uruchamianiem oraz integracją usług, w ramach których, za pośrednictwem formularzy elektronicznych, mieszkańcy czy kontrahenci mogą kontaktować się z urzędem na drodze dwustronnej – stricte elektronicznej bądź też hybrydowej – komunikacji i załatwiać swoje sprawy. Oprócz tego w palecie naszych produktów znajduje się tworzenie Biuletynów Informacji Publicznej – jesteśmy twórcą jednego z największych na polskim rynku, zrealizowanego dla województwa małopolskiego.

Choć pochodzicie z Gdyni, swoje projekty realizujecie jednak przede wszystkim poza Pomorzem – z czego to wynika?

Wynika to z tego, że w województwie pomorskim już od kilku naborów programów unijnych nie ma środków przeznaczanych dla samorządów wprost na informatyzację. My natomiast – co zrozumiałe – poszukujemy klientów głównie w miejscach, w których takie środki są dostępne. Stąd też większość realizowanych przez nas projektów jest dziś rozwijanych w województwach: małopolskim (gdzie posiadamy oddział w Krakowie), mazowieckim, wielkopolskim oraz dolnośląskim.

Na ile informatyzacja urzędów jest przenoszeniem „jeden do jednego” procedur ze świata fizycznego do cyfrowego, a na ile jest to proces wiążący się także z wdrażaniem pewnego rodzaju usprawnień czy automatyzacji?

Integracja usług elektronicznych z pracą systemów dziedzinowych (np. podatkowych, geodezyjnych, opłat lokalnych) w urzędach jest procesem dość skomplikowanym. Każdy wzór formularza elektronicznego, musi być przygotowany i opublikowany w centralnym rejestrze wzorów dokumentów elektronicznych. Następnie na podstawie takiego wzoru buduje się formularze, z których urzędy mogą korzystać. Dane, które zostaną do niego wprowadzone, za pomocą platformy e‑PUAP, a od 10 grudnia 2023 poprzez platformę e‑doręczeń, przekazywane są wprost do elektronicznego systemu obiegu dokumentów. Jeżeli do danego wniosku wymagane jest, by wydana została pewnego rodzaju dodatkowa informacja z systemów dziedzinowych, jak np. wypis, to coraz częściej – automatycznie po wpłynięciu wniosku – jest ona sporządzana i przekazywana dalej urzędnikowi odpowiedzialnemu za prowadzenie danej sprawy. W gestii tego ostatniego leży więc już tylko wydanie decyzji na bazie uzyskanych z systemu informacji.

Wiele zmian może przynieść wchodząca w życie 10 grudnia br. ustawa wprowadzająca wymóg korzystania z systemu e‑doręczeń, który docelowo ma zastąpić e‑PUAP w zakresie doręczania dokumentów elektronicznych. Będzie to pewnego rodzaju rewolucja, gdyż od tego momentu urząd będzie mógł dostarczyć petentowi dokument w dwojaki sposób – albo elektronicznie albo hybrydowo. Drugi tryb będzie oznaczał elektroniczne wysłanie dokumentu do Poczty Polskiej, która to następnie wydrukuje go i wyśle do odbiorcy w postaci papierowej. Począwszy od 2024 r., do korzystania z systemu e‑doręczeń będą obligowane coraz to kolejne kręgi firm i organizacji. Według planów, w 2029 r. system e‑PUAP zostanie wyłączony i od tego czasu jedynym, obligatoryjnym sposobem komunikacji obywateli oraz przedsiębiorstw z administracją publiczną będzie droga elektroniczna.

Według planów, w 2029 r. system e‑PUAP zostanie wyłączony i od tego czasu jedynym, obligatoryjnym sposobem komunikacji obywateli oraz przedsiębiorstw z administracją publiczną będzie droga elektroniczna za pośrednictwem systemu e‑doręczeń.

Domyślam się, że stworzy to spore pole do wprowadzania automatyzacji.

Owszem – w przeciwieństwie do komunikacji w formie klasycznej, zbędne zaczną być dokumenty pokroju różnego rodzaju potwierdzeń zapłaty, potwierdzeń sald itp. Weryfikacja tego typu rzeczy będzie następowała automatycznie, co pozwoli zaoszczędzić sporo czasu. Nie mówiąc już o tym, że samo elektroniczne doręczanie dokumentów jest znacznie szybsze od tradycyjnego, za pośrednictwem poczty. Co więcej, nie będzie ono też generowało dodatkowych kosztów w postaci zakupu znaczków, papieru, usług zakopertowania itd.

Czy w tak newralgicznych obszarach jak administracja publiczna czy samorządowa jest miejsce na wdrażanie rozwiązań wykorzystujących sztuczną inteligencję?

Cały świat zmierza w kierunku elektronizacji i cyfryzacji – są branże, w których proces ten postępuje szybciej, również przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji i są też takie, gdzie zachodzi to nieco wolniej. Sądzę, że w obszarze korespondencji elektronicznej znajdą się możliwości zastosowania algorytmów AI, tak by wykonywały część pracy zamiast urzędników. Nie będą ich one w stanie zastąpić, lecz znacznie odciążyć – już tak.

W obszarze wymiany dokumentów znajdą się możliwości zastosowania algorytmów AI, tak by wykonywały część pracy zamiast urzędników. Nie będą ich one w stanie zastąpić, lecz znacznie odciążyć – już tak.

Jest to bardzo istotna kwestia, gdyż analizując stopień biurokratyzacji i zasoby urzędów, z roku na rok widzimy ich rozrost ze względu na ogromną ilość pełnionych obowiązków. Sztuczna inteligencja może być sposobem na jego zahamowanie i zoptymalizowanie efektywności urzędów, a także ponoszonych przez nie kosztów – miejmy przecież na uwadze, że każde nowe stanowisko pracy to konieczność nie tylko wypłaty wynagrodzenia, ale i przygotowania komputera, biurka, miejsca w gabinecie itd.

W jakich obszarach pracy urzędowej mogłyby się sprawdzić algorytmy?

Chociażby w klasyfikowaniu korespondencji pisemnej, w walidowaniu czy w danym piśmie zawarte są wszystkie wymagane załączniki, czy z treści wniosku wynika, że spełnione zostały wartości brzegowe do realizacji danej procedury. AI byłaby też zdolna do automatycznego generowania umów na podstawie danych wypisanych we wnioskach. Są to dość proste prace, które cały czas wykonywane są „ręcznie” przez ludzi.

Na dalszym etapie – co byłoby już bardziej zaawansowanym wykorzystaniem sztucznej inteligencji – można byłoby zastanowić się nad automatycznym przygotowywaniem decyzji czy odpowiedzi na składane do urzędu wnioski. Oczywiście – mocno generalizuję, gdyż są w pracy urzędowej pewne obszary, które możemy zautomatyzować niemalże od razu, a są też i takie, których specyfika na to w tym momencie nie pozwala. Jestem przekonany, że gra jest warta świeczki, gdyż w otaczającej nas rzeczywistości coraz więcej spraw i procesów staje się coraz bardziej sformalizowanych, „opakowanych” przepisami. Tym samym ruch wymiany dokumentów elektronicznych będzie się w nadchodzących latach tylko zwiększał.

Wdrażanie rozwiązań automatyzujących obieg dokumentów elektronicznych jest grą wartą świeczki, gdyż w otaczającej nas rzeczywistości coraz więcej spraw i procesów staje się coraz bardziej sformalizowanych, „opakowanych” przepisami. Tym samym ruch wymiany dokumentów elektronicznych będzie się w nadchodzących latach tylko zwiększał.

Jak Pana zdaniem – w obliczu postępującej cyfryzacji – zmieni się rola samych urzędników?

Wprowadzenie systemu e‑doręczeń i dwa lata później trybu EZD („pełnego” elektronicznego zarządzania dokumentami) będzie dla nich z pewnością sporym wyzwaniem – proszę sobie bowiem wyobrazić, że po 10, 15 czy 20 latach pracy z dokumentami papierowymi, nagle okazuje się, że pracownik urzędu nie będzie dostawał żadnych papierów, nie będzie musiał ich składać w żadnych segregatorach czy teczkach, a zamiast tego będzie musiał wszystko dokumentować w komputerze. Będzie to wymagało pewnej biegłości w obsłudze systemu elektronicznego, jednakże jestem przekonany, że pracownicy urzędów odnajdą się w nowej rzeczywistości – tym bardziej, że komputer jest narzędziem ich codziennej pracy nie od dziś.

W jaki sposób urzędy patrzą na konieczność przejścia do świata cyfrowego – czy są ku temu chętne, czy też podchodzą do tego raczej z dystansem?

Odpowiem na przykładzie jednego z naszych klientów z sektora administracji publicznej. Rokrocznie był on do tej pory zmuszony do wydawania około 10 milionów złotych na papier. Po wdrożeniu elektronicznego systemu obiegu dokumentów w trybie EZD będzie on w stanie „zejść” z tego kosztu niemalże do zera – skończy się era drukowania i kserowania. Druk dokumentów będzie następował raczej dość okazjonalnie. Tym samym odejdą też liczne koszty związane z zakupem drukarek i tonerów, z serwisowaniem urządzeń itp. Z perspektywy urzędu będzie to ogromna oszczędność materiałów.

Spójrzmy też na tę kwestię przez pryzmat mieszkańców danego miasta czy gminy – jeżeli lokalny urząd nie będzie zmuszony do wydawania na papier i obsługę drukarek 10 milionów złotych, lecz np. 3 czy 5 milionów rocznie, to tę różnicę będzie mógł wykorzystać do realizacji innych celów: budowy placów zabaw, parków kieszonkowych czy remontów ulic.

Czy polskie urzędy są świadome nadchodzącej zmiany i są na nią gotowe?

Urzędy dużych miast, aglomeracji – jak najbardziej, wiedząc zarazem doskonale jak potężne oszczędności może wygenerować przejście do trybu EZD za pomocą elektronicznego obiegu dokumentów. Jeśli chodzi o urzędy obsługujące średniej wielkości miasta i gminy – wiedzą one zazwyczaj, że „coś jest na rzeczy” i starają się to w jakiś sposób ogarnąć, choć nieraz na „pół gwizdka”. Najniższy poziom świadomości ma miejsce przede wszystkim w małych gminach, zdarzają się sytuacje, w których wójt bagatelizuje zmiany, a nawet nie ma wiedzy o tym, co ma się zmienić. Myślę jednak, że tylko kwestią czasu jest to, kiedy cyfryzacja dotrze nawet do najmniejszych jednostek samorządowych – jeśli zmiany nie będą w stanie wymusić przepisy, to zrobią to mieszkańcy, chcący składać i odbierać dokumenty w sposób elektroniczny, a nie papierowy.

Tylko kwestią czasu jest to, kiedy cyfryzacja dotrze nawet do najmniejszych jednostek samorządowych – jeśli zmiany nie będą w stanie wymusić przepisy, to zrobią to mieszkańcy, chcący składać i odbierać dokumenty w sposób elektroniczny, a nie papierowy.

Rozmowę prowadzi Marcin Wandałowski – redaktor prowadzący „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”.

Jakie są Pana zdaniem cechy charakterystyczne Pomorzan – w szczególności takie, które odróżniałyby nas od mieszkańców pozostałych części kraju?

Każdy chyba lubi mówić o tym, co go wyróżnia – jeśli chodzi o mieszkańców Pomorza, wskazują oni zazwyczaj na swoją większą aktywność społeczną, rozumianą jako np. większa liczba organizacji pozarządowych, większe zaangażowanie społeczne, wolontaryjne itp. Paradoksalnie jednak w tych aspektach w ogóle nie odstajemy od przeciętnej w skali Polski, jesteśmy mocno zbliżeni do mieszkańców innych regionów. Ów pozytywny autostereotyp jest zatem nieuzasadniony.

Są jednakże rzeczy, związane ze specyfiką całego regionu, które faktycznie nas wyróżniają. Jedną z nich jest bardzo wysoki poziom identyfikacji mieszkańców z Pomorzem. A przecież jego historia jest zawiła – obecne województwo łączy w sobie powiaty „dawne”, jak i „nowe”, a zatem te, należące do Rzeczpospolitej przed 1939 r., jak również te, będące wówczas w granicach Niemiec oraz Wolnego Miasta Gdańska. Socjogeneza ludności je zamieszkujących jest zupełnie inna – z jednej strony mamy bowiem do czynienia ze społecznościami osiadłymi, mocno zakorzenionymi, czującymi się u siebie, a z drugiej ze społecznościami napływowymi, zjeżdżającymi się na Pomorze z różnych stron i w różnych okresach.

Pomimo tych różnic, wspomniany poziom identyfikacji pozostaje wysoki we wszystkich częściach regionu – niezależnie czy „dawnych”, czy też „nowych”. Można zatem śmiało powiedzieć, że choć Pomorzanie są wewnętrznie mocno zróżnicowani, to jednak w aspekcie wysokiej identyfikacji z Pomorzem, jesteśmy do siebie podobni.

Poziom identyfikacji mieszkańców województwa pomorskiego z Pomorzem jest wysoki we wszystkich częściach regionu – niezależnie czy „dawnych”, czy też „nowych”. To cecha, która wyróżnia nas na tle innych województw.

Skąd bierze się tak wysoka identyfikacja mieszkańców z Pomorzem?

Wydaje mi się, że jest to związane z pozytywnym obrazem naszego regionu. Badania pokazują, że bardzo niewielu mieszkańców województwa planuje wyprowadzenie się z Pomorza, a co więcej –wysoki ich odsetek poleciłby je swoim bliskim (znajomym, rodzinie) jako miejsce dobre do zamieszkania. I znowu – trendy te są obserwowane na obszarze całego województwa. Trudno jest pod tym względem mówić o dużych różnicach między mieszkańcami Gdańska a terenami położonymi z dala od metropolii.

Gdyby chcieć to nieco uogólnić, to można powiedzieć, że ten pozytywny wizerunek Pomorza bierze się przede wszystkim z trzech rzeczy. Po pierwsze, z warunków środowiskowych, przyrodniczych, krajobrazu, czystego powietrza itp. Po drugie, z jakości życia, a zatem poziomu usług czy sytuacji na rynku pracy. Po trzecie natomiast, z ciekawej, atrakcyjnej historii. Wszystkie te trzy aspekty są ze sobą dość mocno powiązane i sprawiają, że na Pomorzu – zdaniem jego mieszkańców – po prostu dobrze się żyje.

Dość żywy jest w naszym regionie stereotyp, według którego „Solidarność” mogła narodzić się tylko tutaj, gdyż Pomorzanie określają siebie jako osoby otwarte, ceniące sobie wolność, zaradne. Jak dużo jest w nim prawdy?

Z badań wynika, że około 1/3 Pomorzan deklaruje poglądy liberalne, progresywne, około 1/3 – bardziej konserwatywne, nazwijmy to: prawicowe, a pozostała 1/3 jest gdzieś pośrodku. Wydaje mi się, że dość dobrze odzwierciedla to faktyczną strukturę, choć ciekawe jest to, że jesteśmy bardziej liberalni w sensie ekonomicznym, niż obyczajowym – więcej w nas przekonania wolnościowego, jeśli idzie o podejście do kwestii gospodarczych.

To, co wydaje mi się godne zauważenia – i co powtarzam przy różnych okazjach – to to, że nasz pomorski liberalizm zawsze był nieco bardziej konserwatywny niż w innych regionach, natomiast nasz konserwatyzm był z kolei bardziej liberalny, daleki od postaw fundamentalnych. W związku z tym na Pomorzu z całą pewnością dominują postawy demokratyczne oraz identyfikacja i przywiązanie do europejskości oraz samorządności.

Nasz pomorski liberalizm zawsze był nieco bardziej konserwatywny niż w innych regionach, natomiast nasz konserwatyzm był z kolei bardziej liberalny, daleki od postaw fundamentalnych. W związku z tym na Pomorzu z całą pewnością dominują postawy demokratyczne oraz identyfikacja i przywiązanie do europejskości oraz samorządności.

Oczywiście, nikogo nie powinno zaskakiwać to, że w poszczególnych fragmentach Pomorza rozkład na linii konserwatyzm – liberalizm bywa zróżnicowany. Upraszczając – tradycyjne, wiejskie powiaty kaszubskie i kociewskie są bliżej pierwszego, natomiast metropolia oraz jej obwarzanek, znajdują się bliżej drugiego. Choć nie można też generalizować – nie jest tak, że w jednym powiecie wszyscy głosują na partię X, a w drugim tylko na partię Y. Przeciwnie – inaczej jest w małych miastach, inaczej w ich suburbanizującym się obwarzanku, a jeszcze inaczej w dalszym wiejskim otoczeniu. Co więcej, wyróżnić też można miejsca będące regionalnymi „matecznikami” konserwatyzmu oraz liberalizmu, a także miejsca, które cechuje duża fluktuacja i zmienność. Zdecydowanie nie mamy więc do czynienia z łatwymi do ułożenia „puzzlami”.

Jednym z paradoksów jest to, że choć Pomorzanie definiują siebie jako osoby otwarte i tolerancyjne, to jednak w badaniach zauważyć można przeważające negatywne nastawienie odnośnie przyjmowania do Polski cudzoziemców, w tym nawet uchodźców z krajów objętych konfliktami zbrojnymi. Z czego to wynika?

Choć może to marne pocieszenie, ale pod tym kątem nie odstajemy zbytnio od postaw obserwowanych w wymiarze ogólnopolskim. Generalnie łatwo jest określać siebie jako osoby tolerancyjne, otwarte, rysując swój pozytywny autostereotyp. Kiedy jednak przychodzi nam odpowiedzieć na bardziej konkretne pytania, następuje weryfikacja i pozytywny z początku obraz staje się bardziej zróżnicowany.

Łatwo jest określać siebie jako osoby tolerancyjne, otwarte, rysując swój pozytywny autostereotyp. Kiedy jednak przychodzi nam odpowiedzieć na bardziej konkretne pytania, następuje weryfikacja i pozytywny z początku obraz staje się bardziej zróżnicowany.

W tym miejscu chciałbym jednak zauważyć, że kilka miesięcy przed kryzysem migracyjnym z 2015 r., kiedy pytano Polaków o ich stosunek wobec przyjmowania do naszego kraju uchodźców wojennych, zdecydowana większość, około 75%, opowiadała się mniej lub bardziej za. Później natomiast, w efekcie silnie antyimigranckiej kampanii propagandowej, wektory wielu naszych rodaków zostały całkowicie przestawione.

Tego nastawienia nie zmienił nawet wybuch wojny w Ukrainie? Przecież wielu z nas bardzo pomagało, wspierało ukraińskich uchodźców, szczególnie w trakcie tzw. pierwszej fali uchodźczej.

Pomorskie badania wskazują na to, że akceptacja dla migrantów czy uchodźców z Ukrainy jest bardzo wysoka. Inaczej jest jednak, kiedy pojawia się pytanie o przyjmowanie do Polski muzułmanów – wówczas reakcja jest zdecydowanie negatywna. Można zatem powiedzieć, że jesteśmy skłonni być tolerancyjnymi i otwartymi wobec tych, którzy są blisko nas zarówno w sensie geograficznym, jak i kulturowym, natomiast jesteśmy bardziej zamknięci względem tych, którzy przybywają tu z daleka i różnią się od nas na tle religijnym czy rasowym. Takie postawy są dziś zresztą zauważalne nie tylko na Pomorzu, lecz także w skali całego kraju.

Na ile na to, jacy dziś jesteśmy wpływają cechy „dawne” – kulturowe, dziedziczone przez nas, dotyczące miejsca, w którym się wychowaliśmy, czy w którym żyliśmy, a na ile cechy „nowe”, np. nabyte od znajomych, z mediów, z przekazów propagandowych?

Nie da się tego wymierzyć. W niektórych grupach czy też środowiskach społecznych kontekst historyczno­‑kulturowy, etniczny, lokalny jest nadal bardzo ważny, a w innych – szczególnie tych, które kształtowały się po wojnie czy wśród których trwa bardzo dynamiczny proces zmiany, związany z aktualnymi migracjami krajowymi lub regionalnymi – ma on mniejsze znaczenie. Owe procesy migracyjne doskonale widać w Gdańsku – jeszcze w 2007 r. Główny Urząd Statystyczny projektował, że liczba gdańszczan będzie malała, a tymczasem obecnie dynamicznie ona rośnie, dobijając do 470 tys.

Wśród nich znajduje się wielu nowych mieszkańców, jak np. młodych małżeństw, które przenoszą się tu głównie z południa kraju, znajdują tu pracę, zakładają rodzinę i osiedlają się na stałe. Ważną motywacją są przy tym warunki zdrowotne, np. czystsze powietrze. Pojawia się zatem pytanie, na ile osoby te zakorzeniają się tutaj i przejmują pewne lokalne cechy środowiskowe, a na ile wnoszą one w otoczenie swoje własne cechy, które nabyły mieszkając, wychowując się gdzie indziej? Trudno jest to zbadać i ocenić.

Jedno jest jednak pewne i jest to pomorskim fenomenem – badania dowodzą, że nowi mieszkańcy bardzo szybko identyfikują się zarówno z Gdańskiem, jak i z całym regionem. Tworzy się zatem na Pomorzu bardzo specyficzny miks, który nazwałbym miksem zakorzenienia i zakorzeniania, ale i dalej: miksem stabilizacji i mobilności, miksem młodości i senioralności, miksem tradycjonalności i progresywności. Miksem migracji z okresu dwudziestolecia międzywojennego, najnowszej historii z „Solidarnością” włącznie oraz tego wszystkiego, co współcześni przyjezdni przywożą w swoich biografiach, pamięci, tradycji. I nie dotyczy to przybyszów wyłącznie z innych regionów Polski, lecz także z zagranicy, jak również migracji lokalnych, gdy np. ktoś przeprowadza się z Trójmiasta za obwodnicę, doznając nieraz nielekkich szoków kulturowych wynikających stąd, że realia społeczne w nowym miejscu są odmienne od tego, do czego się przyzwyczaił.

Tworzy się na Pomorzu bardzo specyficzny miks, który nazwałbym miksem zakorzenienia i zakorzeniania, ale i dalej: miksem stabilizacji i mobilności, miksem młodości i senioralności, miksem tradycjonalności i progresywności. Miksem migracji z okresu dwudziestolecia międzywojennego, najnowszej historii z „Solidarnością” włącznie oraz tego wszystkiego, co współcześni przyjezdni przywożą w swoich biografiach, pamięci, tradycji.

Podczas prelekcji wygłoszonej w czasie obchodów 25‑lecia Samorządu Województwa Pomorskiego nakreślił Pan dla Pomorza trzy potencjalne scenariusze jakie mogą się ziścić w najbliższych latach. Pierwszy to izolacja w warunkach rosnącego zróżnicowania, drugi to asymilacja, unifikacja i uniformizacja, natomiast trzeci to zintegrowana wielokulturowa pomorska wspólnota obywatelska. Najbardziej korzystnym wydaje się ten ostatni, jednak czy mamy szansę go urzeczywistnić?

Trzeci scenariusz jest najbardziej pożądany, ale wymagający bardzo dużego wysiłku, determinacji lokalnych i regionalnych społeczności, elit oraz różnych środowisk: akademickich, gospodarczych, samorządowych, edukacyjnych, pozarządowych itd. Oczywiście bardzo wiele będzie też zależało od tego co jest w nas samych, jakie – jako Pomorzanie – będziemy preferowali postawy i zachowania.

W tym miejscu zwróciłbym uwagę na dwa bardzo ważne aspekty. Pierwszy dotyczy zewnętrznego kontekstu politycznego – jeżeli Polska pójdzie jeszcze bardziej w kierunku nacjonalistycznego, populistycznego autorytaryzmu, to naturalnie wzrośnie szansa ziszczenia się scenariusza autorytarno­‑nacjonalistycznego właśnie. Coraz trudniej będzie nam być sobą, z naszą specyficzną tożsamością, z naszą unikatową pamięcią itd. Drugi aspekt dotyczy natomiast potencjalnych niekontrolowanych procesów migracyjnych związanych z kryzysem klimatycznym, wojnami czy zdarzeniami geopolitycznymi, co zwiększy prawdopodobieństwo realizacji scenariusza rosnącego zróżnicowania przy jednoczesnej izolacji grup od siebie – szczególnie w warunkach braku sensownej polityki migracyjnej.

Obydwa powyższe scenariusze niosą ze sobą bardzo duże ryzyka, co powinno motywować nas do bardzo dużego wysiłku, który uniemożliwi ich spełnienie. Dotyczy to wymiaru zarówno pomorskiego, jak i ogólnopolskiego. Od każdego z nas zależy, czy będziemy w stanie stworzyć demokratyczną i otwartą wspólnotę obywatelską. Głęboko wierzę, że uda nam się uniknąć scenariusza autorytarno­‑nacjonalistycznego bądź separacyjno­‑konfliktowego, lub też pewnego rodzaju ich hybrydy. W nas, Pomorzanach tkwi głęboko podejście demokratyczne i oby zwyciężyło ono zarówno na Pomorzu, jak i w Polsce.

Niniejszy wywiad powstał na kanwie badań pt. „Postawy i zachowania mieszkańców województwa pomorskiego w kontekście budowania tożsamości Pomorzan”, przeprowadzonego przez konsorcjum Instytutu Kaszubskiego i Fundacji IBRiS (próba: 6600 osób) i sfinansowanego przez Samorząd Województwa Pomorskiego.

Wstęp

Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami w I kwartale br. osiągnięty został szczyt inflacji – wówczas to zniesiona została większość elementów rządowej tzw. tarczy antyinflacyjnej, a co więcej od marca br. Główny Urząd Statystyczny, porównujący ceny do okresu sprzed roku, zestawia dane z okresem już po rozpoczęciu rosyjskiej agresji na Ukrainę, która jak wiemy poskutkowała dynamicznym podniesieniem się poziomu cen surowców energetycznych i żywności. W efekcie, w lutym br. wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych został wywindowany do poziomu 18,4% (w dwóch poprzednich miesiącach wynosił 16,6%), natomiast w marcu wyniósł on 16,1%, co potwierdza tezę, że inflacyjny peak jest już za nami. Z drugiej jednak strony – na koniec kwartału ceny wciąż rosły i to w nadal szybkim tempie. Jedynymi grupami towarów, w wypadku których można było mówić o spadku cen były: energia oraz paliwa.

Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami w I kwartale br. osiągnięty został szczyt inflacji. Pomimo tego, na koniec kwartału ceny wciąż rosły i to w nadal szybkim tempie.

Strategia realizowana przez Radę Polityki Pieniężnej w I kwartale 2023 r. nie odbiegała od tej, którą obserwowaliśmy w poprzednim kwartale – podczas żadnego z trzech posiedzeń RPP nie zadecydowano o zmianie wysokości stóp procentowych. Decyzja o ich utrzymaniu na dotychczasowym poziomie została podtrzymana także podczas kolejnych posiedzeń RPP, jakie miały miejsce już w II kwartale br.

Oficjalnym powodem obrania przez RPP taktyki niepodnoszenia stóp procentowych pomimo wysokiej inflacji w Polsce jest osłabienie koniunktury gospodarczej na świecie. Jak podano w komunikacie po kwietniowym posiedzeniu: Rada ocenia, że osłabienie koniunktury w otoczeniu polskiej gospodarki wraz ze spadkiem cen surowców będzie nadal wpływać ograniczająco na globalną inflację, co oddziaływać będzie również w kierunku niższej dynamiki cen w Polsce.

W skali Europy w marcu br. mieliśmy do czynienia z wyraźnym spadkiem poziomu inflacji – w strefie euro wyniosła ona 6,9%, czyli o 1,6 pkt. proc. mniej niż w lutym. Według prognoz trend spadkowy ma być kontynuowany. Najbliższe miesiące pokażą, jaką politykę w takich uwarunkowaniach obierze Europejski Bank Centralny. Póki co, w marcu zdecydował się on podnieść stopy procentowe o 0,50% do poziomu 3,00%.

Najważniejsze wnioski

• W I kwartale 2023 r. wśród pomorskich przedsiębiorców przeważały negatywne nastroje dotyczące bieżącej ogólnej sytuacji ich firm – w tym okresie Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość −2,4 pkt., czyli o 0,8 pkt. więcej niż w IV kwartale 2022 r., ale o 5,8 pkt. mniej niż przed rokiem. Warto jednak zauważyć, że po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość analizowanego wskaźnika wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału.
• Pozytywnie może nastrajać nas fakt, że pomorscy przedsiębiorcy z sześciu analizowanych branż ocenili I kwartał br. lepiej niż IV kw. 2022 r. Należy przy tym podkreślić, że w żadnym spośród tych wypadków nie można mówić o skokowym poprawieniu się nastrojów, lecz raczej o ich delikatnej korekcie „na plus”.
• W marcu br. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w województwie pomorskim 4,9%. W porównaniu z końcówką wcześniejszego kwartału wzrosła ona zatem o 0,3 pkt. proc. Odnotowany wzrost bezrobocia miał jednak charakter strukturalny i dotyczył całej polskiej gospodarki – trend wzrostowy odnotowano we wszystkich polskich województwach.
• Zarówno wartości pomorskiego eksportu, jak importu znajdowały się w I kwartale br. na poziomie podobnym do obserwowanego kwartał wcześniej – względem ostatnich trzech miesięcy 2022 r. wartość eksportu spadła o 2,5%, natomiast importu wzrosła o 1,0%. Saldo handlu zagranicznego tym razem ukształtowało się na poziomie dodatnim.

Barometr Koniunktury Pomorza
Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w I kwartale 2023 r., strzałka niebieska wskazuje wynik za I kwartał 2022 r.

Koniunktura

W I kwartale 2023 r. wśród pomorskich przedsiębiorców przeważały negatywne nastroje dotyczące bieżącej ogólnej sytuacji ich firm – w tym okresie Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość −2,4 pkt., czyli o 0,8 pkt. więcej niż w IV kwartale 2022 r., ale o 5,8 pkt. mniej niż przed rokiem. Warto jednak zauważyć, że po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość analizowanego wskaźnika wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału. Wcześniej taka sytuacja miała miejsce między III a IV kwartałem 2021 r. Zbyt wcześnie jednak, by wieścić, że apogeum pesymistycznych ocen przedsiębiorców z Pomorza – wynikających m.in. z wysokiego poziomu inflacji czy wojny w Ukrainie – jest już za nami. Wskazuje na to analiza Barometru Koniunktury Pomorza w ujęciu miesięcznym, która pokazuje, że choć w styczniu br. osiągnął on wartość −1,8 pkt., będącą najwyższą od sierpnia ub.r., to w kolejnych dwóch miesiącach ulegała ona jednak spadkowi, wynosząc odpowiednio: −2,5 pkt. w lutym oraz −2,9 pkt. w marcu.

Po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość Barometru Koniunktury Pomorza wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału. Zbyt wcześnie jednak, by wieścić, że apogeum pesymistycznych ocen przedsiębiorców z Pomorza – wynikających m.in. z wysokiego poziomu inflacji czy wojny w Ukrainie – jest już za nami.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–2023

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W trzech spośród siedmiu analizowanych obszarów gospodarki wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw osiągnął na Pomorzu na przestrzeni I kwartału 2023 r. wartości dodatnie. Pod tym względem niekwestionowanym liderem – niemal tradycyjnie już – okazała się branża informacji i komunikacji, w której omawiany wskaźnik znalazł się na poziomie 33,3 pkt., będąc najwyższym od IV kwartału 2021 r. Naturalnym uzasadnieniem tak pozytywnych nastrojów panujących wśród przedsiębiorców z sektora IT jest fakt, że od wielu lat stanowi on jeden z najdynamiczniej rozwijających się obszarów gospodarki (nie tylko pomorskiej czy polskiej, lecz również szerzej – europejskiej, a nawet globalnej), który w dodatku wykazał się wysoką odpornością w zderzeniu z pandemią COVID-19. Można również znaleźć wiele przykładów świadczących o tym, że kryzys pandemiczny okazał się wręcz bodźcem rozwojowym dla tej branży.

Za plecami sektora informacji i komunikacji znalazł się w analizowanym okresie obszar transportu i gospodarki magazynowej, dla którego w pierwszych trzech miesiącach br. przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wyniosła 5,5 pkt. Wartość ta była najwyższa od IV kwartału 2019 r., co daje nam kolejny dowód na to, że duży kryzys, jaki dotknął ten sektor w trakcie pandemii, odszedł w niepamięć, a branża ta znajduje się obecnie na trajektorii wzrostowej. Trzecim i ostatnim obszarem, w którym w I kwartale 2023 r. wśród badanych respondentów z województwa pomorskiego przeważały oceny pozytywne był handel hurtowy (3,3 pkt.).

Spośród czterech sektorów, w odniesieniu do których wśród pomorskich przedsiębiorców więcej było głosów negatywnych, najniższa wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw dotyczyła branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (−23,2 pkt.). Może to jednak w dużej mierze wynikać z sezonowego charakteru sektora, z perspektywy którego zima jest najmniej profitowym okresem w skali roku. W pozostałych branżach analizowany wskaźnik osiągnął w I kwartale 2023 r. przeciętnie: −7,3 pkt. dla budownictwa, −6,8 pkt. dla przetwórstwa przemysłowego oraz −3,6 pkt. dla handlu detalicznego. Na szczególną uwagę zasługują dwa ostatnie z nich – w wypadku przetwórstwa przemysłowego został bowiem odnotowany najniższy wynik od naznaczonego pandemią II kwartału 2020 r., a spadek wartości wskaźnika nastąpił w ujęciu kwartalnym po raz piąty z rzędu. Może to świadczyć o wyraźnej „zadyszce” pomorskiego II sektora, wynikającej z szerszych problemów polskiego przemysłu, o czym będzie mowa w dalszej części analizy. Z kolei odczyt dla branży handlu detalicznego – choć nadal poniżej zera – był najwyższym od roku, co może wynikać ze spadającego tempa wzrostu poziomu inflacji, przekładającego się na większy popyt wśród pomorskich konsumentów.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie 03.2022 – 03.2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W czterech spośród siedmiu badanych sektorów wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw znajdował się w województwie pomorskim na przestrzeni I kwartału 2023 r. na poziomie wyższym niż przeciętnie w kraju. Sytuacja ta dotyczyła branż: informacji i komunikacji (+7,7 pkt. względem Polski ogółem), budownictwa (+7,1 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (+6,3 pkt.), a także transportu i gospodarki magazynowej (+3,7 pkt.). Jeśli chodzi o sektor IT, po raz kolejny potwierdza to tezę, że Pomorze jest jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc do prowadzenia i rozwijania działalności technologicznej w skali naszego kraju. Warto także zauważyć, że pomorski sektor przemysłowy – choć dotknięty spowolnieniem – znosi je lepiej niż pozostała część kraju. Ostatni raz wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z II sektora był wyższy w skali Polski niż w naszym regionie dokładnie pięć lat temu.

Warto zauważyć, że pomorski sektor przemysłowy – choć dotknięty spowolnieniem – od lat radzi sobie lepiej niż wskazywałyby na to ogólnokrajowe wskaźniki. Ostatni raz wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z II sektora był wyższy w skali Polski niż w naszym regionie dokładnie pięć lat temu.

Pozytywnie może nastrajać nas fakt, że pomorscy przedsiębiorcy z sześciu analizowanych branż ocenili I kwartał br. lepiej niż IV kw. 2022 r. Należy przy tym podkreślić, że w żadnym spośród tych wypadków nie można mówić o skokowym poprawieniu się nastrojów, lecz raczej o ich delikatnej korekcie „na plus”. W największym stopniu dotyczyła ona branży transportu i gospodarki magazynowej (+4,8 pkt. względem IV kwartału ub.r.), a także handlu detalicznego (+3,6 pkt.) oraz handlu hurtowego (+3,4 pkt.). Jedyną branżą, w której, w porównaniu z ostatnim kwartałem 2022 r., odnotowany został spadek analizowanego wskaźnika (o 1,6 pkt.) było przetwórstwo przemysłowe.

Choć na początku niniejszego podrozdziału wspominaliśmy o rosnącej – w ujęciu kwartalnym – wartości Barometru Koniunktury Pomorza, to analiza wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wskazuje na to, że mógł to być jedynie wyjątek potwierdzający regułę. W sześciu spośród siedmiu poddawanych analizie branż omawiany wskaźnik przyjął w I kwartale br. wartości ujemne – i to zazwyczaj zdecydowanie poniżej zera. Widać to było w szczególności na przykładzie handlu hurtowego (−43,0 pkt.), budownictwa (−28,4 pkt.), handlu detalicznego (−28,0 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (−26,3 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (−21,5 pkt.). Pewnego rodzaju zaskoczeniem – w obliczu spadającego tempa wzrostu inflacji – mogą być bardzo pesymistyczne przewidywania handlowców. Jedynym obszarem pomorskiej gospodarki, którego reprezentanci patrzyli w przyszłość z minimalnym optymizmem była branża informacji i komunikacji (+1,3 pkt.).

Pewnego rodzaju zaskoczeniem – w obliczu spadającego tempa wzrostu inflacji – mogą być bardzo pesymistyczne przewidywania handlowców.

W czterech spośród siedmiu sektorów (w przetwórstwie przemysłowym, budownictwie, transporcie i gospodarce magazynowej oraz informacji i komunikacji) wartość wskaźnika była w I kwartale wyższa niż kwartał wcześniej. Podobnie w czterech była ona na Pomorzu wyższa niż przeciętnie w skali kraju – w tym wypadku również mowa o przetwórstwie przemysłowym, budownictwie oraz informacji i komunikacji, do których doszła także branża zakwaterowania i usług gastronomicznych.

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec I kwartału 2022 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 347 tys. podmiotów gospodarki narodowej w REGON. Było to o 2,4 tys. więcej niż pod koniec poprzedniego kwartału oraz o 13,2 tys. więcej niż w I kwartale ub.r.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w latach 2019–2023

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu i sprzedaży detalicznej przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano ‑montażowej – w cenach bieżących.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

W I kwartale 2023 r. produkcja sprzedana przemysłu – liczona w cenach stałych – była przeciętnie o 16,6% niższa niż w analogicznym okresie ub.r. (dla porównania – w IV kwartale 2022 r. wartość ta była o 21,2% niższa niż przed rokiem). Rozkładając tę wartość na poszczególne miesiące, produkcja ta była niższa o: 15,7% w styczniu, o 19,7% w lutym oraz o 15,4% w marcu br. Na spowolnienie mające miejsce w sektorze przemysłowym wskazują również dane dla całej polskiej gospodarki, z których wynika, że produkcja sprzedana przemysłu była w I kwartale br. o 0,5% niższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, a trend ten może się w kolejnych miesiącach nasilać – o ile w styczniu produkcja sprzedana przemysłu była wyższa o 2,6% niż przed rokiem, o tyle w lutym była już niższa o 1,2%, a w marcu – o 2,9%.

Na przewagę, w analizowanym okresie, negatywnych głosów menedżerów polskich firm produkcyjnych wskazuje również indeks PMI, którego wartości przez wszystkie trzy miesiące kwartału znajdowały się poniżej neutralnej granicy 50 pkt. – odpowiednio były to: 47,5 pkt. w styczniu, 48,5 pkt. w lutym oraz 48,3 pkt. w marcu. Oznacza to, że branża trwa w recesji już od 11 miesięcy. Mimo wszystko warto jednak zauważyć, że wartości te były zauważalnie wyższe niż w poprzednich dwóch kwartałach.

Mimo wszystko trudno na rynku szukać symptomów wskazujących na trwałą poprawę w sektorze przemysłowym. Nadal oddziałują na niego konsekwencje ogólnego spowolnienia gospodarczego, wysokiego poziomu inflacji, a co za tym idzie – utrzymujących się na wysokim poziomie stóp procentowych. Dlatego też II sektor cierpi zarówno na spadek samej produkcji, jak również nowych zamówień, skutkujący choćby spadkiem zatrudnienia.

Pomimo utrzymywania się indeksu PMI delikatnie poniżej granicy 50 pkt., trudno jest na rynku szukać symptomów wskazujących na to, by sektor przemysłowy miała czekać trwała poprawa. Nadal oddziałują na niego konsekwencje ogólnego spowolnienia gospodarczego oraz wysokiego poziomu inflacji.

Według analityków Polskiego Instytutu Ekonomicznego obserwowana sytuacja wynika z osłabienia gospodarczego zarówno w skali Polski, jak i całej strefy euro. Wskazują oni na to, że spowolnienie w przemyśle jest względnie płytkie, ale za to powszechne. W dodatku analogiczne wyniki obserwujemy również w pozostałych krajach regionu czy państwach strefy euro. Wśród gąszczu problemów pojawiają się nieraz także pozytywne doniesienia – jednym z nich jest to, że w marcu br. koszty produkcji rosły najwolniej od połowy 2020 r. Wydaje się jednak, że to zbyt mało, by w nadchodzących miesiącach móc spodziewać się znaczących zmian w sektorze .

Odchodząc na koniec od sytuacji bieżącej, a patrząc na sektor przemysłu „z lotu ptaka”, da się zauważyć przemianę mentalnościową wielu przedsiębiorców z tej branży, którzy są już dziś – po pandemii czy w obliczu wojny w Ukrainie – świadomi zagrożeń związanych z przerywaniem łańcuchów dostaw. Zdaniem Marka Łangowskiego, Prezesa Zarządu gdyńskiego TMA Automation zaczynamy wchodzić w erę intensywnej robotyzacji i automatyzacji. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że praca ludzka, charakteryzująca się mniejszą wydajnością, jakością i powtarzalnością, często nie wystarcza do tego, by być dziś konkurencyjnym na rynku. Dlatego coraz więcej z nich inwestuje w automatyzację – stała się ona ważnym czynnikiem rozwoju wielu firm.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Pomorska produkcja budowlano­‑montażowa w I kwartale br. – liczona w cenach bieżących – była przeciętnie o 6,2% niższa niż w I kwartale 2022 r., podczas gdy kwartał wcześniej – była wyższa średnio o 16,4%. W ujęciu miesięcznym na tak słaby wynik przełożyła się przede wszystkim styczniowa wartość wskaźnika, wynosząca aż 26,6% mniej niż w styczniu ub.r. W lutym analizowany indeks był o 11,3% wyższy niż przed rokiem, natomiast w styczniu – niższy o 3,3%.

Z kolei z perspektywy całej polskiej gospodarki produkcja budowlano­‑montażowa – choć liczona w cenach stałych – była w pierwszych trzech miesiącach 2023 r. przeciętnie wyższa niż w poprzednim roku (o 2,5%). Jest to wynik minimalnie lepszy (o 0,1 pkt. proc.) w porównaniu z IV kwartałem 2022 r. W ujęciu miesięcznym produkcja budowlano­‑montażowa była wyższa niż przed rokiem (odpowiednio o: 2,4% i 6,6%) w styczniu i lutym, natomiast niższa (o 1,5%) w marcu br. W rozróżnieniu na podbranże, budownictwo na koniec I kwartału br. ciągnęła do góry inżynieria lądowa i wodna, natomiast spadki odnotowane były w obszarze budowy budynków oraz robót specjalistycznych.

Zdaniem analityków ING Banku Śląskiego niekorzystne marcowe wyniki produkcji budowlano­‑montażowej są najprawdopodobniej spowodowane zastojem w sektorze budownictwa mieszkaniowego, choć korzystnie nie wypadły również roboty infrastrukturalne. Przewidują oni jednak, że sytuacja ulegnie poprawie dzięki planowanym inwestycjom publicznym, które niejako zneutralizują niewielkie nakłady inwestycyjne ze strony podmiotów prywatnych. W nadchodzących miesiącach niekorzystnie na kondycję firm z branży budowlanej może wpływać trudna sytuacja na rynku mieszkaniowym, wynikająca m.in. z wysokich stóp procentowych, przekładająca się negatywnie na zdolność kredytową Polaków. Poprawę w tym kontekście może przynieść uruchomienie w lipcu br. rządowego programu Bezpieczny Kredyt 2%, mającego wesprzeć osoby planujące kupno lub budowę swojego pierwszego mieszkania bądź domu .

W nadchodzących miesiącach niekorzystnie na kondycję firm z branży budowlanej może wpływać trudna sytuacja na rynku mieszkaniowym, wynikająca m.in. z wysokich stóp procentowych, przekładająca się negatywnie na zdolność kredytową Polaków. Być może sytuację poprawi nieco zaplanowane na lipiec wprowadzenie rządowego programu Bezpieczny Kredyt 2%.

Sprzedaż detaliczna towarów

I kwartał br. stanowił bardzo trudny okres z perspektywy firm działających w obszarze handlu detalicznego. Indeks sprzedaży detalicznej towarów – liczony w cenach bieżących – był w tym czasie na Pomorzu wyższy o 4,8% niż w analogicznym okresie ub.r., przy czym w rozbiciu na miesiące był on: o 10,0% wyższy niż przed rokiem w styczniu, o 7,9% wyższy w lutym oraz o 3,5% niższy w marcu. Mając jednak na uwadze bardzo wysoki poziom inflacji, w tym jej peak, który przypadł na luty br., danych tych zdecydowanie nie należy interpretować w pozytywny sposób.

Znacznie lepszym miernikiem jest w tym kontekście indeks sprzedaży detalicznej towarów liczony w cenach stałych. Z danych zagregowanych dla całej polskiej gospodarki wynika, że sprzedaż detaliczna towarów była w I kwartale 2023 r. o 4,2% niższa niż w pierwszych trzech miesiącach 2022 r., a w dodatku trend ten nadal się pogłębiał. O ile jeszcze bowiem w grudniu ub.r. wartość omawianego indeksu była o 0,2% wyższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, o tyle w styczniu była ona już niższa o 0,3% niż przed rokiem, w lutym – o 5,0% niższa, natomiast w marcu – o 7,3% niższa.

Głównym powodem tak słabych wyników handlu detalicznego była rzecz jasna galopująca inflacja, wyraźnie przekraczająca poziom wzrostu wynagrodzeń Polaków, a zatem skutkująca de facto ich ubożeniem. To ostatnie zjawisko ma zresztą w skali polskiej gospodarki miejsce już od połowy 2022 r. Jego naturalną konsekwencją jest więc tzw. zaciskanie pasa przez konsumentów. Dane GUS pokazują, że w marcu ub.r. bardzo wysokie (rzędu 15–20%) spadki sprzedaży dotyczyły takich grup towarów, jak: paliwa stałe, ciekłe i gazowe; prasa, książki i pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach czy też meble, RTV i AGD. Spadek dotyczący artykułów podstawowych (grupa żywności, towarów i wyrobów tytoniowych) wyniósł natomiast – identycznie jak w lutym – 4,6%. Jedyną grupą towarów, w której w marcu br. odnotowany został wzrost sprzedaży (o 1,7%) była: tekstylia, odzież i obuwie.

Jak wskazuje główny analityk portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany, należy jednak oczekiwać, że w drugiej połowie roku recesja konsumencka się zakończy. Wszystko za sprawą najniższych oczekiwań inflacyjnych Polaków od niemal 5 lat, jakie odnotowane zostały w kwietniu br. W realiach wysokiej inflacji, spadku realnych wynagrodzeń czy niepokojów geopolitycznych jawią się one jako dość paradoksalne. Najwidoczniej jednak polscy konsumenci liczą na dość rychłe nadejście dezinflacji, i to mimo tego, że zdaniem większości ekonomistów proces łagodzenia inflacji będzie najpewniej zachodził stopniowo, w tempie dalekim od dynamicznego .

W kwietniu br. odnotowane zostały najniższe od pięciu lat oczekiwania inflacyjne Polaków. W realiach wysokiej inflacji, spadku realnych wynagrodzeń czy niepokojów geopolitycznych jawią się one jednak jako dość paradoksalne.

Rynek pracy

W marcu br. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w województwie pomorskim 4,9%. W porównaniu z końcówką wcześniejszego kwartału wzrosła ona zatem o 0,3 pkt. proc. Odnotowany wzrost bezrobocia miał jednak charakter strukturalny i dotyczył całej polskiej gospodarki – trend wzrostowy odnotowano we wszystkich polskich województwach, a wysokość ogólnokrajowej stopy wzrosła z 5,2% w grudniu ub.r. do 5,4% na koniec analizowanego kwartału. O ile na koniec 2022 r. stopa bezrobocia na Pomorzu była o 0,6 pkt. proc. niższa niż przeciętnie w kraju, o tyle począwszy od lutego br., „bufor” ten zmniejszył się minimalnie do poziomu 0,5 pkt. proc.

Podobnie jak w poprzednim kwartale – pod względem omawianego wskaźnika – nasz region znalazł się na siódmym miejscu wśród wszystkich polskich województw za: wielkopolskim (3,1%), śląskim (3,9%), mazowieckim (4,3%), lubuskim (4,6%) oraz dolnośląskim (4,7%) i małopolskim (4,8%). W skali kraju najniższy wzrost bezrobocia (o 0,1 pkt. proc.) odnotowany został w analizowanym okresie w województwach: lubelskim oraz mazowieckim, natomiast najwyższy (o 0,5 pkt. proc.) – w województwie warmińsko­‑mazurskim.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

 

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Zjawisko rosnącej stopy bezrobocia zauważalne było także na szczeblu powiatowym – pomiędzy marcem br. a grudniem ub.r. wzrosła ona we wszystkich tego typu jednostkach samorządu terytorialnego w województwie pomorskim. W ujęciu procentowym w największym stopniu było to widoczne w miastach na prawach powiatu (w Sopocie wzrost o 20,0%, w Gdyni – o 15,8%), jednakże wynikało to przede wszystkim z niskich wartości „bazowych” – w Sopocie stopa bezrobocia wzrosła z poziomu 1,5% do 1,8%, natomiast w Gdyni z 1,9% do 2,2%, co oznacza, że w obydwu tych miastach pozostała ona na bardzo niskim poziomie. Znacznie bardziej mogą natomiast niepokoić wzrosty rzędu 11,7% (z 6,0% do 6,7%) w powiecie kwidzyńskim czy rzędu 9,1% (z 8,8% do 9,6%) w powiecie malborskim. Z kolei jednostkami, w których w porównaniu z końcem poprzedniego kwartału stopa bezrobocia wzrosła najmniej były powiaty: bytowski (o 1,1%), nowodworski (o 1,6%) oraz lęborski (o 1,9%).

Zjawisko rosnącej stopy bezrobocia zauważalne było także na szczeblu powiatowym – pomiędzy marcem br. a grudniem ub.r. wzrosła ona we wszystkich tego typu jednostkach samorządu terytorialnego w województwie pomorskim.

Analizując zmiany wysokości stopy bezrobocia w pomorskich powiatach w przekroju rocznym, zauważyć można, że omawiany wskaźnik wzrósł w tym czasie w siedmiu powiatach, zmniejszył się w jedenastu, natomiast w jednym utrzymane zostało status quo. Powiatami, w których stopa bezrobocia spadła w największym stopniu były: Słupsk (spadek o 24,0%), powiat słupski (o 16,5%) oraz powiat sztumski (o 15,1%). Najbardziej zauważalny wzrost dotyczył natomiast Sopotu (wzrost o 12,5%) oraz powiatu kościerskiego (o 11,3%).

Identycznie jak w IV kwartale 2022 r. Pomorze znalazło się na drugim miejscu wśród wszystkich polskich województw, jeśli chodzi o współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 15–89 lat. Jego wartość wyniosła 60,6%, będąc zarazem o 0,5 pkt. proc. wyższą niż we wcześniejszym kwartale, choć jednocześnie o 0,7 pkt. proc. niższą niż w analogicznym okresie ub.r. Liderem pod tym względem pozostało województwo mazowieckie, w którym omawiany współczynnik osiągnął wartość 62,6%. Trzecim i ostatnim województwem, w którym przekroczyła ona granicę 60%, było wielkopolskie (60,1%). Z kolei na drugim końcu zestawienia znalazły się województwa: warmińsko­‑mazurskie (53,7%), podkarpackie (54,0%) oraz świętokrzyskie (55,5%).

Handel zagraniczny

W I kwartale br. pomorski eksport osiągnął wartość 4,1 mld euro, natomiast do naszego regionu sprowadzono towary o łącznej wartości 3,7 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego ukształtowało się na poziomie dodatnim, wynosząc 0,4 mld euro, podczas gdy we wcześniejszym kwartale oraz w analogicznym okresie 2022 r. było ono ujemne, wynosząc odpowiednio: −0,6 oraz −1,3 mld euro. Zarówno wartości pomorskiego eksportu, jak importu znajdowały się w analizowanym kwartale na poziomie podobnym do obserwowanego kwartał wcześniej – względem ostatnich trzech miesięcy 2022 r. wartość eksportu spadła o 2,5%, natomiast importu wzrosła o 1,0%. Znacznie większe zmiany widać w porównaniu do I kwartału ub.r. – w odniesieniu do niego eksport wzrósł o 2,5%, natomiast import spadł aż o 31,2%. Ów spadek można w dużej mierze uzasadnić niemal całkowitym zaprzestaniem sprowadzania na Pomorze paliw z kierunku rosyjskiego w związku z agresją tego kraju na Ukrainę.

W I kwartale 2023 r. pomorskie porty morskie odnotowały kolejny rekord poziomu obrotów ładunkowych – między styczniem a marcem br. przeładowano 26,9 mln ton, czyli o 4,3% więcej niż w poprzednim kwartale i aż o 48,6% więcej niż w I kwartale 2022 r. W analizowanym okresie porty zlokalizowane w województwie pomorskim odpowiadały za 76,2% ogółu przeładunków w polskich portach morskich. Jest to najwyższy wynik od początku 2019 r. Udział ten był o 2,8 pkt. proc. wyższy niż w IV kwartale 2022 r. oraz o 5,0 pkt. proc. wyższy niż w I kwartale ub.r. Świadczy to o rosnącym znaczeniu pomorskich portów z perspektywy całej polskiej gospodarki.

W I kwartale br. porty morskie zlokalizowane w województwie pomorskim odpowiadały za 76,2% ogółu przeładunków w polskich portach morskich. Jest to najwyższy wynik od początku 2019 r. Świadczy to o rosnącym znaczeniu pomorskich portów z perspektywy całej polskiej gospodarki.

Import

Po raz trzeci z rzędu liderem struktury geograficznej pomorskiego importu były Chiny – tym razem ich udział wyniósł 17,7%, czyli wyraźnie (o 4,8 pkt. proc.) mniej niż w poprzednim kwartale. W analizowanej strukturze oprócz stałych partnerów handlowych takich jak Norwegia czy Niemcy, zwraca uwagę obecność Arabii Saudyjskiej, Szwecji oraz Bangladeszu. Wysoka pozycja pierwszego z tych krajów wiąże się z rosnącym importem saudyjskiej ropy, która – według prognoz – będzie w 2023 r. dominującym dostawcą tego surowca z perspektywy całej polskiej gospodarki. W analizowanym kwartale odnotowany został także znaczący wzrost importu paliw ze Szwecji – chodzi tu przede wszystkim o gaz płynny, z którego niemal 1/3 jest dziś do Polski sprowadzana z tego właśnie kierunku. Z kolei obecność w „czołówce” Bangladeszu jest konsekwencją eksportowania na Pomorze dużych ilości artykułów oraz dodatków odzieżowych. Można przypuszczać, że znaczna część z nich stanowi dostawy dla pomorskiego giganta z branży odzieżowej – LPP. Analizując strukturę kierunkową importu do województwa pomorskiego, warto także podkreślić marginalny udział niedawnego wieloletniego jej lidera, a mianowicie Rosji, który wyniósł ledwie 0,7%, czyli niemal o połowę mniej niż import z Ukrainy (1,3%).

W strukturze kierunkowej pomorskiego eksportu za I kwartał br. zwraca uwagę obecność w czołówce Arabii Saudyjskiej. Wiąże się to z rosnącym importem saudyjskiej ropy, która – według prognoz – będzie w 2023 r. dominującym dostawcą tego surowca z perspektywy całej polskiej gospodarki.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

W dużej mierze za sprawą realizacji kontraktów na dostawę ropy naftowej z Arabii Saudyjskiej oraz gazu ziemnego ze Szwecji, struktura towarowa importu do województwa pomorskiego ponownie zaczęła przypominać tę sprzed nałożenia sankcji gospodarczych na Rosję. Chodzi rzecz jasna o dominującą pozycję grupy paliw, która odpowiadała w I kwartale br. za 18,1% wartości sprowadzanych na Pomorze towarów. Gwoli przypomnienia – kwartał wcześniej jej udział wyniósł niespełna 5%. W pierwszych trzech miesiącach br. za 46,5% wartości importowanych do naszego regionu paliw odpowiadała Arabia Saudyjska, natomiast za 20,0% – Szwecja. Oprócz nich, zauważalny, ale niespełna 10-procentowy, udział przypadł również: Indonezji, Belgii oraz Norwegii.

Wracając do układu struktury towarowej pomorskiego importu – na kolejnych jej miejscach znalazły się grupy towarów, które tradycyjnie znajdują się w czołówce. Były to mianowicie: maszyny i urządzenia elektryczne (14,7%), ryby i skorupiaki (9,5%), artykuły i dodatki odzieżowe niedziane oraz dziane (odpowiednio: 5,9% oraz 5,8%) oraz statki, łodzie i konstrukcje pływające (5,5%).

Eksport

W strukturze kierunkowej eksportu towarów z województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r. nie odnotowano tak dużych zawirowań, jak w strukturze dotyczącej importu. Jak co kwartał największym odbiorcą dóbr sprzedawanych za granicę z Pomorza były Niemcy, odpowiadające za 19,9% wartości regionalnego eksportu. Na kolejnych pozycjach znalazły się: Szwecja (6,2%), Francja (5,5%), Holandia (4,9%), Stany Zjednoczone (4,4%) oraz Czechy (4,3%).

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Rewolucyjnych zmian nie widać również w przypadku struktury towarowej pomorskiego eksportu za I kwartał 2023 r. Towary o najwyższej łącznej wartości pochodziły z grupy maszyn i urządzeń elektrycznych (13,8%), a następnie z obszarów: statków, łodzi i konstrukcji pływających (10,8%), zbóż (8,3%), ryb i skorupiaków (7,6%) oraz kotłów, maszyn i urządzeń mechanicznych (6,8%).

Analizując strukturę towarów eksportowanych z Pomorza, warto przyjrzeć się kierunkom, do których trafiają pomorskie „wizytówki” eksportowe, a zatem statki, łodzie oraz konstrukcje pływające. W I kwartale br. wśród odbiorców ww. towarów dominowały podmioty z: Cypru (9,1%), Finlandii (7,8%), Malty (7,7%), Stanów Zjednoczonych (6,3%) oraz Holandii (6,0%). Z kolei we wcześniejszym kwartale były to: Holandia (31,4%), Niemcy (6,9%) oraz Dania (5,9%). Kwartalne struktury dotyczące odbiorców towarów z omawianej grupy zazwyczaj znacznie się różnią ze względu na specyfikę branży morskiej, w której często zawierane są kontrakty na bardzo wysokie kwoty. W praktyce zatem, realizacja jednego lub kilku z nich diametralnie wpływa na układ całej struktury kierunkowej eksportu.

Kwartalne struktury dotyczące odbiorców towarów z grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających zazwyczaj znacznie się różnią ze względu na specyfikę branży morskiej, w której często zawierane są kontrakty na bardzo wysokie kwoty. W praktyce zatem realizacja jednego lub kilku z nich diametralnie wpływa na układ całej struktury kierunkowej eksportu.

 

Rozmowę prowadzi Marcin Wandałowski – redaktor prowadzący „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”.

Skąd wziął się pomysł na stworzenie firmy BOTSI, a zatem spółki skupionej dość mocno na działalności badawczo­‑rozwojowej?

Za powstaniem BOTSI stoją osoby będące od dawna w branży automatyki przemysłowej – ja sam jestem w niej od 17 lat, natomiast pozostali wspólnicy zaangażowani w rozwój przedsiębiorstwa działają w tym sektorze już od około dwóch dekad. Wszyscy prowadzimy niezależnie swoje własne spółki w obszarze automatyki i robotyki. Pomysł na stworzenie podmiotu, czy w ogóle całej marki zajmującej się stricte pracami rozwojowymi związanymi z automatyzacją i robotyzacją przemysłu, powstał już dobrych kilka lat temu, natomiast koniec końców firma została zarejestrowana w ubiegłym roku.

Odpowiadamy na potrzeby wynikające z postępu technologicznego, coraz wyższych wymagań produkcyjnych oraz ograniczeń w dostępności zasobów na rynku: pracy, materiałów, podzespołów. Razem z akcjonariuszami założyliśmy, że przynajmniej przez pierwsze trzy lata znaczną część dochodów własnych przeznaczać będziemy na dofinansowywanie prac prowadzonych w ramach BOTSI. Mimo krótkiej historii firmy, trudno uznać ją za start‑up.

Jakie projekty są przez Was obecnie rozwijane?

Zacznę może od tego, że jeszcze zanim otworzyliśmy BOTSI, prowadziliśmy rozeznanie dotyczące tego, jakiego typu obszary rynkowe, a co za tym idzie – również technologie ich dotyczące, będą najpewniej rozwijane w perspektywie kolejnych 5‑10 lat. W praktyce polegało to na zleceniu kilku zewnętrznych badań, które staraliśmy się skonfrontować z naszymi intuicjami i obserwacjami. Wiadomo – przyszłości nie przewidzimy, jednakże myślę, że nawet w sytuacji dynamicznego rozwoju nowoczesnych technologii warto dysponować własnymi przewidywaniami, prognozami i na tej podstawie prowadzić prace R&D, których efekty mogą przynieść realną wartość.

Zanim otworzyliśmy BOTSI, prowadziliśmy rozeznanie dotyczące tego, jakiego typu obszary rynkowe, a co za tym idzie – również technologie ich dotyczące, będą najpewniej rozwijane w perspektywie kolejnych 5‑10 lat.

Wracając do odpowiedzi na pytanie – ze wspomnianych badań wyszło, że jednym z perspektywicznych segmentów rynku będzie rolnictwo wertykalne, czyli de facto „fabryczna” uprawa roślin, odbywająca się wewnątrz budynków, zachodząca w ściśle kontrolowanych warunkach. Dlatego też jednym z projektów, nad którymi obecnie pracujemy, jest multifunkcjonalna głowica do zastosowania w tego typu uprawach. Docelowo ma ona w wielu aspektach zastąpić pracę człowieka, a do jej zadań będzie należało m.in. podlewanie, aplikowanie materiałów odżywczych czy też czyszczenie roślin. Liczymy, że projekt ten uda nam się zakończyć w ciągu najbliższych 3‑4 lat.

Równolegle pracujemy też nad koncepcją stworzenia programu software’owego w oparciu o sztuczną inteligencję, który pozwoliłby programować roboty przez osoby niebędące specjalistami w zakresie robotyki, lecz ekspertami w swojej konkretnej branży. Aby to zilustrować: wyobraźmy sobie, że ktoś jest specjalistą w dziedzinie szlifowania materiałów albo ich spawania – naszym celem jest to, by dzięki zastosowaniu opracowywanego przez nas programu, był on zdolny do stworzenia za pomocą prostej aplikacji robota, który będzie mógł w dużej mierze odwzorować jego pracę. Chodzi zatem o przekonwertowanie intencji użytkownika w zachowanie robota. Co istotne, nie prowadzimy prac nad własnym robotem – zakładamy, że nasz software będzie mógł być wykorzystywany w dostępnych na rynku maszynach.

Brzmi to bardzo nowatorsko…

Rozwiązania podobnego typu są dziś dostępne, jednakże wyłącznie na poziomie „twardego” oprogramowania i wymagają od użytkownika wiedzy programistycznej – nie ma natomiast takowych dla specjalistów z poszczególnych branż. Takich jak – nawiązując do przywołanego przed chwilą przykładu – spawacz, który wie jak się spawa, jakie powinny być oczekiwania względem sprzętu itp., jednak który nie ma żadnej wiedzy w zakresie pisania kodu.

O BOTSI mogliśmy niedawno usłyszeć ze względu na Waszą obecność podczas konferencji European Defence Innovation Days w Brukseli, podczas której prezentowane były najnowocześniejsze technologie militarne. Czego dotyczył projekt, który pokazywaliście?

Prezentowane przez nas rozwiązanie dotyczyło projektu software’owego, o którym przed chwilą wspominałem. Będzie on mógł znaleźć zastosowanie w bardzo wielu branżach – również i militarnej. Aby go wykorzystać, potrzebna jest „brama”, a taką „bramą” są mobilne roboty, będące zresztą produktem dość już powszechnym na rynku. Sam mobilny robot nie jest niczym odkrywczym, jednakże postawienie na nim klasycznego robota przemysłowego, jak np. Fanuc czy Kuka i „zaszycie” w nim naszego software’u – już tak.

Takie urządzenie – w zależności od tego, jak je zaprogramujemy, a właściwie: co mu wskażemy – jednego dnia będzie mogło spawać, drugiego układać kosmetyki na półkach, a trzeciego wykonywać działania związane z branżą wojskową czy lotniczą. Będzie to w istocie mobilny „wózek” z zainstalowanym na nim robotem zdolnym do wykonywania uniwersalnych zadań.

Czy rozwijane przez BOTSI technologie znalazły już komercyjne zastosowania rynkowe?

W całości – jeszcze nie, natomiast pewne elementy tego, nad czym pracujemy, wykorzystujemy przy bieżąco realizowanych projektach integracji robotyki i automatyki u naszych klientów. Paradoksalnie, rynkowe wdrożenie naszych projektów nie stanowi głównego celu naszej firmy. Oczywiście – świetnie gdyby to się udało, jednakże z naszej perspektywy prace badawczo­‑rozwojowe prowadzone przez BOTSI przynoszą nam wartość w postaci pozyskiwanej wiedzy. Możemy później w większym lub mniejszym stopniu ją monetyzować, lecz docelowe rozwiązania sprzedawane na rynku nie muszą mieć dokładnie takiego kształtu, nad jakim pracowaliśmy w ramach działalności R&D. Może się np. okazać, że pewne rzeczy, od technicznej czy biznesowej strony, są nie do przeskoczenia, lecz dzięki prowadzonym pracom i tak koniec końców pozyskujemy know‑how, który może pomóc na rynku.

Paradoksalnie, rynkowe wdrożenie projektów nie stanowi głównego celu BOTSI. Może się np. okazać, że pewne rzeczy, od technicznej czy biznesowej strony, są nie do przeskoczenia, lecz dzięki prowadzonym pracom i tak koniec końców pozyskujemy know‑how, który może pomóc na rynku.

Określiłbym Wasze podejście jako dość unikatowe – zazwyczaj jeśli dana firma decyduje się na prowadzenie działalności badawczo­‑rozwojowej, to robi to wyłącznie z myślą o finalnej komercjalizacji opracowywanych projektów. Z kolei inicjatywy prowadzone „dla pozyskania wiedzy” są bardziej domeną uczelni czy instytucji badawczych niż biznesu…

Również myślę, że nie jest to powszechny model prowadzenia biznesu. Z moich obserwacji wynika, że jeśli dana firma prowadzi już prace badawczo­‑rozwojowe, to albo dotyczą one stricte udoskonalania produktu sprzedawanego już na rynku, albo też ma to miejsce wśród start‑upów, które badają coś, co dopiero za pewien czas będą chciały na rynek wprowadzić.

W naszym przypadku logika była inna – najpierw, żeby w ogóle móc założyć firmę BOTSI, musieliśmy wraz z zespołem zarobić pieniądze na integracjach automatyki jeszcze w ramach prowadzonych przez nas poprzednich działalności, a następnie przekazać je na realizację celów długoterminowych: na badania, rozwój i uruchomienie nowej spółki, które pomogą nam w przyszłości szybciej zareagować na potrzeby rynku. Takie są przynajmniej nasze założenia. Może się okazać, że część naszych badań nie znajdzie finalnie zastosowania. Kto jednak nie ryzykuje, ten nie pije szampana.

Może się okazać, że większość albo duża część naszych badań nie znajdzie finalnie zastosowania. Kto jednak nie ryzykuje, ten nie pije szampana.

Nie myśleliście o tym, żeby – zamiast zakładać firmę o profilu badawczo­‑rozwojowym – skorzystać z usług zewnętrznych firm badawczych?

Rozważaliśmy to, szczególnie jeśli chodzi o badania nad sztuczną inteligencją, jednakże koniec końców postawiliśmy na inhouse’owy model działalności.

Jakich kompetencji poszukujecie zatem na rynku pracy? Domyślam się, że po pierwsze ekspertów w zakresie sztucznej inteligencji…

W tym momencie zastanawiamy się nad pozyskaniem specjalisty, a nawet specjalistów, którzy będą mogli wspomóc nas wewnętrznie w tym obszarze. Jeśli natomiast chodzi o pozostałe kompetencje – zależy nam na jak najszerszym doświadczeniu w zakresie usług programowania i wdrażania robotów i ogólnie: w szeroko pojętej mechatronice, czyli nauce skupiającej w sobie programowanie oraz całościowe rozumienie inżynierii.

Czy dysponujecie własnym laboratorium?

Laboratorium kojarzy się większości osób raczej z białymi kitlami i chemią, a nasze prace nie dotyczą tego typu obszarów. Naszym miejscem pracy jest hala produkcyjna oraz osobna hala CNC, w której przygotowujemy, wycinamy różnego typu detale z metalu. Na ten moment infrastruktura, jaką dysponujemy, jest z naszej perspektywy absolutnie wystarczająca.

Wstęp

Parafrazując stare chińskie przysłowie – żyjemy dziś w ciekawych czasach. Kiedy – wydawałoby się – „oswoiliśmy” pandemię koronawirusa, skupiając się coraz skuteczniej na zarządzaniu wszelkim negatywnym skutkom, które spowodowała, 24 lutego 2022 r. nastąpił atak militarny Rosji na Ukrainę. To prawdopodobnie najpoważniejszy, z perspektywy globalnej gospodarki, konflikt zbrojny od zakończenia II wojny światowej. W praktyce, skutki obydwu wstrząsów – pandemicznego oraz wojennego – nałożyły się na siebie, co w kolejnych miesiącach istotnie oddziaływało na wiele sfer życia społeczno­‑gospodarczego. Co gorsza, wojna za naszą wschodnią granicą oraz jej następstwa dla polskiej oraz światowej gospodarki nie miały charakteru krótkotrwałego i powierzchownego, lecz mają i będą miały wpływ długotrwały i głęboki.

Jednym z efektów, który odczuwamy do dziś, jest potężna fala inflacji, o niespotykanym od dekad rozmiarze, jaka przelewała się przez ub.r. przez Polskę, ale też przez wiele innych – także tych najpotężniejszych – gospodarek. Przez cały mijający rok spędzała ona sen z powiek przedsiębiorcom, ale i całemu społeczeństwu, utrzymując się w Polsce między marcem a grudniem na dwucyfrowym poziomie i dochodząc do swojego szczytu (18,4% w ujęciu rok do roku) dopiero w lutym 2023 r.

Niezależnie od tego, że źródła omawianego szoku inflacyjnego są głównie podażowe, co przekłada się na mniejsze możliwości wpływania na niego przez krajową politykę monetarną, to i tak w takich okolicznościach Rada Polityki Pieniężnej nie miała innego wyboru, niż zaostrzanie polityki pieniężnej. Dlatego też, po trwającym niemal przez rok cyklu wzrostu stóp procentowych, stopa referencyjna NBP została we wrześniu ub.r. wywindowana do poziomu 6,75%, będąc najwyższą od 2002 r. Następnie cykl wzrostowy został zawieszony, jednak jak twierdzi Prezes NBP, prof. Adam Glapiński, nie można jeszcze mówić o jego zakończeniu.

W warunkach bardzo dużej zmienności i niepewności, Produkt Krajowy Brutto Polski wzrósł w 2022 r. o 5,1% w ujęciu rok do roku, wobec wzrostu w wysokości 6,9%, odnotowanemu między rokiem 2021 a 2020. Rozbicie wzrostu PKB w ub.r. na poszczególne kwartały pokazuje jednak jego spadającą dynamikę: w I kwartale wyniósł on 8,8%, w II – 6,1%, w III – 3,9%, natomiast w IV – jedynie 2,3%. W ostatnich miesiącach pojawiły się nawet głosy mówiące o groźbie recesji, jaka miałaby nastąpić w 2023 r., jednak widzimy już, że najczarniejsze scenariusze nie powinny się na szczęście ziścić.

 
Najważniejsze wnioski

Wartość Barometru Koniunktury Pomorza za 2022 rok wyniosła 0,6 pkt., jest to wynik prawie idealnie na środku przyjętej skali. Jednocześnie to poziom o 6,9 pkt. niższy niż w 2021 r., wyznaczony przez krzywą spadkową notowaną od lipca 2022 r.

Reprezentanci wszystkich siedmiu badanych obszarów gospodarki spoglądają w przyszłość z niepokojem. Najbardziej widać to wśród pomorskich firm z branż: handlu hurtowego, handlu detalicznego, budownictwa oraz gospodarki magazynowej, w przypadku których negatywne nastroje nasilały się jeszcze bardziej pod koniec roku.

W porównaniu z 2021 r. niemal we wszystkich powiatach województwa pomorskiego odnotowany został spadek poziomu bezrobocia – i to często bardzo duży. Najwyższy spadek analizowanego wskaźnika w ujęciu rok do roku dotyczył Słupska, Gdańska i Gdyni oraz powiatów: gdańskiego i słupskiego.

Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu w 2022 r. były wyższe niż w 2021 r. – odpowiednio o: 12% oraz 15%. Prawdziwą „przepaść” widać jednak w porównaniu z 2020 r., który upłynął pod znakiem lockdownów oraz innego typu obostrzeń pandemicznych – ubiegłoroczna wartość eksportu przewyższyła tę z 2020 r. o 50%, natomiast importu – o 36%.

Na poziomie pomorskiej gospodarki po raz pierwszy od wielu lat zmienił się lider struktury geograficznej importu towarów – przez wzgląd na wojnę w Ukrainie oraz idące wraz z nią sankcje gospodarcze nałożone na Moskwę, Rosja została zdetronizowana przez Chiny.

Barometr Koniunktury Pomorza
Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w 2022 r., strzałka niebieska wskazuje wynik za 2021 r.

 
Koniunktura

Dalsze zmagania ze skutkami kryzysu pandemicznego, wejście gospodarki w „erę” wysokiej inflacji, a także rosyjska agresja na Ukrainę to zapewne najważniejsze czynniki, jakie w jednoznacznie negatywny sposób przełożyły się na pomorską koniunkturę w 2022 r. Jedną z konsekwencji powyższych wydarzeń jest przeciętna wartość Barometru Koniunktury Pomorza, która wyniosła w ub.r. 0,6 pkt, jest to wynik prawie idealnie na środku przyjętej skali. Jednocześnie to poziom o 6,9 pkt. niższy niż w 2021 r. oraz o 6,4 pkt. wyższą niż w naznaczonym pandemią roku 2020 oraz aż o 11,3 pkt. niższy niż w 2019 r., czyli w ostatnim roku sprzed wybuchu pandemii. Analizując wartości tego wskaźnika dla poszczególnych miesięcy minionego roku, można zauważyć, że od lipca ub.r. znajduje się on na krzywej spadkowej. Jednakże można mieć nadzieję, że rok 2023 będzie lepszy, w związku z dojściem do inflacyjnego peaku, jaki nastąpił w lutym br.

Dalsze zmagania ze skutkami kryzysu pandemicznego, wejście gospodarki w „erę” wysokiej inflacji, a także rosyjska agresja na Ukrainę to zapewne najważniejsze czynniki, jakie w jednoznacznie negatywny sposób przełożyły się na pomorską koniunkturę w 2022 roku.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–⁠2022

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W ujęciu branżowym najlepsze nastroje pomorskich przedsiębiorców w 2022 r. dotyczyły tych, reprezentujących sektor informacji i komunikacji (przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wyniosła dla tej grupy 26,5 pkt.). Warto zauważyć, że jest to sektor, który prawdopodobnie w największym stopniu „skorzystał” na pandemii – wraz z dynamicznym przenoszeniem coraz to kolejnych elementów świata „fizycznego” do świata cyfrowego, na który fala COVID-19 miała ogromny wpływ, w wysokim tempie rósł też popyt na usługi firm z sektora IT. Nie może zatem dziwić, że przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wzrosła na Pomorzu między 2020 a 2019 r. o 11,7 pkt., następnie między 2021 a 2020 r. o 19,2 pkt., a minimalny wzrost rzędu 0,2 pkt. został odnotowany również między 2022 a 2021 r.

Sektor IT prawdopodobnie w największym stopniu „skorzystał” na pandemii – wraz z dynamicznym przenoszeniem coraz to kolejnych elementów świata „fizycznego” do świata cyfrowego, na który fala COVID-19 miała ogromny wpływ, w wysokim tempie rósł też popyt na usługi firm z tej branży.

W tym kontekście cieszyć mogą bardzo wysokie wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wśród pomorskich firm IT, notowane od początku pandemii na tle najważniejszych województw‑konkurentów w tej branży. Do tej grupy zaliczyliśmy województwa, w których znajdują się największe polskie metropolie – obfitujące w zasoby wykwalifikowanych specjalistów, a także stanowiące magnes dla osiedlania się tam międzynarodowych firm z branży – a mianowicie: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie, śląskie oraz wielkopolskie. Na ich tle pomorska ocena koniunktury w IT była najwyższa przez większość 2020 oraz 2021 r., a także – łącznie – niemal przez połowę 2022 roku.

Wracając do przeciętnych nastrojów pomorskich reprezentantów w 2022 r., za plecami sektora informacji i komunikacji znalazły się branże: handlu hurtowego (średnio 7,2 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (2,2 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (0,0 pkt.). Warto zwrócić uwagę, że w przypadku drugiej z wymienionych branż, już od kilkunastu kwartałów notowane są wartości wyższe niż przeciętnie w Polsce – ostatni raz sytuacja ta uległa odwróceniu w I kwartale 2018 r. W tym kontekście należy również zauważyć, że dobrą pomorską koniunkturą przemysłową nie zachwiał zbytnio nawet COVID‑19 – podczas gdy w skali kraju wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw przemysłowych kształtowały się na poziomie ujemnym począwszy od II kwartału 2020 r., aż po dziś dzień, tak na Pomorzu między I kwartałem 2021 r. a II kwartałem 2022 r. mieliśmy do czynienia z przewagą głosów optymistycznych wśród przedsiębiorców reprezentujących tę branżę. Nie zmienia to jednak faktu, że omawiany obszar gospodarki w dwóch ostatnich kwartałach minionego roku dopadła ewidentna „zadyszka” – choć nadal nie tak duża jak przeciętnie w skali kraju.

W zgoła odmienny sposób na przestrzeni ostatnich kilkunastu kwartałów kształtowały się wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w przestrzeni pomorskiego sektora transportu i gospodarki magazynowej. Pomiędzy I kwartałem 2020 r. a II kwartałem 2022 r. nastroje regionalnych przedsiębiorców z branży były wyraźnie gorsze od przeciętnych nastrojów obserwowanych w skali Polski ogółem. Apogeum tego zjawiska miało miejsce w II połowie 2020 r., kiedy oceny pomorskich respondentów były niższe od ankietowanych z kraju ogółem nawet o ponad 30 pkt. Pokazuje to dobitnie, jak wielce negatywny wpływ na sytuację pomorskich przedsiębiorstw z tej branży miała pandemia. Tak sporą różnicę w odczuciach między przedsiębiorcami pomorskimi a tymi z Polski ogółem, można tłumaczyć tym, że w wielu regionalnych firmach, z racji nadmorskiego położenia, znacznie większy akcent niż w pozostałych częściach kraju jest położony na transport drogą morską, który szczególnie ucierpiał w początkowych fazach pandemii, w związku z m.in. licznymi lockdownami, w tym również w Chinach, skąd pochodzi duża część transportowanych na Pomorze towarów. Dostępne dane wskazują na to, że pandemiczna „czkawka” skończyła się dla wielu pomorskich przedsiębiorstw z tego sektora dopiero w II połowie 2022 r., kiedy to wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw rysowały się w naszym regionie nie dość, że „na plusie”, to jeszcze wyżej niż przeciętnie w Polsce.

W kontekście sektora transportu i gospodarki magazynowej sporą różnicę w odczuciach in minus między pomorskimi przedsiębiorcami a tymi z Polski ogółem, można tłumaczyć istotnym znaczeniem dróg morskich, które szczególnie ucierpiały w początkowych fazach pandemii, w związku z m.in. licznymi lockdownami, w tym również w Chinach, skąd pochodzi spora część transportowanych na Pomorze towarów.

Najniższe przeciętne wartości analizowanego wskaźnika dotyczyły w 2022 r. na Pomorzu sektorów: handlu detalicznego (–⁠2,3 pkt.), budownictwa (–⁠8,8 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠19,1 pkt.). Na przestrzeni lat 2019–⁠2022, dwa ostatnie z nich przez zdecydowaną większość czasu cechowały się wyraźnie wyższymi wartościami niż dla Polski ogółem, z kolei odwrotnie było w przypadku handlu detalicznego, którego reprezentanci – z wyjątkiem pojedynczych kwartałów – oceniali swoją sytuację gorzej niż przeciętnie w kraju. W tym miejscu warto poświęcić parę słów branży zakwaterowania i usług gastronomicznych, która w 2020 (z wyjątkiem I kwartału) oraz 2021 r. osiągała wartości wskaźnika będące wyższymi niż średnio w Polsce o 23–⁠49 pkt. Tak duża różnica in plus wynikała zapewne z tego, że w obliczu ograniczeń związanych z wyjazdami zagranicznymi w dobie pandemii, Pomorze było wśród polskich turystów jeszcze bardziej popularną destynacją niż zazwyczaj.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Przeciętna koniunktura w 2022 r. w czterech spośród siedmiu analizowanych branż była na Pomorzu wyższa niż średnio w Polsce – są to: przetwórstwo przemysłowe (+⁠12,6 pkt. względem kraju), budownictwo (+⁠3,5 pkt.), handel hurtowy (+⁠0,8 pkt.) oraz informacja i komunikacja (+⁠0,8 pkt.). Po przeciwległej stronie znalazły się natomiast: transport i gospodarka magazynowa (–⁠1,5 pkt.), handel detaliczny (–⁠2,5 pkt.) oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (–⁠12,4 pkt.).

Przeciętna koniunktura w 2022 roku, w czterech spośród siedmiu analizowanych branż, była na Pomorzu wyższa niż średnio w Polsce – są to: przetwórstwo przemysłowe (+⁠12,6 pkt. względem kraju), budownictwo (+⁠3,5 pkt.), handel hurtowy (+⁠0,8 pkt.) oraz informacja i komunikacja (+⁠0,8 pkt.).

Z kolei porównując wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw na Pomorzu w 2022 r. z wartościami notowanymi rok wcześniej, widać znaczne pogorszenie nastrojów. Swoją obecną sytuację lepiej niż w 2021 r. ocenili jedynie reprezentanci branży transportu i gospodarki magazynowej (+⁠6,5 pkt. względem ub.r.), natomiast gorzej ankietowani z pozostałych sześciu sektorów. Na najbardziej niekorzystną sytuację zwracali uwagę przedsiębiorcy działający w obszarze: zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠21,8 pkt.), informacji i komunikacji (–⁠19,4 pkt.) oraz handlu hurtowego (–⁠12,9 pkt.).

Zbyt wiele optymizmu nie znajdziemy analizując wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw – reprezentanci wszystkich siedmiu badanych obszarów gospodarki spoglądają w przyszłość z niepokojem. Najbardziej widać to w przypadku firm z branż: handlu hurtowego, handlu detalicznego, budownictwa oraz gospodarki magazynowej, dla których przeciętna wartość omawianego wskaźnika wynosiła w 2022 r. między –⁠19 a –⁠25 pkt, a negatywne nastroje nasilały się pod koniec roku. W porównaniu z wartościami wskaźnika obserwowanymi przeciętnie dla Polski, w trzech sektorach przewidywania na Pomorzu są lepsze niż średnio w kraju – mowa tu o przetwórstwie przemysłowym (+⁠11,8 pkt. względem Polski ogółem), zakwaterowaniu i usługach gastronomicznych (+⁠3,1 pkt.) oraz budownictwie (+⁠1,1 pkt.). Z kolei zestawiając przewidywane nastroje w 2022 r. z tymi za rok ubiegły, większa doza optymizmu dotyczyła w ub.r. jedynie przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (+⁠5,6 pkt. względem ub.r.). W pozostałych obszarach prognozowana przyszłość rysowała się w znacznie ciemniejszych barwach, szczególnie w przypadku sektora informacji i komunikacji (–⁠33,6 pkt.).

 
Działalność przedsiębiorstw

W 2022 r, na Pomorzu dalej w dobrym tempie rozwijała się przedsiębiorczość – w grudniu w rejestrze REGON zarejestrowanych było 344,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej z siedzibą na terenie województwa. Było to o 12,6 tys. więcej niż przed rokiem.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu oraz produkcji budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej, w województwie pomorskim w latach 2019–⁠2022

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu i sprzedaży detalicznej przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano­‑montażowej – w cenach bieżących.
Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

Rok 2022, z punktu widzenia produkcji sprzedanej przemysłu na Pomorzu, można podzielić na dwa zasadnicze okresy. Pierwszy, trwający od początku roku do lipca, był czasem, w którym jej wartość była wyraźnie wyższa niż w analogicznym okresie 2021 roku. Największa różnica in plus dotyczyła przede wszystkim I kwartału ub.r., kiedy wynosiła ona między 11 a 15,5 proc. w ujęciu rok do roku. Następnie, począwszy od sierpnia, rozpoczął się okres wyraźnego spowolnienia w branży, kiedy to odnotowane w 2022 r. wartości produkcji sprzedanej przemysłu były między 18 a 21,5 proc. niższe niż w analogicznych miesiącach 2021 r.

Trend ten wpisuje się w generalne spowolnienie, jakie dotknęło nie tylko polską, ale i szerzej – europejską branżę przemysłową. Doskonale obrazuje je wskaźnik PMI (Purchasing Managers Index) opracowywany przez Markit Group, który traktować można jako papierek lakmusowy, określający zarówno kondycję sektora przemysłowego, jak również przewidywane kierunki, w jakich w nadchodzących miesiącach może rozwijać się gospodarka. Przyjmuje się, że wartość indeksu na poziomie 50 pkt. oznacza stan neutralny, wyższa jego wartość – wzrost aktywności ekonomicznej, natomiast spadek – niższą aktywność ekonomiczną.

Na przestrzeni 2022 r. „pozytywne” wartości PMI odnotowano, w skali Polski, jedynie między styczniem a kwietniem. W dalszych miesiącach nastąpił ich spadek poniżej progu 50 pkt. – między majem a sierpniem obserwowaliśmy trend spadkowy, którego apogeum był odczyt na poziomie 40,9 pkt., świadczący o wejściu sektora w poważne spowolnienie. Była to najniższa wartość odnotowana w skali kraju od kwietnia 2020 r. (31,9 pkt.), kiedy dotknęła nas tzw. pierwsza fala pandemii. Następnie, pod koniec roku, indeks PMI zaczął ponownie się podnosić, zatrzymując się w grudniu ub.r. na poziomie 45,6 pkt. Znajduje to odzwierciedlenie w danych Głównego Urzędu Statystycznego – na początku 2022 r. produkcja przemysłowa była wyższa niż w analogicznym okresie 2021 r. o kilkanaście procent, natomiast pod koniec roku – zaledwie o kilka procent, a w grudniu jedynie o 1%.

Na przestrzeni 2022 roku „pozytywne” wartości PMI odnotowano w skali Polski jedynie między styczniem a kwietniem. W dalszych miesiącach nastąpił ich spadek poniżej progu 50 pkt. – między majem a sierpniem obserwowaliśmy trend spadkowy, którego apogeum był odczyt na poziomie 40,9 pkt., świadczący o wejściu sektora w poważne spowolnienie.

Warto jednak mieć na uwadze, że kryzys, jaki dotknął polską branżę przemysłową, ma w dużej mierze charakter egzogeniczny, powodowany czynnikami z zewnątrz. Świadczy o tym chociażby kondycja gospodarki niemieckiej, z którą polska jest bardzo mocno spleciona, będąc jednym z jej kluczowych podwykonawców, w której indeks PMI w ub.r. znajdował się poniżej 50 pkt. od czerwca do końca roku. Z kolei omawiany indeks dla strefy euro ogółem zaczął przyjmować „negatywne” wartości miesiąc później.

Nie ulega zatem wątpliwości, że polski przemysł znajdował się w ub.r. w zupełnie innym miejscu niż rok wcześniej, kiedy to przez całe 12 miesięcy indeks PMI wskazywał powyżej 50 pkt. – niejako „odbijając” sobie okres dość krótkiego, a zarazem bardzo wyraźnego spowolnienia spowodowanego nadejściem pandemii i związanych z nią obostrzeń.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Dane statystyczne wskazują na to, że miniony rok był udany z perspektywy produkcji budowlano­‑montażowej na Pomorzu – przez cały rok jej wartości znajdowały się na poziomie wyższym niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, a trend ten trwał już w grudniu ub.r. 18. miesiąc z rzędu. Co więcej, w okresie styczeń‑maj 2022 r. produkcja budowlano­‑montażowa osiągnęła wartość wyraźnie ponad dwukrotnie większą w ujęciu rok do roku.

Gdyby jednak wsłuchać się w głosy reprezentantów branży, można dojść do wniosku, że dane te, dotyczące przecież trwających już projektów budowlanych i nieodnoszące się w żaden sposób do sygnałów płynących z rynku, skutecznie zatuszowały liczne problemy i wyzwania, z którymi borykał się w mijającym roku sektor budownictwa. Pierwszym szokiem był z jego perspektywy wybuch wojny w Ukrainie, który spowodował odpływ bardzo wielu pracowników. Konsekwencją konfliktu był też bardzo wyraźny wzrost cen materiałów wynikający m.in. ze wstrzymania bądź ograniczenia dostaw ze Wschodu oraz wzrostu cen paliw i surowców energetycznych. Równolegle sektor – jak cała polska gospodarka – doświadczył rosnącej inflacji skutkującej presją na wzrost wynagrodzeń.

Z kolei w II połowie minionego roku branża zderzyła się z negatywnymi skutkami spowolnienia gospodarczego. Wśród nich znalazło się m.in. ograniczenie uruchamiania nowych przedsięwzięć budowlanych, co szczególnie widoczne było w segmencie budownictwa mieszkaniowego, cierpiącego na wyraźny spadek popytu na mieszkania. Trend ten wynikał w głównej mierze z pogarszającej się zdolności kredytowej Polaków. Z drugiej strony, pewne segmenty sektora okazały się odporne na kryzys, jak np. inwestycje w centra logistyczne czy hale magazynowe.

W II połowie 2022 roku branża budownictwa zderzyła się z negatywnymi skutkami spowolnienia gospodarczego. Wśród nich znalazło się m.in. ograniczenie uruchamiania nowych budów, co szczególnie widoczne było w segmencie budownictwa mieszkaniowego, cierpiącego na wyraźny spadek popytu na mieszkania.

Generalnie, mając na uwadze cały 2022 rok, słowem odmienianym na wszelkie przypadki w branży budowlanej była „niepewność”. Mówiła o tym m.in. Angelika Cieślowska, Prezes Zarządu DORACO w wywiadzie dla „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” z początku 2023 r.:

Jesteśmy dziś świadkami wielkich zmian na arenie globalnej, które mocno nas dotykają. O ile na przestrzeni ostatnich 30 lat zdobyliśmy sporo doświadczenia i mieliśmy poczucie, że rozumiemy otoczenie zewnętrzne i potrafimy w nim odpowiednio funkcjonować, o tyle dziś trudno powiedzieć, by ktokolwiek wiedział, jak poruszać się w nowych, zrewolucjonizowanych wręcz realiach. Bardziej doświadczeni menedżerowie pamiętają jeszcze czasy inflacyjne z początku lat 90., natomiast nikt wcześniej nie prowadził biznesu w warunkach pandemii czy wojny tuż za granicą.

I choć pod koniec 2022 r. zauważyć można było pewne symptomy zwiastujące powrót do względnej „normalności” w postaci m.in. stabilizacji cen niektórych asortymentów czy nawet ich obniżenia, to poziom niepewności pozostaje w branży na dość wysokim poziomie¹.

Sprzedaż detaliczna towarów

W przypadku indeksu sprzedaży detalicznej towarów mamy do czynienia z podobną sytuacją jak w opisywanym powyżej budownictwie. Z jednej strony dane (liczone w cenach bieżących) pokazywały, że sprzedaż detaliczna rośnie w dynamicznym tempie, na co wskazuje fakt, że począwszy od marca 2021 r., miesiąc w miesiąc odnotowywano na Pomorzu jej wartości, które przekraczały te obserwowane w analogicznym okresie poprzedniego roku. W praktyce jednak obraz handlu detalicznego – tak na Pomorzu, jak również w Polsce – był w mijającym roku daleki od sielankowego.

Mniej więcej od połowy 2022 roku jesteśmy świadkami sytuacji, w której wzrost płac, zachodzący w i tak dość szybkim tempie, jest wolniejszy od wzrostu poziomu inflacji CPI. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z realnym spadkiem wynagrodzeń, czyli innymi słowy – jako społeczeństwo ubożejemy.

Trudno by było inaczej, skoro mniej więcej od połowy 2022 r. jesteśmy świadkami sytuacji, w której wzrost płac, i to zachodzący w dość szybkim tempie, jest wolniejszy od wzrostu poziomu inflacji CPI. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z realnym spadkiem wynagrodzeń, czyli innymi słowy – jako społeczeństwo ubożejemy. Jak pisze Krzysztof Kolany, główny ekonomista portalu bankier.pl:

Od połowy 2022 r. roczna dynamika sprzedaży detalicznej liczonej w cenach stałych spadła w okolice zera, mimo że w ujęciu nominalnym notowano wzrosty w okolicach 20%.

Analiza sprzedaży według grup towarów wskazuje na to, że w obliczu dynamicznego spadku siły nabywczej polskich konsumentów, skupiali się oni na nabywaniu dóbr podstawowych, niwelując popyt na dobra wyższego rzędu. Na koniec ub.r. wzrost sprzedaży w cenach realnych dotyczył segmentów takich jak: żywność, odzież i obuwie czy farmaceutyki i kosmetyki, natomiast spadek – m.in. samochodów i motocykli, a także mebli, RTV oraz sprzętu AGD. W przypadku ostatniego z obszarów sprzedaż spadła aż o niemal 11% w stosunku do grudnia 2021 r.

W tym kontekście warto też pamiętać, że na poziom sprzedaży detalicznej w Polsce od wybuchu konfliktu za naszą wschodnią granicą mocno „pracują” też Ukraińcy stanowiący na koniec 2022 r. przynajmniej milion dodatkowych konsumentów względem 2021 r. Bez ich udziału wskaźniki dotyczące poziomu sprzedaży detalicznej kształtowałyby się z pewnością na zauważalnie niższym poziomie².

 
Rynek pracy

Pomorski rynek pracy znajdował się w 2022 r. w dobrej kondycji – stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na koniec roku 4,6%, będąc niższą o 0,6 pkt. proc. niż w grudniu 2021 r. oraz o 1,3 pkt. proc. niż w ostatnim miesiącu 2020 r. Była ona mniejsza o 0,6 pkt. proc. także od stopy bezrobocia dla Polski ogółem. W okresie od stycznia do lipca miał miejsce jej dość dynamiczny spadek (z poziomu 5,3% do 4,4%), po którym w okresie sierpień‑grudzień nastąpił delikatny wzrost (z 4,4% do 4,6%).

Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na Pomorzu pod koniec 2022 roku 4,6%, będąc niższą o 0,6 pkt. proc. niż w 2021 roku oraz o 1,3 pkt. proc. niż w 2020 roku. Była ona niższa o 0,6 pkt. proc. także od stopy bezrobocia dla Polski ogółem.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W porównaniu do innych województw, Pomorze znalazło się pod kątem analizowanego wskaźnika na siódmym miejscu w skali kraju – niższy poziom bezrobocia rejestrowanego został odnotowany w województwach: wielkopolskim (2,9%), śląskim (3,7%), mazowieckim (4,2%), lubuskim (4,4%), dolnośląskim oraz małopolskim (obydwa po 4,5%). W porównaniu z 2021 r. stopa bezrobocia spadła w regionie pomorskim o 11,5%, co było trzecim najszybszym tempem spadku wśród wszystkich województw (jedynie za śląskim i lubuskim) oraz o 1,2 pkt. proc. szybszym niż w skali kraju.

W skali wewnątrzwojewódzkiej – co nie może dziwić – najniższy poziom bezrobocia w 2022 r. przypadł regionalnym miastom na prawach powiatu oraz powiatom sąsiadującym z Trójmiastem. Liderem pod tym względem okazał się Sopot (1,5%), a następnie Gdynia (1,9%) oraz Gdańsk (2,3%). Warto podkreślić także bardzo niską stopę bezrobocia w powiecie kartuskim (3,3%). Na drugim biegunie tego zestawienia znalazły się powiaty: nowodworski (12,8%), lęborski (10,5%) oraz człuchowski (10,2%).

W skali wewnątrzwojewódzkiej – co nie może dziwić – najniższy poziom bezrobocia w 2022 roku przypadł regionalnym miastom na prawach powiatu oraz powiatom sąsiadującym z Trójmiastem. Liderem pod tym względem okazał się Sopot (1,5%), a następnie Gdynia (1,9%) oraz Gdańsk (2,3%). Warto podkreślić także bardzo niską stopę bezrobocia w powiecie kartuskim (3,3%).

W porównaniu z 2021 r. niemal we wszystkich powiatach województwa pomorskiego odnotowany został spadek poziomu bezrobocia – i to często bardzo duży. Najwyższy spadek analizowanego wskaźnika w ujęciu rok do roku wyniósł –⁠36,4% i dotyczył Słupska. Znaczny, ponad 20‑procentowy spadek odnotowano także w: Gdańsku i Gdyni oraz powiatach: gdańskim i słupskim. W dwóch powiatach w analizowanym okresie poziom bezrobocia uległ wzrostowi – stało się tak w powiecie bytowskim (z 9,1% w 2021 r. do 9,5% w 2022 r.) oraz kościerskim (z 7,3% do 7,7%). Z kolei w powiecie chojnickim utrzymana została taka sama wartość stopy bezrobocia jak przed rokiem, czyli 8,5%.

Ponadprzeciętnie w skali kraju rysował się także w 2022 r. wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku 15–⁠89 lat. Wyniósł on w województwie pomorskim 59,6%, czyli o 1,6 pkt. proc. więcej niż w Polsce ogółem. Pod tym kątem nasz region ustępował jedynie województwom: mazowieckiemu (62,2%) oraz wielkopolskiemu (60,3%).

 
Handel zagraniczny

W 2022 r. z województwa pomorskiego wyeksportowano towary o łącznej wartości 17,2 mld euro, natomiast wartość regionalnego importu wyniosła 18,7 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego było ujemne, wynosząc –⁠1,5 mld euro. Zjawisko to jest dość charakterystyczne dla pomorskiej gospodarki – mając na uwadze okres od 2016 do 2022 r., tylko dwukrotnie zdarzyło się, by wspomniane saldo było dodatnie. Miało to miejsce w roku 2020 (+⁠1,0 mld euro), co można tłumaczyć znacznym spadkiem importu wynikającym z pandemii COVID-19, jak również w roku 2016, kiedy regionalny eksport przewyższał import o 0,1 mld zł.

Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu w 2022 r. była wyższa niż w 2021 r. – odpowiednio o: 12% oraz 15%. Prawdziwą „przepaść” widać jednak w porównaniu z 2020 r., który upłynął pod znakiem lockdownów oraz innego typu obostrzeń pandemicznych – ubiegłoroczna wartość eksportu przewyższyła tę z 2020 r. o 50%, natomiast importu – o 36%.

O rozwijającym się w szybkim tempie poziomie międzynarodowej wymiany handlowej w województwie pomorskim świadczy także wzrost obrotów ładunkowych w portach morskich. Wyniosły one w 2022 r. w regionie 86,2 mln ton, odpowiadając za 72,5% przeładunków we wszystkich polskich portach morskich. Łączny pomorski tonaż był zarazem o 27% wyższy niż w 2021 r. oraz o 39,5% wyższy niż przed dwoma laty. Szczególnie duży wzrost przeładunków nastąpił w Porcie Gdańsk (wzrost o ponad 28% w stosunku do 2021 r.), co pozwoliło mu awansować na pozycję drugiego największego portu na Bałtyku, wyprzedzając Primorsk.

Łączny tonaż obrotów ładunkowych w pomorskich portach był o 27% wyższy niż w 2021 roku oraz o 39,5% wyższy niż przed dwoma laty. Szczególnie duży wzrost przeładunków nastąpił w Porcie Gdańsk, co pozwoliło mu awansować na pozycję drugiego największego portu na Bałtyku, wyprzedzając Primorsk.

Wartość towarów wyeksportowanych w 2022 r. w skali całej polskiej gospodarki wyniosła niespełna 344 mld euro, natomiast importu – niemal 364 mld euro. W rezultacie, również na poziomie kraju odnotowano ujemne saldo handlu zagranicznego, wynoszące prawie –⁠20 mld euro. Obroty towarowe wymiany międzynarodowej były w minionym roku o 19% wyższe niż w 2021 r., jeśli chodzi o eksport oraz o 26% wyższe w przypadku importu.

Import

W 2022 r. na poziomie pomorskiej gospodarki po raz pierwszy od wielu lat zmienił się lider struktury geograficznej importu towarów. Przez wzgląd na wojnę w Ukrainie oraz idące wraz z nią sankcje gospodarcze nałożone na Moskwę, Rosja została zdetronizowana przez Chiny. Państwo Środka zdominowało wspomniane zestawienie z niemal 20‑procentowym udziałem, wyprzedzając Rosję (15%), Norwegię (9%), Niemcy (6%) oraz Bangladesz (5%). Dla porównania – jeszcze w 2021 r. nasz wschodni sąsiad odpowiadał za 22,5% wartości importu na Pomorze, a Chiny za 16%, natomiast w 2020 r. bilans ten wyniósł odpowiednio: 20% oraz 14%.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Należy się spodziewać, że w nadchodzącej przyszłości udział kierunku rosyjskiego w pomorskim imporcie będzie w dalszym stopniu malał. O ile bowiem na przełomie 2021 i 2022 r. udział ten wynosił, w zależności od miesiąca, między 20 a 30%, o tyle między majem a lipcem ub.r. zmalał on do poziomu 15–⁠19%, natomiast pod koniec roku stopniał do wartości poniżej 1,0%.

Należy się spodziewać, że w nadchodzącej przyszłości udział kierunku rosyjskiego w pomorskim imporcie będzie w dalszym stopniu malał. O ile na przełomie 2021 i 2022 roku wynosił on, w zależności od miesiąca, między 20 a 30%, o tyle między majem a lipcem 2022 roku zmalał on do poziomu 15–⁠19%, natomiast w ostatnim kwartale stopniał do wartości poniżej 1,0%.

Tak drastyczny spadek wynika w największej mierze z sankcji na import rosyjskich surowców, w tym przede wszystkim paliw. W tym miejscu warto zaznaczyć, że tradycyjnie stanowiły one bardzo istotną część pomorskiego importu, oscylując pod koniec 2021 r. i na początku 2022 r. w granicach od co najmniej 25% aż do 39%, z czego zdecydowana większość przypadała na paliwa rosyjskie. Z kolei między wrześniem a grudniem ub.r. w strukturze importowej województwa pomorskiego udział paliw spadł do poziomu jednocyfrowego, mieszącego się w przedziale 3–⁠6%, z bardzo niewielkim (również jednocyfrowym) udziałem paliw z kierunku rosyjskiego.

Wracając do struktury geograficznej importu na Pomorze, w porównaniu z 2021 r. wyraźnie wzrósł udział Norwegii (wzrost o niemal 3 pkt. proc. z 6,2% do 9,1%), natomiast nieco spadł udział Niemiec (z 6,6% do 5,7%). Z pierwszej piątki największych importerów do regionu wypadła Holandia, a jej miejsce zajął Bangladesz z 4,8% udziału, z którego sprowadza się na Pomorze w zdecydowanej większości (97,5%) artykuły odzieżowe i dodatki odzieżowe dziane oraz niedziane. Może to być w dużej mierze „zasługą” gdańskiego potentata z branży odzieżowej – LPP. Struktura kierunków importowych do regionu różniła się zatem od tej dla Polski ogółem, w której tradycyjnie liderowały Niemcy (20% udziału), za których plecami znalazły się: Chiny (15%), Włochy (4,5%), Stany Zjednoczone (4%) oraz Rosja (4%).

Analizując strukturę towarową pomorskiego importu w 2022 r., widać dość spore podobieństwo ze strukturą za 2021 r. – w obydwu analizowanych okresach na pierwszym miejscu znalazła się grupa paliw (22,5% w ub.r.), a następnie: maszyny i urządzenia elektryczne (12%), statki, łodzie i konstrukcje pływające (8,5%), ryby i skorupiaki (8%) oraz artykuły odzieżowe dziane (6%). W tym kontekście największa zmiana dotyczy spadającego udziału grupy paliw, który – za sprawą wspomnianego wyżej drastycznego „obcięcia” ich importu, począwszy od września ub.r. – zmalał względem 2021 r. o 4,5 pkt. proc. Należy się spodziewać, że w 2023 r. będzie on jeszcze mniejszy.

Eksport

O ile w 2022 r. mieliśmy do czynienia z ogromną zmianą w strukturze geograficznej pomorskiego importu, o tyle w zakresie eksportu utrzymane zostało status quo – pierwsza piątka największych rynków eksportowych wyglądała identycznie jak w 2021 r. i bardzo podobnie jak w latach wcześniejszych. Zatem w minionym roku państwem, do którego sprowadzano z Pomorza towary o największej wartości były Niemcy (niemal 20% udziału pomorskiego eksportu), a następnie: Szwecja oraz Holandia (po niespełna 6,5%), Francja (4,5%) i Wielka Brytania (3,5%). Struktura ta była dość podobna do tej, obserwowanej w skali Polski ogółem, w której liderem również są Niemcy (28% udziału), a na dalszych pozycjach znajdują się: Czechy (6,5%), Francja (5,5%), Wielka Brytania (5%) oraz Holandia (4,5%). Jak widać – w porównaniu do Pomorza – w ogólnokrajowym zestawieniu „brakuje” jedynie Szwecji, która jest z regionem pomorskim związana silnymi relacjami gospodarczymi z uwagi na geograficzną bliskość.

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Bardzo podobnie jak w 2021 r. kształtowała się też ubiegłoroczna pomorska struktura eksportowa według grup towarów – największą wartość wśród sprzedawanych za granicę produktów z Pomorza miały te z grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających (15,5%), a następnie maszyny i urządzenia elektryczne (10%), zboża oraz ryby i skorupiaki (po 7%), a także kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,5%). W powyższym zestawieniu jedyną zmianą – jeśli chodzi o kolejność – w porównaniu z 2021 r. było nieznaczne „przeskoczenie” przez grupę zbóż, produktów z kategorii ryby i skorupiaki.

Mimo niemal identycznego układu analizowanej wyżej hierarchii, istotne zmiany zaszły w udziale poszczególnych grup towarów. Największa dotyczyła wyraźnie niższej (o 7,5 pkt. proc.) wartości dotyczącej kategorii: statki, łodzie i konstrukcje pływające. Spadek ten jednak niekoniecznie musi oznaczać kryzys pomorskiej branży morskiej, gdyż ów sektor cechuje się tym, że kontrakty w nim zawierane mają charakter długotrwały i opiewają nierzadko na bardzo duże kwoty, przez co realizacja pojedynczego zlecenia może w istotny sposób wpłynąć na zmniejszenie bądź zwiększenie udziału całej grupy w danym roku. Na sytuację i zjawiska mające miejsce w tym sektorze nie należy więc raczej patrzeć w perspektywie krótkoterminowej.

Największa zmiana w pomorskiej strukturze eksportowej dotyczyła wyraźnie niższego udziału grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających. Spadek ten jednak niekoniecznie musi oznaczać kryzys branży, gdyż realizacja pojedynczego intratnego zlecenia może w istotny sposób wpłynąć na zmniejszenie bądź zwiększenie udziału całej grupy w danym roku.

Drugą wartą odnotowania zmianą w strukturze towarowej pomorskiego eksportu jest wzrost (o 1,5 pkt. proc. względem 2021 r.) udziału grupy zbóż. Jest on w dużej mierze pochodną wojny w Ukrainie, która – w pierwszych miesiącach konfliktu – spowodowała zablokowanie ukraińskich portów morskich, które były tym samym niezdolne do sprzedaży zagranicznej tamtejszego zboża, będącego notabene jednym z istotniejszych towarów eksportowych naszych wschodnich sąsiadów. Z tego też względu część ukraińskiego zboża była przeładowywana w polskich, w tym również trójmiejskich, portach, wpływając na wzrost udziału grupy zbóż w strukturze towarowej eksportu. Apogeum tego procesu miało na Pomorzu miejsce między czerwcem a sierpniem, po których nastąpił zauważalny spadek udziału zbóż w regionalnym eksporcie. Można zatem domniemywać, że był on konsekwencją zawarcia umowy między Rosją i Ukrainą a równolegle Turcją i ONZ, umożliwiającej Ukrainie transport zboża przez Morze Czarne, co miało miejsce w lipcu ub.r.

Analizując pomorski eksport w 2022 r. warto się też przyjrzeć, jakiego typu towary były sprzedawane z naszego regionu do wybranych partnerów handlowych Największy odbiorca pomorskich towarów, czyli Niemcy, sprowadzały z Pomorza przede wszystkim: ryby i skorupiaki (16,5%), tworzywa sztuczne (8%), zboże (7%) oraz drewno i artykuły drewniane, stanowiące swoją drogą jedną z polskich „wizytówek” na tamtejszym rynku (również 7%).

Z Pomorza transportowano także towary do obydwu stron ukraińsko­‑rosyjskiego konfliktu – Ukraina sprowadzała z naszego regionu głównie paliwa (14%), maszyny i urządzenia mechaniczne (8,5%) oraz produkty farmaceutyczne (7,5%). Do Rosji wędrowały natomiast przede wszystkim farmaceutyki (43%), kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (14%) oraz wyroby z żeliwa lub stali (6,5%). Należy przy tym zauważyć, że obydwie ww. gospodarki odpowiadały za dość zbliżony procent pomorskiego eksportu w 2022 r.: Ukraina za 2,1%, natomiast Rosja za 1,7%.