Zespół Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Województwo pomorskie w ostatnich dekadach rozwijało się dynamicznie i systematycznie zwiększało swój dobrobyt mierzony wielkościami absolutnymi, jak również relatywnymi w stosunku do średniej UE. W roku 2022 wielkość PKB per capita wyrażona parytetem siły nabywczej wyniosła tu 80% średniego PKB per capita dla całej UE. Pomorskie wyeliminowało wiele problemów, które gnębiły region w latach 90. ubiegłego wieku oraz pierwszej dekadzie obecnego stulecia, z czego bezrobocie należało do wiodących. Dziś stoimy wręcz w obliczu niedoboru rąk do pracy i wyzwaniem jest pozyskanie pracowników. Kluczowa dla rozwoju infrastruktura, zarówno ta drogowa/komunikacyjna, jak również ta stanowiąca zaplecze dla wielu instytucji i usług publicznych, została zmodernizowana. Przekłada się to w dużej mierze na wysoką ocenę jakości życia na Pomorzu przez mieszkańców.

Patrząc jednak głębiej, wewnątrz regionu możemy w wielu wymiarach zauważyć istotne zróżnicowanie – w zakresie poziomu oraz dynamiki rozwoju, struktury gospodarczej, rynku pracy czy wreszcie zadowolenia z życia i potrzeb rozwojowych identyfikowanych przez mieszkańców – występujące pomiędzy poszczególnymi obszarami województwa.

Według stanu na koniec 2022 roku, do rejestru REGON wpisanych było 344 569 podmiotów gospodarki narodowej, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców daje 146 jednostek. Największy udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (73,4%). Koncentrację podmiotów gospodarki narodowej w poszczególnych powiatach województwa pomorskiego ilustruje rysunek 1. Widać wyraźnie, że koncentracja działalności gospodarczej silnie koreluje z dużymi ośrodkami miejskimi – przede wszystkim aglomeracją trójmiejską oraz w mniejszym stopniu Słupskiem.

Poszczególne subregiony różnią się również pod względem bieżącej dynamiki rozwoju. Na rysunku 2. przedstawiono zmianę liczby zatrudnionych przez pracodawców, zlokalizowanych w poszczególnych subregionach, na przestrzeni roku 2023. Jedynie dwa subregiony – trójmiejski i gdański – wykazały dodatni bilans liczby zatrudnionych. Pozostałe odnotowały spadek tej wartości. Wskazuje to na różną siłę rozwojową aglomeracji i terenów wokół niej zlokalizowanych w stosunku do pozostałej części regionu.

Jedynie dwa subregiony – trójmiejski i gdański – wykazały dodatni bilans liczby zatrudnionych. Pozostałe odnotowały spadek tej wartości. Wskazuje to na różną siłę rozwojową aglomeracji i terenów wokół niej zlokalizowanych w stosunku do pozostałej części regionu.

Rysunek 1. Podmioty gospodarki narodowej na 1000 ludności w 2022 r.¹

Rysunek 2. Zmiana liczby zatrudnionych przez pracodawców w subregionach w 2023 r.²

Podmioty gospodarcze w poszczególnych częściach regionu w różnym stopniu doświadczają barier rozwojowych. W 2024 roku przeprowadzone zostało badanie dotyczące barier rozwojowych małych i średnich przedsiębiorstw w woj. pomorskim³. Wynika z niego, że przedsiębiorstwa położone w subregionach chojnickim i starogardzkim istotnie częściej podają brak środków finansowych jako barierę dla rozwoju. Jednocześnie częściej wskazują na oczekiwane wsparcie publiczne – nie tylko w obszarze ułatwienia dostępu do kapitału na inwestycje, ale również innych tzw. usług otoczenia biznesu, w tym np. w zakresie networkingu czy podnoszenia kwalifikacji.

Potrzeby i oczekiwania mieszkańców

Pod koniec 2022 roku Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego zrealizował badanie dotyczące m.in. potrzeb i oczekiwań mieszkańców województwa⁴. Badanie zostało przeprowadzone na dużej próbie (6600 respondentów) i pozwala na analizę wyników z podziałem na poszczególne powiaty – różniące się oceną jakości zaspokojenia potrzeb, a tym samym posiadające inny priorytet dla interwencji w danym zakresie. Jako przykład może posłużyć zagadnienie transportu publicznego wraz z odsetkiem mieszkańców wskazujących na konieczność zmian w tym obszarze (rysunek 3.). Ocena jego jakości najlepsza jest w aglomeracji oraz w centralnych powiatach województwa, które są połączone z Trójmiastem Pomorską Koleją Metropolitalną. Zdecydowanie większy odsetek mieszkańców wskazuje na potrzebę inwestycji w transport publiczny w zachodnich częściach województwa oraz na Powiślu.

Rysunek 3. Udział mieszkańców identyfikujących potrzebę poprawy w obszarze transportu publicznego⁵

Obszary wymagające poprawy – m. Gdańsk

Obszary wymagające poprawy – m. Słupsk

Obszary wymagające poprawy – powiat człuchowski

Rysunek 4. Obszary wymagające poprawy wg mieszkańców wybranych powiatów woj. pomorskiego⁶

Dysproporcje potrzeb rozwojowych woj. pomorskiego uwypuklone zostały w analizie zebranych opinii mieszkańców poszczególnych powiatów nt. obszarów wymagających poprawy. Na rysunku 4. przedstawiono wyniki badania dla trzech powiatów, w tym dwóch grodzkich – Gdańska i Słupska. W każdym z nich jako najważniejszy został wskazany inny obszar interwencji. W Gdańsku zwrócono uwagę na kwestię korków i nadmiernego ruchu drogowego. W Słupsku za podstawowe wyzwanie uznano dostęp do usług medycznych, a w powiecie człuchowskim – dostęp do atrakcyjnych miejsc pracy. Wyniki wskazują na różne uwarunkowania rozwojowe poszczególnych lokalizacji. W aglomeracji trójmiejskiej, która koncentruje znaczną część potencjału gospodarczego województwa o zdywersyfikowanej strukturze branżowej, a co za tym idzie zróżnicowanej ofercie pracy, gdzie rynek cechuje się dużą płynnością miejsc pracy, nie ma większego problemu ze znalezieniem odpowiedniego (do oczekiwań) zatrudnienia. Problem ten występuje natomiast na peryferiach regionu w powiatach: człuchowskim, bytowskim czy chojnickim, gdzie wybór w ofertach pracy jest zdecydowaniem mniejszy. W aglomeracji trójmiejskiej, która koncentruje dużą część podmiotów medycznych (szczególnie specjalistycznych), jest lepszy dostęp do opieki medycznej, co z kolei wskazywane jest jako największe wyzwanie w Słupsku.

Mieszkańcy poszczególnych subregionów województwa pomorskiego sygnalizują konieczność podejmowania różnego rodzaju interwencji. Przykładowo: w Gdańsku zwrócono uwagę na kwestię korków i nadmiernego ruchu drogowego. W Słupsku za podstawowe wyzwanie uznano dostęp do usług medycznych, a w powiecie człuchowskim – dostęp do atrakcyjnych miejsc pracy.

Przytoczone powyżej przykłady zróżnicowanych potrzeb, identyfikowanych przez mieszkańców poszczególnych subregionów województwa, wskazują również na konieczność uwzględnienia tych dysproporcji w projektowaniu interwencji publicznej oraz kierunkach polityki rozwoju regionalnego.

Polityka rozwoju powinna uwzględniać zróżnicowane potrzeby i potencjały poszczególnych subregionów. W oparciu o powyższe wnioski, w woj. pomorskim można wskazać kilka kluczowych filarów, które wytyczają kierunek działań.

1. Stawianie na najsilniejsze potencjały

Strategia województwa pomorskiego identyfikuje zasadę koncentracji – wsparcia rozwoju gospodarczego – na dwóch poziomach. Pierwszym są inteligentne specjalizacje regionu. W roku 2016, w oddolnym procesie partycypacyjnym, zostały zidentyfikowane cztery inteligentne specjalizacje województwa, które wskazały kierunki rozwoju, w szczególności uwzględniając dziedziny cechujące się największym potencjałem innowacyjnym i technologicznym. Specjalizacje te okresowo są poddawane przeglądowi i weryfikacji ich zakresów, a aktualnie należą do nich: specjalizacja morska, ICT, energia odnawialna oraz zdrowie.

W roku 2016, w oddolnym procesie partycypacyjnym, zostały zidentyfikowane cztery inteligentne specjalizacje województwa, które wskazały kierunki rozwoju, w szczególności uwzględniając dziedziny cechujące się największym potencjałem innowacyjnym i technologicznym. Aktualnie należą do nich: specjalizacja morska, ICT, energia odnawialna oraz zdrowie.

Biorąc pod uwagę, że największy potencjał technologiczny, zaplecza badawczego i uczelni w sposób naturalny koncentruje się na obszarze aglomeracji, to również podmioty działające w zakresie inteligentnych specjalizacji regionu w dużym stopniu zlokalizowane są w Trójmieście i przyległych mu terenach. W ostatnim czasie, wsłuchując się w postulaty płynące z samorządów lokalnych leżących poza aglomeracją, obok inteligentnych specjalizacji zidentyfikowano również branże istotne z punktu widzenia poszczególnych obszarów regionu. Są to lokalne specjalizacje, które dominują na terenach danych powiatów. Przykładem takiej branżowej identyfikacji jest sektor drzewno‑meblarski, co zilustrowano na rysunku 5.

Rysunek 5. Branża drzewno‑meblarska – obszar specjalizacji⁷

Zarówno inteligentne specjalizacje, jak i kluczowe branże subregionalne przekładają się na interwencję publiczną w zakresie instrumentów wsparcia dla przedsiębiorstw, do których należy m.in. pomoc inwestycyjna dla terenów słabszych strukturalnie. Regionalna polityka wsparcia wychodzi naprzeciw potrzebom obszarów o niższym poziomie rozwoju społeczno­‑gospodarczego (większe bezrobocie, niższe dochody gmin czy niższy wskaźnik przedsiębiorczości). Na takich terenach udostępniana jest oferta dotacyjna dla małych i średnich przedsiębiorstw chcących realizować nowe inwestycje. To wyjątek od generalnej zasady mówiącej o tym, że wsparcie inwestycyjne przedsiębiorstw w regionie realizowane jest poprzez instrumenty zwrotne (pożyczki).

Regionalna polityka wsparcia wychodzi naprzeciw potrzebom obszarów o niższym poziomie rozwoju społeczno­‑gospodarczego. Udostępniana jest im oferta dotacyjna dla małych i średnich przedsiębiorstw chcących realizować nowe inwestycje. To wyjątek od generalnej zasady mówiącej o tym, że wsparcie inwestycyjne przedsiębiorstw w regionie realizowane jest poprzez instrumenty zwrotne (pożyczki).

2. Dobra diagnoza i zrozumienie stanu faktycznego

Kluczowym elementem efektywnej polityki rozwoju subregionów jest monitorowanie dynamiki oraz gruntowna diagnoza obecnej sytuacji. Obejmuje to analizę istniejących potencjałów oraz identyfikację braków w różnych obszarach, takich jak infrastruktura, zasoby ludzkie, czy gospodarka. Taka diagnoza powinna być oparta na rzetelnych danych i szczegółowych badaniach potrzeb oraz oczekiwań mieszkańców. Dzięki temu możliwe jest zrozumienie realnych wyzwań i szans rozwojowych, co pozwala na reakcje oraz precyzyjne dopasowanie działań do lokalnych uwarunkowań i specyfiki danego subregionu.

W 2022 roku przeprowadzone zostało duże badanie, uwzględniające identyfikację zróżnicowań wewnątrzregionalnych (na poziomie powiatów), kluczowych potrzeb oraz oczekiwań mieszkańców. Planowane są w przyszłości okresowe badania o podobnych charakterze, które na stałe wpiszą się w ocenę polityki i identyfikacji potrzeb rozwojowych na poziomie subregionalnym. Również w odniesieniu do inteligentnych specjalizacji oraz branż kluczowych planowany jest (w ramach Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego) systematyczny monitoring zmian strukturalnych w gospodarce Pomorza, trendach technologicznych i społecznych. Celem tych obserwacji jest zapewnienie informacji dla planowania polityki i instrumentów rozwoju, m.in. w odniesieniu do edukacji i rynku pracy.

3. Dialog i partnerstwo

Rozwój subregionów nie może odbywać się w oderwaniu od lokalnych społeczności i kluczowych interesariuszy. Współpraca regionalnych władz samorządowych z lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego jest nieodzowna – tak samo jak włączenie do dialogu przedstawicieli sektora prywatnego, organizacji pozarządowych (NGO) oraz środowisk akademickich. Partnerstwo oraz współpraca różnych sektorów umożliwia lepsze zrozumienie i realizację wspólnych celów, a także korzystanie z różnorodnych zasobów i kompetencji, co zwiększa efektywność podejmowanych działań.

Rozwój subregionów nie może odbywać się w oderwaniu od lokalnych społeczności i kluczowych interesariuszy. Współpraca regionalnych władz samorządowych z lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego jest nieodzowna – tak samo jak włączenie do dialogu przedstawicieli sektora prywatnego, organizacji pozarządowych (NGO) oraz środowisk akademickich.

Praktycznym wymiarem dialogu jest – z jednej strony – partycypacyjny, oddolny model wyboru regionalnych inteligentnych specjalizacji, w którym udział brało kilkaset podmiotów – przedsiębiorstw, jednostek naukowych oraz instytucji otoczenia. Z drugiej strony, działania oraz negocjacje prowadzone w ramach zintegrowanych porozumień terytorialnych (ZPT) oraz miejskich obszarów funkcjonalnych (MOF) grupują partnerów we wspólny proces definiowania kluczowych – z lokalnego punktu widzenia – wyzwań rozwojowych i inwestycji, które następnie są finansowane w ramach regionalnych funduszy UE.

4. Zapewnienie wysokiej jakości życia

Jednym z głównych celów polityki rozwoju subregionów jest poprawa jakości życia mieszkańców. Aby to osiągnąć, działania muszą obejmować trzy kluczowe obszary: konkurencyjność gospodarki, dostępność usług publicznych oraz ochronę środowiska. Zwiększenie dochodów mieszkańców poprzez wspieranie lokalnej przedsiębiorczości i przyciąganie inwestycji jest niezbędne dla podniesienia standardu życia. Równie ważne jest zapewnienie łatwego dostępu do wysokiej jakości usług publicznych, takich jak transport, ochrona zdrowia i edukacja. Ponadto dbałość o czyste środowisko naturalne przyczynia się do poprawy ogólnego dobrobytu mieszkańców i ich samopoczucia.

5. Lokalna jakość życia i mobilność

Trzeba również zwrócić uwagę na pewien dylemat związany z polityką rozwoju z punktu widzenia zróżnicowanej dystrybucji wparcia dla subregionów. Dylemat ten dotyczy efektywności wydatkowania środków na zapewnienie jakości życia – dostępu do usług publicznych. Generalnie wyższa jakość życia jest w aglomeracji, a niższa na obszarach najbardziej od niej oddalonych. Jednocześnie zapewnienie mieszkańcom tych terenów dostępu do podobnej jakości usług publicznych (medycznych, edukacyjnych, kulturalnych) byłoby niezwykle kosztowne lub zgoła niemożliwe. Z drugiej strony ukierunkowanie polityki rozwoju na zwiększanie mobilności wewnętrznej powodowałoby w dłuższym okresie dalsze osłabianie ludnościowego i gospodarczego potencjału peryferyjnych części regionu.

Poprawa jakości życia powinna być realizowana na poziomie lokalnym oraz poprzez zwiększenie mobilności obywateli. Inwestycje w infrastrukturę (drogi, transport publiczny, szkoły, szpitale) bezpośrednio wpływają na komfort życia mieszkańców. Jednocześnie usprawnienie mobilności dzięki rozwojowi sieci transportowych i komunikacyjnych ułatwia dostęp do miejsc pracy, edukacji i usług, co sprzyja integracji społecznej i gospodarczej subregionów. Takie podejście pozwala na zrównoważony rozwój, który uwzględnia zarówno potrzeby lokalne, jak i regionalne.

¹ Stan w dniu 31.12.2022 r. Zob. Branże kluczowe dla gospodarki woj. pomorskiego z uwzględnieniem specyfiki subregionalnej, red. R. Bęben, PIN, PTS, Gdańsk 2024.

² Tamże.

³ Badanie motywacji, barier rozwojowych i aspiracji przedsiębiorców z województwa pomorskiego z sektora MŚP, IBRIS, Warszawa 2024.

⁴ Postawy i zachowania mieszkańców województwa pomorskiego w kontekście budowania tożsamości Pomorzan, Instytut Kaszubski, IBRIS, Gdańsk 2023.

⁵ Tamże.

⁶ Tamże.

⁷ Branże kluczowe…, dz. cyt.

Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.

Bodaj najważniejsza z nich jest związana z kluczową rolą dostępności zielonej energii, bez której przedsiębiorstwom produkcyjnym zlokalizowanym na terenie Unii Europejskiej trudno będzie sprostać rygorom nowych regulacji, dotyczących m.in. raportowania emisji generowanych przez siebie oraz swój łańcuch wartości.

Nowoczesny przemysł – w porównaniu z tradycyjnym – będzie też potrzebował trochę innych zasobów pracy. Oprócz inżynierów i pracowników liniowych, wraz z postępującą automatyzacją, robotyzacją oraz digitalizacją procesów, niezwykle ważni będą specjaliści, którzy rozumieją i potrafią wykorzystywać nowoczesne technologie cyfrowe. W zapewnieniu odpowiedniej ich podaży istotną rolę odegra wysoka jakość życia w danej lokalizacji, związana ze stanem środowiska czy jakością otoczenia społeczno­‑kulturowego.

Część czynników lokalizacji pozostanie taka sama, jak do tej pory. Trudno sobie wyobrazić, by potencjalni inwestorzy przemysłowi nie brali pod uwagę aspektów związanych z kosztami pracy, dostępnością transportową, bezpieczeństwem czy poziomem rozwoju gospodarczego poszczególnych lokalizacji.

W jaki sposób – mając na uwadze zarysowaną powyżej sytuację – kształtuje się zatem nowa przemysłowa mapa Polski? Czym będzie się ona różniła od dotychczasowej? Jak w tym układzie wypadają pomorskie podregiony? Jakie są ich najsilniejsze strony, a w jakich obszarach widoczne są deficyty? To tylko niektóre z pytań, na jakie podjęto próbę odpowiedzi w niniejszym opracowaniu. Na potrzeby niniejszego badania pod pojęciem „nowoczesnego przemysłu” rozumie się działalność przemysłową, która wykorzystuje zaawansowane technologie, innowacyjne procesy produkcyjne oraz nowoczesne metody zarządzania, aby efektywnie i w sposób zrównoważony wytwarzać dobra. Z kolei „atrakcyjność inwestycyjna” interpretowana jest jako zdolność nakłonienia podmiotów gospodarczych wyspecjalizowanych w nowoczesnej produkcji przemysłowej do zainwestowania na danym obszarze poprzez zaoferowanie kombinacji korzyści (czynników) lokalizacji, możliwych do osiągnięcia w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej.

…

Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.

Najważniejsze wnioski

• W I kwartale br. Barometr Koniunktury Pomorza po raz pierwszy od czterech kwartałów osiągnął wartość ujemną.
• Stopa bezrobocia wzrosła w województwie pomorskim na przestrzeni I kwartału br. o 0,3 pkt. proc. do poziomu 4,9 proc. Charakter tego procesu jest jednak uwarunkowany sezonowo.
• Saldo międzynarodowej wymiany handlowej po raz kolejny ukształtowało się na dodatnim poziomie, choć zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu uległy zmniejszeniu.
• Po kwartalnej przerwie Chiny powróciły na pozycję lidera struktury importowej województwa pomorskiego, wyprzedzając Norwegię.

…

Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.

Prawdziwym motorem tych przemian mogą stać się samorządowe regiony, które, podobnie jak przy transformacji z lat 90., mają szansę odegrać kluczową rolę w stymulacji i koordynacji działań w ramach nowego paradygmatu rozwoju.

Aby lepiej zrozumieć szanse rozwojowe Pomorza oraz zidentyfikować bariery, należy poznać punkt wyjściowy przemian, a mianowicie poziom innowacyjności województwa na tle innych polskich regionów. Temu właśnie służy niniejsze badanie. Co istotne, autorska metoda badawcza opracowana przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową bierze pod uwagę nie tylko wewnętrzne czynniki wpływające na poziom regionalnej innowacyjności, ale również kontekst współczesnych uwarunkowań, w których znajduje się Polska i Europa.

Na potrzeby niniejszego badania pod pojęciem innowacyjności regionu rozumie się zdolność danego regionu do tworzenia, rozwijania oraz przyjmowania (adaptacji) nowych pomysłów, technologii oraz procesów prowadzących do postępu ekonomicznego, społecznego i technologicznego. Owa zdolność wynika z wielu czynników. Obszary oferujące ich optymalną kombinację uznać należy za najbardziej innowacyjne. „Barometr Innowacyjności Pomorza” jest analizą wynikową czynników „klasycznych”, znanych z teorii ekonomicznych, oraz czynników nowego typu, uwzględniających m.in. aktualne makrotrendy ekonomiczne. Szczegółowe wyjaśnienie celów, zakresu i metodologii badawczej znajduje się w rozdziale III, zaś zidentyfikowane czynniki innowacyjności zostały szerzej opisane w rozdziale IV.

Wnioski płynące z niniejszej analizy zostały zaprezentowane zarówno w formie analizy cząstkowej (rozdział V), umożliwiającej szczegółowy wgląd w wyniki województwa pomorskiego osiągnięte w poszczególnych ocenianych kategoriach badawczych, jak również w ujęciu syntetycznym (rozdział VI). Ostatni rozdział niniejszego raportu zawiera analizę porównawczą, najważniejsze wnioski badawcze oraz rekomendacje.

…

Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.

Wstęp

W 2023 roku największy wpływ na Polską gospodarkę miała inflacja oraz wojna w Ukrainie. Wzrost cen osiągnął swój szczyt w lutym 2023 r., sięgając 18,4 proc. w ujęciu rok do roku. Był to najwyższy odczyt inflacji od 1996 r. W kolejnych miesiącach jej poziom spadał, pozostając jednak, do maja włącznie, na poziomie wyższym niż wzrost przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw¹, co powodowało spadek realnego poziomu wynagrodzeń Polaków. Inflacja spadała do końca roku, osiągając w grudniu poziom 6,2 proc., będący najniższym od września 2021 r. Trajektoria spadku była zdaniem Rady Polityki Pieniężnej na tyle zadowalająca, że zdecydowała się ona we wrześniu i październiku obniżyć stopy procentowe, które począwszy od września 2022 r. znajdowały się na najwyższym od dwóch dekad poziomie. Warto podkreślić, że trend dezinflacyjny o wysokiej dynamice dotyczył w ub.r. nie tylko Polski, lecz również m.in. strefy euro czy Stanów Zjednoczonych.

Przez cały 2023 r. nie ustała rozpoczęta w lutym 2022 r. rosyjska agresja na Ukrainę. Od tego czasu Polska pozostaje państwem przyfrontowym, co rodzi z naszej perspektywy szeroko idące konsekwencje w niemal wszystkich wymiarach życia społeczno-gospodarczego. Bliskość geograficzna konfliktu, a także nieprzewidywalność tego, jakie może być jego rozstrzygnięcie (i kiedy ono nastąpi) wciąż wzmaga poczucie niepewności wśród polskich przedsiębiorców.

W takich warunkach Produkt Krajowy Polski w 2023 r. wzrósł realnie (tj. w cenach stałych) o 0,2 proc. w ujęciu rok do roku. Odczyt ten był najniższy od 20 lat, a zatem od czasu wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. Główny Urząd Statystyczny wyliczył, że konsumpcja spadła w ub.r. o 1,0 proc. (w 2022 r.: wzrost o 5,2 proc.), inwestycje wzrosły o 8,0 proc. (w 2022 r.: wzrost o 4,9 proc.), popyt krajowy zmniejszył się o 4,1 proc. (w 2022 r.: wzrost o 5,2 proc.), natomiast przemysł skurczył się o 0,7 proc. (w 2022 r.: wzrost o 7,6 proc.). Jak podsumowali ekonomiści ING Banku Śląskiego, odbicie koniunktury rozpoczęło się w II-III kwartale 2023 r., ale osłabło w IV kwartale 2023 r. (…) Odbicie gospodarcze osłabło przed końcem 2023 r., co pokazała słaba produkcja i eksport, ale również wolna poprawa konsumpcji, wbrew wysokiej dynamice dochodów².

W tym samym czasie w Unii Europejskiej miała miejsce płytka recesja, spowodowana m.in. inflacją, kryzysem energetycznym czy dynamicznymi podwyżkami stóp procentowych przez Europejski Bank Centralny. Jak określił główny ekonomista portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany, na koniec roku Europa przechodziła przez dziwną stagflację: zerowy wzrost gospodarczy, wysoką inflację, ale też najniższe w historii strefy euro bezrobocie i brak rąk do pracy podtrzymujący presję płacową i inflacyjną. Ekonomiści będą musieli poszukać nowego określenia na to zjawisko³.

Najważniejsze wnioski

• Wartość Barometru Koniunktury Pomorza wyniosła w 2023 r. 0,3 pkt., będąc o 0,3 pkt. niższą niż w 2022 r. i o 7,2 pkt. niższą niż w 2021 r.
• Choć pomorskie przedsiębiorstwa nadal funkcjonują w dobie wysokiej niepewności i niestabilności, to ubiegły rok dla firm z pięciu spośród siedmiu analizowanych przez GUS branż, był lepszy od poprzedniego – przede wszystkim dla sektorów: informacji i komunikacji oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych. Gorzej niż przed rokiem swoją sytuację ocenili reprezentanci: handlu hurtowego oraz przetwórstwa przemysłowego.
• Na przestrzeni roku stopa bezrobocia uległa obniżeniu w jedenastu pomorskich powiatach, wzrosła w ośmiu, a w jednym pozostała bez zmian. Największy spadek bezrobocia dotyczył powiatów: nowodworskiego, sztumskiego, kartuskiego i malborskiego. Bezrobocie wzrosło natomiast najbardziej w powiecie kwidzyńskim.
• W 2023 r. wielkość pomorskiego eksportu sięgnęła 15,9 mld euro, natomiast importu – 14,9 mld euro. W obydwu przypadkach były to wartości mniejsze od osiągniętych przed rokiem – odpowiednio o: 7,7 proc. oraz 20,3 proc. Pozwoliło to na wypracowanie dodatniego salda międzynarodowej wymiany handlowej, które ukształtowało się na poziomie +1,0 mld euro.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w 2023 r. (+0,3 pkt.), strzałka niebieska wskazuje wynik za 2022 r. (+0,6 pkt.).

Metodologia

Metodologia wyliczania Barometru Koniunktury Pomorza opiera się na dwóch zasadniczych składowych:

• comiesięcznych wartościach wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z branż:
  • przetwórstwa przemysłowego,
  • budownictwa,
  • handlu detalicznego,
  • handlu hurtowego,
  • transportu i gospodarki magazynowej,
  • zakwaterowania i usług gastronomicznych,
  • informacji i komunikacji.
• zagregowanych w skali roku danych dotyczących przeciętnego zatrudnienia w ww. sektorach w województwie pomorskim.

Dane dotyczące przeciętnego zatrudnienia w ww. sektorach są sumowane, a następnie każdej branży nadawany jest jej procentowy udział. Wartości te sumują się do 100%. Następnie każda z nich jest mnożona przez comiesięczną wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z odpowiadającej jej branży. Finalna wartość Barometru Koniunktury Pomorza stanowi sumę siedmiu opisanych powyżej iloczynów. Źródłem danych statystycznych wykorzystanych do obliczenia wskaźnika syntetycznego jest Główny Urząd Statystyczny.

W ramach Pulsu Gospodarczego Pomorza dostarczane są również:

• cokwartalna analiza działalności przedsiębiorstw regionu m.in. w rozróżnieniu na branże (przemysł, budownictwo, handel detaliczny), w tym w porównaniu do danych dla Polski ogółem oraz uwzględniając międzynarodowe trendy gospodarcze;
• cokwartalna analiza rynku pracy regionu m.in. analizująca bieżącą kondycję regionalnego rynku pracy, w tym w porównaniu sytuacji województwa pomorskiego z innymi regionami oraz Polską ogółem, jak również biorąca pod uwagę zróżnicowania wewnątrzwojewódzkie (na poziomie powiatów);
• cokwartalna analiza handlu zagranicznego regionu, obejmująca m.in. wartości eksportu, importu, salda handlu zagranicznego, jak również strukturę towarową oraz geograficzną eksportu oraz importu oraz bardziej szczegółowe dane (np. struktura geograficzna dla danego towaru). Analizowane dane statystyczne są porównywane do poprzednich lat i umiejscawiane w szerszym – ekonomicznie czy geopolitycznie – kontekście.

Koniunktura

Przeciętne wskazanie Barometru Koniunktury Pomorza wyniosło w 2023 r. 0,3 pkt. Było ono o 0,3 pkt. niższe niż w 2022 r., o 7,2 pkt. niższe niż w 2021 r. oraz o 6,1 pkt. wyższe niż w 2020 r. Tym samym ubiegłoroczny wynik okazał się być najniższym w okresie popandemicznym. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać przede wszystkim w – nadal dla wielu przedsiębiorców odczuwalnych – skutkach pandemii (w tym inflacji), jak również w trwającej od lutego 2022 r. wojnie w Ukrainie. Przełożyło się to na duże poczucie niepewności, które negatywnie wpływa na postrzeganie bieżącej, jak i przyszłej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw.

Ubiegłoroczne wskazanie Barometru Koniunktury Pomorza było najniższe w okresie popandemicznym. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać przede wszystkim w – nadal dla wielu przedsiębiorców odczuwalnych – skutkach pandemii (w tym inflacji), jak również w trwającej od lutego 2022 r. wojnie w Ukrainie.

Analizując odczyty Pomorskiego Barometru Koniunktury na przestrzeni całego ubiegłego roku, można wyróżnić trzy fazy. Pierwsza z nich obejmowała pierwsze półrocze, kiedy to każdego miesiąca – za wyjątkiem kwietnia – wskazania znajdowały się poniżej zera. Stanowiło to kontynuację trendu rozpoczętego w sierpniu 2022 r. Następnie – między lipcem a wrześniem – wartości wskaźnika były już dodatnie i rosły z miesiąca na miesiąc, osiągając apogeum w wysokości 3,4 pkt. Wydawało się wówczas, że pomorska gospodarka w oczach przedsiębiorców z regionu, pierwszy raz od 2021 r. wraca na tory systematycznego, stabilnego rozwoju. Wówczas jednak – począwszy od października – nastąpiło wyraźne przyhamowanie, wskazujące na rosnące problemy i obawy pomorskich firm. Wówczas to odczyty Pomorskiego Barometru Koniunktury wyniosły odpowiednio: 1,5 pkt. w październiku, −0,3 pkt. w listopadzie oraz 1,6 pkt. w grudniu. Z danych tych nie wyłania się póki co żaden nowy trend – wydaje się, że znajdujemy się w fazie oczekiwania na to, czy początek 2024 r. zostanie naznaczony pozytywną, czy też negatywną trajektorią. Nie można też wykluczyć scenariusza z IV kwartału 2023 r., a zatem dalszego fluktuowania analizowanego współczynnika.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019‑2023

Możliwy przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Badania koniunktury przeprowadzane przez Główny Urząd Statystyczny, w tym m.in. analizowane w niniejszym opracowaniu wskaźniki bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁴ oraz przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁵, prowadzone są w podziale na siedem obszarów gospodarki: przetwórstwa przemysłowego, budownictwa, handlu detalicznego, handlu hurtowego, transportu i gospodarki magazynowej, zakwaterowania i usług gastronomicznych oraz informacji i komunikacji.

W 2023 r. – podobnie jak w poprzednich latach – swoją bieżącą ogólną sytuację najlepiej ocenili pomorscy przedsiębiorcy z sektora informacji i komunikacji (przeciętna wartość niniejszego wskaźnika wyniosła dla tej grupy 36,7 pkt.). Wskazanie dla tej branży było wyraźnie (o 10,2 pkt.) wyższe niż w poprzednim roku oraz o 9,1 pkt. niższe niż w 2021 r. Generalnie jednak – niezmiennie od lat – utrzymuje się ono na bardzo wysokim poziomie. Co warte podkreślenia, można zaryzykować stwierdzenie, że branża ta została jednym z beneficjentów pandemii. Rozpoczęty w 2020 r. kryzys poskutkował bowiem wyraźnym przyspieszeniem cyfryzacji, w reakcji na rosnące potrzeby zdalnej nauki, pracy, zakupów czy dostępu do innych usług. Wiele przedsiębiorstw przyspieszyło wówczas swoje procesy digitalizacyjne, a te, które opierały się dotąd na tradycyjnych modelach biznesowych, w dużej mierze zdecydowały się na przejście do rzeczywistości online. Wszystko to stworzyło ogromny rynek dla firm informatycznych, które – co należy zauważyć – ze względu na specyfikę branży, są w stanie świadczyć z Pomorza usługi nie tylko lokalnie, regionalnie czy krajowo, lecz globalnie.

Podobnie jak w poprzednich latach można zauważyć, że koniunktura w pomorskiej branży IT należy do najwyższych na tle innych regionów‑konkurentów, do której to grupy zaliczyliśmy województwa: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie, śląskie oraz wielkopolskie. Ich wspólnym mianownikiem jest rzecz jasna występowanie na ich obszarach największych polskich metropolii, oferujących wysoką dostępność talentów, najlepszą infrastrukturę technologiczną czy łatwiejszy dostęp do partnerów biznesowych. Na przestrzeni całego minionego roku wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw na Pomorzu był na tle ww. województw najwyższy przez sześć miesięcy. Z kolei przeciętne roczne wskazanie, wynoszące w województwie pomorskim 36,7 pkt., było tylko minimalnie niższe od wartości dla województwa małopolskiego (37,3 pkt.), a wyraźnie wyższe (rzędu 15‑20 pkt.) niż w pozostałych województwach z przedstawionego grona. Świadczy to o dalszym dynamicznym – i szybszym niż u większości konkurentów – rozwoju sektora IT na Pomorzu oraz o jego nadal dość sporych rezerwach, które powinny być sukcesywnie zagospodarowywane w kolejnych latach.

Podobnie jak w poprzednich latach można zauważyć, że koniunktura w pomorskiej branży IT należy do najwyższych na tle innych regionów‑konkurentów, tj. województw: dolnośląskiego, małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego oraz wielkopolskiego.

Oprócz sektora informacji i komunikacji, dodatnia w skali roku przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw dotyczyła jeszcze dwóch segmentów pomorskiej gospodarki: transportu i gospodarki magazynowej (5,5 pkt.) oraz handlu hurtowego (1,8 pkt.). Warto przyjrzeć się w szczególności pierwszemu z nich, który na przestrzeni ostatnich trzech lat mozolnie wychodził z pandemicznego kryzysu – w 2020 r. analizowane wskazanie ukształtowało się dla tej branży na poziomie −32,5 pkt., rok później na poziomie −6,6 pkt., natomiast w 2022 r. na poziomie 0,0 pkt. W ujęciu miesięcznym, między styczniem 2020 r. a listopadem 2021 r. omawiany sektor odnotowywał wyłącznie ujemne odczyty, natomiast począwszy od sierpnia 2022 r., aż do końca 2023 r. – wyłącznie dodatnie. W tym miejscu zauważyć, że choć pandemia dotknęła całą branżę transportu i gospodarki magazynowej, za sprawą m.in. ograniczeń w handlu międzynarodowym, lockdownów czy zmniejszenia konsumpcji i produkcji wielu sektorów gospodarki, co przełożyło się na ograniczenie popytu na usługi transportowe, to jednak jej negatywny wpływ był szczególnie silny w przypadku przedsiębiorstw posiadających komponent związany z transportem drogą morską, a takich na Pomorzu – z racji nadmorskiego położenie – jest bardzo wiele. Było to spowodowane m.in. zamykaniem portów morskich dla statków handlowych, opóźnieniami w dostawach i rozładunku towarów czy zwiększeniem kosztów operacyjnych, wynikającym chociażby z globalnej nierównowagi w dostępności kontenerów. Obecnie pomorska branża transportu i gospodarki magazynowej znajduje się na dobrej drodze do dalszego odbudowywania swojej przedpandemicznej kondycji – przypomnijmy, że jeszcze w 2019 r. przeciętne wskazanie indeksu bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wyniosło na Pomorzu w tym segmencie 22,1 pkt., a zatem o 16,6 pkt. więcej niż w ub.r.

Choć pandemia dotknęła całą branżę transportu i gospodarki magazynowej, to jednak jej negatywny wpływ był szczególnie silny w przypadku przedsiębiorstw posiadających komponent związany z transportem drogą morską, a takich na Pomorzu jest bardzo wiele. Obecnie pomorska branża znajduje się na dobrej drodze do dalszego odbudowywania swojej przedpandemicznej kondycji.

Z kolei przeciętne odczyty dla pozostałych czterech branż ukształtowały się w województwie pomorskim na poziomie ujemnym. W największym stopniu było to widać w przypadku sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (−9,3 pkt.). Analizując jego sytuację, należy mieć w pamięci, że ma on w województwie pomorskim bardzo sezonowy charakter – regionalni restauratorzy i hotelarze liczą na największe obroty w sezonie okołowakacyjnym (czerwiec‑wrzesień), kiedy to na Wybrzeże i Kaszuby przyjeżdżają największe rzesze turystów. Niskie roczne wskazanie omawianego wskaźnika wynika w znacznej mierze z gorszego sezonu wakacyjnego, niż wielu przedsiębiorców zakładało. Był to efekt w głównej mierze dwóch rzeczy: wysokiej inflacji, skłaniającej turystów do pozostania w domach, bądź też wybrania bardziej budżetowych opcji wypoczynku (np. wyjazdy weekendowe czy samodzielne przygotowywanie posiłków podczas wakacji) oraz nienajlepszych na początku sezonu warunków pogodowych, zniechęcających gości do przyjazdu nad morze. Pogoda zaczęła sprzyjać dopiero od połowy wakacji, co dobrze odzwierciedlają pozytywne odczyty za sierpień, wrzesień oraz – co nie jest normą – październik, który był w 2023 r. wyjątkowo ciepły. Nie zmienia to jednak faktu, że przez pozostałych dziewięć miesięcy wskazania znajdowały się na poziomie ujemnym, stąd też wzięła się relatywnie niska przeciętna roczna wartość wskaźnika.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w 2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Podobnie jak w 2022 r., również w roku ubiegłym przeciętne roczne wskazania indeksu bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw były na Pomorzu wyższe niż średnio w kraju w czterech spośród siedmiu badanych branż. W największej mierze dotyczyło to pomorskiego sektora informacji i komunikacji (+11,4 pkt. względem Polski ogółem), który charakteryzuje lepsza koniunktura niż przeciętnie w Polsce już czwarty rok z rzędu. Z kolei po raz piąty z rzędu, mieliśmy też do czynienia z wyższą roczną oceną bieżącej ogólnej sytuacji pomorskich firm w obszarze przetwórstwa przemysłowego (+9,4 pkt.), co świadczy o długofalowo lepszej kondycji regionalnego sektora industrialnego względem kraju. Może to w dużej mierze wynikać z jego unikatowej w skali Polski (za wyjątkiem województwa zachodniopomorskiego) specjalizacji w obszarze przemysłu morskiego, którego uwarunkowania i koniunktura są zgoła odmienne od większości innych gałęzi przemysłowych w Polsce.

Zróżnicowanie między sytuacją pomorskiego a ogólnopolskiego przemysłu na korzyść Pomorza może utrzymywać się także w kolejnych latach, w dużej mierze za sprawą Europejskiego Zielonego Ładu, który będzie wymagał od przedsiębiorstw m.in. wykorzystywania w procesach produkcyjnych zielonej energii. W tym obszarze województwo pomorskie należy do krajowych liderów.

Wydaje się, że zróżnicowanie między sytuacją pomorskiego a ogólnopolskiego przemysłu na korzyść Pomorza może utrzymywać się także w kolejnych latach, w dużej mierze za sprawą Europejskiego Zielonego Ładu, który będzie wymagał od przedsiębiorstw m.in. wykorzystywania w procesach produkcyjnych zielonej energii. W tym obszarze województwo pomorskie należy do krajowych liderów i tak też – m.in. za sprawą dogodnych z perspektywy OZE warunków pogodowych – zapewne zostanie w kolejnych latach. Nie można również wykluczać, choć w horyzoncie raczej kilkunastu lat, że na Pomorzu powstanie elektrownia atomowa, dostarczająca nie tylko czystą, ale i wysoko dyspozycyjną, niezależną od warunków atmosferycznych energię. W tym miejscu warto także zauważyć, że za sprawą zmian w unijnej legislacji, w myśl których Specjalne Strefy Ekonomiczne będą mogły udzielać pomocy publicznej również przedsiębiorstwom z branży morskiej, co do tej pory było wykluczone, pomorski sektor stoczniowy może niebawem w jeszcze większym stopniu napędzać gospodarczo region.

Komentarz eksperta

Przemysław Sztandera Prezes Zarządu Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w l. 2014⁠–⁠2018

Przed zmianą przepisów europejskich stocznie były wprost wykluczone z możliwości korzystania ze zwolnień podatkowych. Przekładało się to na postępujący spadek ich międzynarodowej konkurencyjności – nie były one w stanie rywalizować przede wszystkim ze stoczniami chińskimi, których warunki funkcjonowania są zgoła odmienne od unijnych. Możliwość skorzystania z ulg podatkowych w tak kapitałochłonnym sektorze jak stoczniowy stanowi bardzo dużą zmianę reguł gry, która może stanowić istotny bodziec do inwestowania w nowoczesne technologie, przy których zastosowaniu być może uda się rzucić rękawicę Chińczykom6.

Pozostałymi dwoma obszarami pomorskiej gospodarki, w których wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw był w 2023 r. przeciętnie wyższy niż w Polsce ogółem, były: budownictwo (+6,9 pkt.) oraz transport i gospodarka magazynowa (+4,5 pkt.). Gorzej niż średnio w kraju swoją bieżącą sytuację ocenili natomiast regionalni przedsiębiorcy z sektorów: handlu hurtowego (−2,2 pkt.), handlu detalicznego (−2,9 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (−4,2 pkt.).

Porównanie przeciętnych rocznych wartości analizowanego wskaźnika za 2023 oraz 2022 r. wskazuje, że dla pomorskich firm z pięciu spośród analizowanych branż, ubiegły rok był lepszy od poprzedniego. Największa różnica in plus dotyczyła obszarów: informacji i komunikacji (+10,2 pkt. względem 2022 r.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (+9,8 pkt.). Oprócz nich w tej grupie znalazły się też segmenty: transportu i gospodarki magazynowej (+5,5 pkt.), budownictwa (+4,7 pkt.) oraz handlu detalicznego (+2,1 pkt.). Jedynymi dwoma sektorami, których koniunktura okazała się być gorsza niż rok wcześniej były: handel hurtowy (−5,4 pkt.) oraz przetwórstwo przemysłowe (−5,9 pkt.)

Analiza przeciętnych rocznych wartości wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wskazuje na to, że w nadchodzących miesiącach poprawy swojej sytuacji oczekują pomorscy przedsiębiorcy reprezentujący sektory: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+10,0 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+1,8 pkt.). Wśród pozostałych pięciu segmentów, dominują wyraźnie pesymistyczne prognozy. Widać to w szczególności na przykładzie sektora handlu hurtowego (−15,9 pkt.), handlu detalicznego (−10,9 pkt.), budownictwa (−10,6 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (−9,6 pkt.). Nieco wyższe – choć nadal znacząco poniżej zera – wskazanie dotyczy natomiast przetwórstwa przemysłowego (−6,7 pkt.).

W czterech badanych sektorach przewidywania pomorskich przedsiębiorców są bardziej optymistyczne niż w skali Polski ogółem – mowa tu konkretnie o branżach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+22,4 pkt. względem kraju ogółem), przetwórstwa przemysłowego (+6,5 pkt.), informacji i komunikacji (+4,2 pkt.) oraz budownictwa (+3,7 pkt.). Gorzej niż średnio w kraju swoją przyszłość prognozują reprezentanci sektorów: transportu i gospodarki magazynowej (−0,7 pkt.), handlu detalicznego (−2,3 pkt.) oraz handlu hurtowego (−5,5 pkt.). Co ciekawe, średnie ubiegłoroczne wskazania wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw są we wszystkich siedmiu analizowanych branżach wyższe niż w 2022 r. – i to, nie licząc przetwórstwa przemysłowego (+1,7 pkt. względem 2022 r.), wyraźnie, mieszcząc się w przedziale +9,2 – +21,6 pkt. Wynika to najprawdopodobniej nie tyle ze znacznej realnej poprawy perspektyw pomorskich przedsiębiorców na przestrzeni 2023 r., co raczej z bardzo pesymistycznych ocen w 2022 r., spowodowanych dynamicznie rosnącym poziomem inflacji oraz szokiem i niepewnością, związanymi z wybuchem wojny w Ukrainie.

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec 2023 r. w rejestrze REGON zarejestrowanych było 357,5 tys. przedsiębiorstw posiadających siedzibę w województwie pomorskim. Ich liczba była o 12,9 tys. wyższa niż na koniec 2022 r. oraz o 25,5 tys. wyższa niż przed dwoma laty. Dotychczasowe tempo rozwoju pomorskiej przedsiębiorczości zostało zatem utrzymane.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu (w cenach stałych), budowlano‑montażowej (w cenach bieżących) i sprzedaży detalicznej (w cenach stałych), w województwie pomorskim w latach 2019‑2023

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Produkcja sprzedana przemysłu

W obszarze produkcji sprzedanej pomorskiego przemysłu (liczonej w cenach stałych), można na przestrzeni 2023 r. wyróżnić dwie zasadnicze fazy. W pierwszej, trwającej od stycznia do lipca, indeks produkcji sprzedanej sektora industrialnego znajdował się na poziomach niższych niż w analogicznych miesiącach 2022 r. W tym okresie kontynuowany był rozpoczęty w sierpniu ub.r. trend, odzwierciedlający recesję mającą miejsce w sektorze. Łącznie, między sierpniem 2022 r. a lipcem 2023 r., analizowany indeks znajdował się na poziomach niższych w ujęciu rok do roku przez dokładnie 12 miesięcy. Z kolei w okresie od sierpnia do grudnia ub.r., wartość indeksu była wyższa niż przed rokiem. Reasumując – po wyraźnym spowolnieniu, trwającym co najmniej rok, począwszy od sierpnia ub.r. można było zauważyć coraz bardziej wyraźne symptomy świadczące o ożywieniu sektora na Pomorzu.

Trudno jednak o nim mówić, mając na uwadze polski sektor przemysłowy ogółem. Na przestrzeni całego 2023 r. indeks produkcji sprzedanej przemysłu (liczonej w cenach stałych) był wyższy w ujęciu rok do roku jedynie w styczniu oraz październiku. W pozostałych miesiącach jego wartości były niższe niż w analogicznych miesiącach 2022 r. Nie widać jak na razie, by dynamika zmian miała ulec poprawie. Świadczą o tym m.in. odczyty indeksu PMI (Purchasing Managers Index), opracowywanego przez Markit Group, który traktować można jako indykator, określający zarówno kondycję sektora przemysłowego, jak również przewidywane kierunki, w jakich (w nadchodzących miesiącach) może rozwijać się gospodarka. Przyjmuje się, że wartość indeksu na poziomie 50 pkt. oznacza stan neutralny, wyższa jego wartość – wzrost aktywności ekonomicznej, natomiast spadek – niższą aktywność ekonomiczną.

W grudniu ub.r. indeks ów po raz 20. z rzędu przyjął wartość poniżej progu 50 pkt, co świadczy o tym, że polski sektor przemysłowy przechodzi przez recesję o długotrwałym charakterze. I choć najprawdopodobniej jej „dołek” jest już za nami, to jednak wcale nie jest powiedziane, że niebawem należy spodziewać się pozytywnego przełamania. Co ciekawe, niedawno jeszcze wydawać się mogło, że jesteśmy relatywnie blisko tego momentu. Między wrześniem a listopadem wskazania analizowanego wskaźnika rosły bowiem przez trzy miesiące z rzędu, a jego listopadowa wartość (48,7 pkt.) nie dość, że była najwyższą od kwietnia 2022 r., to w dodatku – w ujęciu miesiąc do miesiąca – była ona najwyższym (o 4,2 pkt.) „skokiem” w całej, 25‑letniej historii badania, nie licząc pocovidowego „odreagowania” odnotowanego w 2020 r. Ten pozytywny obraz został jednak zmącony przez grudniowy odczyt, w którym odnotowany został spadek do poziomu 47,4 pkt.

W grudniu indeks PMI po raz 20. z rzędu przyjął wartość poniżej progu 50 pkt., co świadczy o tym, że polski sektor przemysłowy przechodzi przez recesję o długotrwałym charakterze. I choć najprawdopodobniej jej „dołek” jest już za nami, to jednak wcale nie jest powiedziane, że pozytywnego przełamania należy spodziewać się już wkrótce.

Nie da się jednak wyjść z recesji, gdy – w grudniu – po raz 22. z rzędu nastąpił spadek wolumenu nowych zamówień dla polskich producentów, co wynika m.in. z osłabionego popytu gospodarek będących najbliższymi partnerami polskich przedsiębiorstw przemysłowych, jak np. niemieckiej czy francuskiej. W tym kontekście warto zauważyć, że zmagają się one obecnie z jeszcze głębszą recesją niż Polska – grudniowe odczyty PMI wyniosły dla nich odpowiednio: 43,1 pkt. oraz 42,0 pkt. Z kolei w strefie euro ogółem wyniósł on 44,2 pkt. Należy spodziewać się, że proces wychodzenia polskiego przemysłu z recesji – gdy nareszcie nastąpi – będzie przynajmniej w pewnym stopniu zharmonizowany z poprawą kondycji sektora przemysłowego w Europie Zachodniej⁷.

Wydaje się, że pewnego rodzaju receptą na przyspieszenie tempa wychodzenia z kryzysu może być „podpięcie się” polskich, w tym również pomorskich, firm przemysłowych pod najbardziej perspektywiczne obszary unijnego rynku. Wśród nich znajduje się bez wątpienia cała gama zagadnień związanych z zieloną transformacją, w obszarze której Pomorze – za sprawą profilu regionalnej gospodarki oraz korzystnych warunków z punktu widzenia rozwoju energetyki odnawialnej – ma potencjał stać się jednym z krajowych liderów.

Produkcja budowlano‑montażowa

Indeks produkcji budowlano‑montażowej (liczonej w cenach bieżących) wskazuje, że 2023 r. był z perspektywy pomorskich przedsiębiorstw działających w tej branży mniej udany od poprzedniego. Należy w tym miejscu przypomnieć, że przez cały 2022 r. wartości analizowanego indeksu znajdowały się na poziomie wyższym niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Natomiast w ub.r. – w ujęciu miesięcznym – odnotowano siedem takich odczytów: w lutym i czerwcu, a następnie od sierpnia do grudnia. Z kolei w skali kraju ogółem wskaźnik produkcji budowlano‑montażowej (liczony w cenach stałych) uzyskał wartości niższe niż w 2022 r. jedynie w marcu i maju. Grudniowy odczyt był zatem – w ujęciu miesięcznym, rok do roku – siódmym z rzędu wyższym od odnotowywanych rok wcześniej.

W pierwszym półroczu 2023 r. wysoki poziom stóp procentowych przełożył się na wyższe raty kredytów hipotecznych oraz na obniżenie zdolności kredytowej potencjalnych nabywców mieszkań, co odbiło się na sytuacji przedsiębiorstw prosperujących w sektorze budownictwa mieszkaniowego oraz firm wykończeniowych.

Druga połowa minionego roku była z perspektywy sektora budowlanego okresem lepszym niż pierwsza – zarówno na Pomorzu, jak i w całej Polsce. W dużej mierze mogło to być związane z sytuacją na rynku pieniężnym, a konkretniej – z najwyższymi od końca 2002 r. stopami procentowymi NBP (stopa referencyjna na poziomie 6,75 proc.), jakie zostały uchwalone we wrześniu 2022 r., i które zostały obniżone do poziomu 5,75 proc. dopiero podczas ubiegłorocznych wrześniowych i październikowych posiedzeń Rady Polityki Pieniężnej. Wysoki poziom stóp procentowych przełożył się na wyższe raty kredytów hipotecznych oraz na obniżenie zdolności kredytowej potencjalnych nabywców mieszkań, co odbiło się na sytuacji przedsiębiorstw prosperujących w sektorze budownictwa mieszkaniowego oraz firm wykończeniowych.

Sytuacja ta odwróciła się w II połowie roku, wraz ze wspomnianym spadkiem poziomu stóp procentowych, jak również – idącym z nim w parze – spadkiem inflacji. Dodatkowym bodźcem wzmagającym inwestycje w sektorze budownictwa mieszkaniowego stał się rządowy program tanich kredytów hipotecznych „Bezpieczny kredyt 2%”. Co więcej, w tym okresie ożywieniu uległy inwestycje w segmencie budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej. Jak tłumaczył główny ekonomista Banku Millennium, Grzegorz Maliszewski, duży ruch na budowach pod koniec roku wiąże z dopinaniem inwestycji infrastrukturalnych współfinansowanych z funduszy UE na lata 2014‑2020, które było trzeba wykorzystać do końca 2023 r.⁸

Summa summarum przedsiębiorstwa z obszaru budowlano‑montażowego wchodzą w 2024 r. w relatywnie dobrych nastrojach – ma wówczas wystartować kolejny program preferencyjnego kredytu hipotecznego „Mieszkanie na Start”, który również najpewniej przełoży się na zwiększenie popytu na mieszkania. Można się spodziewać, że reakcją sektora budownictwa mieszkaniowego będzie uruchamianie kolejnych inwestycji. Jako że program ten ma – według zapowiedzi – potrwać do 2027 r., przez najbliższe trzy‑cztery lata tzw. mieszkaniówkę może czekać okres prosperity. Zleceń nie powinno zabraknąć również w segmencie specjalistycznych robót budowlanych, w skład których wchodzą przecież m.in. prace wykończeniowe w mieszkaniach.

Obszarem obniżającym indeks produkcji budowlano‑montażowej w kolejnych miesiącach może się okazać segment budowy obiektów inżynierii wodnej i lądowej, który w najbliższym czasie odczuje zmniejszenie ilości realizowanych inwestycji publicznych. Ma to związek z kalendarzem wyborczym – zazwyczaj realizacja tego typu projektów nasila się w okresie przedwyborczym, po czym następuje kilku‑kilkunastomiesięczne spowolnienie. Podobnie może być i tym razem po kwietniowych wyborach samorządowych⁹.

Sprzedaż detaliczna towarów

Miniony rok był trudnym okresem dla przedsiębiorstw z branży handlu detalicznego. Zanim przyjrzymy się tego przyczynom, warto przeanalizować dane statystyczne dotyczące tego obszaru – indeks sprzedaży detalicznej towarów (liczony w cenach bieżących) na Pomorzu łącznie przez sześć miesięcy pozostawał w ub.r. na poziomach niższych niż w analogicznych miesiącach 2022 r. – sytuacja taka miała miejsce w marcu oraz między majem a wrześniem 2023 r. Pozytywną wiadomością jest fakt, że analizowany rok zakończył się trzema miesiącami z rzędu, w których poziom sprzedaży detalicznej towarów był wyższy niż w 2022 r.

Kryzys widać także w danych dotyczących sprzedaży detalicznej (liczonej w cenach stałych) na poziomie ogólnopolskim. W ujęciu miesięcznym wskazanie indeksu było wyższe niż rok wcześniej jedynie w październiku – w pozostałych miesiącach poziom sprzedaży był niższy niż przed rokiem. Podobnie jak na Pomorzu – można jednak zauważyć, że im bliżej końca roku, tym wartości indeksu stawały się wyższe, co wskazuje na poprawę sytuacji branży.

Można wskazać trzy zasadnicze powody, za sprawą których od początku 2023 r. obserwowany był spadek realnej sprzedaży detalicznej na polskim rynku. Pierwszym z nich była bardzo wysoka inflacja, skutkująca tym, że ceny produktów rosły szybciej niż płace. Po drugie, bazą porównawczą dla 2023 r. był rok 2022, w którym – ze względu na wojnę – nastąpił masowy przyjazd Ukraińców do naszego kraju, których spora część po relatywnie krótkim czasie wyjechała (a zatem: polski rynek w I połowie 2022 r. „zyskał” nowych konsumentów, których liczba następnie mocno się skurczyła). Po trzecie wreszcie, w następstwie pandemii uległy zmianie trendy zakupowe – doświadczeni tzw. lockdownami konsumenci więcej wydawali na usługi (nieuwzględniane jako sprzedaż detaliczna), a mniej na dobra materialne¹⁰.

W drugiej połowie ub.r., kiedy inflacja zaczęła spadać, a realne wynagrodzenia Polaków zaczęły ponownie ulegać wzrostowi, sytuacja przedsiębiorstw z branży handlu detalicznego zaczęła ulegać stopniowej poprawie. Warto jednak zauważyć, że pomimo zwiększania się popytu konsumenckiego, daleko było do boomu zakupowego. Tłumaczyć to można tym, że polscy konsumenci nadal czuli dość wysoką niepewność, a co więcej, wielu z nich mogło mieć potrzebę nie tyle zwiększania konsumpcji, co odbudowywania swoich oszczędności, które mogły mocno ucierpieć w trakcie kryzysu. Analizując sytuację na rynku sprzedaży detalicznej w IV kwartale ub.r., ekonomiści ING Banku Śląskiego zauważyli, że odbicie wydatków nie następuje mimo solidnego wzrostu dochodów realnych. Badania pokazują, że Polacy lepiej oceniają bieżącą sytuację gospodarczą, ale jednocześnie ich długoterminowe plany oszczędnościowe są także bardzo ambitne¹¹.

W drugiej połowie ub.r., kiedy inflacja zaczęła spadać, a realne wynagrodzenia Polaków zaczęły ponownie ulegać wzrostowi, sytuacja przedsiębiorstw z branży handlu detalicznego zaczęła ulegać stopniowej poprawie. Warto jednak zauważyć, że pomimo zwiększania się popytu konsumenckiego, daleko było do boomu zakupowego.

Dalszy spadek poziomu inflacji, idący za nim dalszy wzrost realnych wynagrodzeń Polaków, jak również poprawa kondycji finansowej gospodarstw domowych wraz z podwyższeniem płacy minimalnej czy podwyżki świadczenia 500+ do 800 zł, będą najpewniej skutkowały systematycznym polepszaniem się kondycji przedsiębiorstw z branży handlu detalicznego w 2024 r. Zdaniem wielu obserwatorów rynku, rosnąca konsumpcja może być głównym motorem wzrostu polskiej gospodarki w bieżącym roku.

Rynek pracy

Na koniec 2023 r. stopa bezrobocia w województwie pomorskim kształtowała się na poziomie 4,6 proc., a zatem identycznym jak w grudniu 2022 r. oraz o 0,6 pkt. proc. niższym niż pod koniec 2021 r. Była ona niższa o 0,5 pkt. proc. od stopy bezrobocia dla Polski ogółem (5,1 proc.), podczas gdy na koniec 2022 oraz 2021 r. różnica ta wynosiła 0,6 pkt. proc. na korzyść Pomorza. Na przestrzeni całego 2023 r. wysokość stopy bezrobocia w województwie pomorskim mieściła się w granicach 4,4‑5,0 proc. Jej najwyższe wartości przypadły na pierwszy kwartał ub.r., kiedy wynosiła: 4,9 proc. w styczniu, 5,0 proc. w lutym oraz 4,9 proc. w marcu. Z kolei na najniższym poziomie znajdowała się ona – w dużej mierze za sprawą sezonowych miejsc pracy w sektorach turystyki, rolnictwa oraz handlu detalicznego – w III kwartale 2023 r., kiedy jej wartości ukształtowały się na poziomie: 4,4 proc. w lipcu, 4,5 proc. w sierpniu oraz 4,6 proc. we wrześniu.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Tak samo jak w grudniu 2022 r., również i na koniec 2023 r., województwo pomorskie charakteryzowało się siódmą najniższą stopą bezrobocia wśród wszystkich polskich województw. Sytuacja na rynku pracy niezmiennie najlepiej wyglądała w województwie wielkopolskim (stopa bezrobocia na poziomie 3,0 proc.), a następnie – śląskim (3,6 proc.), mazowieckim (4,1 proc.), małopolskim (4,2 proc.), lubuskim (4,3 proc.) oraz dolnośląskim (4,4 proc.). W zestawieniu z końcem 2022 r., stopa bezrobocia spadła w 11 regionach (najbardziej – o 0,6 pkt. proc. – w województwie lubelskim), w dwóch wzrosła (wielkopolskie oraz świętokrzyskie – o 0,1 pkt. proc.), natomiast w trzech, w tym także na Pomorzu, nie zmieniła się.

W skali wewnątrzwojewódzkiej na koniec grudnia 2023 r. w grupie powiatów o najwyższej stopie bezrobocia znalazły się przede wszystkim: nowodworski (11,4 proc.), lęborski (10,5 proc.), człuchowski (9,9 proc.) oraz bytowski (9,3 proc.). Z kolei najlepsza sytuacja na rynku pracy dotyczyła: Sopotu (1,9 proc.), Gdyni (2,0 proc.), Gdańska (2,5 proc.) oraz powiatu kartuskiego (2,7 proc.).

Dynamika zmian na pomorskim rynku pracy rysuje się pozytywnie, gdy porównamy poziomy stopy bezrobocia odnotowane w grudniu 2023 r. oraz grudniu 2022 r. Wynika z niego, że na przestrzeni roku uległa ona obniżeniu w jedenastu powiatach, wzrosła w ośmiu, a w jednym (lęborskim) pozostała bez zmian. Największy spadek bezrobocia dotyczył powiatów: nowodworskiego (o 1,4 pkt. proc.), sztumskiego (o 1,0 pkt. proc.) oraz kartuskiego i malborskiego (po 0,6 pkt. proc.). Bezrobocie wzrosło natomiast w największym stopniu w powiecie kwidzyńskim (o 1,0 pkt. proc.).

Z porównania stopy bezrobocia odnotowanego na koniec 2022 oraz 2023 r. wynika, że na przestrzeni roku uległa ona obniżeniu w jedenastu pomorskich powiatach, wzrosła w ośmiu, a w jednym (lęborskim) pozostała bez zmian.

Warto mieć na uwadze, że status quo, jakie od wielu kwartałów panuje w obszarze zróżnicowania wysokości stopy bezrobocia wśród poszczególnych regionów, a także w skali wewnątrzpomorskiej, ma swoje źródło przede wszystkim w strukturalnych różnicach gospodarczych – niewątpliwie w lepszej sytuacji znajdują się województwa oraz powiaty, w których znajdują się duże, prężnie rozwijające się miasta, charakteryzujące się dużą różnorodnością gospodarczą, wysoką dostępnością do wysokiej jakości edukacji oraz szkoleń zawodowych, a także szeroką gamą miejsc pracy. Choć różnice międzyregionalne oraz międzypowiatowe w zakresie sytuacji na rynku pracy nie są rzecz jasna stałym punktem odniesienia, to jednak efekty podejmowanych działań czy prowadzonych na szczeblu regionalnym oraz lokalnym polityk widać lepiej dopiero w dłuższych perspektywach badawczych.

Dopełnieniem korzystnego obrazu pomorskiego rynku pracy w 2023 r. mogą być dane dotyczące współczynnika aktywności zawodowej osób w wieku 15‑89 lat za ostatni kwartał ub.r. Wynika z nich, że wyniósł on na Pomorzu 62,1 proc., będąc drugim najwyższym w skali całego kraju. Liderem w tym względzie okazało się Mazowsze (63,5 proc.). Wartość odnotowana na Pomorzu była zarazem o 3,2 pkt. proc. wyższa niż średnio w Polsce. Warto również podkreślić, że odczyt wskaźnika za ostatni kwartał 2023 r. był o 2,0 pkt. proc. wyższy niż rok wcześniej. Oznacza to, że dynamika jego wzrostu w skali całego roku była drugą najwyższą w Polsce, ustępując tylko tej, odnotowanej w województwie małopolskim (wzrost, o 2,5 pkt. proc.), podczas gdy przeciętny wzrost w skali Polski wyniósł jedynie 0,7 pkt. proc.

Handel zagraniczny

W 2023 r. wielkość pomorskiego eksportu sięgnęła 15,9 mld euro, natomiast importu – 14,9 mld euro. W obydwu przypadkach były to wartości niższe od osiągniętych przed rokiem – odpowiednio o: 7,7 proc. oraz 20,3 proc. Z kolei w porównaniu z 2021 r., ubiegłoroczny eksport z Pomorza był o 3,0 proc. wyższy, natomiast import – niższy o 8,4 proc.

Pozytywną informacją jest fakt, że w ub.r. odnotowane zostało dodatnie saldo międzynarodowej wymiany handlowej, które ukształtowało się na poziomie +1,0 mld euro. Sytuacja taka miała miejsce po raz pierwszy od 2020 r. (kiedy poziom owego salda był na identycznym poziomie), gdyż w poprzednich dwóch latach jego wartości były ujemne, osiągając: −1,5 mld euro w 2022 r. oraz −0,9 mld euro w 2021 r. Ujemne wartości salda pomorskiego handlu zdarzały się często – na przestrzeni ostatnich ośmiu lat „na plusie” znalazły się one jedynie w 2023, 2020 oraz 2016 r. Czy ubiegłoroczne przełamanie będzie jedynie odstępstwem od reguły, czy też początkiem nowego trendu?

W ub.r. odnotowane zostało dodatnie saldo międzynarodowej wymiany handlowej, które ukształtowało się na poziomie +1,0 mld euro. Sytuacja taka miała miejsce po raz pierwszy od 2020 r. Czy przełamanie to będzie jedynie odstępstwem od reguły, czy też początkiem nowego trendu?

Trójmiejskie porty morskie od lat stanowią kluczowy element infrastruktury obsługującej prowadzenie międzynarodowego handlu. W ubiegłym roku osiągnęły one rekordowy tonaż przeładunków, sięgający 104,7 mln ton. Było to o 21,5 proc. więcej niż w 2022 r. i aż o 54,5 proc. więcej niż w 2021 r. Świadczy to o dynamicznym rozwoju tak samego pomorskiego handlu zagranicznego prowadzonego drogą morską, jak również o rosnących możliwościach przeładunkowych pomorskich portów, które – dzięki zaplanowanym dalszym inwestycjom – będą w kolejnych latach dalej powiększały swoje możliwości przeładunkowe. W ubiegłym roku port Gdańsk był drugim największym – po rosyjskiej Ust‑Łudze – w akwenie Morza Bałtyckiego¹². Warto także zauważyć rosnące znaczenie przeładunków morskich dokonywanych w pomorskich portach morskich w skali całego kraju – w 2023 r. ich udział sięgnął rekordowych 77,3 proc., będąc o 4,8 pkt. proc. wyższym niż rok wcześniej oraz 7,2 pkt. proc. wyższym niż przed dwoma laty.

Warto zauważyć rosnące znaczenie przeładunków morskich dokonywanych w pomorskich portach morskich w skali całego kraju – w 2023 r. ich udział sięgnął rekordowych 77,3 proc., będąc o 4,8 pkt. proc. wyższym niż rok wcześniej oraz 7,2 pkt. proc. wyższym niż przed dwoma laty.

Z kolei w skali całej polskiej gospodarki, eksport sięgnął 351 mld euro, natomiast import – 340,5 mld euro. Wartość towarów wyeksportowanych z Polski była o 1,4 proc. wyższa niż przed rokiem, natomiast sprowadzonych do naszego kraju – o 7,0 proc. niższa. O ile w 2022 r. saldo międzynarodowej wymiany handlowej ukształtowało się na poziomie niemal −20 mld euro, o tyle w minionym roku wyniosło ono +10,6 mld euro.

Import

W minionym roku – po raz drugi z rzędu – liderem struktury kierunkowej pomorskiego importu były Chiny. Przypomnijmy, że w 2022 r. przełamały one wieloletnią rosyjską dominację, co spowodowane było sankcjami gospodarczymi nałożonymi na Moskwę w związku z agresją militarną na Ukrainę. O ile wówczas rosyjski udział w strukturze geograficznej importu do województwa pomorskiego sięgnął 15 proc, to w ub.r. spadł on do poziomu niespełna 1 proc., co świadczy o wysokiej efektywności nałożonych ograniczeń handlowych.

Wracając jednak do czołówki omawianej struktury – udział Państwa Środka sięgnął w 2023 r. 17,8 proc., będąc o 2,0 pkt. proc. niższym niż przed dwoma laty. Tuż za nim – za sprawą przede wszystkim importu paliw oraz ryb i skorupiaków – znalazła się Norwegia z 14,1 proc. udziału. W tym miejscu warto podkreślić, że wyprzedziła ona Chiny w skali IV kwartału ub.r. Czy okaże się ona poważnym konkurentem do zdetronizowania Pekinu w 2024 roku? Piątkę najważniejszych kierunków importowych w ub.r. uzupełniły: Niemcy (7,2 proc.), Arabia Saudyjska (6,1 proc.) oraz Szwecja (5,3 proc.). W porównaniu z 2022 r., z grupy pięciu największych kierunków importowych wypadł Bangladesz (który w ub.r. znalazł się na 6. miejscu), za sprawą Królestwa Saudów, które swój awans zawdzięcza w największej mierze sprzedaży zagranicznej paliw.

Z kolei importowym liderem w skali całej polskiej gospodarki, podobnie jak rok wcześniej oraz w poprzednich latach, okazały się Niemcy z udziałem sięgającym 19,8 proc. W dalszej kolejności znalazły się Chiny (13,9 proc.), następnie: Włochy (4,9 proc.), Stany Zjednoczone (4,4 proc.) oraz Holandia (4,1 proc.). Skład ścisłej czołówki nie zmienił się zatem na przestrzeni roku, pozostając wyraźnie zróżnicowanym w porównaniu do struktury pomorskiej.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Struktura towarowa pomorskiego importu za 2023 r. była bardzo zbliżona do struktur z wcześniejszych lat. Największą grupą importowanych towarów były – jak co roku – paliwa, których udział sięgnął 19,8 proc. Był on niższy o 2,7 pkt. proc. niż w poprzednim roku, a także jeszcze wyraźniej niższy niż w latach 2021 oraz 2020. O ile przed wybuchem wojny w Ukrainie, grupa ta była tradycyjnie zdominowana przez napływające na Pomorze paliwa z Rosji, o tyle obecnie – po drastycznym ograniczeniu importu z tego kierunku – jej układ jest znacznie bardziej zdywersyfikowany. W ub.r. za 30,5 proc. struktury importowanych do województwa pomorskiego paliw odpowiadała Arabia Saudyjska, za 29,3 proc. – Norwegia, natomiast za 17,2 proc. – Szwecja. Zauważalny był także udział Kazachstanu (5,7 proc.), Belgii (3,9 proc.) oraz Indonezji (3,1 proc.).

Wracając do ogólnej struktury towarowej pomorskiego importu – za grupą paliw znalazły się, podobnie jak rok wcześniej, maszyny i urządzenia elektryczne (12,7 proc.). Trzecie miejsce przypadło grupie ryb i skorupiaków (10,6 proc.), a kolejne: artykułów odzieżowych dzianych (6,1 proc.), statków, łodzi i konstrukcji pływających (5,9 proc.) oraz artykułów odzieżowych niedzianych (5,8 proc.).

Eksport

W strukturze kierunkowej eksportu pomorskich towarów nie doszło w 2023 r. do istotnych przetasowań. Tradycyjnie już jej liderem były Niemcy, odpowiadające za 19,4 proc. sprzedanych za granicę towarów z Pomorza. Udział ten był o 0,3 pkt. proc. niższy niż przed rokiem. W tym miejscu warto podkreślić, że pomorski eksport do Niemiec ma bardzo zdywersyfikowany charakter – choć zdecydowanie najważniejszą grupą towarów okazały się w 2023 r. ryby i skorupiaki (udział rzędu 21,0 proc.), o tyle aż osiem grup towarów mieściło się w granicach 4,4‑8,2 proc. Mowa tu – malejąco, według udziału w omawianej strukturze – o: tworzywach sztucznych i artykułach z nich, drewnie i artykułach z drewna, zbożach, pojazdach nieszynowych oraz ich częściach, artykułach z żeliwa lub stali, meblach, kotłach, maszynach i urządzeniach mechanicznych, maszynach i urządzeniach elektrycznych oraz papierze i tekturze. Wysoka dywersyfikacja eksportu jest, szczególnie w obecnych, niestabilnych czasach, bardzo korzystna – zapewnia wysoką odporność względem potencjalnych szoków oraz zawirowań ekonomiczno‑geopolitycznych.

O ile w latach 2020‑2022 drugie miejsce struktury geograficznej eksportu z Pomorza należało do Szwecji, o tyle w ub.r. spadła ona trzecie miejsce z udziałem 5,1 proc., ulegając Holandii (5,3 proc.). Czołowa piątka została uzupełniona przez Francję (5,0 proc.) oraz Stany Zjednoczone (4,4 proc.).

Nasi zachodni sąsiedzi pozostają również od wielu lat liderem struktury geograficznej polskiego eksportu ogółem – w minionym roku ich udział sięgnął 27,9 proc., a zatem identycznie jak w 2022 r. Na kolejnych pozycjach znalazły się natomiast: Czechy (6,3 proc.), Francja (6,1 proc.), Wielka Brytania (5,0 proc.) oraz Włochy (4,6 proc.).

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Jeśli chodzi o ubiegłoroczną strukturę towarową pomorskiego eksportu, zasadniczą różnicą w stosunku do lat 2020‑2022 jest to, że na jej czele znalazła się druga w poprzednich latach grupa maszyn i urządzeń elektrycznych (11,4 proc.). Wyprzedziła ona w minionym roku będącą dotąd na czele grupę statków, łodzi i konstrukcji pływających (10,7 proc.). Udział tej ostatniej był o 4,7 pkt. proc. niższy niż w 2022 r. oraz aż o 12,2 pkt. proc. niższy niż w 2021 r. Tak wyraźny spadek niekoniecznie musi być skorelowany ze słabą ogólną kondycją pomorskiego przemysłu stoczniowego – kontrakty zawierane w branży produkcji morskiej charakteryzują się bowiem nieraz bardzo dużą skalą finansową oraz długofalowym charakterem. Bywa, że realizacja pojedynczego kontraktu wpływa w bardzo istotnym stopniu na udział całej grupy towarowej w analizowanej strukturze. Nie można zatem wykluczyć, że w kolejnych miesiącach – wraz z finalizacją realizowanych już teraz przez pomorskie stocznie zleceń – udział tej grupy towarów ponownie zbliży się do 20 proc. Szczyt zestawienia towarów eksportowanych w 2023 r. z Pomorza uzupełniony został przez grupy: zbóż (9,4 proc.), ryb i skorupiaków (8,4 proc.), kotłów, maszyn i urządzeń mechanicznych (6,3 proc.) oraz tworzyw sztucznych i artykułów z nich (5,2 proc.).

Na zakończenie warto się też przyjrzeć zestawowi towarów eksportowanych do dwóch stron konfliktu zbrojnego mającego miejsce za naszą wschodnią granicą. Udział Ukrainy w strukturze kierunkowej pomorskiego eksportu wyniósł w ub.r. 3,5 proc., co pozwoliło jej się uplasować na 10. miejscu. Złożyły się na niego w największej mierze sprzedaż towarów z grup: artykułów odzieżowych dzianych (15,3 proc.), broni i amunicji (13,2 proc.), artykułów odzieżowych niedzianych (12,4 proc.), paliw (8,7 proc.) oraz mebli (7,9 proc.). Z kolei Rosja odpowiadała za 0,9 proc. pomorskiego eksportu (26. miejsce). Pod kątem towarowym składał się na to przede wszystkim eksport: produktów farmaceutycznych (40,8 proc.), maszyn i urządzeń mechanicznych (14,1 proc.) oraz tworzyw sztucznych i artykułów z nich (10,7 proc.).

¹ Z sytuacją szybszego wzrostu cen niż przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw mieliśmy do czynienia w Polsce od lipca 2022 r.

² Za: https://businessinsider.com.pl/gospodarka/ostre-hamowanie-polskiego-pkb-gus-podal-dane-za-pelny-2023-rok/sseb25v [dostęp online]

³ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/10-najwazniejszych-wydarzen-2023-roku-w-swiecie-pieniadza-8661305.html [dostęp online]

⁴ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci mogą określić sytuację jako: dobrą, zadowalającą lub złą. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf [dostęp online].

⁵ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci oceniają, czy w nadchodzących trzech miesiącach ogólna sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa: poprawi się, pozostanie bez zmian bądź też pogorszy się. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf [dostęp online].

⁶ Za: https://ppg.ibngr.pl/pomorski-przeglad-gospodarczy/pomorska-specjalna-strefa-ekonomiczna-jakie-nowe-wsparcie-dla-firm [dostęp online].

⁷ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/PMI-Polska-listopad-2023-8656189.html oraz https://forsal.pl/gospodarka/artykuly/9393184,w-jakiej-kondycji-jest-polski-przemysl-mamy-odczyt-waznego-wskaznika.html [dostęp online].

⁸ Za: https://www.rp.pl/budownictwo/art39726381-produkcja-budowlano-montazowa-wzrosla-znacznie-mocniej-niz-sie-spodziewano [dostęp online].

⁹ Za: https://makroekonomia.mbank.pl/287248-przemysl-i-budowlanka-z-pozytywnym-zaskoczeniem [dostęp online]

¹⁰ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sprzedaz-detaliczna-w-Polsce-czerwiec-2023-8582630.html [dostęp online]

¹¹ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Konsumenci-zawiedli-Dane-o-sprzedazy-detalicznej-za-grudzien-ponizej-oczekiwan-8682569.html [dostęp online]

¹² Za: https://logistyka.rp.pl/morski/art39948661-najwieksze-porty-na-baltyku-w-2023-roku [dostęp online].

Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.

Wstęp

W IV kwartale 2023 r. kontynuowany był trend spadku poziomu inflacji, który rozpoczął się w marcu ub.r. O ile pod koniec III kwartału ub.r. wynosiła ona 8,2 proc., o tyle w październiku spadła do 6,6 proc. W listopadzie utrzymała się na takim samym poziomie, by w grudniu zejść do pułapu 6,2 proc. To najniższy odczyt od września 2021 r., choć nadal jeszcze znajdujący się wyraźnie powyżej celu inflacyjnego NBP, czyli 2,5 proc. Rada Polityki Pieniężnej – po wrześniowym cięciu stóp procentowych o 75 pb., a następnie październikowej korekcie o kolejnych 25 pb. – w listopadzie i grudniu ub.r. zdecydowała się utrzymać je na niezmienionym poziomie. Wysokość stopy referencyjnej wyniosła zatem na koniec roku 5,75 proc. Jak RPP argumentowała w komunikacie po posiedzeniu w dniach 5‑6 grudnia, zdecydowano się pozostawić stopy procentowe na dotychczasowym poziomie biorąc pod uwagę dokonane w poprzednich miesiącach dostosowanie stóp procentowych NBP, a także niepewność co do kształtu przyszłej polityki fiskalnej  i regulacyjnej oraz jej wpływu na inflację¹.

Między październikiem a grudniem 2023 r. Produkt Krajowy Brutto polskiej gospodarki – po odliczeniu wpływu wzrostu cen – był realnie o 1,0 proc. wyższy niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Z kolei w skali całego ubiegłego roku, polski PKB wzrósł o 0,2 proc., co było drugim najniższym wynikiem na przestrzeni minionych trzech dekad. Jak ocenia Krzysztof Kolany, główny ekonomista portalu bankier.pl, w minionym roku polska gospodarka zaliczyła ostre hamowanie po covidowym boomie, ale obyło się bez głębokiej recesji na poziomie PKB. Końcówka 2023 roku nie przyniosła jednak wyraźnego ożywienia gospodarczego. Jest ono powszechnie oczekiwane przez ekonomistów w 2024 roku. Prognozuje on, że jego źródłem ma być przede wszystkim wzrost konsumpcji opierającej się na realnym wzroście wynagrodzeń Polaków, a także na wyższych transferach socjalnych oraz podwyżkach w tzw. budżetówce².

PKB Polski w IV kw. 2023 r. wzrosło o 1,0 proc., co uplasowało nasz kraj na 5. miejscu w skali UE w tym okresie. Co ciekawe – w czołówce znalazły się wyłącznie kraje Południa, tzn. Słowenia (wzrost o 2,6 proc w ujęciu rok do roku), Cypr (2,3 proc.), Portugalia (2,2 proc.) oraz Hiszpania (2,0 proc.). Tradycyjne „motory” europejskiej gospodarki z Europy Zachodniej odnotowały minimalny wzrost (np. Francja, o 0,7 proc) lub nawet spadek PKB (np. Niemcy, o 0,2 proc. czy Holandia, o 1,3 proc.). Z kolei PKB łączony dla całej UE wzrósł w ostatnim kwartale ub.r. w odniesieniu do analogicznego okresu 2022 r. o 0,3 proc., a dla strefy euro – o 0,1 proc. Liczby te dobrze uwypuklają stagnację, w jakiej Stary Kontynent tkwi przynajmniej od przełomu 2022 i 2023 r.³

Najważniejsze wnioski

• W IV kwartale ub.r. Barometr Koniunktury Pomorza po raz trzeci z rzędu osiągnął wartość dodatnią, choć w ujęciu kwartał do kwartału, jego wskazanie spadło.
• Prognozy pomorskich przedsiębiorców wciąż są dalekie od optymizmu – pozytywne nastroje w kontekście nadchodzących miesięcy dotyczą jedynie reprezentantów sektorów zakwaterowania i usług gastronomicznych oraz informacji i komunikacji.
• Po kwartale przerwy, między październikiem a grudniem ub.r. saldo międzynarodowej wymiany handlowej ponownie ukształtowało się na dodatnim poziomie. W tym okresie zauważalnie wzrósł poziom pomorskiego eksportu, natomiast zmniejszeniu uległa wielkość importu.
• Nowym liderem struktury importowej województwa pomorskiego została Norwegia, która zepchnęła na drugą pozycję dotychczasowego lidera – Chiny.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w IV kwartale 2023 r. (+2,3), strzałka niebieska wskazuje wynik za IV kwartał 2022 r. (−0,9).

Metodologia

Metodologia wyliczania Barometru Koniunktury Pomorza opiera się na dwóch zasadniczych składowych:

• comiesięcznych wartościach wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z branż:
  • przetwórstwa przemysłowego,
  • budownictwa,
  • handlu detalicznego,
  • handlu hurtowego,
  • transportu i gospodarki magazynowej,
  • zakwaterowania i usług gastronomicznych,
  • informacji i komunikacji.
• zagregowanych w skali roku danych dotyczących przeciętnego zatrudnienia w ww. sektorach w województwie pomorskim.

Dane dotyczące przeciętnego zatrudnienia w ww. sektorach są sumowane, a następnie każdej branży nadawany jest jej procentowy udział. Wartości te sumują się do 100%. Następnie każda z nich jest mnożona przez comiesięczną wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z odpowiadającej jej branży. Finalna wartość Barometru Koniunktury Pomorza stanowi sumę siedmiu opisanych powyżej iloczynów. Źródłem danych statystycznych wykorzystanych do obliczenia wskaźnika syntetycznego jest Główny Urząd Statystyczny.

W ramach Pulsu Gospodarczego Pomorza dostarczane są również:

• cokwartalna analiza działalności przedsiębiorstw regionu m.in. w rozróżnieniu na branże (przemysł, budownictwo, handel detaliczny), w tym w porównaniu do danych dla Polski ogółem oraz uwzględniając międzynarodowe trendy gospodarcze;
• cokwartalna analiza rynku pracy regionu m.in. analizująca bieżącą kondycję regionalnego rynku pracy, w tym w porównaniu sytuacji województwa pomorskiego z innymi regionami oraz Polską ogółem, jak również biorąca pod uwagę zróżnicowania wewnątrzwojewódzkie (na poziomie powiatów);
• cokwartalna analiza handlu zagranicznego regionu, obejmująca m.in. wartości eksportu, importu, salda handlu zagranicznego, jak również strukturę towarową oraz geograficzną eksportu oraz importu oraz bardziej szczegółowe dane (np. struktura geograficzna dla danego towaru). Analizowane dane statystyczne są porównywane do poprzednich lat i umiejscawiane w szerszym – ekonomicznie czy geopolitycznie – kontekście.

Koniunktura

Barometr Koniunktury Pomorza ukształtował się w IV kwartale 2023 r. na poziomie 0,9 pkt. Wartość wskaźnika była zatem niższa o 1,4 pkt. niż między lipcem a wrześniem ub.r., natomiast wyższa o 4,1 pkt. niż w analogicznym okresie 2022 r. Tym samym analizowany barometr trzeci kwartał z rzędu osiągnął wartość dodatnią – po raz ostatni taka sytuacja miała miejsce na przełomie 2021 i 2022 r. W ujęciu miesięcznym odnotowano wartości: 1,5 pkt. w październiku, −0,3 pkt. w listopadzie oraz 1,6 pkt. w grudniu. Listopadowy odczyt sprawił, że przerwana została pozytywna passa czterech miesięcy z rzędu, kiedy to Barometr Koniunktury Pomorza osiągał wartości dodatnie. Na ten moment zbyt wczesne okazały się zatem nadzieje na to, że pomorska gospodarka z powrotem wróci na tory systematycznego, niezachwianego większymi niepokojami rozwoju. Trudno jednak prognozować, by nastroje przedsiębiorców miały w kolejnych miesiącach pikować w dół, sprawiając  że wartości omawianego wskaźnika znajdą się na minusie, jak to miało miejsce między sierpniem 2022 r. a marcem 2023 r.

Na ten moment zbyt wczesne okazały się zatem nadzieje na to, że pomorska gospodarka z powrotem wróci na tory systematycznego, niezachwianego większymi niepokojami rozwoju. Trudno jednak prognozować, by nastroje przedsiębiorców miały w kolejnych miesiącach pikować w dół, sprawiając  że wartości omawianego wskaźnika znajdą się na minusie, jak to miało miejsce między sierpniem 2022 r. a marcem 2023 r.

Między październikiem a grudniem 2023 r. przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁴ osiągnęła wśród pomorskich przedsiębiorców wartości dodatnie w trzech spośród siedmiu analizowanych branż, podczas gdy kwartał wcześniej odnotowano cztery takie sektory. W IV kwartale ub.r. „na plusie” znalazł się – tradycyjnie już – sektor informacji i komunikacji, który osiągnął wartość +41,4 pkt. Ostatni raz analizowany wskaźnik znajdował się na wyższym poziomie w IV kwartale 2021 r. Warto również zauważyć, że ostatni kwartał 2023 r. był piątym z rzędu, w którym wartość wskaźnika dla branży informacji i komunikacji uległa wzrostowi. Poprzednio taka sytuacja miała miejsce między II kwartałem 2020 r. a III kwartałem 2021 r., czyli w okresie tuż po pierwszym kryzysie pandemicznym. Dane te pokazują, że województwo pomorskie, w tym rzecz jasna przede wszystkim Trójmiasto, pomimo dynamicznego rozwoju firm z sektora IT oraz pokrewnych, nadal posiada rezerwy rozwojowe, które mogą zostać w nadchodzących miesiącach i latach efektywnie zagospodarowane.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–2023

Możliwy przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Pozostałymi dwoma sektorami, w których wśród przedsiębiorców z Pomorza (w IV kwartale 2023 r.) przeważały nastroje pozytywne, były: transport i gospodarka magazynowa (+4,6 pkt.) oraz budownictwo (+0,1 pkt.). W przypadku pierwszego z nich, dodatnie wskazanie – w ujęciu kwartalnym –  notowane jest po raz szósty z rzędu, co dobitnie pokazuje, że sektor ten odbił się na dobre po kryzysie, w jaki wpadł na 2,5 roku tuż po wybuchu pandemii. Z kolei dodatnia – choć minimalnie – wartość wskaźnika w sektorze budownictwa jest pierwszą taką od ostatniego kwartału 2021 r. Czy to początek nowego, pozytywnego trendu? Refleksja na ten temat będzie kontynuowana w dalszej części analizy, poświęconej działalności przedsiębiorstw.

Spośród branż, wśród których u pomorskich reprezentantów przeważały nastroje negatywne, sytuację w sektorach: handlu detalicznego (−0,2 pkt.) oraz handlu hurtowego (−2,8 pkt.) oceniano relatywnie najlepiej. W przypadku pierwszego z nich, to już siódmy kwartał z rzędu, kiedy wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw znajduje się na minusie, choć zarazem wskazanie za IV kwartał 2023 r. jest najwyższe od I kwartału 2022 r. Zgoła odmiennie wygląda to w wypadku drugiego, dla którego przytoczona wartość była pierwszą ujemną w ujęciu kwartalnym od ponad 3 lat. O ile nienajlepszy okres, przez który przechodzi sektor handlu detalicznego można uzasadnić m.in. ograniczeniem wydatków przez konsumentów w związku z wysokim w latach 2022 i 2023 poziomem inflacji czy też wzrostem kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (m.in. energii, pracy, transportu), o tyle na czynniki te – jak się wydaje – sektor handlu hurtowego, zarówno na Pomorzu, jak i w całej Polsce, był do tej pory dość odporny. Branża ta jest generalnie znacznie bardziej stabilną i odporną na szoki, niż handel detaliczny. Ponadto sprzedaż hurtowa w znacznie większym stopniu czerpie korzyści z międzynarodowej wymiany handlowej. Dzięki wyższemu potencjałowi automatyzacji procesów, w mniejszym stopniu uderza w nią presja płacowa. Skąd zatem niespodziewane pogorszenie nastrojów wśród pomorskich przedsiębiorstw z tego sektora? W tym momencie wiemy zbyt mało, by odpowiedzieć na to pytanie – w nadchodzących miesiącach przekonamy się, czy było to jednorazowe odstępstwo od normy, czy też zapowiedź głębszego „dołka”.

Sprzedaż hurtowa w znacznie większym stopniu czerpie korzyści z międzynarodowej wymiany handlowej. Dzięki wyższemu potencjałowi automatyzacji procesów, w mniejszym stopniu uderza w nią również presja płacowa. Skąd zatem niespodziewane pogorszenie nastrojów wśród pomorskich przedsiębiorstw z tego sektora?

Komentarz eksperta

Marek Łangowski współzałożyciel oraz współwłaściciel i Prezes Zarządu TMA AUTOMATION Sp. z o.o

Wydaje się, że branża handlu hurtowego może być dobrym polem do automatyzacji i robotyzacji. Czy dla tego sektora mogłaby to być szansa rozwojowa? Zaczynamy wchodzić w erę intensywnej robotyzacji i automatyzacji. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że praca ludzka, charakteryzująca się mniejszą wydajnością, jakością i powtarzalnością, a w dodatku będąca podatną na zagrożenia związane z różnego typu kryzysami, często nie wystarcza do tego, by być dziś konkurencyjnym na rynku. Dlatego coraz więcej z nich inwestuje w automatyzację – stała się ona ważnym czynnikiem rozwoju wielu firm, stanowiącym jednocześnie pewnego rodzaju wentyl bezpieczeństwa. Stąd też w ostatnich miesiącach i latach obserwujemy dość duże rozpowszechnienie się trendu automatyzacji procesów.

Pozostałymi dwoma sektorami gospodarki, w których analizowany wskaźnik przyjął między październikiem a grudniem 2023 r. wartości negatywne, były branże: zakwaterowania i usług gastronomicznych (−3,1 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (−4,0 pkt.). Okres jesienno‑zimowy nad polskim morzem jest turystycznie znacznie mniej atrakcyjny, więc pierwsza z przywołanych wartości nie jest specjalnym zaskoczeniem. Tym razem może ona jednak stanowić pewnego rodzaju rozczarowanie. Wszystko za sprawą bardzo wysokiej (+35,8 pkt.) wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w październiku, będącej – w ujęciu miesięcznym – najwyższą od niemal 2 lat. Miała ona swoje źródło w wyjątkowo ciepłej pogodzie, która przyciągnęła na Pomorze wyjątkowo dużo turystów. Wartości odnotowane w listopadzie i grudniu były już znacznie gorsze, co poskutkowało tym, że wartość wskaźnika dla całego kwartału  przyjęła wartość ujemną. Jeszcze wyraźniej negatywnym wskazaniom dotyczącym przetwórstwa przemysłowego przyjrzymy się bliżej w części badania dotyczącej działalności przedsiębiorstw.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie 12.2022‑12.2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Wśród czterech spośród siedmiu analizowanych sektorów gospodarki, czyli w jednym sektorze mniej niż między lipcem a wrześniem 2023 r., wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw przyjmował w IV kwartale ub.r. wartości wyższe niż średnio w Polsce. Dotyczyło to w największej mierze branży informacji i komunikacji (+15,9 pkt. względem kraju ogółem), a następnie także: przetwórstwa przemysłowego (+8,2 pkt.), budownictwa (+7,9 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+2,8 pkt.). W żadnym z tych sektorów nie stanowi to zaskoczenia, a jest raczej potwierdzeniem dłuższych, trwających przynajmniej rok trendów. W odwrotnej sytuacji znaleźli się natomiast reprezentanci: handlu detalicznego (−1,1 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (−4,6 pkt.), a także handlu hurtowego (−6,8 pkt.). Również w ich wypadku trudno mówić o zaskoczeniu, gdyż na przestrzeni ostatnich kwartałów gorsza od przeciętnej w skali Polski ocena bieżącej koniunktury stała się wśród nich zjawiskiem częstym, a w wypadku handlu detalicznego – wręcz normą.

O tym, że nastroje pomorskich przedsiębiorców były generalnie gorsze niż przed kwartałem najlepiej świadczy porównanie wartości analizowanego wskaźnika w obydwu tych okresach. Lepiej niż w III kwartale 2023 r. swoją bieżącą ogólną sytuację ocenili respondenci z branż: informacji i komunikacji (+4,7 pkt. względem wcześniejszego kwartału), budownictwa (+4,5 pkt.) oraz handlu detalicznego (+2,3 pkt.). W przypadku pierwszej z nich, IV kwartał ub.r. był piątym z rzędu, w którym wartość wskaźnika była wyższa niż w poprzednim okresie, natomiast w przypadku drugiej – czwartym z rzędu. Gorzej niż między lipcem a wrześniem 2023 r. swoją sytuację oceniali natomiast przedsiębiorcy z sektorów: transportu i gospodarki magazynowej (−2,6 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (−3,3 pkt.), handlu hurtowego (−3,8 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (−12, 4 pkt.).

Prognozy pomorskich przedsiębiorców odnośnie nadchodzących miesięcy wciąż są dalekie od optymistycznych. Wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁵, przyjmuje negatywne wartości dla pięciu spośród siedmiu badanych branż. Widać to w największym stopniu na przykładzie: handlu hurtowego (−14,4 pkt.), budownictwa (−13,2 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (−12,0 pkt.), natomiast w nieco mniejszym – w przetwórstwie przemysłowym (−6,0 pkt.)  oraz handlu detalicznym (−3,6 pkt.). Z większymi nadziejami w przyszłość patrzą natomiast przedsiębiorcy z sektorów: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+15,0 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+3,5 pkt.).

Prognozy pomorskich przedsiębiorców odnośnie nadchodzących miesięcy wciąż są dalekie od optymistycznych. Wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁶, przyjmuje negatywne wartości dla pięciu spośród siedmiu badanych branż.

Jedynie w wypadku sektora informacji i komunikacji oraz handlu detalicznego, przewidywania pomorskich przedsiębiorców były w IV kwartale 2023 r. lepsze niż we wcześniejszym kwartale. Zdecydowanie większym optymizmem napawa porównanie wartości wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw na Pomorzu z wartościami odnotowywanymi w skali Polski ogółem, z którego wynika, że w pięciu spośród siedmiu badanych branż prognozy pomorskich przedsiębiorców są lepsze niż przeciętnie w kraju – widać to szczególnie w przypadku branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (+32,4 pkt. względem Polski ogółem), lecz także w przetwórstwie przemysłowym (+8,0 pkt.) czy informacji i komunikacji (+3,9 pkt.). Z kolei gorzej swoją przyszłość widzą reprezentanci: handlu hurtowego (−5,3 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (−3,6 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec grudnia 2023 r. na Pomorzu zarejestrowanych w REGON było 357,5 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Ich liczba była o 3,1 tys. wyższa niż pod koniec III kwartału ub.r. oraz o 12,9 tys. (3,8 proc.) wyższa niż w analogicznym okresie 2022 r. Trend systematycznego wzrostu liczby pomorskich podmiotów gospodarki narodowej był zatem kontynuowany.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, produkcji budowlano­-montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w latach 2019–2023

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej – w cenach bieżących. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Produkcja sprzedana przemysłu

IV kwartał ub.r. z punktu widzenia pomorskiego przemysłu stanowił kontynuację pozytywnego trendu rozpoczętego kwartał wcześniej, kiedy to w sierpniu – po dokładnie 12 miesiącach – indeks produkcji sprzedanej przemysłu, liczony w cenach stałych, okazał się być wyższy niż przed rokiem. Analizowany kwartał był pierwszym od II kwartału 2022 r., kiedy przez wszystkie trzy miesiące wartości indeksu były wyższe niż w analogicznym okresie poprzedniego roku – odpowiednio o: 7,4 proc. w październiku, 5,5 proc. w listopadzie oraz 5,1 proc. w grudniu. W ujęciu kwartalnym omawiany indeks ukształtował się na poziomie o 6,0 proc. wyższym niż w IV kwartale 2022 r., znajdując się „na plusie” po pięciu kwartałach z rzędu charakteryzujących się ujemnymi wartościami.

Z kolei w skali całego polskiego przemysłu ogółem indeks wartości sprzedanej sektora industrialnego między październikiem a grudniem ub.r. był niższy o 1,0 proc. W ujęciu miesięcznym, w październiku ub.r. po raz pierwszy od stycznia odnotowana została dodatnia wartość indeksu. Następnie jednak, aż do końca kwartału, okazywała się ona niższa niż przed rokiem – o 0,7 proc. w listopadzie oraz o 3,9 proc. w grudniu. Mając na uwadze wyłącznie te dane, trudno zatem mówić o ożywieniu sektora.

Potwierdzają to odczyty indeksu PMI, który w grudniu ub.r. po raz 20. z rzędu przyjął wartość poniżej progu 50 pkt, co świadczy o tym, że sektor przechodzi przez recesję o długotrwałym charakterze. I choć najprawdopodobniej jej „dołek” jest już za nami, to jednak wcale nie jest powiedziane, że niebawem należy spodziewać się pozytywnego przełamania. Przypomnijmy bowiem, że III kwartał ub.r. polski przemysł kończył z indeksem PMI wynoszącym 43,9 pkt., będącym wyższym niż miesiąc wcześniej. Trend wzrostowy trwał także w październiku (44,5 pkt.) oraz listopadzie (48,7 pkt.), natomiast w grudniu odnotowany został jednak spadek – do poziomu 47,4 pkt. Najbliższe miesiące pokażą, czy było to jednorazowe odstępstwo od wzrostowej normy, czy też symptom kolejnego przyspieszenia spadku aktywności ekonomicznej w omawianym sektorze.

Polski przemysł przechodzi przez recesję o długotrwałym charakterze. I choć najprawdopodobniej jej „dołek” jest już za nami, to jednak wcale nie jest powiedziane, że niebawem należy spodziewać się pozytywnego przełamania.

Grudniowy odczyt wskaźnika stanowił dla obserwatorów gospodarki tym większe rozczarowanie, gdyż jego listopadowa wartość nie dość, że była najwyższą od kwietnia 2022 r., to w dodatku – w ujęciu miesiąc do miesiąca – była ona najwyższym (o 4,2 pkt.) „skokiem” w całej, 25‑letniej historii badania, nie licząc pocovidowego „odreagowania” odnotowanego w 2020 r. Trudno jednak wyjść z recesji, gdy – w grudniu – po raz 22. z rzędu nastąpił spadek wolumenu nowych zamówień dla polskich producentów, co wynika m.in. z osłabionego popytu gospodarek będących najbliższymi partnerami polskich przedsiębiorstw przemysłowych, jak np. niemieckiej czy francuskiej. W tym kontekście warto zauważyć, że zmagają się one obecnie z jeszcze głębszą recesją niż Polska – grudniowe odczyty PMI wyniosły dla nich odpowiednio: 43,1 pkt. oraz 42,0 pkt. Z kolei w strefie euro ogółem wyniósł on 44,2 pkt. Należy spodziewać się, że proces wychodzenia polskiego przemysłu z recesji – gdy nareszcie nastąpi – będzie przynajmniej w pewnym stopniu zharmonizowany z poprawą kondycji sektora przemysłowego w Europie Zachodniej⁷.

Produkcja budowlano‑montażowa

W okresie między październikiem a grudniem ub.r., indeks produkcji budowlano‑montażowej, liczonej w cenach bieżących, w województwie pomorskim drugi kwartał z rzędu odnotował wyższą wartość niż przed rokiem – tym razem o 12,7 proc. To najwyższa wartość od IV kwartału 2022 r. Z kolei w ujęciu miesięcznym wyższe niż w analogicznym okresie poprzedniego roku wartości zostały w grudniu odnotowane po raz piąty z rzędu. Na przestrzeni kwartału – w październiku omawiany indeks był wyższy o 8,3 proc. niż przed rokiem, w listopadzie o 6,4 proc., natomiast w grudniu o 23,3 proc.

Indeks produkcji budowlano‑montażowej, liczony w cenach stałych, ukształtował się na dodatnim poziomie także w skali całego kraju, będąc o 9,2 proc. wyższy niż przed rokiem. Podobnie jak na Pomorzu, dodatnie wartości odnotowano we wszystkich miesiącach kwartału – październikowa była o 9,8 proc. wyższa niż w analogicznym okresie 2022 r., listopadowa o 3,9 proc., natomiast grudniowa o 14,0 proc. Ostatni odczyt był – w ujęciu miesięcznym, rok do roku – siódmym z rzędu wyższym od poprzednich.

Na koniec kwartału dynamika produkcji budowlano‑montażowej była wyższa niż przed rokiem we wszystkich trzech badanych segmentach: budowy budynków (o 13,4 proc.), budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej (o 19,2 proc.) oraz robót budowlanych specjalistycznych (o 4,7 proc.). Jak zauważa Grzegorz Maliszewski, główny ekonomista Banku Millennium, duży ruch na budowach pod koniec roku wiąże z dopinaniem inwestycji infrastrukturalnych współfinansowanych z funduszy UE na lata 2014‑2020, które było trzeba wykorzystać do końca 2023 r. Widoczne jest także przyspieszenie produkcji w obszarze wznoszenia budynków. Wskazywać to może na odrodzenie inwestycji mieszkaniowych⁸.

To ostatnie wynikało w minionym roku w znacznej mierze ze wzmagającego popyt konsumencki na mieszkania programu rządowego „Bezpieczny kredyt 2%”, który zakończony został w grudniu ub.r. Według zapowiedzi, w tym roku ma jednak wystartować kolejny program preferencyjnego kredytu hipotecznego „Mieszkanie na Start”, który również najpewniej przełoży się na zwiększenie popytu na mieszkania. Można się spodziewać, że reakcją sektora budownictwa mieszkaniowego będzie uruchamianie kolejnych inwestycji. Jako że program ten ma – według zapowiedzi – potrwać do 2027 r., przez najbliższe trzy‑cztery lata tzw. mieszkaniówkę może czekać okres prosperity. Zleceń nie powinno zabraknąć również w segmencie specjalistycznych robót budowlanych, w skład których wchodzą przecież m.in. prace wykończeniowe w mieszkaniach.

W tym roku ma wystartować kolejny program preferencyjnego kredytu hipotecznego „Mieszkanie na Start”, który również najpewniej przełoży się na zwiększenie popytu na mieszkania. Można się spodziewać, że reakcją sektora budownictwa mieszkaniowego będzie uruchamianie kolejnych inwestycji. Jako że program ten ma – według zapowiedzi – potrwać do 2027 r., przez najbliższe trzy‑cztery lata tzw. mieszkaniówkę może czekać okres prosperity.

Obszarem obniżającym indeks produkcji budowlano‑montażowej w kolejnych miesiącach może się okazać segment budowy obiektów inżynierii wodnej i lądowej, który w najbliższym czasie odczuje zmniejszenie ilości realizowanych inwestycji publicznych. Ma to związek z kalendarzem wyborczym – zazwyczaj realizacja tego typu projektów nasila się w okresie przedwyborczym, po czym następuje kilku‑kilkunastomiesięczne spowolnienie. Podobnie może być i tym razem po kwietniowych wyborach samorządowych⁹.

Sprzedaż detaliczna towarów

Postępujący od niemal roku spadek inflacji powinien – przynajmniej w teorii – poprawić sytuację przedsiębiorców prowadzących działalność w obszarze handlu detalicznego. Zarys takiej tendencji widać w indeksie sprzedaży detalicznej towarów, który w województwie pomorskim wyniósł w IV kwartale ub.r. (w cenach bieżących) +9,8 proc., przełamując tym samym trwający dwa kwartały trend niższej niż przed rokiem wartości omawianego wskaźnika. Po raz pierwszy od ostatniego kwartału 2022 r., wyższa niż przed rokiem wartość indeksu dotyczyła każdego z miesięcy, odpowiednio: +6,4 proc. w październiku, +9,5 proc. w listopadzie oraz +13,6 proc. w grudniu.

Postępujący od niemal roku spadek inflacji powinien – przynajmniej w teorii – poprawić sytuację przedsiębiorców prowadzących działalność w obszarze handlu detalicznego. Zarys takiej tendencji widać w indeksie sprzedaży detalicznej towarów.

Pozytywne symptomy widzimy także analizując liczone w cenach stałych dane dla Polski ogółem. IV kwartał ub.r. był pierwszym od czterech kwartałów, kiedy ów indeks osiągnął wartość wyższą niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Wzrost ten był minimalny, gdyż wyniósł +0,1 proc., a złożył się na niego przede wszystkim odczyt październikowy (+2,8 proc., będący zarazem pierwszym wyższym w ujęciu rok do roku po 9 miesiącach),  gdyż listopadowy i grudniowy były niższe niż przed rokiem – odpowiednio o: 0,3 i 2,3 proc. Na koniec kwartału wyższa niż przed rokiem dynamika  sprzedaży detalicznej dotyczyła tylko dwóch spośród dziewięciu wyróżnionych przez Główny Urząd Statystyczny segmentów zakupowych: pojazdów samochodowych, motocykli i części (+10,2 proc.) oraz farmaceutyków, kosmetyków i sprzętu ortopedycznego (+2,2 proc.). Wyraźnie niżej niż przed rokiem rysowała się natomiast sprzedaż mebli oraz artkułów RTV i AGD (−11,0 proc.) oraz prasy, książek i pozostałej sprzedaży w wyspecjalizowanych sklepach (−8,3 proc.).

Grudniowa wartość indeksu okazała się negatywnym zaskoczeniem – szczególnie, że na ten miesiąc przypadają zakupy świąteczne. Choć do pewnego stopnia wskazanie to można uzasadnić tzw. efektem wysokiej bazy, związanym z tym, że przed rokiem sprzedaż detaliczna była napędzana dużymi ruchami migracyjnymi związanymi z wojną w Ukrainie, to jednak nie zmienia to faktu, że polscy konsumenci nadal czują najwyraźniej dość wysoką niepewność. Co więcej – jak zauważają chociażby ekonomiści ING Banku Śląskiego – po miesiącach zaciskania pasa, gdy sytuacja ekonomiczna ulegnie stabilizacji, wielu Polaków może czuć potrzebę nie tyle zwiększania konsumpcji, co odbudowywania swoich oszczędności, które mogły mocno ucierpieć w trakcie kryzysu. Jak napisali: odbicie wydatków nie następuje mimo solidnego wzrostu dochodów realnych. Badania pokazują, że Polacy lepiej oceniają bieżącą sytuację gospodarczą, ale jednocześnie ich długoterminowe plany oszczędnościowe są także bardzo ambitne (…).¹⁰.

Rynek pracy

W grudniu 2023 r. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na Pomorzu 4,6 proc., znajdując się na takim samym poziomie jak w trzech poprzednich miesiącach, a także jak przed rokiem. Na koniec ub.r. okazała się ona niższą o 0,5 pkt. proc. od stopy bezrobocia dla Polski ogółem (5,1 proc.).

Identycznie jak we wcześniejszych kwartałach, województwo pomorskie charakteryzowało się siódmą najniższą stopą bezrobocia wśród wszystkich polskich województw. Sytuacja na rynku pracy niezmiennie najlepiej wyglądała w województwie wielkopolskim (stopa bezrobocia na poziomie 3,0 proc.), a następnie – śląskim (3,6 proc.), mazowieckim (4,1 proc.), małopolskim (4,2 proc.),  lubuskim (4,3 proc.) oraz dolnośląskim (4,4 proc.).

Porównując wysokość stopy bezrobocia na koniec IV kwartału 2023 r. z tą, odnotowaną trzy miesiące wcześniej, można zauważyć, że spadła ona tylko w województwie śląskim (o 0,1 pkt. proc.). W sześciu województwach – tym m.in. pomorskim – pozostała ona na niezmienionym poziomie, natomiast w dziewięciu wzrosła. W największym stopniu dotyczyło to województwa warmińsko‑mazurskiego (wzrost o 0,4 pkt. proc.). Z kolei zestawienie poziomu stopy bezrobocia na koniec ub.r. z analogicznym okresem 2022 r. pokazuje, że spadła ona w 11 regionach (najbardziej – o 0,6 pkt. proc. – w województwie lubelskim), w dwóch wzrosła (wielkopolskie oraz świętokrzyskie – o 0,1 pkt. proc.), natomiast w trzech, w tym także na Pomorzu, nie zmieniła się.

Warto mieć na uwadze, że status quo, jakie od wielu kwartałów panuje w obszarze zróżnicowania wysokości stopy bezrobocia wśród poszczególnych regionów ma swoje źródło przede wszystkim w strukturalnych różnicach gospodarczych – niewątpliwie w lepszej sytuacji znajdują się województwa, w których znajdują się największe metropolie, charakteryzujące się dużą różnorodnością gospodarczą, wysoką dostępnością do wysokiej jakości edukacji oraz szkoleń zawodowych, a także szeroką gamą miejsc pracy. Choć różnice międzyregionalne w zakresie sytuacji na rynku pracy nie są rzecz jasna stałym punktem odniesienia, to jednak efekty podejmowanych działań czy prowadzonych na szczeblu regionalnym polityk widać lepiej dopiero w dłuższych perspektywach badawczych.

Podobne wnioski dotyczą również analizy stopy bezrobocia na poziomie wewnątrzwojewódzkim – niektóre powiaty tradycyjnie cechują się wysokim poziomem bezrobocia, a inne – niskim. Na koniec grudnia 2023 r. w grupie tych pierwszych znalazły się przede wszystkim: nowodworski (11,4 proc.), lęborski (10,5 proc.), człuchowski (9,9 proc.) oraz bytowski (9,3 proc.). Z kolei najlepsza sytuacja na rynku pracy dotyczyła: Sopotu (1,9 proc.), Gdyni (2,0 proc.), Gdańska (2,5 proc.) oraz powiatu kartuskiego (2,7 proc.).

W stosunku do końca września ub.r., stopa bezrobocia rejestrowanego spadła jedynie w czterech powiatach: człuchowskim (o 0,3 pkt. proc.), bytowskim, kartuskim oraz sztumskim (wszędzie o 0,1 pkt. proc.). W ośmiu powiatach mieliśmy do czynienia ze wzrostem analizowanego wskaźnika. Było to najbardziej zauważalne w powiatach: puckim (o 0,8 pkt. proc.) oraz nowodworskim (o 0,7 pkt. proc.), co może wynikać z likwidacji wielu sezonowych miejsc pracy, związanych w dużej mierze z działalnością turystyczną. Również w ośmiu powiatach stopa bezrobocia znajdowała się na identycznym poziomie jak przed trzema miesiącami.

Znacznie lepszy obraz pomorskiego rynku pracy rysuje się przy porównaniu poziomów stopy bezrobocia odnotowanych w grudniu 2023 r. oraz grudniu 2022 r. Wynika z niego, że na przestrzeni roku uległa ona obniżeniu w jedenastu powiatach, wzrosła w ośmiu, a w jednym (lęborskim) pozostała bez zmian. Największy spadek bezrobocia dotyczył powiatów: nowodworskiego (o 1,4 pkt. proc.), sztumskiego (o 1,0 pkt. proc.) oraz kartuskiego i malborskiego (po 0,6 pkt. proc.). Bezrobocie wzrosło natomiast w największym stopniu w powiecie kwidzyńskim (o 1,0 pkt. proc.).

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w IV kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Pozytywnie o kondycji pomorskiego rynku pracy świadczy fakt, że w IV kwartale ub.r. współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 15‑89 lat wyniósł w tym województwie 62,1 proc., będąc drugim najwyższym w skali całego kraju. Liderem w tym względzie okazało się Mazowsze (63,5 proc.). Wartość odnotowana na Pomorzu była zarazem o 3,2 pkt. proc. wyższa niż średnio w Polsce. Warto również podkreślić, że odczyt wskaźnika za ostatni kwartał 2023 r. był o 2,0 pkt. proc. wyższy niż rok wcześniej. Oznacza to, że dynamika jego wzrostu w skali całego roku była drugą najwyższą w Polsce, ustępując tylko tej, odnotowanej w województwie małopolskim (wzrost, o 2,5 pkt. proc.), podczas gdy przeciętny wzrost w skali Polski wyniósł jedynie 0,7 pkt. proc.

Pozytywnie o kondycji pomorskiego rynku pracy świadczy fakt, że w IV kwartale ub.r. współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 15‑89 lat wyniósł w tym województwie 62,1 proc., będąc drugim najwyższym w skali całego kraju.

Handel zagraniczny

W ostatnim kwartale 2023 r. wartość towarów wyeksportowanych z województwa pomorskiego wyniosła 4,0 mld euro. W tym samym czasie do regionu sprowadzono z zagranicy towary o łącznej wartości 3,7 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego było dodatnie, wynosząc +216 mln euro. W skali całego ub.r. można zatem mówić o powrocie do „normalności”, gdyż saldo to znajdowało się na plusie w I i II kwartale, po czym między lipcem a wrześniem uzyskało wartość minimalnie poniżej zera. Wielkość pomorskiego eksportu w IV kwartale 2023 r. była o 4,3 proc. wyższa niż we wcześniejszym kwartale oraz o 6,9 proc. niższa niż w analogicznym okresie 2022 r. Z kolei w sferze importu, trend okazał się być odwrotny – jego sumaryczna wartość była między październikiem a grudniem 2023 r. niższa o 1,5 proc. niż kwartał wcześniej, lecz wyższa o 2,3 proc. niż w IV kwartale 2022 r.

W analizowanym okresie pomorskie porty morskie zanotowały obroty ładunkowe na poziomie 25,5 mln ton, co było najniższym kwartalnym wynikiem w skali całego 2023 r., a także trzecim z rzędu kwartałem, gdy łączna wartość przeładowywanych towarów ulega spadkowi. Spadki te nadal jednak są zbyt niskie, by móc mówić o niepokojącym załamaniu czy tym bardziej kryzysie portów morskich w Gdyni i Gdańsku. Pozytywnym sygnałem dla regionu jest natomiast informacja, że tonaż przeładowywanych w pomorskich portach ładunków stanowił 78,3 proc. struktury przeładowywanych towarów w polskich portach morskich ogółem. Udział ten jest najwyższy co najmniej od 2018 r., od kiedy to dysponujemy danymi. W porównaniu z III kwartałem 2023 r. wzrósł on o 1 pkt. proc., natomiast w zestawieniu z analogicznym okresem 2022 r. – aż o 4,9 pkt. proc.

Pozytywnym sygnałem dla regionu jest natomiast informacja, że tonaż przeładowywanych w pomorskich portach ładunków stanowił 78,3 proc. struktury przeładowywanych towarów w polskich portach morskich ogółem. Udział ten jest najwyższy co najmniej od 2018 r., od kiedy to dysponujemy danymi. W porównaniu z III kwartałem 2023 r. wzrósł on o 1 pkt. proc., natomiast w zestawieniu z analogicznym okresem 2022 r. – aż o 4,9 pkt. proc.

Import

Od 2022 r., w związku z wybuchem wojny w Ukrainie, udział przez lata dominującej w strukturze kierunkowej pomorskiego importu Rosji zaczął być marginalizowany, a miejsce lidera zajęły Chiny. Wydawało się, że w kolejnych kwartałach będą one tylko umacniały pozycję hegemona. Tymczasem w IV kwartale ub.r. spadły one w omawianej strukturze na drugie miejsce ulegając Norwegii. Udział Państwa Środka wyniósł 17,1 proc., natomiast nowego lidera – 18,7 proc. Co może zaskakiwać – dominującym towarem, który importowano w tym czasie z kierunku norweskiego wcale nie były paliwa (odpowiadające za 45,6 proc. importu z Norwegii w analizowanym kwartale), lecz ryby i skorupiaki (50,0 proc.). Na dalszych miejscach struktury kierunkowej importu znalazły się: Niemcy (7,3 proc.), Arabia Saudyjska (5,3 proc.), Szwecja (4,3 proc.) oraz Bangladesz (3,5 proc.).

Od 2022 r., w związku z wybuchem wojny w Ukrainie, udział przez lata dominującej w strukturze kierunkowej pomorskiego importu Rosji zaczął być marginalizowany, a miejsce lidera zajęły Chiny. Wydawało się, że w kolejnych kwartałach będą one tylko umacniały pozycję hegemona. Tymczasem w IV kwartale ub.r. spadły one w omawianej strukturze na drugie miejsce ulegając Norwegii.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Analizując strukturę towarową importu do województwa pomorskiego, można zauważyć liczne podobieństwa względem wcześniejszych kwartałów. Najważniejszą grupą sprowadzanych z zagranicy towarów niezmiennie pozostają paliwa, odpowiadające za 21,3 proc. omawianej struktury (udział o 0,7 pkt. proc. wyższy niż kwartał wcześniej). Bardzo istotny jest także udział grup: ryb i skorupiaków (13,1 proc.) oraz maszyn i urządzeń elektrycznych (11,2 proc.), a zauważalne miejsce przypada także grupom: artykułów odzieżowych dzianych i niedzianych (łącznie 11,4 proc.), maszyn i urządzeń mechanicznych (5,6 proc.) oraz statków, łodzi i konstrukcji pływających (4,9 proc.).

Po rezygnacji z dostaw rosyjskich surowców energetycznych, można było zastanawiać się, jakimi drogami będą na Pomorze sprowadzane niezbędne z punktu widzenia funkcjonowania całej gospodarki paliwa. Jak dotąd nie wykrystalizowała się jeszcze jedna, stała struktura kierunkowa – co kwartał możemy obserwować zauważalne zmiany i rotacje, choć można już zauważyć coraz wyraźniejszy zarys nowej architektury bezpieczeństwa paliwowego Pomorza i Polski. Jego trzon stanowią: Norwegia (39,9 proc. udziału importu paliw z tego kierunku w IV kwartale 2023 r.), Arabia Saudyjska (24,7 proc.) oraz Szwecja (10,4 proc.), które – w nieco innych proporcjach – dominowały także w strukturze za III kwartał ub.r.  Ich uzupełnieniem w okresie między październikiem a grudniem 2023 r. były natomiast: Kuwejt, Belgia (po 7,0 proc.) oraz Kazachstan (4,1 proc.).

Eksport

W strukturze kierunkowej pomorskiego eksportu za IV kwartał 2023 r. utrzymane zostało dotychczasowe status quo. Pozycję niekwestionowanego lidera utrzymały Niemcy z udziałem 19,0 proc., tj. o 1,0 pkt. proc. niższym niż w kwartał wcześniej. Na dalszych miejscach znalazły się tradycyjnie pojawiające się w czołówce tego zestawienia gospodarki, a mianowicie: Holandia (5,0 proc.), Stany Zjednoczone (4,8 proc.), Francja, Szwecja (po 4,3 proc.) oraz Czechy (4,2 proc.). Na dziewiątej pozycji w strukturze największych importerów pomorskich towarów znalazła się Ukraina, której udział wyniósł 3,7 proc., będąc nieznacznie wyższym niż w III kwartale ub.r. Z kolei udział Rosji wyniósł 0,9 proc.

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w IV kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Liderem struktury towarowej pomorskiego eksportu za IV kwartał 2023 r. była grupa statków, łodzi i konstrukcji pływających.  Pomorskie stocznie od lat są rozpoznawalne na globalnym rynku. Tym razem ich produkty zostały wyeksportowane głównie do państw takich, jak: Dania, Norwegia, Cypr czy Stany Zjednoczone. Wracając do omawianej struktury – istotny był w niej też udział grupy ryb i skorupiaków (10,4 proc.), a następnie: maszyn i urządzeń elektrycznych (9,6 proc.), zbóż (8,3 proc.), maszyn i urządzeń mechanicznych (5,5 proc.) oraz tworzyw sztucznych (5,1 proc.).

¹ Za: https://nbp.pl/wp-content/uploads/2023/12/Komunikat-RPP-grudzien-2023.pdf [dostęp online].

² Za: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5480/3/86/1/wstepny_szacunek_ produktu_krajowego_brutto_w_4_kwartale_2023_r..pdf oraz https://www.bankier.pl/wiadomosc/PKB-Polski-w-IV-kwartale-2023-roku-finalne-dane-8703196.html [dostęp online].

³ Za: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/18507488/2-14022024-AP-EN.pdf/bd0e89a8-b0a6-0cb1-ec74-0992ab92c470 [dostęp online].

⁴ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci mogą określić sytuację jako: dobrą, zadowalającą lub złą. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf [dostęp online].

⁵ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci oceniają, czy w nadchodzących trzech miesiącach ogólna sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa: poprawi się, pozostanie bez zmian bądź też pogorszy się. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf [dostęp online].

⁶ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci oceniają, czy w nadchodzących trzech miesiącach ogólna sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa: poprawi się, pozostanie bez zmian bądź też pogorszy się. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf [dostęp online].

⁷ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/PMI-Polska-listopad-2023-8656189.html oraz https://forsal.pl/gospodarka/artykuly/9393184,w-jakiej-kondycji-jest-polski-przemysl-mamy-odczyt-waznego-wskaznika.html [dostęp online].

⁸ Za: https://www.rp.pl/budownictwo/art39726381-produkcja-budowlano-montazowa-wzrosla-znacznie-mocniej-niz-sie-spodziewano [dostęp online].

⁹ Za: https://makroekonomia.mbank.pl/287248-przemysl-i-budowlanka-z-pozytywnym-zaskoczeniem [dostęp online]

¹⁰ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Konsumenci-zawiedli-Dane-o-sprzedazy-detalicznej-za-grudzien-ponizej-oczekiwan-8682569.html [dostęp online]

Wstęp

Polska gospodarka w III kwartale br. funkcjonowała w realiach spadającej inflacji – we wrześniu uległa ona obniżeniu po raz siódmy z rzędu w ujęciu miesięcznym, osiągając poziom 8,2 proc., czyli najniższy od listopada 2021 r. W porównaniu z inflacyjnym szczytem, odnotowanym w naszym kraju w lutym br., wrześniowy poziom inflacji był o ponad 10 pkt. proc. niższy. Z dostępnych w tym momencie danych widać, że trend ten znalazł swoją kontynuację również na początku IV kwartału br. – według październikowego tzw. szybkiego odczytu Głównego Urzędu Statystycznego wyniosła ona 6,5 proc. Z punktu widzenia Rady Polityki Pieniężnej tempo spadku inflacji było na tyle zadowalające, że zdecydowała ona o obniżeniu stóp procentowych podczas wrześniowego (o 75 pkt. bazowych) oraz październikowego (o 25 pkt. bazowych) posiedzenia. Tym samym wysokość stopy referencyjnej kształtuje się na poziomie 5,75 proc., a zatem najniższym od maja ub.r.

Zdaniem wielu ekonomistów okres szybkiego hamowania inflacji dobiega jednak końca i jest mało prawdopodobne, by w horyzoncie najbliższych kilkunastu miesięcy poziom inflacji spadł do poziomu celu NBP, czyli 2,5 proc. Szczególnie, że w ostatnich miesiącach, w których spadek inflacji w ujęciu miesięcznym przekraczał 1,5 pkt. proc., dynamika ta była „pompowana” takimi czynnikami, jak sezonowy spadek cen żywności, czy utrzymywanie relatywnie niskiego poziomu cen paliw. Co więcej, w nadchodzących miesiącach możemy spodziewać się też końca obniżki VAT na żywność czy zamrożenia cen prądu i gazu. A dochodzą do tego przecież jeszcze kolejne czynniki, takie jak np. wzrost świadczenia tzw. 500+ do 800 zł, a także zapowiadane podwyżki płac w sektorze publicznym, w tym przede wszystkim w oświacie¹ czy znaczny wzrost płacy minimalnej.

GUS ocenił na początku września, że w II kwartale br. wyrównany sezonowo Produkt Krajowy Brutto spadł o 1,4 proc. w ujęciu rok do roku. Po raz ostatni z tak dużym spadkiem tego wskaźnika mieliśmy do czynienia w 2020 r., gdy dotknęła nas pandemia COVID‑19. Na obserwowane pogorszenie sytuacji wpływa w dużej mierze spadek krajowego popytu, w tym przede wszystkim obniżona konsumpcja gospodarstw domowych. Według prognoz dane za III kwartał powinny być jednak korzystniejsze – ekonomiści ankietowani przez agencję Bloomberg spodziewają się wzrostu PKB o 0,5 proc. w porównaniu z III kwartałem 2022 r., co ma być zasługą „odbicia” wydatków konsumenckich oraz wzrostu eksportu netto polskiej gospodarki².

O ile – w ujęciu rocznym – PKB Polski w ubiegłym roku urósł o 5,1 proc., o tyle w tym roku może on finalnie spaść do zera, co prognozują m.in. eksperci Banku BNP Paribas. Przewidują oni natomiast, że w kolejnych dwóch latach będziemy mieli do czynienia ze wzrostem rzędu 3 proc. w 2024 r. oraz 3,5 proc. w 2025 r., czego źródłem będzie m.in. wyższa aktywność zakupowa Polaków, o czym świadczyć mogą systematycznie poprawiające się nastroje gospodarstw domowych. W praktyce wiele będzie jednak zależało m.in. od koniunktury zagranicznej, w tym przede wszystkim u najważniejszych kooperantów polskiej gospodarki, czyli Niemiec, które od dłuższego czasu zmagają się ze stagnacją³.

Najważniejsze wnioski

• W III kwartale br. Barometr Koniunktury Pomorza drugi raz z rzędu osiągnął wartość dodatnią. Była ona najwyższa od II kwartału 2022 r.
• Pomimo coraz bardziej optymistycznych sygnałów płynących z regionalnej gospodarki, pomorscy przedsiębiorcy nadal spoglądają w przyszłość z dużą dozą niepokoju.
• Między lipcem a wrześniem br. stopa bezrobocia na Pomorzu uległa nieznacznemu wzrostowi. Na koniec kwartału była ona o 0,4 pkt. proc. niższa niż w skali ogólnokrajowej. Ostatni raz tak niska różnica odnotowana została w październiku 2021 r.
• Wartości pomorskiego eksportu i importu były w III kwartale br. niemalże identyczne. Saldo międzynarodowej wymiany handlowej po raz pierwszy od dwóch kwartałów przyjęło wartość ujemną.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w III kwartale 2023 r. (+2,3), strzałka niebieska wskazuje wynik za III kwartał 2022 r. (−0,9).

Koniunktura

W III kwartale 2023 r. Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość 2,3 pkt., będącą o 2,1 pkt. wyższą niż kwartał wcześniej oraz o 3,2 pkt. wyższą niż w analogicznym okresie 2022 r. Wartość ta była zarazem najwyższa od II kwartału 2022 r., kiedy to wyniosła 3,2 pkt. Po raz pierwszy od tego czasu Barometr Koniunktury Pomorza znalazł się również „na plusie” we wszystkich trzech miesiącach kwartału, wynosząc odpowiednio: 0,3 pkt. w lipcu, 3,1 pkt. w sierpniu oraz 3,4 pkt. we wrześniu. Wartość analizowanego wskaźnika rośnie nieustannie od trzech miesięcy – ostatni raz tak długa dobra passa miała miejsce dokładnie dwa lata temu, co swoją drogą najlepiej świadczy o tym, w jak niestabilnym i dynamicznie zmieniającym się otoczeniu funkcjonuje obecnie pomorska gospodarka. Czy po okresie „sztormu” można powiedzieć, że nareszcie wróciła ona na tory spokojnego, systematycznego rozwoju? Więcej na ten temat będziemy w stanie powiedzieć po analizie danych za ostatni kwartał br.

W III kwartale 2023 r. Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość 2,3 pkt., będącą najwyższą od II kwartału 2022 r. Czy po okresie „sztormu” można powiedzieć, że pomorska gospodarka nareszcie wróciła na tory spokojnego, systematycznego rozwoju?

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–2023

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁴ przyjął w III kwartale br. dodatnie wartości w czterech spośród siedmiu analizowanych branż. Przypomnijmy, że w dwóch poprzednich kwartałach głosy pozytywne przeważały wśród pomorskich przedsiębiorców jedynie w trzech sektorach. Wracając jednak do okresu między lipcem a wrześniem br., zdecydowanie najlepiej bieżącą sytuację swoich firm oceniali przedsiębiorcy z sektora informacji i komunikacji, w których przypadku wartość analizowanego wskaźnika (+36,6 pkt.) była najwyższa od IV kwartału 2021 r. Nie widać zatem, by pomorskie firmy działające w obszarze IT dosięgnął w dużym stopniu zapowiadany kryzys tej branży. Jak mówi Konrad Weiske, prezes giełdowej spółki Spyrosoft: „spowolnienie gospodarcze na całym świecie przyhamowało cyfryzację przedsiębiorstw i oznacza nie tylko mniej nowych projektów, ale też mniejsze budżety niż w czasach pandemicznej hossy technologicznej i boomu na rynku start‑upów. (…) Rok 2023 będzie okresem stagnacji i spadków. W przyszłym roku powinno być trochę lepiej, ale nie widzę przesłanek do silnego ożywienia”⁵.

Sektorem, w którym w III kwartale br. wyraźnie przeważały na Pomorzu pozytywne opinie, był obszar zakwaterowania i usług gastronomicznych (+9,4 pkt.). Trzeba jednak zauważyć, że początek kwartału wcale nie zapowiadał dobrych nastrojów na jego koniec – tegoroczny lipiec był bowiem nad Bałtykiem dość chłodny i deszczowy, co zniechęcało turystów do wizyt nad morzem. W miesiącu tym, w województwie pomorskim, wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw osiągnął przez to w tej branży wartość 5,9 pkt. Sezon został jednak „uratowany” przez znacznie bardziej korzystny pogodowo sierpień, a także wyjątkowo ciepły wrzesień, który w pewnym stopniu zrekompensował regionalnym reprezentantom sektora nieudany lipiec.

Sezon turystyczny został na Pomorzu „uratowany” przez korzystny pogodowo sierpień, a także wyjątkowo ciepły wrzesień, który w pewnym stopniu zrekompensował regionalnym reprezentantom branży zakwaterowania i usług gastronomicznych nieudany lipiec.

Pozostałymi dwoma branżami, w wypadku których w analizowanym kwartale wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw znalazł się powyżej zera, były: transport i gospodarka magazynowa (+7,2 pkt.) oraz handel hurtowy (+1,0 pkt.). W pierwszym z tych sektorów wartość ta była najwyższa od  IV kwartału 2019 r. i zmian w gospodarce wywołanych pandemią. Na bardzo dobrą sytuację tego sektora przekłada się w znacznym stopniu stale rozwijający się w naszym regionie obszar gospodarki magazynowej. Jak mówi Marzena Taube, Regional Leasing Director w 7R: „widzimy rosnące zainteresowanie rynkiem pomorskim ze strony najemców poszukujących wysokiej klasy magazynów. Spodziewamy się, że aktywność ta będzie systematycznie rosła”⁶.

Obszarami pomorskiej gospodarki, w których w III kwartale br. przeważały oceny negatywne, były: przetwórstwo przemysłowe (−0,7 pkt.), handel detaliczny (−2,5 pkt.) oraz budownictwo (−4,3 pkt.). W wypadku przetwórstwa przemysłowego, omawiany kwartał był zatem piątym z rzędu z wartością poniżej zera. Jeszcze dłużej negatywne oceny przeważają w pozostałych sektorach; w wypadku handlu – już siedem kwartałów z rzędu, natomiast w wypadku budownictwa – sześć. Na temat tego, z czego wynikać może ta sytuacja oraz czy w nadchodzących miesiącach możemy spodziewać się pozytywnego przełamania, więcej w dalszej części analizy, poświęconej działalności przedsiębiorstw.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie 09.2022–09.2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

W wypadku pięciu spośród siedmiu badanych branż – a zatem identycznie, jak w II kwartale br. – bieżąca ogólna sytuacja przedsiębiorstw w III kwartale 2023 r. była na Pomorzu lepsza niż przeciętnie w kraju. W największym stopniu dotyczyło to sektorów: przetwórstwa przemysłowego (+13,7 pkt. względem Polski ogółem) oraz informacji i komunikacji (+11,4 pkt.). Grupę tę uzupełniły obszary: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+6,9 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+6,3 pkt.) oraz budownictwa (+4,3 pkt.). Na drugim biegunie znaleźli się natomiast pomorscy przedsiębiorcy działający w sektorze handlu – w wypadku hurtowego wskaźnik wyniósł −2,4 pkt., natomiast detalicznego: −3,6 pkt. Szczególnie martwić może sytuacja tego ostatniego, gdyż był to już szósty kwartał z rzędu (1,5 roku), w którym wartość tego wskaźnika odstaje in minus względem Polski ogółem.

Reprezentanci pięciu spośród siedmiu badanych sektorów ocenili bieżącą ogólną sytuację swojego przedsiębiorstwa lepiej niż przed kwartałem (w poprzednim kwartale taka sytuacja miała miejsce w sześciu branżach). Również i tutaj ujemne wartości dotyczyły działalności handlowej: −1,9 pkt. względem II kwartału br. w handlu detalicznym oraz −4,7 pkt. w handlu hurtowym. Z kolei w największym stopniu poprawiły się nastroje przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (+29,6 pkt.), co nie może dziwić, mając na uwadze, że na analizowany kwartał przypadł szczyt sezonu turystycznego. W pozostałych czterech branżach oceny były nieznacznie wyższe niż przed kwartałem. Wyniosły one odpowiednio: +2,5 pkt. w sektorze transportu i gospodarki magazynowej, +2,4 pkt. w przetwórstwie przemysłowym, +1,2 pkt. w informacji i komunikacji oraz +0,6 pkt. w budownictwie.

Pomimo stale rosnących wartości Barometru Koniunktury Pomorza i przewagi pozytywnych ocen regionalnych przedsiębiorców w większości analizowanych obszarów gospodarki, pomorskie firmy nadal spoglądają w przyszłość z dużym niepokojem. Świadczą o tym wartości wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw⁷, który w III kwartale 2023 r. ukształtował się na poziomie ujemnym w sześciu badanych obszarach gospodarki. Jedyny wyjątek stanowiła branża zakwaterowania i usług gastronomicznych (+25,6 pkt.), jednakże tak wysoka wartość wynika z czynników sezonowych, w tym przede wszystkim korzystnej pogody w sierpniu i wrześniu oraz nadziei na to, że sezon turystyczny – do pewnego stopnia – wydłuży się nawet do października. Z kolei do sektorów, w których przewaga prognoz negatywnych była największa należały: handel detaliczny (−9,5 pkt.), handel hurtowy (-9,4 pkt.) oraz budownictwo (-6,4 pkt.).

Pomimo stale rosnących wartości Barometru Koniunktury Pomorza i przewagi pozytywnych ocen regionalnych przedsiębiorców w większości analizowanych obszarów gospodarki, pomorskie firmy nadal spoglądają w przyszłość z dużym niepokojem.

Nieco bardziej optymistycznym aspektem przytoczonych wyżej danych jest fakt, że wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw ukształtował się między lipcem a wrześniem br. na poziomie wyższym niż w poprzednim kwartale w czterech spośród analizowanych branż. Dotyczyło to – rzecz jasna – branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (+15,3 pkt. względem II kwartału br.), a także przetwórstwa przemysłowego (+2,6 pkt.), handlu hurtowego (+1,2 pkt.) oraz handlu detalicznego (+1,1 pkt.). Z kolei w pięciu spośród siedmiu analizowanych obszarów gospodarki przewidywania dotyczące nadchodzących miesięcy okazały się bardziej korzystne niż przeciętnie w Polsce. Mowa tu o sektorach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+35,1 pkt. względem kraju ogółem), przetwórstwa przemysłowego (+7,6 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+1,9 pkt.), budownictwa (+1,8 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+1,3 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec III kwartału 2023 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 354,4 tys. podmiotów gospodarki narodowej w REGON. Było to o 3,2 tys. (czyli o 0,9 proc.) więcej niż pod koniec poprzedniego kwartału oraz o 12,4 tys. (3,6 proc.) więcej niż w III kwartale 2022 r.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, produkcji budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w latach 2019–2023

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej – w cenach bieżących. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Produkcja sprzedana przemysłu

W III kwartale br. ujawniły się pierwsze symptomy ożywienia w sektorze pomorskiego przemysłu. Choć na przestrzeni tego okresu produkcja sprzedana przemysłu liczona w cenach stałych była o 7,5 proc. niższa niż w analogicznym okresie 2022 r., to jednak patrząc na dane miesięczne – sierpniowe i wrześniowe jej wartości były nieznacznie wyższe (odpowiednio o: 1,9 i 0,9 proc.) niż przed rokiem. Sierpniowy odczyt przerwał trwającą 12 miesięcy złą passę, w której odnotowywane wysokości produkcji sprzedanej pomorskiego sektora industrialnego były niższe niż w analogicznych okresach poprzedniego roku.

Oznak ożywienia nie widać w danych dotyczących polskiego przemysłu ogółem – choć z jednej strony między lipcem a wrześniem br. produkcja sprzedana przemysłu była o 2,5 proc. niższa niż przed rokiem (a zatem jej odchylenie in minus było mniejsze niż na Pomorzu), to jednak z drugiej strony wartości w każdym z miesięcy były ujemne, a w dodatku nie widać było po nich trendu wzrostowego. Wrzesień był ósmym miesiącem z rzędu, w którym produkcja sprzedana polskiego przemysłu osiągnęła wartość niższą niż w analogicznym miesiącu 2022 r.

Ważnych informacji na temat aktualnych nastrojów reprezentantów krajowego przemysłu przynosi indeks PMI. O ile w pierwszych dwóch miesiącach III kwartału br. obserwowaliśmy jego dalsze spadki względem wcześniejszych miesięcy (43,5 pkt. w lipcu oraz 43,1 pkt. w sierpniu), o tyle we wrześniu nastąpił jego wzrost (43,9 pkt.). Nie zmienia to jednak faktu, że indeks ten przyjmuje dla Polski „negatywne” – tj. znajdujące się poniżej 50 pkt. – wartości już od blisko 1,5 roku, co wskazuje, że II sektor znajduje się w recesji.

Czy nieznaczny wrześniowy wzrost indeksu PMI uznać należy za jednostkowy „wyskok”, czy też początek poprawy sytuacji w branży przemysłu? Większość ekonomistów jest bliższa tej drugiej opinii. Komentując ostatni wynik PMI, eksperci PKO Banku Polskiego ocenili, że „etap najgłębszego spowolnienia może być już za nami”. Zatem choć dane wciąż wskazują na pogorszenie warunków prowadzenia działalności przemysłowej, to jednak następuje ono w coraz mniejszej skali. Także ekonomiści ING Banku Śląskiego są zdania, że będzie tylko lepiej – „pesymistów ubywa. Widać ożywienie w globalnym przemyśle, co pokazują dane z Azji i poprawa niemieckiego PMI z przemysłu”. Odnośnie do tego ostatniego – warto mieć na uwadze, że pomimo wzrostu nadal znajduje się on poniżej granicy 40 pkt. Wracając jednak do Polski, mimo pewnej dozy optymizmu, nie należy się spodziewać dynamicznego wychodzenia z „dołka” – większość problemów, z jakimi zmaga się od miesięcy nasz II sektor, pozostaje aktualnych, o czym świadczy chociażby spadek zamówień 19. miesiąc z rzędu czy nadal relatywnie słabe perspektywy popytowe⁸.

Czy nieznaczny wrześniowy wzrost indeksu PMI uznać należy za jednostkowy „wyskok”, czy też początek poprawy sytuacji w branży przemysłu? Większość ekspertów jest bliższa tej drugiej opinii, choć nie należy się spodziewać dynamicznego wychodzenia z „dołka”.

Wydaje się, że pewnego rodzaju receptą na przyspieszenie tempa wychodzenia z kryzysu może być zaznaczenie obecności polskich, w tym również pomorskich, firm w najbardziej perspektywicznych obszarach unijnego rynku. Wśród nich znajduje się bez wątpienia cała gama zagadnień związanych z zieloną transformacją, w których już teraz można znaleźć nasze regionalne akcenty. Jednym z nich jest słupska firma EV Volta, wyróżniona podczas tegorocznej gali Pomorskiej Nagrody „Gryf Gospodarczy” w kategorii start‑up, która zajmuje się projektowaniem oraz produkcją stacji do ładowania pojazdów elektrycznych. Jak mówi jej prezes, Damian Ściepko: „każda firma, będąca w stanie zaproponować dobre rozwiązanie technologiczne, jest dziś w stanie „ugrać” na rynku stacji do ładowania aut elektrycznych coś dla siebie. I nie ma w tym nic dziwnego, jeśli weźmiemy pod uwagę, że ma on w najbliższych latach urosnąć nawet 15‑krotnie”. Myśląc o rozwoju polskiego przemysłu, warto szukać podobnych szans.

Produkcja budowlano‑montażowa

Indeks pomorskiej produkcji budowlano‑montażowej (liczonej w cenach bieżących) po dwóch kwartałach, w których osiągał on wartości niższe niż w analogicznym okresie 2022 r., w III kwartale br. odnotował wzrost, w porównaniu z okresem lipiec–wrzesień ub.r. (o 6,2 proc.). O ile lipcowa wartość indeksu, wynosząca o 8 proc. mniej niż w lipcu 2022 r., nie zapowiadała pozytywnego przełamania, o tyle znacznie korzystniejsze okazały się odczyty za sierpień (+4,3 proc.) oraz wrzesień (+22,2 proc.). Z kolei w skali ogólnopolskiej, III kwartał br. był pierwszy od dokładnie roku, kiedy produkcja budowlano‑montażowa (liczona w cenach stałych) w każdym z miesięcy przekraczała tę sprzed roku – odpowiednio o: 1,1 proc. w lipcu, 3,5 proc. w sierpniu oraz 11,5 proc. we wrześniu.

Rozbijając ostatnią z tych wartości na poszczególne składowe, dynamika produkcji budowlano‑montażowej w obszarze budowy budynków wyniosła 3,9 proc., budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej – 17,9 proc., natomiast robót budowlanych specjalistycznych – 10,0 proc. Z danych tych wynikają dwa godne podkreślenia spostrzeżenia: po pierwsze, po raz pierwszy od października 2022 r. odnotowany został wzrost w segmencie budowy budynków. Po drugie, motorem napędowym sektora nadal – za sprawą finalizacji projektów z poprzedniej perspektywy finansowej UE – pozostaje inżynieria lądowa. Jak jednak zauważają analitycy PKO Banku Polskiego, niebawem sytuacja ulegnie najprawdopodobniej odwróceniu. Ich zdaniem „pogorszy się koniunktura w inżynierii lądowej (okres przejściowy między dwiema perspektywami unijnymi), a poprawi się w segmencie budowy domów (obniżki stóp procentowych, powrót realnych dochodów do wzrostu)”⁹.

Po raz pierwszy od października 2022 r. odnotowany został wzrost w segmencie budowy budynków, choć motorem napędowym sektora nadal – za sprawą finalizacji projektów z poprzedniej perspektywy finansowej UE – pozostaje inżynieria lądowa.

Ekonomiści ING Banku Śląskiego podkreślają, że wysokość spadku w obszarze budownictwa infrastrukturalnego będzie zależała w dużej mierze od tempa uruchomienia środków unijnych, w tym Krajowego Planu Odbudowy. Zdaniem głównego ekonomisty Banku Crédit Agricole, Jakuba Borowskiego, ożywieniu w tym segmencie sprzyjać będzie bez wątpienia uruchomienie programu „Bezpieczny Kredyt 2%” oraz spadek stóp procentowych. Zaznacza on, że pozytywne sygnały płynące z sektora budownictwa wpisują się w szerszy proces ożywienia gospodarczego w naszym kraju, z jakim mamy dziś do czynienia. Jak prognozuje Borowski, „w kolejnych kwartałach ożywienie to będzie wspierane przez spadek inflacji, oddziałujący w kierunku wzrostu konsumpcji, ożywienie inwestycji mieszkaniowych oraz wzrost popytu zewnętrznego, sprzyjający wzrostowi eksportu i inwestycji przedsiębiorstw”¹⁰.

Sprzedaż detaliczna towarów

Przez wszystkie trzy miesiące III kwartału br. wartości indeksu sprzedaży detalicznej towarów (liczonego w cenach bieżących) kształtowały się na Pomorzu na poziomach niższych niż między lipcem a wrześniem 2022 r. – odpowiednio o: 0,2 proc., 0,8 proc. oraz 2,4 proc. Tym samym w ujęciu kwartalnym przeciętna wysokość sprzedaży detalicznej drugi kwartał z rzędu osiągnęła wartość niższą niż przed rokiem, tym razem o 1,1 proc.

Sprzedaż detaliczna towarów – liczona w cenach stałych – kształtowała się na niższym niż przed rokiem poziomie również w skali Polski ogółem – w lipcu o 4,0 proc., w sierpniu o 2,7 proc., natomiast we wrześniu o 0,3 proc. Wrześniowa wartość była dziewiątą z rzędu na poziomie niższym niż przed rokiem, a zarazem najwyższą od stycznia br. Na koniec kwartału mieliśmy do czynienia ze wzrostem sprzedaży detalicznej w grupach: pojazdów samochodowych, motocykli i ich części (+9,8 proc. w ujęciu rok do roku), paliw (+7,5 proc.) oraz farmaceutyków i kosmetyków (+ 0,6 proc.). Największy spadek dotyczył natomiast tekstyliów, odzieży i obuwia (−16,3 proc.), prasy i książek (−16,0 proc.) oraz mebli, RTV i AGD (−12,2 proc.).

Czy w IV kwartale br. będziemy świadkami pozytywnego przełamania? Wydaje się, że jest na to spora szansa. Przeciętny wzrost wynagrodzeń przewyższa poziom inflacji, co z kolei przekłada się na wzrost realnych płac, a co za tym idzie – na poziom zamożności Polaków oraz ich konsumpcji. Dlatego też w opiniach analityków dominują optymistyczne prognozy. Eksperci ING Banku Śląskiego mówią o dalszej odbudowie kondycji konsumentów, wskazując, że konsumpcja będzie głównym motorem wzrostu w 2024 r. Szczególnie, że w nowym roku budżety wielu gospodarstw domowych „wzbogacą się” w związku z podwyższeniem płacy minimalnej, a także podwyżce świadczenia 500+ do 800 zł.

Przeciętny wzrost wynagrodzeń przewyższa poziom inflacji, co z kolei przekłada się na wzrost realnych płac, a co za tym idzie – na poziom zamożności Polaków oraz ich konsumpcji.

Stąd też analitycy Polskiego Instytutu Ekonomicznego prognozują, że konsumpcja prywatna w IV kwartale br. będzie o 1,5 proc. wyższa niż między październikiem a grudniem 2022 r. oraz o 2,8 proc. wyższa w 2024 r. niż w 2023 r. Co więcej, w ich opinii „słabe wyniki w ujęciu rocznym to też po części efekt statystyczny, wynikający z napływu uchodźców z Ukrainy w 2022 r. Jego wpływ jednak stopniowo wygasa, dlatego w kolejnych miesiącach wyniki będą lepsze”¹¹.

Rynek pracy

We wrześniu br. stopa bezrobocia w województwie pomorskim ukształtowała się na poziomie 4,6 proc. Była zatem wyższa o 0,1 pkt. proc. w porównaniu do poziomu odnotowanego w III kwartale 2022 roku jak i o 0,1 pkt. proc. wyższa niż na koniec II kwartału 2023 roku. We wcześniejszych miesiącach III kwartału wyniosła ona 4,4 proc. w lipcu, co było najniższą wartością od sierpnia 2022 r., oraz 4,5 proc. w sierpniu. Z kolei w skali Polski stopa bezrobocia utrzymywała się od czerwca br. na poziomie 5,0 proc. Oznacza to, że na koniec III kwartału br. stopa bezrobocia w województwie pomorskim była o 0,4 pkt. proc. niższa niż w skali ogólnokrajowej. Ostatni raz tak niska różnica odnotowana została w październiku 2021 r. – od tego czasu, aż do sierpnia br., mieściła się ona w granicach 0,5–0,8 pkt. proc. na korzyść Pomorza. Wydaje się, że odnotowany w minionych miesiącach wzrost poziomu bezrobocia może w istotnej mierze wynikać ze spadku liczby miejsc pracy o charakterze sezonowym, których otwieranie się w II kwartale 2023 r. przyczyniło się wówczas – na co zwracaliśmy uwagę w poprzednim numerze „Pulsu Gospodarczego Pomorza” – do delikatnego spadku bezrobocia.

Odnotowany w minionych miesiącach wzrost poziomu bezrobocia może w istotnej mierze wynikać ze spadku liczby miejsc pracy o charakterze sezonowym, których otwieranie się w II kwartale 2023 r. przyczyniło się wówczas do delikatnego spadku bezrobocia.

Podobnie jak w trzech ostatnich kwartałach, województwo pomorskie pod względem wysokości stopy bezrobocia uplasowało się na siódmym miejscu wśród wszystkich polskich regionów. Najlepsza sytuacja na rynku pracy niezmiennie panowała w województwie wielkopolskim, gdzie wartość wskaźnika wynosiła 3,0 proc. Na dalszych pozycjach znalazły się województwa: śląskie (3,7 proc.), małopolskie (4,1 proc.), mazowieckie (4,1 proc.), lubuskie (4,3 proc.) oraz dolnośląskie (4,4 proc.). W porównaniu z danymi z końca II kwartału br., stopa bezrobocia spadła w ośmiu regionach (najwięcej – o 0,4 pkt. proc. w województwie opolskim oraz warmińsko­‑mazurskim), w sześciu, w tym na Pomorzu, wzrosła o 0,1 pkt. proc., natomiast w dwóch (dolnośląskim oraz świętokrzyskim) pozostała na niezmienionym poziomie. Z kolei porównując wysokość stopy bezrobocia z września br. z wartościami odnotowanymi dokładnie rok wcześniej, spadła ona w 11 polskich województwach (najwięcej, bo o 0,5 pkt. proc. na Lubelszczyźnie), w jednym (woj. świętokrzyskie), była identyczna, natomiast w czterech, w tym również na Pomorzu, uległa ona nieznacznemu wzrostowi.

W skali regionalnej najwyższa stopa bezrobocia została odnotowana na koniec września br. w powiatach: nowodworskim (10,7 proc.), lęborskim (10,2 proc.) oraz człuchowskim (10,2 proc.), a zatem na obszarach, w których sytuacja na lokalnych rynkach pracy tradycyjnie już należy do najtrudniejszych w skali Pomorza. Na drugim biegunie – co zrozumiałe – znalazło się natomiast gospodarcze centrum regionu, a zatem: Sopot (1,6 proc.), Gdynia (2,0 proc.), Gdańsk (2,5 proc.), a także powiat kartuski (2,8 proc.). W porównaniu z czerwcem br., w ośmiu pomorskich powiatach stopa bezrobocia uległa spadkowi, przy czym w największym stopniu dotyczyło to powiatów: słupskiego (spadek o 3,9 proc.), wejherowskiego (o 3,7 proc.), a także malborskiego (o 3,5 proc.). Z kolei wzrost poziomu bezrobocia został odnotowany w dziesięciu powiatach. W ujęciu procentowym w największym stopniu dotyczyło to Sopotu, gdzie wzrosło ono o 23,1 proc. (z poziomu 1,3 proc. do 1,6 proc.), jak również Gdyni, gdzie wzrost osiągnął 11,1 proc. (z poziomu 1,8 proc. do 2,0 proc.). Szczególnie w wypadku pierwszego z tych miast można podejrzewać, że zjawisko to mogło mieć związek ze spadkiem liczby sezonowych miejsc pracy. Wyłączając miasta na prawach powiatu, największy wzrost bezrobocia w ujęciu kwartał do kwartału dotyczył powiatów: kwidzyńskiego (wzrost o 6,3 proc.) oraz człuchowskiego (o 5,2 proc.).

Z kolei analizując wysokość stopy bezrobocia w zestawieniu z danymi z września 2022 r., zarówno jej spadek, jak i wzrost zostały odnotowane w dziewięciu powiatach. Sytuacja uległa wyraźnej poprawie przede wszystkim w powiecie kartuskim (spadek o 12,5 proc. z poziomu 3,2 proc. do 2,8 proc.) oraz malborskim (o 5,7 proc.) i słupskim (o 5,2 proc.). Odwrotna sytuacja dotyczyła natomiast w głównej mierze powiatu kwidzyńskiego (wzrost o 15,5 proc. z poziomu 5,8 proc. do 6,7 proc.) oraz Sopotu (wzrost o 14,3 proc. z poziomu 1,4 proc. do 1,6 proc.).

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w III kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Handel zagraniczny

W III kwartale br. zarówno eksport z województwa pomorskiego, jak i wysokość importu do regionu wyniosły 3,8 mld euro. Saldo międzynarodowej wymiany handlowej – po dwóch kwartałach z rzędu, kiedy przyjmowało wartość dodatnią – tym razem znalazło się bardzo nieznacznie „na minusie”, wynosząc −4,8 mln euro. W zestawieniu z poprzednim kwartałem, pomorski eksport spadł o 5,0 proc., natomiast import okazał się o 2,9 proc. wyższy. Z kolei porównując okres między lipcem a wrześniem br. z analogicznym okresem 2022 r., eksport z Pomorza zmalał o 14,1 proc., natomiast import – o 20,9 proc. Podobnie jak w poprzednim kwartale, jest to konsekwencją przede wszystkim niemalże zaprzestania importu rosyjskich paliw, w związku z wojną w Ukrainie.

Łączne obroty ładunkowe w portach morskich województwa pomorskiego wyniosły 26,0 mln ton, będąc nieznacznie (o 0,3 mln ton) niższymi niż w poprzednim kwartale. Oznacza to, że drugi kwartał z rzędu tonaż przeładowywanych na Pomorzu towarów uległ spadkowi, jednakże spadek ten jest zbyt mały, by móc w tym momencie prognozować początek dłuższego, negatywnego trendu. Minimalnie (o 0,1 pkt. proc.) spadł też udział pomorskich portów morskich w strukturze przeładowywanych towarów w polskich portach morskich ogółem – między lipcem a wrześniem br. wyniósł on 77,3 proc., co nadal jest wynikiem bardzo wysokim, wyraźnie wyższym (o 4,5 pkt. proc.) niż chociażby przed rokiem.

Import

Już od ponad roku Chiny są głównym partnerem importowym Pomorza. Tym razem ich udział w strukturze kierunkowej pomorskiego importu wyniósł 16,1 proc., czyli aż o 4,4 pkt. proc. mniej niż w poprzednim kwartale. Warto zauważyć, że towary stamtąd sprowadzane cechuje bardzo duża dywersyfikacja – tylko ich jedna grupa przekroczyła w III kwartale 2023 r. 10‑procentowy udział w ogólnej strukturze importowej z Państwa Środka. Mowa tu o maszynach i urządzeniach elektrycznych oraz ich częściach, które odnotowały udział rzędu 28,1 proc.

Na drugim miejscu w zestawieniu państw, z których sprowadzane są na Pomorze towary, umocniła się Norwegia, z udziałem w wysokości 15,3 proc. „Straciła” ona do Państwa Środka mniej niż 1 pkt. proc. Importowane stamtąd były w głównej mierze ryby i skorupiaki (56,8 proc. norweskiego importu) oraz paliwa (38,7 proc.). Na dalszych miejscach w analizowanym zestawieniu znalazły się: Niemcy (7,3 proc.), Szwecja (6,5 proc.), Arabia Saudyjska (5,9 proc.) oraz Bangladesz (4,7 proc.).

Struktura towarowa pomorskiego importu za III kwartał 2023 r. miała charakter zbliżony do zestawień odnotowywanych w poprzednich kwartałach. Na pierwszym jej miejscu, z udziałem w wysokości 20,6 proc., znajdowała się grupa paliw. Dominowały w niej surowce energetyczne sprowadzane z: Norwegii (28,8 proc.), Arabii Saudyjskiej (28,6 proc.) oraz Szwecji (22,1 proc.). Zauważalny – choć jednocyfrowy – był też udział paliw pochodzących z: Kazachstanu, Holandii oraz Finlandii. Paliwa sprowadzane z liderującego do czasu wojny w Ukrainie kierunku rosyjskiego miały w analizowanej grupie towarowej udział rzędu 1,1 proc.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

W strukturze importowanych na Pomorze paliw dominowały te, sprowadzane z Norwegii, Arabii Saudyjskiej oraz Szwecji. Mniejszy – choć nadal zauważalny – był też udział surowców pochodzących z: Kazachstanu, Holandii oraz Finlandii.

Wśród towarów importowanych w dużych ilościach do naszego regionu znalazły się także: ryby i skorupiaki (11,5 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (11,2 proc.), artykuły odzieżowe dziane (6,9 proc.), artykuły odzieżowe niedziane (6,6 proc.) oraz statki, łodzie i konstrukcje pływające (5,4 proc.).

Eksport

W III kwartale br. liderem struktury kierunkowej pomorskiego eksportu pozostały Niemcy, których udział wyniósł 20,0 proc., będąc o 1,3 pkt. proc. wyższym niż we wcześniejszym kwartale. Analizując zestawienie towarów trafiających do naszych zachodnich sąsiadów, zauważyć można największy udział grup, takich jak: ryby i skorupiaki (19,7 proc.), tworzywa sztuczne (8,6 proc.), drewno i artykuły z drewna (5,9 proc.), kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,3 proc.), zboża (5,2 proc.) oraz artykuły z żeliwa lub stali (5,1 proc.). Generalnie, portfolio pomorskich produktów kierowanych do Niemiec jest bardzo mocno zdywersyfikowane.

W III kwartale br. liderem struktury kierunkowej pomorskiego eksportu pozostały Niemcy, których udział wyniósł 20,0 proc. Warto zauważyć, że portfolio produktów eksportowanych z regionu do naszych zachodnich sąsiadów jest bardzo mocno zdywersyfikowane.

W czołówce kierunków, do których trafiały w analizowanym kwartale pochodzące z Pomorza towary, znalazły się także: Francja (5,9 proc.), Holandia (5,2 proc.), Czechy (4,3 proc.), Stany Zjednoczone (4,2 proc.) oraz Szwecja (4,1 proc.). Nadal wysoki – choć nieco niższy niż w II kwartale 2023 r. – był też udział Ukrainy (3,6 proc.)

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

W okresie między lipcem a wrześniem br. struktura towarowa pomorskiego eksportu miała dwóch liderów – udział w wysokości 10,6 proc. dotyczył zarówno grupy maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich części, jak również statków, łodzi oraz konstrukcji pływających. Jeśli chodzi o pierwszą z nich – wyeksportowane z Pomorza towary trafiały przede wszystkim do: Szwecji, Stanów Zjednoczonych, Niemiec oraz Francji. Z kolei w przypadku branży morskiej, głównymi odbiorcami dóbr sprzedanych za granicę z naszego regionu były podmioty z: Francji, Stanów Zjednoczonych oraz Holandii.

Na dalszych miejscach struktury towarowej eksportu z województwa pomorskiego w mijającym kwartale znalazły się natomiast: zboża (9,4 proc.), ryby i skorupiaki (8,0 proc.), kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (6,0 proc.) oraz tworzywa sztuczne i wykonane z nich artykuły (5,5 proc.).

Wstęp

Trwający od początku 2021 r. trend wzrostu cen towarów i usług zgodnie z przewidywaniami osiągnął swój szczyt w lutym br., kiedy odnotowany został odczyt na poziomie 18,4%. Począwszy od marca br. poziom inflacji zaczął spadać, kształtując się na poziomie: 16,1% w marcu, 14,7% w kwietniu, 13,0% w maju oraz 11,5% w czerwcu. Pomimo dwucyfrowych odczytów inflacyjnych, podczas wrześniowego posiedzenia Rada Polityki Pieniężnej podjęła decyzję o obniżeniu stóp procentowych o 75 pkt. bazowych. Tak zdecydowany ruch był silnym zaskoczeniem dla rynku.

Warto przypomnieć, że cel inflacyjny Narodowego Banku Polskiego, znajdujący się na poziomie 2,5%, jest przekraczany niemal nieustannie od połowy 2019 r. Według marcowej projekcji NBP, inflacji nie uda się „zbić” poniżej celu do końca 2025 r. Jeszcze większy pesymizm widoczny jest w analizie Międzynarodowego Funduszu Walutowego, który zakłada, że powrót do poziomu 2,5% zostanie osiągnięty dopiero dwa lata później.

Na przestrzeni II kwartału 2023 r. trend spadku inflacji dotykał także wielu innych gospodarek, w tym strefę euro, gdzie w czerwcu zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP) wyniósł 5,5%, czyli o 0,6 pkt. proc. mniej niż w maju oraz o 1,5 pkt. proc. mniej niż w kwietniu br., będąc zarazem najniższym od półtora roku. Mimo tego, zarówno podczas majowego, jak i czerwcowego posiedzenia, Europejski Bank Centralny zdecydował się na podwyższenie stóp procentowych (za każdym razem o 25 pkt. bazowych), w efekcie czego stopa refinansowa znalazła się na poziomie 4,00%.

Z kolei za Oceanem w czerwcu br. po raz pierwszy od stycznia 2022 r. FED zdecydował się utrzymać stopy procentowe na ustalonym miesiąc wcześniej poziomie 5,00–5,25%. Warto zauważyć, że jest on najwyższy od prawie 16 lat. Choć niektórzy eksperci domniemywali, że wspomniana pauza nie będzie jednorazowa i amerykański bank centralny wejdzie w tryb oczekiwania, to jednak już w lipcu doszło do kolejnej podwyżki (o 25 pkt. bazowych). A wszystko to przy znacznie niższym niż w Polsce poziomie inflacji, który na koniec II kwartału br. – po 12 miesiącach nieustannego spadku – ukształtował się na poziomie 3,0%.

Najważniejsze wnioski

• II kwartał br. był pierwszym (dokładnie od roku), kiedy Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość dodatnią.
• Po raz drugi z rzędu pomorscy przedsiębiorcy z sześciu analizowanych branż ocenili mijający kwartał lepiej od poprzedniego. Wskazuje to na generalną poprawę kondycji regionalnej gospodarki oraz funkcjonujących w niej przedsiębiorstw.
• Na przestrzeni kwartału – zarówno na Pomorzu, jak i w skali kraju odnotowano spadek stopy bezrobocia rzędu 0,4 pkt. proc. Trend ten jest zjawiskiem notowanym bardzo często w okresie poprzedzającym wakacje, kiedy to rośnie zapotrzebowanie na prace wykonywane sezonowo, m.in. w sektorze gastronomii czy handlu detalicznego.
• Wartości zarówno pomorskiego eksportu, jak importu ukształtowały się na poziomie minimalnie niższym niż w I kwartale br. Saldo handlu zagranicznego po raz drugi z rzędu ukształtowało się na poziomie dodatnim.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w II kwartale 2023 r. (+0,2), strzałka niebieska wskazuje wynik za II kwartał 2022 r. (+3,2).

Koniunktura

II kwartał br. był pierwszym, od dokładnie roku, kiedy Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość dodatnią. Co prawda wyniosła ona raptem 0,2 pkt., jednak i tak stanowiła miłą odmianę względem odczytów z poprzednich trzech kwartałów, gdy omawiany wskaźnik kształtował się na poziomie odpowiednio: −2,4 pkt. w I kwartale 2023 r., −3,2 pkt. w IV kwartale 2022 r. i −0,9 pkt. w III kwartale 2022 r. Niniejsza wartość była zarazem wyraźnie – bo o 3 pkt. – niższa niż w analogicznym okresie 2022 r. Łyżkę dziegciu stanowi również fakt, że na przestrzeni analizowanego kwartału, w ujęciu miesięcznym, Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość dodatnią – po raz pierwszy od 9 miesięcy – tylko w kwietniu (1,6 pkt.), natomiast w maju i czerwcu wyniósł −0,3 pkt. oraz −0,7 pkt. W takich okolicznościach trudno zatem mówić o początku trendu wzrostowego.

II kwartał br. był pierwszym, od dokładnie roku, kiedy Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość dodatnią. Co prawda wyniosła ona raptem 0,2 pkt., jednak i tak stanowiła miłą odmianę względem odczytów z poprzednich trzech kwartałów, gdy omawiany wskaźnik kształtował się na poziomie odpowiednio: −2,4 pkt., −3,2 pkt. i −0,9 pkt.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–2023

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw¹ – podobnie jak w I kwartale 2023 r. – osiągnął na Pomorzu między kwietniem a czerwcem br. wartości dodatnie w trzech spośród siedmiu analizowanych obszarów gospodarki. Mowa tu o sektorach: informacji i komunikacji (35,4 pkt.), handlu hurtowego (5,7 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (4,7 pkt.). Przeciętna kwartalna wartość wskaźnika dla pierwszego z tych obszarów była najwyższa od półtora roku, z kolei w wypadku drugiego możemy mówić o jedenastym kwartale z rzędu „powyżej zera” – ostatni raz wartość ujemna została w nim odnotowana w naznaczonym pandemią III kwartale 2020 r. Jeśli natomiast chodzi o sektor transportu i gospodarki magazynowej, obserwujemy jego postpandemiczne „odbicie”. O ile bowiem w okresie między I kwartałem 2020 r. a II kwartałem 2022 r., wśród pomorskich przedsiębiorców z tej branży przeważały oceny negatywne, o tyle począwszy od III kwartału ub.r., analizowany wskaźnik nieustannie znajduje się „na plusie”.

Wśród branż, w których wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw był na przestrzeni II kwartału br. ujemny znalazły się: handel detaliczny (−0,6 pkt.), przetwórstwo przemysłowe (−3,2 pkt.), budownictwo (−4,9 pkt.) oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (−20,3 pkt.). O ile pierwszym trzem z nich przyjrzymy się bardziej szczegółowo w kolejnej części analizy, dotyczącej działalności przedsiębiorstw, o tyle warto pochylić się nad przyczynami tak niskiej wartości dla ostatniego z nich. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo niski odczyt wskaźnika za czerwiec (−27,8 pkt.), w trakcie którego następuje przecież inauguracja sezonu wakacyjnego. Dość powiedzieć, że – mając na uwadze wyłącznie wartości czerwcowe – ostatni raz tak złe nastroje pomorskich przedsiębiorców miały miejsce w 2012 r. Jakie mogą być tego przyczyny? Starając się odpowiedzieć na to pytanie, warto wskazać na dwie istotne kwestie: po pierwsze, w tym roku wypoczynek nad morzem jest zauważalnie droższy niż w poprzednich latach, co mogło zniechęcić wielu potencjalnych turystów, którzy przecież – jak my wszyscy – również odczuwają skutki wysokiej inflacji. Po drugie, tegoroczny czerwiec – za wyjątkiem kilku dni – nie należał do upalnych, a w dodatku w drugiej połowie miesiąca kilkukrotnie zdarzyły się opady deszczu. Pogoda nieszczególnie sprzyjała zatem plażowaniu, a wielu turystów – przede wszystkim polskich – decyduje się na spontaniczny przyjazd nad Bałtyk pod wpływem korzystnych prognoz meteorologicznych na najbliższe dni.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie 06.2022–06.2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od −100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Pomorscy przedsiębiorcy z pięciu badanych sektorów gospodarki oceniali swoją bieżącą ogólną sytuację na przestrzeni II kwartału br. lepiej niż przeciętnie w Polsce (w poprzednim kwartale takie odczucia dotyczyły czterech branż). Chodzi tu konkretnie o reprezentantów branż: informacji i komunikacji (+10,5 pkt. względem kraju ogółem), przetwórstwa przemysłowego (+9,5 pkt.), budownictwa (+8,1 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+5,1 pkt.) oraz – po dwóch kwartałach przerwy – handlu hurtowego (+2,1 pkt.). Na drugim biegunie znalazły się natomiast obszary: handlu detalicznego (−2,4 pkt.; 5. kwartał z rzędu z niższą wartością niż średnio w Polsce) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (−11,6 pkt; 4. kwartał z rzędu z niższą wartością niż średnio w Polsce).

Cieszyć może fakt, że ankietowani z sześciu spośród siedmiu analizowanych branż ocenili II kwartał br. lepiej od I kwartału. Choć międzykwartalne różnice „na plus” należały raczej do niewielkich, mieszcząc się w granicach 1,1–3,6 pkt., to jednak wskazuje to ewidentnie na generalną poprawę kondycji regionalnej gospodarki oraz funkcjonujących w niej przedsiębiorstw. Szczególnie, że również w poprzednim kwartale pomorscy przedsiębiorcy z sześciu obszarów wykazywali lepsze nastroje w ujęciu kwartał do kwartału. Wracając jednak do okresu między kwietniem a czerwcem br., jedynym sektorem, w którym wartość bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w porównaniu z I kwartałem 2023 r. okazała się ujemna (−1,7 pkt.), było zakwaterowanie i usługi gastronomiczne. Niemniej jednak jest to na Pomorzu branża cechująca się bardzo sezonowym charakterem i w żadnym wypadku nie powinna być ona traktowana jako papierek lakmusowy sytuacji całej regionalnej gospodarki.

Przedsiębiorcy z sześciu spośród siedmiu analizowanych branż ocenili II kwartał br. lepiej od I kwartału. Choć międzykwartalne różnice „na plus” należały raczej do niewielkich, to jednak wskazuje to ewidentnie na generalną poprawę kondycji regionalnej gospodarki oraz funkcjonujących w niej przedsiębiorstw.

Najlepszym na to dowodem jest wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw², który w II kwartale br. wyniósł dla tej branży 9,1 pkt., będąc najwyższą wartością spośród wszystkich badanych na Pomorzu obszarów. Jej źródłem jest rzecz jasna zbliżający się sezon wakacyjny, który wywindował czerwcową wartość wskaźnika do poziomu 36,0 pkt., będącego najwyższym od lipca 2021 r. Drugą branżą, której reprezentanci patrzą na nadchodzące miesiące z optymizmem było IT (2,6 pkt.). Sektor ten od wielu kwartałów utrzymuje swoją silną pozycję, której zachwiać nie zdołała nawet pandemia koronawirusa. Wręcz przeciwnie – jak wskazuje CTO gdańskiej firmy technologicznej DAC.digital, Krzysztof Radecki, otworzyła ona szansę na zaistnienie dla polskich, w tym pomorskich, firm z sektora IT w nowych obszarach: „era pracy zdalnej ułatwiła przenoszenie wiedzy, doświadczenia oraz know‑how polskich firm i ekspertów z sektora IT w kierunku zagranicznych klientów, którzy otworzyli się na relacje nie face‑to‑face, lecz bazujące na narzędziach i komunikatorach online. Koniec końców w ten oto sposób globalny rynek zaczął czerpać wiedzę z naszego – nie tylko firmowego, lecz szerzej: krajowego «podwórka». Jako Polska mamy bowiem świetną bazę kompetentnych inżynierów i techników, którzy zdążyli sobie zapracować na międzynarodową renomę”.

Wśród pomorskich przedsiębiorców z pozostałych pięciu branż przeważały natomiast prognozy negatywne, co w szczególności widać w obszarach handlu detalicznego i hurtowego, dla których wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw osiągnął wartość −10,6 pkt. Również i tutaj można się jednak doszukać pewnego rodzaju pozytywów. Po pierwsze, wartości analizowanego wskaźnika okazały się być w II kwartale 2023 r. lepsze niż w kwartale poprzedzającym, dla wszystkich siedmiu branż. Co więcej, jeśli chodzi o pięć z nich, przewidywania okazały się wyraźnie lub nawet bardzo wyraźnie wyższe – mowa tu o sektorach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+35,4 pkt. względem I kwartału br.), handlu hurtowego (+32,4 pkt.), budownictwa (+25,3 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+17,9 pkt.) oraz handlu detalicznego (+17,5 pkt.). Po drugie, prognozy dotyczące pięciu branż były wyższe niż przeciętnie w Polsce, co widać było w szczególności w obszarach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+11,8 pkt. względem Polski ogółem) oraz budownictwa (+9,4 pkt.). Większa doza pesymizmu dotyczyła natomiast handlu detalicznego (−2,6 pkt.) oraz handlu hurtowego (−1,8 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec II kwartału 2023 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 351,2 tys. podmiotów gospodarki narodowej w REGON. Było to o 4,2 tys. więcej niż pod koniec poprzedniego kwartału oraz o 13,6 tys. więcej niż w II kwartale ub.r.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w latach 2019–2023

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej – w cenach bieżących. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

II kwartał br. nie był udanym okresem z punktu widzenia pomorskich przedsiębiorstw działających w obszarze przemysłu. Na jego przestrzeni produkcja sprzedana II sektora – liczona w cenach stałych – wyniosła o 20,4% mniej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. To już czwarty kwartał z rzędu, kiedy wysokość wskaźnika jest niższa niż rok wcześniej. W ujęciu miesięcznym produkcja sprzedana przemysłu była na Pomorzu niższa niż przed rokiem o 17,1% w kwietniu, o 22,4% w maju oraz o 21,7% w czerwcu. Spowolnienie w sektorze przemysłu dotyczy jednak nie tylko Pomorza, lecz i całej polskiej gospodarki – w skali kraju II kwartał br. był drugim z rzędu, kiedy analizowany wskaźnik okazał się być niższy niż przed rokiem (przeciętnie o 3,7%). W I kwartale br. owo odchylenie „na minus” wyniosło natomiast 0,5%.

Na ten moment trudno się spodziewać, by polski sektor przemysłu miał niebawem poprawić swoją kondycję. Wskazuje na to m.in. indeks PMI, który na przestrzeni II kwartału 2023 r. przyjmował wartości: 46,6 pkt. w kwietniu, 47,0 pkt. w maju oraz 45,1 pkt. w czerwcu. Ta ostatnia była najniższą od listopada ub.r., a zarazem 14. z rzędu poniżej poziomu 50 pkt., będącego granicą między wzrostem aktywności ekonomicznej w sektorze przemysłu, a jej spadkiem. Jak wskazuje ekonomista Banku Pekao, Piotr Bartkiewicz, „miniony kwartał zapisze się w historii polskiego przemysłu jako jeden z najgorszych. Według naszych obliczeń produkcja zmalała o 2,7% kwartał do kwartału. Aby znaleźć gorszy okres, trzeba cofnąć się albo do pierwszej fali COVID‑19 albo do Wielkiej Recesji z lat 2008–2009”³.

Na tak negatywny obraz sektora duży wpływ miały czynniki zewnętrzne, wśród których wyróżnić należy głęboką recesję przemysłową, w jakiej znalazł się największy partner polskiej gospodarki, czyli Niemcy. Jak wskazują ekonomiści Międzynarodowego Funduszu Walutowego, wynika ona w dużej mierze ze wstrzymania dostaw relatywnie taniego gazu z Rosji oraz ogólny wzrost cen tego surowca. Wpłynęło to na osłabienie energochłonnej niemieckiej koniunktury przemysłowej, w tym w szczególności sektora motoryzacyjnego. Dość powiedzieć, że czerwcowy wskaźnik PMI wyniósł u naszych zachodnich sąsiadów zaledwie 40,6 pkt., a eksperci oceniają że recesja trwa tam właściwie od pandemii. Rzutuje to w sposób naturalny na polski, bardzo zżyty z niemieckim, sektor przemysłowy⁴.

Na negatywną sytuację polskiego przemysłu duży wpływ miały czynniki zewnętrzne, wśród których wyróżnić należy głęboką recesję przemysłową, w jakiej znalazł się największy partner polskiej gospodarki, czyli Niemcy. Wynika ona w dużej mierze ze wstrzymania dostaw relatywnie taniego gazu z Rosji oraz ogólny wzrost cen tego surowca.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Za nami również niezbyt udany kwartał dla pomorskiego sektora budownictwa. Liczona w cenach bieżących produkcja budowlano­‑montażowa była między kwietniem a czerwcem br. przeciętnie o 5,3% niższa niż przed rokiem. W największym stopniu przełożyły się na to wartości odnotowane w kwietniu i maju, które były niższe odpowiednio o: 10,3% oraz 10,8% niż w analogicznym okresie 2022 r. Nutkę optymizmu przyniósł natomiast odczyt czerwcowy, będący o 5,2% wyższy niż w czerwcu ub.r. Z kolei w skali Polski ogółem produkcja budowlano­‑montażowa – liczona tym razem w cenach stałych – była o 0,7% wyższa niż w II kwartale 2022 r., co nie zmienia jednak faktu, że we wcześniejszych kwartałach różnica „na plus” była zauważalnie wyższa.

Pozytywnym sygnałem jest fakt, że pod koniec II kwartału br. nastąpił wzrost produkcji budowlano­‑montażowej o 1,5% w ujęciu rok do roku. Przełożyła się na niego większa niż przed rokiem aktywność w podsektorach: budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej (+5,9%) oraz specjalistycznych robót budowlanych (+3,8%). Produkcja budowlano­‑montażowa wynikająca stricte z budowy budynków okazała się być o 5,7% niższa niż w czerwcu 2022 r. Trudno żeby było inaczej, biorąc pod uwagę, że liczba mieszkań, których budowę rozpoczęto w tym miesiącu, była niemal o 1/3 mniejsza niż przed rokiem. Zdaniem Piotra Popławskiego, ekonomisty z ING Banku Śląskiego, motorem napędowym sektora pozostanie do końca roku budownictwo infrastrukturalne, gdyż znajdujemy się obecnie w okresie finalizacji projektów finansowanych ze „starej” perspektywy finansowej Unii Europejskiej. Kondycję branży powinny także poprawić nadal realizowane inwestycje w centra logistyczne czy hale magazynowe⁵.

Motorem napędowym sektora budownictwa pozostanie do końca roku budownictwo infrastrukturalne, gdyż znajdujemy się obecnie w okresie finalizacji projektów finansowanych ze „starej” perspektywy finansowej Unii Europejskiej. Kondycję branży powinny także poprawić nadal realizowane inwestycje w centra logistyczne czy hale magazynowe.

Niemniej jednak sytuacja dla wielu przedsiębiorstw z sektora pozostaje dziś trudna. Wśród największych barier, hamujących ich rozwój, polscy przedsiębiorcy z branży budownictwa wskazują przede wszystkim na: koszty zatrudnienia, ceny energii i paliw, ceny komponentów i usług, koszty finansowania oraz zmiany w przepisach i wymogach prawnych. Jak ocenia dr Damian Kaźmierczak, członek zarządu i główny ekonomista Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa, niedostateczna liczba nowych zleceń przekłada się na ostrą konkurencję cenową, w tym na występowanie tak niekorzystnych zjawisk, jak oferowanie przez firmy budowlane niebezpiecznie niskich cen tylko po to, by „wygrać” realizację danego kontraktu. Zakłada on, że przełoży się to negatywnie na rentowność przedsiębiorstw budowlanych w nadchodzących 2–3 latach⁶.

Sprzedaż detaliczna towarów

II kwartał 2023 r. nie był łatwym okresem również z perspektywy pomorskich przedsiębiorstw działających w obszarze handlu detalicznego. Indeks sprzedaży detalicznej towarów – liczony w cenach bieżących – ukształtował się w tym okresie na poziomie o 3,0% niższym niż przed rokiem, znajdując się zarazem „na minusie” po raz pierwszy od IV kwartału 2020 r. Na tak niską wartość wskaźnika – wskazującą na ograniczenie zakupów dokonywanych przez Pomorzan – wpłynęły w głównej mierze wartości odnotowane w maju i czerwcu, będące odpowiednio o 5,7% oraz 3,5% niższe niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Spadkowi w porównaniu z II kwartałem 2022 r. uległa także wartość sprzedaży detalicznej towarów liczona w cenach stałych dla Polski ogółem – była ona niższa o 6,7%. Warto zauważyć, że okres między kwietniem a czerwcem br. był drugim kwartałem z rzędu, kiedy indeks ten znajdował się na poziomie niższym niż w analogicznym kwartale wcześniejszego roku. W tym kontekście pozytywnie może nastrajać jedynie fakt, że czerwcowy spadek sprzedaży detalicznej był najpłytszy od pięciu miesięcy.

Na koniec analizowanego kwartału sprzedaż detaliczna spadła przede wszystkim w segmentach takich jak: prasa i książki (−16,6% względem czerwca 2022 r.), meble, RTV i AGD (−14,4%) czy paliwa (−8,3%). Spadek rzędu 3,8% dotyczył natomiast obszaru handlu żywnością, napojami i wyrobami tytoniowymi. W porównaniu z poprzednimi miesiącami zmniejszył się także udział sprzedaży detalicznej prowadzonej drogą internetową – wyniósł on w czerwcu 7,7%, podczas gdy w maju 8,5%, a w kwietniu 8,1%.

Wiele wskazuje na to, że w analizowanym sektorze najgorsze już za nami. Tak wskazywałyby chociażby odczyty obliczanego przez Główny Urząd Statystyczny bieżącego wskaźnika ufności konsumenckiej (BWUK), syntetycznie opisującego aktualne tendencje konsumpcji indywidualnej. Przyjmuje on wartości od −100 do 100, gdzie wynik poniżej 0 oznacza nastroje negatywne, natomiast powyżej – pozytywne. Choć w czerwcu br. osiągnął on w skali kraju wartość −28,2 pkt., co wskazuje na wyraźną przewagę nastrojów negatywnych, to jednak był najwyższy od lutego 2022 r. Był to zarazem ósmy raz z kolei, kiedy miesięczna wartość wskaźnik podniosła się⁷.

Na koniec warto jeszcze przyjrzeć się trzem zasadniczym powodom sprawiającym, że od początku 2023 r. obserwujemy spadek realnej sprzedaży detalicznej na polskim rynku, na które wskazuje główny ekonomista portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany. Po pierwsze, jest nim nadal bardzo wysoka inflacja – przez niemal rok ceny produktów rosły szybciej niż płace. Po drugie, bazą porównawczą dla bieżącego roku jest rok 2022, w którym – ze względu na wojnę – nastąpił masowy przyjazd Ukraińców do naszego kraju, których spora część po relatywnie krótkim czasie wyjechała (a zatem: polski rynek w I połowie 2022 r. „zyskał” nowych konsumentów, których liczba następnie mocno się skurczyła). Po trzecie wreszcie, w następstwie pandemii uległy zmianie trendy zakupowe – doświadczeni tzw. lockdownami konsumenci więcej wydają na usługi (nieuwzględniane jako sprzedaż detaliczna), a mniej na dobra materialne⁸.

W następstwie pandemii zmianie uległy trendy zakupowe – doświadczeni tzw. lockdownami konsumenci więcej wydają na usługi (nieuwzględniane jako sprzedaż detaliczna), a mniej na dobra materialne.

Rynek pracy

Na koniec II kwartału br. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na Pomorzu 4,5%, będąc najniższą od listopada 2022 r. W porównaniu z marcem br., spadła ona o 0,4 pkt. proc. Przez wszystkie trzy miesiące analizowanego kwartału osiągała ona wartość o 0,5 pkt. proc. niższą niż dla Polski ogółem – mieliśmy więc do czynienia z kontynuacją zainicjowanego w lutym br. trendu. W skali ogólnokrajowej poziom bezrobocia wyniósł w czerwcu br. 5,0% – ostatni raz znajdował się on tak nisko w październiku 2019 r. Warto mieć jednak na uwadze, że trend spadającego bezrobocia jest – zarówno w województwie pomorskim, jak i w całym kraju – zjawiskiem notowanym bardzo często w okresie poprzedzającym wakacje. Wynika on z tego, że w okresie tym rośnie zapotrzebowanie na prace wykonywane sezonowo, m.in. w sektorze gastronomii czy handlu detalicznego.

Trend spadającego bezrobocia jest zjawiskiem notowanym bardzo często w okresie poprzedzającym wakacje. Wynika on z tego, że w okresie tym rośnie zapotrzebowanie na prace wykonywane sezonowo, m.in. w sektorze gastronomii czy handlu detalicznego.

Identycznie jak w dwóch poprzednich kwartałach, Pomorze znalazło się na siódmym miejscu wśród wszystkich polskich regionów, jeśli chodzi o wysokość stopy bezrobocia rejestrowanego. Wyraźnym liderem okazało się pod tym względem – tradycyjnie już – województwo wielkopolskie (2,9%), za którego plecami uplasowały się województwa: śląskie (3,6%), mazowieckie (4,0%), lubuskie (4,2%), małopolskie (4,3%) oraz dolnośląskie (4,4%). Pomiędzy I a II kwartałem 2023 r. stopa bezrobocia spadła we wszystkich polskich województwach – w największym stopniu (o 0,9 pkt. proc.) w województwie warmińsko­‑mazurskim, natomiast w najmniejszym (o 0,2 pkt. proc.) w województwach: łódzkim oraz wielkopolskim. Z kolei porównując obecną stopę bezrobocia z tą, odnotowaną dokładnie rok wcześniej, jej spadek miał miejsce w 12 regionach (w największym stopniu, o 0,6 pkt. proc., na Lubelszczyźnie), wzrost w 3 (województwa: opolskie, warmińsko­‑mazurskie oraz wielkopolskie), natomiast w Pomorskiem pozostała ona na niezmienionym poziomie.

Analizując sytuację na poziomie regionalnym – zjawisko spadku stopy bezrobocia odnotowane zostało we wszystkich pomorskich powiatach. Nie uwzględniając miast na prawach powiatu, w wypadku których stopa bezrobocia jest bardzo niska i nawet drobne jej wahnięcie (rzędu 0,1‑0,2 pkt. proc.) powoduje wyraźny wzrost lub spadek omawianego wskaźnika w ujęciu procentowym, największy spadek dotyczył powiatów: puckiego (−21,5%), kartuskiego (−17,6%), nowodworskiego (−15,4%) oraz sztumskiego (−14,5%). W wypadku pierwszych trzech w pewnej mierze wiązało się to zapewne z licznymi ofertami pracy w obszarze szeroko rozumianej turystyki. Z kolei najniższy spadek bezrobocia dotyczył powiatów: bytowskiego (−5,2%), słupskiego (−6,2%), tczewskiego (−6,6%) oraz chojnickiego (−6,7%).

W sposób znacznie bardziej zróżnicowany rysuje się natomiast mapa Pomorza odzwierciedlająca zmiany stopy bezrobocia między czerwcem 2023 r. a analogicznym okresem poprzedniego roku. Wynika z niej, że bezrobocie uległo zmniejszeniu w dziesięciu powiatach – we wszystkich czterech miastach na prawach powiatu, a także m.in. w powiatach: człuchowskim (−14,9%), kartuskim (−12,5%) oraz sztumskim (−11,7%). Wzrost omawianego wskaźnika dotyczył siedmiu, w tym przede wszystkim: kościerskiego (+9,0%), wejherowskiego (+5,9%) oraz chojnickiego (+5,0%). Natomiast w powiatach: gdańskim, lęborskim oraz tczewskim wysokość stopy bezrobocia rejestrowanego nie uległa zmianie.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w II kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Dane za II kwartał 2023 r. wskazują, że województwo pomorskie pozostało w czołówce polskich regionów o najwyższym współczynniku aktywności zawodowej osób w wieku 15–89 lat. Wyniósł on 58,6%, będąc o 0,4 pkt. proc. wyższym niż w skali Polski ogółem, choć aż o 2,0 pkt. proc. niższym niż na koniec wcześniejszego kwartału. Spadek ten poskutkował też obniżeniem się pozycji Pomorza z drugiej na piątą wśród wszystkich polskich województw. Nasz region został w analizowanym obszarze wyprzedzony przez województwa: mazowieckie (62,5%), łódzkie (60,2%), wielkopolskie (59,8%) oraz podlaskie (58,8%). Na drugim biegunie znalazły się natomiast regiony: podkarpacki (54,8%), opolski (55,8%) oraz warmińsko­‑mazurski (56,1%).

Handel zagraniczny

Na przestrzeni II kwartału 2023 r. z województwa pomorskiego wyeksportowano towary o łącznej wartości 4,0 mld euro, natomiast wielkość importu sięgnęła 3,7 mld euro. Saldo międzynarodowej wymiany handlowej regionu po raz drugi z rzędu było dodatnie, wynosząc 0,3 mld euro. W analizowanym kwartale obroty handlu zagranicznego w województwie pomorskim były niemalże bliźniaczo podobne do tych w I kwartale br. – eksport okazał się niższy o 3,7%, natomiast import o 0,1%. Wyraźnie większe różnice widać przy zestawieniu pomorskich danych handlowych za II kwartał br. w porównaniu z analogicznym okresem 2022 r. – eksport ukształtował się na poziomie o 11,4% niższym niż między kwietniem a czerwcem ub.r., z kolei import na poziomie aż o 24,6% niższym. Wynika to w głównej mierze z drastycznego ograniczenia importu paliw z Rosji w związku z jej atakiem zbrojnym na Ukrainę.

Między kwietniem a czerwcem br. w pomorskich portach morskich przeładowano 26,3 mln ton towarów, czyli o 0,6 mln ton mniej niż w I kwartale 2023 r., co oznacza że po raz pierwszy od dziewięciu kwartałów tonaż przeładowanych towarów w ujęciu kwartał do kwartału uległ zmniejszeniu. Niemniej jednak po raz kolejny wzrósł udział przeładunków odnotowanych w portach województwa pomorskiego względem ogółu polskich portów morskich – tym razem wyniósł on 77,4%, będąc o 1,2 pkt. proc. wyższym niż w okresie styczeń–marzec br. oraz o 5,3 pkt. proc. wyższym niż przed rokiem. Znaczenie pomorskich portów morskich w skali całej polskiej gospodarki zdaje się zatem nadal rosnąć.

Import

Dokładnie przed rokiem Chiny – po wielu latach dominacji Rosji – weszły na pozycję lidera wśród państw, z których importowane są na Pomorze towary. Od tego czasu, przez cztery kwartały z rzędu niepodzielnie dominują one w strukturze geograficznej pomorskiego importu. Nie inaczej było między kwietniem a czerwcem br. – w tym okresie Państwo Środka odpowiadało za 20,5% regionalnego importu, czyli o 3,2 pkt. proc. więcej niż w I kwartale 2023 r. Zestawienie czołówki państw, z których sprowadzanych jest do województwa pomorskiego najwięcej towarów było w analizowanym kwartale dość podobne jak na początku roku – za plecami Chin znalazły się: Norwegia (14,0%), Niemcy (6,9%), Szwecja (4,8%), Arabia Saudyjska (4,6%) oraz Bangladesz (4,3%). Na szczególną uwagę zasługuje pierwsze z nich, którego udział był aż o 5,5 pkt. proc. wyższy niż między styczniem a marcem br. – wynika on z faktu, że z tego kierunku w II kwartale br. sprowadzono ponad 38% wartości towarów z grupy paliw (dla porównania – w poprzednim kwartale było to niespełna 8%).

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

W samej strukturze importu z Norwegii dominowały dwie grupy towarów – wspomniane paliwa (odpowiadające za 52% importu z tego kraju) oraz ryby i skorupiaki (42%). Warto również wspomnieć, że Rosja odpowiadała jedynie za 0,6% importowanych między kwietniem a czerwcem br. towarów, a sprowadzano z niej przede wszystkim ryby i skorupiaki (38%) oraz paliwa (35%).

Struktura towarowa importu do województwa pomorskiego była dość podobna do tych, notowanych w poprzednich kwartałach. Za niemal 1/5 wartości sprowadzanych na Pomorze towarów odpowiadała grupa paliw, w której – jak wyżej wspomniano – dominowała Norwegia z ponad 38‑procentowym udziałem. Wysoki, dwucyfrowy udział dotyczył również Arabii Saudyjskiej (24,0%) oraz Szwecji (16,8%), co z kolei przełożyło się w znacznej mierze na ich odpowiednio: piąte oraz czwarte miejsce w strukturze geograficznej pomorskiego importu.

Za niemal 1/5 wartości sprowadzanych na Pomorze towarów odpowiadała grupa paliw, w której dominowała Norwegia z ponad 38‑procentowym udziałem. Wysoki, dwucyfrowy udział dotyczył również Arabii Saudyjskiej (24,0%) oraz Szwecji (16,8%), co z kolei przełożyło się w znacznej mierze na ich odpowiednio: piąte oraz czwarte miejsce w strukturze geograficznej pomorskiego importu.

Oprócz paliw, w analizowanym kwartale importowano na Pomorze również towary z grup przede wszystkim takich jak: maszyny i urządzenia elektryczne (13,9%), ryby i skorupiaki (8,3%), statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (7,8%), artykuły odzieżowe (niedziane – 5,6%, dziane – 5,3%) oraz kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,5%).

Eksport

Względne status quo zachowane zostało również w strukturze geograficznej eksportu towarów z Pomorza za II kwartał br. Na pierwszej pozycji – można by powiedzieć „jak zawsze” – znalazły się Niemcy, z udziałem sięgającym 18,7%. Nie zmienił się również skład państw zajmujących miejsca 2–6, który w omawianym kwartale ukształtował się w następującej kolejności: Holandia (6,0%), Szwecja (5,7%), Francja (4,3%), Stany Zjednoczone (4,2%) oraz Czechy (4,0%). Warto również zauważyć wysoki, sięgający 4,0% udział Ukrainy w strukturze eksportowej. Był on o 1,2 pkt. proc. wyższy niż w poprzednim kwartale, a złożyły się na niego w głównej mierze towary z grup: artykułów odzieżowych (dzianych – 15,7%, niedzianych – 11,8%), wyrobów tytoniowych (13,6%), paliw (9,4%) oraz broni i amunicji (9,2%).

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Liderem struktury towarowej pomorskiego eksportu okazała się być w II kwartale br. grupa zbóż, odpowiadająca za 11,9% sprzedaży zagranicznej z regionu. Jej odbiorcami były w największej mierze: Holandia (21,0%), Nigeria (16,0%), Republika Południowej Afryki (14,7%), Niemcy (7,5%) oraz Hiszpania (7,0%). Oprócz tych państw, na liście importerów znalazło się także wiele krajów afrykańskich, które wskutek kryzysu w Ukrainie mogą być zagrożone klęską głodu, jak m.in.: Tanzania, Angola, Madagaskar, Namibia czy Mali.

Liderem struktury towarowej pomorskiego eksportu okazała się być w II kwartale br. grupa zbóż. W gronie jego importerów znalazło się wiele państw afrykańskich, które wskutek kryzysu w Ukrainie mogą być zagrożone klęską głodu, jak m.in. Nigeria, Tanzania, Angola, Madagaskar, Namibia czy Mali.

Wśród towarów eksportowanych z Pomorza znaczący był też – tradycyjnie już – udział grup: maszyn i urządzeń elektrycznych (11,4%), statków, łodzi oraz konstrukcji pływających (8,2%), ryb i skorupiaków (7,5%) kotłów, a także maszyn oraz urządzeń mechanicznych (7,0%).

¹ Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci mogą określić sytuację jako: dobrą, zadowalającą lub złą. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf

² Niniejszy wskaźnik liczony jest na bazie ankiety koniunktury gospodarczej przesyłanej comiesięcznie przez Główny Urząd Statystyczny wybranym przedsiębiorstwom. Respondenci oceniają, czy w nadchodzących trzech miesiącach ogólna sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa: poprawi się, pozostanie bez zmian, bądź też pogorszy się. Pełna metodologia badania dostępna jest pod linkiem: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5516/5/9/1/badanie_koniunktury_gospodarczej_-_zeszyt_metodologiczny_2018.pdf

³ Za: https://www.parkiet.com/gospodarka-krajowa/art38764901-przemysl-wychodzi-z-recesji-ale-silnego-odbicia-nie-bedzie

⁴ Za: https://obserwatorgospodarczy.pl/2023/07/18/mfw-gospodarka-niemiec-skurczy-sie-w-2023-roku-o-03/

⁵ Za: https://www.money.pl/gospodarka/dynamika-produkcji-budowlano-montazowej-w-czerwcu-2023-r-6921576641182272a.html

⁶ Za: https://www.muratorplus.pl/biznes/raporty-i-prognozy/koniunktura-w-budownictwie-lipiec-2023-budownictwo-wciaz-wsrod-najbardziej-pesymistycznych-branz-aa-Da3o-FMr4-puty.html

⁷ Za: stat.gov.pl

⁸ Za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sprzedaz-detaliczna-w-Polsce-czerwiec-2023-8582630.html

Wstęp

Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami w I kwartale br. osiągnięty został szczyt inflacji – wówczas to zniesiona została większość elementów rządowej tzw. tarczy antyinflacyjnej, a co więcej od marca br. Główny Urząd Statystyczny, porównujący ceny do okresu sprzed roku, zestawia dane z okresem już po rozpoczęciu rosyjskiej agresji na Ukrainę, która jak wiemy poskutkowała dynamicznym podniesieniem się poziomu cen surowców energetycznych i żywności. W efekcie, w lutym br. wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych został wywindowany do poziomu 18,4% (w dwóch poprzednich miesiącach wynosił 16,6%), natomiast w marcu wyniósł on 16,1%, co potwierdza tezę, że inflacyjny peak jest już za nami. Z drugiej jednak strony – na koniec kwartału ceny wciąż rosły i to w nadal szybkim tempie. Jedynymi grupami towarów, w wypadku których można było mówić o spadku cen były: energia oraz paliwa.

Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami w I kwartale br. osiągnięty został szczyt inflacji. Pomimo tego, na koniec kwartału ceny wciąż rosły i to w nadal szybkim tempie.

Strategia realizowana przez Radę Polityki Pieniężnej w I kwartale 2023 r. nie odbiegała od tej, którą obserwowaliśmy w poprzednim kwartale – podczas żadnego z trzech posiedzeń RPP nie zadecydowano o zmianie wysokości stóp procentowych. Decyzja o ich utrzymaniu na dotychczasowym poziomie została podtrzymana także podczas kolejnych posiedzeń RPP, jakie miały miejsce już w II kwartale br.

Oficjalnym powodem obrania przez RPP taktyki niepodnoszenia stóp procentowych pomimo wysokiej inflacji w Polsce jest osłabienie koniunktury gospodarczej na świecie. Jak podano w komunikacie po kwietniowym posiedzeniu: Rada ocenia, że osłabienie koniunktury w otoczeniu polskiej gospodarki wraz ze spadkiem cen surowców będzie nadal wpływać ograniczająco na globalną inflację, co oddziaływać będzie również w kierunku niższej dynamiki cen w Polsce.

W skali Europy w marcu br. mieliśmy do czynienia z wyraźnym spadkiem poziomu inflacji – w strefie euro wyniosła ona 6,9%, czyli o 1,6 pkt. proc. mniej niż w lutym. Według prognoz trend spadkowy ma być kontynuowany. Najbliższe miesiące pokażą, jaką politykę w takich uwarunkowaniach obierze Europejski Bank Centralny. Póki co, w marcu zdecydował się on podnieść stopy procentowe o 0,50% do poziomu 3,00%.

Najważniejsze wnioski

• W I kwartale 2023 r. wśród pomorskich przedsiębiorców przeważały negatywne nastroje dotyczące bieżącej ogólnej sytuacji ich firm – w tym okresie Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość −2,4 pkt., czyli o 0,8 pkt. więcej niż w IV kwartale 2022 r., ale o 5,8 pkt. mniej niż przed rokiem. Warto jednak zauważyć, że po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość analizowanego wskaźnika wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału.
• Pozytywnie może nastrajać nas fakt, że pomorscy przedsiębiorcy z sześciu analizowanych branż ocenili I kwartał br. lepiej niż IV kw. 2022 r. Należy przy tym podkreślić, że w żadnym spośród tych wypadków nie można mówić o skokowym poprawieniu się nastrojów, lecz raczej o ich delikatnej korekcie „na plus”.
• W marcu br. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w województwie pomorskim 4,9%. W porównaniu z końcówką wcześniejszego kwartału wzrosła ona zatem o 0,3 pkt. proc. Odnotowany wzrost bezrobocia miał jednak charakter strukturalny i dotyczył całej polskiej gospodarki – trend wzrostowy odnotowano we wszystkich polskich województwach.
• Zarówno wartości pomorskiego eksportu, jak importu znajdowały się w I kwartale br. na poziomie podobnym do obserwowanego kwartał wcześniej – względem ostatnich trzech miesięcy 2022 r. wartość eksportu spadła o 2,5%, natomiast importu wzrosła o 1,0%. Saldo handlu zagranicznego tym razem ukształtowało się na poziomie dodatnim.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w I kwartale 2023 r., strzałka niebieska wskazuje wynik za I kwartał 2022 r.

Koniunktura

W I kwartale 2023 r. wśród pomorskich przedsiębiorców przeważały negatywne nastroje dotyczące bieżącej ogólnej sytuacji ich firm – w tym okresie Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął wartość −2,4 pkt., czyli o 0,8 pkt. więcej niż w IV kwartale 2022 r., ale o 5,8 pkt. mniej niż przed rokiem. Warto jednak zauważyć, że po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość analizowanego wskaźnika wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału. Wcześniej taka sytuacja miała miejsce między III a IV kwartałem 2021 r. Zbyt wcześnie jednak, by wieścić, że apogeum pesymistycznych ocen przedsiębiorców z Pomorza – wynikających m.in. z wysokiego poziomu inflacji czy wojny w Ukrainie – jest już za nami. Wskazuje na to analiza Barometru Koniunktury Pomorza w ujęciu miesięcznym, która pokazuje, że choć w styczniu br. osiągnął on wartość −1,8 pkt., będącą najwyższą od sierpnia ub.r., to w kolejnych dwóch miesiącach ulegała ona jednak spadkowi, wynosząc odpowiednio: −2,5 pkt. w lutym oraz −2,9 pkt. w marcu.

Po raz pierwszy od pięciu kwartałów wartość Barometru Koniunktury Pomorza wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału. Zbyt wcześnie jednak, by wieścić, że apogeum pesymistycznych ocen przedsiębiorców z Pomorza – wynikających m.in. z wysokiego poziomu inflacji czy wojny w Ukrainie – jest już za nami.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–2023

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W trzech spośród siedmiu analizowanych obszarów gospodarki wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw osiągnął na Pomorzu na przestrzeni I kwartału 2023 r. wartości dodatnie. Pod tym względem niekwestionowanym liderem – niemal tradycyjnie już – okazała się branża informacji i komunikacji, w której omawiany wskaźnik znalazł się na poziomie 33,3 pkt., będąc najwyższym od IV kwartału 2021 r. Naturalnym uzasadnieniem tak pozytywnych nastrojów panujących wśród przedsiębiorców z sektora IT jest fakt, że od wielu lat stanowi on jeden z najdynamiczniej rozwijających się obszarów gospodarki (nie tylko pomorskiej czy polskiej, lecz również szerzej – europejskiej, a nawet globalnej), który w dodatku wykazał się wysoką odpornością w zderzeniu z pandemią COVID-19. Można również znaleźć wiele przykładów świadczących o tym, że kryzys pandemiczny okazał się wręcz bodźcem rozwojowym dla tej branży.

Za plecami sektora informacji i komunikacji znalazł się w analizowanym okresie obszar transportu i gospodarki magazynowej, dla którego w pierwszych trzech miesiącach br. przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wyniosła 5,5 pkt. Wartość ta była najwyższa od IV kwartału 2019 r., co daje nam kolejny dowód na to, że duży kryzys, jaki dotknął ten sektor w trakcie pandemii, odszedł w niepamięć, a branża ta znajduje się obecnie na trajektorii wzrostowej. Trzecim i ostatnim obszarem, w którym w I kwartale 2023 r. wśród badanych respondentów z województwa pomorskiego przeważały oceny pozytywne był handel hurtowy (3,3 pkt.).

Spośród czterech sektorów, w odniesieniu do których wśród pomorskich przedsiębiorców więcej było głosów negatywnych, najniższa wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw dotyczyła branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (−23,2 pkt.). Może to jednak w dużej mierze wynikać z sezonowego charakteru sektora, z perspektywy którego zima jest najmniej profitowym okresem w skali roku. W pozostałych branżach analizowany wskaźnik osiągnął w I kwartale 2023 r. przeciętnie: −7,3 pkt. dla budownictwa, −6,8 pkt. dla przetwórstwa przemysłowego oraz −3,6 pkt. dla handlu detalicznego. Na szczególną uwagę zasługują dwa ostatnie z nich – w wypadku przetwórstwa przemysłowego został bowiem odnotowany najniższy wynik od naznaczonego pandemią II kwartału 2020 r., a spadek wartości wskaźnika nastąpił w ujęciu kwartalnym po raz piąty z rzędu. Może to świadczyć o wyraźnej „zadyszce” pomorskiego II sektora, wynikającej z szerszych problemów polskiego przemysłu, o czym będzie mowa w dalszej części analizy. Z kolei odczyt dla branży handlu detalicznego – choć nadal poniżej zera – był najwyższym od roku, co może wynikać ze spadającego tempa wzrostu poziomu inflacji, przekładającego się na większy popyt wśród pomorskich konsumentów.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie 03.2022 – 03.2023 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W czterech spośród siedmiu badanych sektorów wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw znajdował się w województwie pomorskim na przestrzeni I kwartału 2023 r. na poziomie wyższym niż przeciętnie w kraju. Sytuacja ta dotyczyła branż: informacji i komunikacji (+7,7 pkt. względem Polski ogółem), budownictwa (+7,1 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (+6,3 pkt.), a także transportu i gospodarki magazynowej (+3,7 pkt.). Jeśli chodzi o sektor IT, po raz kolejny potwierdza to tezę, że Pomorze jest jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc do prowadzenia i rozwijania działalności technologicznej w skali naszego kraju. Warto także zauważyć, że pomorski sektor przemysłowy – choć dotknięty spowolnieniem – znosi je lepiej niż pozostała część kraju. Ostatni raz wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z II sektora był wyższy w skali Polski niż w naszym regionie dokładnie pięć lat temu.

Warto zauważyć, że pomorski sektor przemysłowy – choć dotknięty spowolnieniem – od lat radzi sobie lepiej niż wskazywałyby na to ogólnokrajowe wskaźniki. Ostatni raz wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z II sektora był wyższy w skali Polski niż w naszym regionie dokładnie pięć lat temu.

Pozytywnie może nastrajać nas fakt, że pomorscy przedsiębiorcy z sześciu analizowanych branż ocenili I kwartał br. lepiej niż IV kw. 2022 r. Należy przy tym podkreślić, że w żadnym spośród tych wypadków nie można mówić o skokowym poprawieniu się nastrojów, lecz raczej o ich delikatnej korekcie „na plus”. W największym stopniu dotyczyła ona branży transportu i gospodarki magazynowej (+4,8 pkt. względem IV kwartału ub.r.), a także handlu detalicznego (+3,6 pkt.) oraz handlu hurtowego (+3,4 pkt.). Jedyną branżą, w której, w porównaniu z ostatnim kwartałem 2022 r., odnotowany został spadek analizowanego wskaźnika (o 1,6 pkt.) było przetwórstwo przemysłowe.

Choć na początku niniejszego podrozdziału wspominaliśmy o rosnącej – w ujęciu kwartalnym – wartości Barometru Koniunktury Pomorza, to analiza wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wskazuje na to, że mógł to być jedynie wyjątek potwierdzający regułę. W sześciu spośród siedmiu poddawanych analizie branż omawiany wskaźnik przyjął w I kwartale br. wartości ujemne – i to zazwyczaj zdecydowanie poniżej zera. Widać to było w szczególności na przykładzie handlu hurtowego (−43,0 pkt.), budownictwa (−28,4 pkt.), handlu detalicznego (−28,0 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (−26,3 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (−21,5 pkt.). Pewnego rodzaju zaskoczeniem – w obliczu spadającego tempa wzrostu inflacji – mogą być bardzo pesymistyczne przewidywania handlowców. Jedynym obszarem pomorskiej gospodarki, którego reprezentanci patrzyli w przyszłość z minimalnym optymizmem była branża informacji i komunikacji (+1,3 pkt.).

Pewnego rodzaju zaskoczeniem – w obliczu spadającego tempa wzrostu inflacji – mogą być bardzo pesymistyczne przewidywania handlowców.

W czterech spośród siedmiu sektorów (w przetwórstwie przemysłowym, budownictwie, transporcie i gospodarce magazynowej oraz informacji i komunikacji) wartość wskaźnika była w I kwartale wyższa niż kwartał wcześniej. Podobnie w czterech była ona na Pomorzu wyższa niż przeciętnie w skali kraju – w tym wypadku również mowa o przetwórstwie przemysłowym, budownictwie oraz informacji i komunikacji, do których doszła także branża zakwaterowania i usług gastronomicznych.

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec I kwartału 2022 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 347 tys. podmiotów gospodarki narodowej w REGON. Było to o 2,4 tys. więcej niż pod koniec poprzedniego kwartału oraz o 13,2 tys. więcej niż w I kwartale ub.r.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w latach 2019–2023

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu i sprzedaży detalicznej przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano ‑montażowej – w cenach bieżących. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

W I kwartale 2023 r. produkcja sprzedana przemysłu – liczona w cenach stałych – była przeciętnie o 16,6% niższa niż w analogicznym okresie ub.r. (dla porównania – w IV kwartale 2022 r. wartość ta była o 21,2% niższa niż przed rokiem). Rozkładając tę wartość na poszczególne miesiące, produkcja ta była niższa o: 15,7% w styczniu, o 19,7% w lutym oraz o 15,4% w marcu br. Na spowolnienie mające miejsce w sektorze przemysłowym wskazują również dane dla całej polskiej gospodarki, z których wynika, że produkcja sprzedana przemysłu była w I kwartale br. o 0,5% niższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, a trend ten może się w kolejnych miesiącach nasilać – o ile w styczniu produkcja sprzedana przemysłu była wyższa o 2,6% niż przed rokiem, o tyle w lutym była już niższa o 1,2%, a w marcu – o 2,9%.

Na przewagę, w analizowanym okresie, negatywnych głosów menedżerów polskich firm produkcyjnych wskazuje również indeks PMI, którego wartości przez wszystkie trzy miesiące kwartału znajdowały się poniżej neutralnej granicy 50 pkt. – odpowiednio były to: 47,5 pkt. w styczniu, 48,5 pkt. w lutym oraz 48,3 pkt. w marcu. Oznacza to, że branża trwa w recesji już od 11 miesięcy. Mimo wszystko warto jednak zauważyć, że wartości te były zauważalnie wyższe niż w poprzednich dwóch kwartałach.

Mimo wszystko trudno na rynku szukać symptomów wskazujących na trwałą poprawę w sektorze przemysłowym. Nadal oddziałują na niego konsekwencje ogólnego spowolnienia gospodarczego, wysokiego poziomu inflacji, a co za tym idzie – utrzymujących się na wysokim poziomie stóp procentowych. Dlatego też II sektor cierpi zarówno na spadek samej produkcji, jak również nowych zamówień, skutkujący choćby spadkiem zatrudnienia.

Pomimo utrzymywania się indeksu PMI delikatnie poniżej granicy 50 pkt., trudno jest na rynku szukać symptomów wskazujących na to, by sektor przemysłowy miała czekać trwała poprawa. Nadal oddziałują na niego konsekwencje ogólnego spowolnienia gospodarczego oraz wysokiego poziomu inflacji.

Według analityków Polskiego Instytutu Ekonomicznego obserwowana sytuacja wynika z osłabienia gospodarczego zarówno w skali Polski, jak i całej strefy euro. Wskazują oni na to, że spowolnienie w przemyśle jest względnie płytkie, ale za to powszechne. W dodatku analogiczne wyniki obserwujemy również w pozostałych krajach regionu czy państwach strefy euro. Wśród gąszczu problemów pojawiają się nieraz także pozytywne doniesienia – jednym z nich jest to, że w marcu br. koszty produkcji rosły najwolniej od połowy 2020 r. Wydaje się jednak, że to zbyt mało, by w nadchodzących miesiącach móc spodziewać się znaczących zmian w sektorze .

Odchodząc na koniec od sytuacji bieżącej, a patrząc na sektor przemysłu „z lotu ptaka”, da się zauważyć przemianę mentalnościową wielu przedsiębiorców z tej branży, którzy są już dziś – po pandemii czy w obliczu wojny w Ukrainie – świadomi zagrożeń związanych z przerywaniem łańcuchów dostaw. Zdaniem Marka Łangowskiego, Prezesa Zarządu gdyńskiego TMA Automation zaczynamy wchodzić w erę intensywnej robotyzacji i automatyzacji. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że praca ludzka, charakteryzująca się mniejszą wydajnością, jakością i powtarzalnością, często nie wystarcza do tego, by być dziś konkurencyjnym na rynku. Dlatego coraz więcej z nich inwestuje w automatyzację – stała się ona ważnym czynnikiem rozwoju wielu firm.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Pomorska produkcja budowlano­‑montażowa w I kwartale br. – liczona w cenach bieżących – była przeciętnie o 6,2% niższa niż w I kwartale 2022 r., podczas gdy kwartał wcześniej – była wyższa średnio o 16,4%. W ujęciu miesięcznym na tak słaby wynik przełożyła się przede wszystkim styczniowa wartość wskaźnika, wynosząca aż 26,6% mniej niż w styczniu ub.r. W lutym analizowany indeks był o 11,3% wyższy niż przed rokiem, natomiast w styczniu – niższy o 3,3%.

Z kolei z perspektywy całej polskiej gospodarki produkcja budowlano­‑montażowa – choć liczona w cenach stałych – była w pierwszych trzech miesiącach 2023 r. przeciętnie wyższa niż w poprzednim roku (o 2,5%). Jest to wynik minimalnie lepszy (o 0,1 pkt. proc.) w porównaniu z IV kwartałem 2022 r. W ujęciu miesięcznym produkcja budowlano­‑montażowa była wyższa niż przed rokiem (odpowiednio o: 2,4% i 6,6%) w styczniu i lutym, natomiast niższa (o 1,5%) w marcu br. W rozróżnieniu na podbranże, budownictwo na koniec I kwartału br. ciągnęła do góry inżynieria lądowa i wodna, natomiast spadki odnotowane były w obszarze budowy budynków oraz robót specjalistycznych.

Zdaniem analityków ING Banku Śląskiego niekorzystne marcowe wyniki produkcji budowlano­‑montażowej są najprawdopodobniej spowodowane zastojem w sektorze budownictwa mieszkaniowego, choć korzystnie nie wypadły również roboty infrastrukturalne. Przewidują oni jednak, że sytuacja ulegnie poprawie dzięki planowanym inwestycjom publicznym, które niejako zneutralizują niewielkie nakłady inwestycyjne ze strony podmiotów prywatnych. W nadchodzących miesiącach niekorzystnie na kondycję firm z branży budowlanej może wpływać trudna sytuacja na rynku mieszkaniowym, wynikająca m.in. z wysokich stóp procentowych, przekładająca się negatywnie na zdolność kredytową Polaków. Poprawę w tym kontekście może przynieść uruchomienie w lipcu br. rządowego programu Bezpieczny Kredyt 2%, mającego wesprzeć osoby planujące kupno lub budowę swojego pierwszego mieszkania bądź domu .

W nadchodzących miesiącach niekorzystnie na kondycję firm z branży budowlanej może wpływać trudna sytuacja na rynku mieszkaniowym, wynikająca m.in. z wysokich stóp procentowych, przekładająca się negatywnie na zdolność kredytową Polaków. Być może sytuację poprawi nieco zaplanowane na lipiec wprowadzenie rządowego programu Bezpieczny Kredyt 2%.

Sprzedaż detaliczna towarów

I kwartał br. stanowił bardzo trudny okres z perspektywy firm działających w obszarze handlu detalicznego. Indeks sprzedaży detalicznej towarów – liczony w cenach bieżących – był w tym czasie na Pomorzu wyższy o 4,8% niż w analogicznym okresie ub.r., przy czym w rozbiciu na miesiące był on: o 10,0% wyższy niż przed rokiem w styczniu, o 7,9% wyższy w lutym oraz o 3,5% niższy w marcu. Mając jednak na uwadze bardzo wysoki poziom inflacji, w tym jej peak, który przypadł na luty br., danych tych zdecydowanie nie należy interpretować w pozytywny sposób.

Znacznie lepszym miernikiem jest w tym kontekście indeks sprzedaży detalicznej towarów liczony w cenach stałych. Z danych zagregowanych dla całej polskiej gospodarki wynika, że sprzedaż detaliczna towarów była w I kwartale 2023 r. o 4,2% niższa niż w pierwszych trzech miesiącach 2022 r., a w dodatku trend ten nadal się pogłębiał. O ile jeszcze bowiem w grudniu ub.r. wartość omawianego indeksu była o 0,2% wyższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, o tyle w styczniu była ona już niższa o 0,3% niż przed rokiem, w lutym – o 5,0% niższa, natomiast w marcu – o 7,3% niższa.

Głównym powodem tak słabych wyników handlu detalicznego była rzecz jasna galopująca inflacja, wyraźnie przekraczająca poziom wzrostu wynagrodzeń Polaków, a zatem skutkująca de facto ich ubożeniem. To ostatnie zjawisko ma zresztą w skali polskiej gospodarki miejsce już od połowy 2022 r. Jego naturalną konsekwencją jest więc tzw. zaciskanie pasa przez konsumentów. Dane GUS pokazują, że w marcu ub.r. bardzo wysokie (rzędu 15–20%) spadki sprzedaży dotyczyły takich grup towarów, jak: paliwa stałe, ciekłe i gazowe; prasa, książki i pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach czy też meble, RTV i AGD. Spadek dotyczący artykułów podstawowych (grupa żywności, towarów i wyrobów tytoniowych) wyniósł natomiast – identycznie jak w lutym – 4,6%. Jedyną grupą towarów, w której w marcu br. odnotowany został wzrost sprzedaży (o 1,7%) była: tekstylia, odzież i obuwie.

Jak wskazuje główny analityk portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany, należy jednak oczekiwać, że w drugiej połowie roku recesja konsumencka się zakończy. Wszystko za sprawą najniższych oczekiwań inflacyjnych Polaków od niemal 5 lat, jakie odnotowane zostały w kwietniu br. W realiach wysokiej inflacji, spadku realnych wynagrodzeń czy niepokojów geopolitycznych jawią się one jako dość paradoksalne. Najwidoczniej jednak polscy konsumenci liczą na dość rychłe nadejście dezinflacji, i to mimo tego, że zdaniem większości ekonomistów proces łagodzenia inflacji będzie najpewniej zachodził stopniowo, w tempie dalekim od dynamicznego .

W kwietniu br. odnotowane zostały najniższe od pięciu lat oczekiwania inflacyjne Polaków. W realiach wysokiej inflacji, spadku realnych wynagrodzeń czy niepokojów geopolitycznych jawią się one jednak jako dość paradoksalne.

Rynek pracy

W marcu br. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w województwie pomorskim 4,9%. W porównaniu z końcówką wcześniejszego kwartału wzrosła ona zatem o 0,3 pkt. proc. Odnotowany wzrost bezrobocia miał jednak charakter strukturalny i dotyczył całej polskiej gospodarki – trend wzrostowy odnotowano we wszystkich polskich województwach, a wysokość ogólnokrajowej stopy wzrosła z 5,2% w grudniu ub.r. do 5,4% na koniec analizowanego kwartału. O ile na koniec 2022 r. stopa bezrobocia na Pomorzu była o 0,6 pkt. proc. niższa niż przeciętnie w kraju, o tyle począwszy od lutego br., „bufor” ten zmniejszył się minimalnie do poziomu 0,5 pkt. proc.

Podobnie jak w poprzednim kwartale – pod względem omawianego wskaźnika – nasz region znalazł się na siódmym miejscu wśród wszystkich polskich województw za: wielkopolskim (3,1%), śląskim (3,9%), mazowieckim (4,3%), lubuskim (4,6%) oraz dolnośląskim (4,7%) i małopolskim (4,8%). W skali kraju najniższy wzrost bezrobocia (o 0,1 pkt. proc.) odnotowany został w analizowanym okresie w województwach: lubelskim oraz mazowieckim, natomiast najwyższy (o 0,5 pkt. proc.) – w województwie warmińsko­‑mazurskim.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Zjawisko rosnącej stopy bezrobocia zauważalne było także na szczeblu powiatowym – pomiędzy marcem br. a grudniem ub.r. wzrosła ona we wszystkich tego typu jednostkach samorządu terytorialnego w województwie pomorskim. W ujęciu procentowym w największym stopniu było to widoczne w miastach na prawach powiatu (w Sopocie wzrost o 20,0%, w Gdyni – o 15,8%), jednakże wynikało to przede wszystkim z niskich wartości „bazowych” – w Sopocie stopa bezrobocia wzrosła z poziomu 1,5% do 1,8%, natomiast w Gdyni z 1,9% do 2,2%, co oznacza, że w obydwu tych miastach pozostała ona na bardzo niskim poziomie. Znacznie bardziej mogą natomiast niepokoić wzrosty rzędu 11,7% (z 6,0% do 6,7%) w powiecie kwidzyńskim czy rzędu 9,1% (z 8,8% do 9,6%) w powiecie malborskim. Z kolei jednostkami, w których w porównaniu z końcem poprzedniego kwartału stopa bezrobocia wzrosła najmniej były powiaty: bytowski (o 1,1%), nowodworski (o 1,6%) oraz lęborski (o 1,9%).

Zjawisko rosnącej stopy bezrobocia zauważalne było także na szczeblu powiatowym – pomiędzy marcem br. a grudniem ub.r. wzrosła ona we wszystkich tego typu jednostkach samorządu terytorialnego w województwie pomorskim.

Analizując zmiany wysokości stopy bezrobocia w pomorskich powiatach w przekroju rocznym, zauważyć można, że omawiany wskaźnik wzrósł w tym czasie w siedmiu powiatach, zmniejszył się w jedenastu, natomiast w jednym utrzymane zostało status quo. Powiatami, w których stopa bezrobocia spadła w największym stopniu były: Słupsk (spadek o 24,0%), powiat słupski (o 16,5%) oraz powiat sztumski (o 15,1%). Najbardziej zauważalny wzrost dotyczył natomiast Sopotu (wzrost o 12,5%) oraz powiatu kościerskiego (o 11,3%).

Identycznie jak w IV kwartale 2022 r. Pomorze znalazło się na drugim miejscu wśród wszystkich polskich województw, jeśli chodzi o współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 15–89 lat. Jego wartość wyniosła 60,6%, będąc zarazem o 0,5 pkt. proc. wyższą niż we wcześniejszym kwartale, choć jednocześnie o 0,7 pkt. proc. niższą niż w analogicznym okresie ub.r. Liderem pod tym względem pozostało województwo mazowieckie, w którym omawiany współczynnik osiągnął wartość 62,6%. Trzecim i ostatnim województwem, w którym przekroczyła ona granicę 60%, było wielkopolskie (60,1%). Z kolei na drugim końcu zestawienia znalazły się województwa: warmińsko­‑mazurskie (53,7%), podkarpackie (54,0%) oraz świętokrzyskie (55,5%).

Handel zagraniczny

W I kwartale br. pomorski eksport osiągnął wartość 4,1 mld euro, natomiast do naszego regionu sprowadzono towary o łącznej wartości 3,7 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego ukształtowało się na poziomie dodatnim, wynosząc 0,4 mld euro, podczas gdy we wcześniejszym kwartale oraz w analogicznym okresie 2022 r. było ono ujemne, wynosząc odpowiednio: −0,6 oraz −1,3 mld euro. Zarówno wartości pomorskiego eksportu, jak importu znajdowały się w analizowanym kwartale na poziomie podobnym do obserwowanego kwartał wcześniej – względem ostatnich trzech miesięcy 2022 r. wartość eksportu spadła o 2,5%, natomiast importu wzrosła o 1,0%. Znacznie większe zmiany widać w porównaniu do I kwartału ub.r. – w odniesieniu do niego eksport wzrósł o 2,5%, natomiast import spadł aż o 31,2%. Ów spadek można w dużej mierze uzasadnić niemal całkowitym zaprzestaniem sprowadzania na Pomorze paliw z kierunku rosyjskiego w związku z agresją tego kraju na Ukrainę.

W I kwartale 2023 r. pomorskie porty morskie odnotowały kolejny rekord poziomu obrotów ładunkowych – między styczniem a marcem br. przeładowano 26,9 mln ton, czyli o 4,3% więcej niż w poprzednim kwartale i aż o 48,6% więcej niż w I kwartale 2022 r. W analizowanym okresie porty zlokalizowane w województwie pomorskim odpowiadały za 76,2% ogółu przeładunków w polskich portach morskich. Jest to najwyższy wynik od początku 2019 r. Udział ten był o 2,8 pkt. proc. wyższy niż w IV kwartale 2022 r. oraz o 5,0 pkt. proc. wyższy niż w I kwartale ub.r. Świadczy to o rosnącym znaczeniu pomorskich portów z perspektywy całej polskiej gospodarki.

W I kwartale br. porty morskie zlokalizowane w województwie pomorskim odpowiadały za 76,2% ogółu przeładunków w polskich portach morskich. Jest to najwyższy wynik od początku 2019 r. Świadczy to o rosnącym znaczeniu pomorskich portów z perspektywy całej polskiej gospodarki.

Import

Po raz trzeci z rzędu liderem struktury geograficznej pomorskiego importu były Chiny – tym razem ich udział wyniósł 17,7%, czyli wyraźnie (o 4,8 pkt. proc.) mniej niż w poprzednim kwartale. W analizowanej strukturze oprócz stałych partnerów handlowych takich jak Norwegia czy Niemcy, zwraca uwagę obecność Arabii Saudyjskiej, Szwecji oraz Bangladeszu. Wysoka pozycja pierwszego z tych krajów wiąże się z rosnącym importem saudyjskiej ropy, która – według prognoz – będzie w 2023 r. dominującym dostawcą tego surowca z perspektywy całej polskiej gospodarki. W analizowanym kwartale odnotowany został także znaczący wzrost importu paliw ze Szwecji – chodzi tu przede wszystkim o gaz płynny, z którego niemal 1/3 jest dziś do Polski sprowadzana z tego właśnie kierunku. Z kolei obecność w „czołówce” Bangladeszu jest konsekwencją eksportowania na Pomorze dużych ilości artykułów oraz dodatków odzieżowych. Można przypuszczać, że znaczna część z nich stanowi dostawy dla pomorskiego giganta z branży odzieżowej – LPP. Analizując strukturę kierunkową importu do województwa pomorskiego, warto także podkreślić marginalny udział niedawnego wieloletniego jej lidera, a mianowicie Rosji, który wyniósł ledwie 0,7%, czyli niemal o połowę mniej niż import z Ukrainy (1,3%).

W strukturze kierunkowej pomorskiego eksportu za I kwartał br. zwraca uwagę obecność w czołówce Arabii Saudyjskiej. Wiąże się to z rosnącym importem saudyjskiej ropy, która – według prognoz – będzie w 2023 r. dominującym dostawcą tego surowca z perspektywy całej polskiej gospodarki.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

W dużej mierze za sprawą realizacji kontraktów na dostawę ropy naftowej z Arabii Saudyjskiej oraz gazu ziemnego ze Szwecji, struktura towarowa importu do województwa pomorskiego ponownie zaczęła przypominać tę sprzed nałożenia sankcji gospodarczych na Rosję. Chodzi rzecz jasna o dominującą pozycję grupy paliw, która odpowiadała w I kwartale br. za 18,1% wartości sprowadzanych na Pomorze towarów. Gwoli przypomnienia – kwartał wcześniej jej udział wyniósł niespełna 5%. W pierwszych trzech miesiącach br. za 46,5% wartości importowanych do naszego regionu paliw odpowiadała Arabia Saudyjska, natomiast za 20,0% – Szwecja. Oprócz nich, zauważalny, ale niespełna 10-procentowy, udział przypadł również: Indonezji, Belgii oraz Norwegii.

Wracając do układu struktury towarowej pomorskiego importu – na kolejnych jej miejscach znalazły się grupy towarów, które tradycyjnie znajdują się w czołówce. Były to mianowicie: maszyny i urządzenia elektryczne (14,7%), ryby i skorupiaki (9,5%), artykuły i dodatki odzieżowe niedziane oraz dziane (odpowiednio: 5,9% oraz 5,8%) oraz statki, łodzie i konstrukcje pływające (5,5%).

Eksport

W strukturze kierunkowej eksportu towarów z województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r. nie odnotowano tak dużych zawirowań, jak w strukturze dotyczącej importu. Jak co kwartał największym odbiorcą dóbr sprzedawanych za granicę z Pomorza były Niemcy, odpowiadające za 19,9% wartości regionalnego eksportu. Na kolejnych pozycjach znalazły się: Szwecja (6,2%), Francja (5,5%), Holandia (4,9%), Stany Zjednoczone (4,4%) oraz Czechy (4,3%).

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2023 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Rewolucyjnych zmian nie widać również w przypadku struktury towarowej pomorskiego eksportu za I kwartał 2023 r. Towary o najwyższej łącznej wartości pochodziły z grupy maszyn i urządzeń elektrycznych (13,8%), a następnie z obszarów: statków, łodzi i konstrukcji pływających (10,8%), zbóż (8,3%), ryb i skorupiaków (7,6%) oraz kotłów, maszyn i urządzeń mechanicznych (6,8%).

Analizując strukturę towarów eksportowanych z Pomorza, warto przyjrzeć się kierunkom, do których trafiają pomorskie „wizytówki” eksportowe, a zatem statki, łodzie oraz konstrukcje pływające. W I kwartale br. wśród odbiorców ww. towarów dominowały podmioty z: Cypru (9,1%), Finlandii (7,8%), Malty (7,7%), Stanów Zjednoczonych (6,3%) oraz Holandii (6,0%). Z kolei we wcześniejszym kwartale były to: Holandia (31,4%), Niemcy (6,9%) oraz Dania (5,9%). Kwartalne struktury dotyczące odbiorców towarów z omawianej grupy zazwyczaj znacznie się różnią ze względu na specyfikę branży morskiej, w której często zawierane są kontrakty na bardzo wysokie kwoty. W praktyce zatem, realizacja jednego lub kilku z nich diametralnie wpływa na układ całej struktury kierunkowej eksportu.

Kwartalne struktury dotyczące odbiorców towarów z grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających zazwyczaj znacznie się różnią ze względu na specyfikę branży morskiej, w której często zawierane są kontrakty na bardzo wysokie kwoty. W praktyce zatem realizacja jednego lub kilku z nich diametralnie wpływa na układ całej struktury kierunkowej eksportu.

Wstęp

Parafrazując stare chińskie przysłowie – żyjemy dziś w ciekawych czasach. Kiedy – wydawałoby się – „oswoiliśmy” pandemię koronawirusa, skupiając się coraz skuteczniej na zarządzaniu wszelkim negatywnym skutkom, które spowodowała, 24 lutego 2022 r. nastąpił atak militarny Rosji na Ukrainę. To prawdopodobnie najpoważniejszy, z perspektywy globalnej gospodarki, konflikt zbrojny od zakończenia II wojny światowej. W praktyce, skutki obydwu wstrząsów – pandemicznego oraz wojennego – nałożyły się na siebie, co w kolejnych miesiącach istotnie oddziaływało na wiele sfer życia społeczno­‑gospodarczego. Co gorsza, wojna za naszą wschodnią granicą oraz jej następstwa dla polskiej oraz światowej gospodarki nie miały charakteru krótkotrwałego i powierzchownego, lecz mają i będą miały wpływ długotrwały i głęboki.

Jednym z efektów, który odczuwamy do dziś, jest potężna fala inflacji, o niespotykanym od dekad rozmiarze, jaka przelewała się przez ub.r. przez Polskę, ale też przez wiele innych – także tych najpotężniejszych – gospodarek. Przez cały mijający rok spędzała ona sen z powiek przedsiębiorcom, ale i całemu społeczeństwu, utrzymując się w Polsce między marcem a grudniem na dwucyfrowym poziomie i dochodząc do swojego szczytu (18,4% w ujęciu rok do roku) dopiero w lutym 2023 r.

Niezależnie od tego, że źródła omawianego szoku inflacyjnego są głównie podażowe, co przekłada się na mniejsze możliwości wpływania na niego przez krajową politykę monetarną, to i tak w takich okolicznościach Rada Polityki Pieniężnej nie miała innego wyboru, niż zaostrzanie polityki pieniężnej. Dlatego też, po trwającym niemal przez rok cyklu wzrostu stóp procentowych, stopa referencyjna NBP została we wrześniu ub.r. wywindowana do poziomu 6,75%, będąc najwyższą od 2002 r. Następnie cykl wzrostowy został zawieszony, jednak jak twierdzi Prezes NBP, prof. Adam Glapiński, nie można jeszcze mówić o jego zakończeniu.

W warunkach bardzo dużej zmienności i niepewności, Produkt Krajowy Brutto Polski wzrósł w 2022 r. o 5,1% w ujęciu rok do roku, wobec wzrostu w wysokości 6,9%, odnotowanemu między rokiem 2021 a 2020. Rozbicie wzrostu PKB w ub.r. na poszczególne kwartały pokazuje jednak jego spadającą dynamikę: w I kwartale wyniósł on 8,8%, w II – 6,1%, w III – 3,9%, natomiast w IV – jedynie 2,3%. W ostatnich miesiącach pojawiły się nawet głosy mówiące o groźbie recesji, jaka miałaby nastąpić w 2023 r., jednak widzimy już, że najczarniejsze scenariusze nie powinny się na szczęście ziścić.

  Najważniejsze wnioski

Wartość Barometru Koniunktury Pomorza za 2022 rok wyniosła 0,6 pkt., jest to wynik prawie idealnie na środku przyjętej skali. Jednocześnie to poziom o 6,9 pkt. niższy niż w 2021 r., wyznaczony przez krzywą spadkową notowaną od lipca 2022 r.

Reprezentanci wszystkich siedmiu badanych obszarów gospodarki spoglądają w przyszłość z niepokojem. Najbardziej widać to wśród pomorskich firm z branż: handlu hurtowego, handlu detalicznego, budownictwa oraz gospodarki magazynowej, w przypadku których negatywne nastroje nasilały się jeszcze bardziej pod koniec roku.

W porównaniu z 2021 r. niemal we wszystkich powiatach województwa pomorskiego odnotowany został spadek poziomu bezrobocia – i to często bardzo duży. Najwyższy spadek analizowanego wskaźnika w ujęciu rok do roku dotyczył Słupska, Gdańska i Gdyni oraz powiatów: gdańskiego i słupskiego.

Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu w 2022 r. były wyższe niż w 2021 r. – odpowiednio o: 12% oraz 15%. Prawdziwą „przepaść” widać jednak w porównaniu z 2020 r., który upłynął pod znakiem lockdownów oraz innego typu obostrzeń pandemicznych – ubiegłoroczna wartość eksportu przewyższyła tę z 2020 r. o 50%, natomiast importu – o 36%.

Na poziomie pomorskiej gospodarki po raz pierwszy od wielu lat zmienił się lider struktury geograficznej importu towarów – przez wzgląd na wojnę w Ukrainie oraz idące wraz z nią sankcje gospodarcze nałożone na Moskwę, Rosja została zdetronizowana przez Chiny.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w 2022 r., strzałka niebieska wskazuje wynik za 2021 r.

  Koniunktura

Dalsze zmagania ze skutkami kryzysu pandemicznego, wejście gospodarki w „erę” wysokiej inflacji, a także rosyjska agresja na Ukrainę to zapewne najważniejsze czynniki, jakie w jednoznacznie negatywny sposób przełożyły się na pomorską koniunkturę w 2022 r. Jedną z konsekwencji powyższych wydarzeń jest przeciętna wartość Barometru Koniunktury Pomorza, która wyniosła w ub.r. 0,6 pkt, jest to wynik prawie idealnie na środku przyjętej skali. Jednocześnie to poziom o 6,9 pkt. niższy niż w 2021 r. oraz o 6,4 pkt. wyższą niż w naznaczonym pandemią roku 2020 oraz aż o 11,3 pkt. niższy niż w 2019 r., czyli w ostatnim roku sprzed wybuchu pandemii. Analizując wartości tego wskaźnika dla poszczególnych miesięcy minionego roku, można zauważyć, że od lipca ub.r. znajduje się on na krzywej spadkowej. Jednakże można mieć nadzieję, że rok 2023 będzie lepszy, w związku z dojściem do inflacyjnego peaku, jaki nastąpił w lutym br.

Dalsze zmagania ze skutkami kryzysu pandemicznego, wejście gospodarki w „erę” wysokiej inflacji, a także rosyjska agresja na Ukrainę to zapewne najważniejsze czynniki, jakie w jednoznacznie negatywny sposób przełożyły się na pomorską koniunkturę w 2022 roku.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–⁠2022

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W ujęciu branżowym najlepsze nastroje pomorskich przedsiębiorców w 2022 r. dotyczyły tych, reprezentujących sektor informacji i komunikacji (przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wyniosła dla tej grupy 26,5 pkt.). Warto zauważyć, że jest to sektor, który prawdopodobnie w największym stopniu „skorzystał” na pandemii – wraz z dynamicznym przenoszeniem coraz to kolejnych elementów świata „fizycznego” do świata cyfrowego, na który fala COVID-19 miała ogromny wpływ, w wysokim tempie rósł też popyt na usługi firm z sektora IT. Nie może zatem dziwić, że przeciętna wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wzrosła na Pomorzu między 2020 a 2019 r. o 11,7 pkt., następnie między 2021 a 2020 r. o 19,2 pkt., a minimalny wzrost rzędu 0,2 pkt. został odnotowany również między 2022 a 2021 r.

Sektor IT prawdopodobnie w największym stopniu „skorzystał” na pandemii – wraz z dynamicznym przenoszeniem coraz to kolejnych elementów świata „fizycznego” do świata cyfrowego, na który fala COVID-19 miała ogromny wpływ, w wysokim tempie rósł też popyt na usługi firm z tej branży.

W tym kontekście cieszyć mogą bardzo wysokie wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wśród pomorskich firm IT, notowane od początku pandemii na tle najważniejszych województw‑konkurentów w tej branży. Do tej grupy zaliczyliśmy województwa, w których znajdują się największe polskie metropolie – obfitujące w zasoby wykwalifikowanych specjalistów, a także stanowiące magnes dla osiedlania się tam międzynarodowych firm z branży – a mianowicie: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie, śląskie oraz wielkopolskie. Na ich tle pomorska ocena koniunktury w IT była najwyższa przez większość 2020 oraz 2021 r., a także – łącznie – niemal przez połowę 2022 roku.

Wracając do przeciętnych nastrojów pomorskich reprezentantów w 2022 r., za plecami sektora informacji i komunikacji znalazły się branże: handlu hurtowego (średnio 7,2 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (2,2 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (0,0 pkt.). Warto zwrócić uwagę, że w przypadku drugiej z wymienionych branż, już od kilkunastu kwartałów notowane są wartości wyższe niż przeciętnie w Polsce – ostatni raz sytuacja ta uległa odwróceniu w I kwartale 2018 r. W tym kontekście należy również zauważyć, że dobrą pomorską koniunkturą przemysłową nie zachwiał zbytnio nawet COVID‑19 – podczas gdy w skali kraju wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw przemysłowych kształtowały się na poziomie ujemnym począwszy od II kwartału 2020 r., aż po dziś dzień, tak na Pomorzu między I kwartałem 2021 r. a II kwartałem 2022 r. mieliśmy do czynienia z przewagą głosów optymistycznych wśród przedsiębiorców reprezentujących tę branżę. Nie zmienia to jednak faktu, że omawiany obszar gospodarki w dwóch ostatnich kwartałach minionego roku dopadła ewidentna „zadyszka” – choć nadal nie tak duża jak przeciętnie w skali kraju.

W zgoła odmienny sposób na przestrzeni ostatnich kilkunastu kwartałów kształtowały się wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w przestrzeni pomorskiego sektora transportu i gospodarki magazynowej. Pomiędzy I kwartałem 2020 r. a II kwartałem 2022 r. nastroje regionalnych przedsiębiorców z branży były wyraźnie gorsze od przeciętnych nastrojów obserwowanych w skali Polski ogółem. Apogeum tego zjawiska miało miejsce w II połowie 2020 r., kiedy oceny pomorskich respondentów były niższe od ankietowanych z kraju ogółem nawet o ponad 30 pkt. Pokazuje to dobitnie, jak wielce negatywny wpływ na sytuację pomorskich przedsiębiorstw z tej branży miała pandemia. Tak sporą różnicę w odczuciach między przedsiębiorcami pomorskimi a tymi z Polski ogółem, można tłumaczyć tym, że w wielu regionalnych firmach, z racji nadmorskiego położenia, znacznie większy akcent niż w pozostałych częściach kraju jest położony na transport drogą morską, który szczególnie ucierpiał w początkowych fazach pandemii, w związku z m.in. licznymi lockdownami, w tym również w Chinach, skąd pochodzi duża część transportowanych na Pomorze towarów. Dostępne dane wskazują na to, że pandemiczna „czkawka” skończyła się dla wielu pomorskich przedsiębiorstw z tego sektora dopiero w II połowie 2022 r., kiedy to wartości bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw rysowały się w naszym regionie nie dość, że „na plusie”, to jeszcze wyżej niż przeciętnie w Polsce.

W kontekście sektora transportu i gospodarki magazynowej sporą różnicę w odczuciach in minus między pomorskimi przedsiębiorcami a tymi z Polski ogółem, można tłumaczyć istotnym znaczeniem dróg morskich, które szczególnie ucierpiały w początkowych fazach pandemii, w związku z m.in. licznymi lockdownami, w tym również w Chinach, skąd pochodzi spora część transportowanych na Pomorze towarów.

Najniższe przeciętne wartości analizowanego wskaźnika dotyczyły w 2022 r. na Pomorzu sektorów: handlu detalicznego (–⁠2,3 pkt.), budownictwa (–⁠8,8 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠19,1 pkt.). Na przestrzeni lat 2019–⁠2022, dwa ostatnie z nich przez zdecydowaną większość czasu cechowały się wyraźnie wyższymi wartościami niż dla Polski ogółem, z kolei odwrotnie było w przypadku handlu detalicznego, którego reprezentanci – z wyjątkiem pojedynczych kwartałów – oceniali swoją sytuację gorzej niż przeciętnie w kraju. W tym miejscu warto poświęcić parę słów branży zakwaterowania i usług gastronomicznych, która w 2020 (z wyjątkiem I kwartału) oraz 2021 r. osiągała wartości wskaźnika będące wyższymi niż średnio w Polsce o 23–⁠49 pkt. Tak duża różnica in plus wynikała zapewne z tego, że w obliczu ograniczeń związanych z wyjazdami zagranicznymi w dobie pandemii, Pomorze było wśród polskich turystów jeszcze bardziej popularną destynacją niż zazwyczaj.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Przeciętna koniunktura w 2022 r. w czterech spośród siedmiu analizowanych branż była na Pomorzu wyższa niż średnio w Polsce – są to: przetwórstwo przemysłowe (+⁠12,6 pkt. względem kraju), budownictwo (+⁠3,5 pkt.), handel hurtowy (+⁠0,8 pkt.) oraz informacja i komunikacja (+⁠0,8 pkt.). Po przeciwległej stronie znalazły się natomiast: transport i gospodarka magazynowa (–⁠1,5 pkt.), handel detaliczny (–⁠2,5 pkt.) oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (–⁠12,4 pkt.).

Przeciętna koniunktura w 2022 roku, w czterech spośród siedmiu analizowanych branż, była na Pomorzu wyższa niż średnio w Polsce – są to: przetwórstwo przemysłowe (+⁠12,6 pkt. względem kraju), budownictwo (+⁠3,5 pkt.), handel hurtowy (+⁠0,8 pkt.) oraz informacja i komunikacja (+⁠0,8 pkt.).

Z kolei porównując wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw na Pomorzu w 2022 r. z wartościami notowanymi rok wcześniej, widać znaczne pogorszenie nastrojów. Swoją obecną sytuację lepiej niż w 2021 r. ocenili jedynie reprezentanci branży transportu i gospodarki magazynowej (+⁠6,5 pkt. względem ub.r.), natomiast gorzej ankietowani z pozostałych sześciu sektorów. Na najbardziej niekorzystną sytuację zwracali uwagę przedsiębiorcy działający w obszarze: zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠21,8 pkt.), informacji i komunikacji (–⁠19,4 pkt.) oraz handlu hurtowego (–⁠12,9 pkt.).

Zbyt wiele optymizmu nie znajdziemy analizując wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw – reprezentanci wszystkich siedmiu badanych obszarów gospodarki spoglądają w przyszłość z niepokojem. Najbardziej widać to w przypadku firm z branż: handlu hurtowego, handlu detalicznego, budownictwa oraz gospodarki magazynowej, dla których przeciętna wartość omawianego wskaźnika wynosiła w 2022 r. między –⁠19 a –⁠25 pkt, a negatywne nastroje nasilały się pod koniec roku. W porównaniu z wartościami wskaźnika obserwowanymi przeciętnie dla Polski, w trzech sektorach przewidywania na Pomorzu są lepsze niż średnio w kraju – mowa tu o przetwórstwie przemysłowym (+⁠11,8 pkt. względem Polski ogółem), zakwaterowaniu i usługach gastronomicznych (+⁠3,1 pkt.) oraz budownictwie (+⁠1,1 pkt.). Z kolei zestawiając przewidywane nastroje w 2022 r. z tymi za rok ubiegły, większa doza optymizmu dotyczyła w ub.r. jedynie przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (+⁠5,6 pkt. względem ub.r.). W pozostałych obszarach prognozowana przyszłość rysowała się w znacznie ciemniejszych barwach, szczególnie w przypadku sektora informacji i komunikacji (–⁠33,6 pkt.).

  Działalność przedsiębiorstw

W 2022 r, na Pomorzu dalej w dobrym tempie rozwijała się przedsiębiorczość – w grudniu w rejestrze REGON zarejestrowanych było 344,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej z siedzibą na terenie województwa. Było to o 12,6 tys. więcej niż przed rokiem.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu oraz produkcji budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej, w województwie pomorskim w latach 2019–⁠2022

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu i sprzedaży detalicznej przedstawiona została w cenach stałych, natomiast produkcji budowlano­‑montażowej – w cenach bieżących. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

Rok 2022, z punktu widzenia produkcji sprzedanej przemysłu na Pomorzu, można podzielić na dwa zasadnicze okresy. Pierwszy, trwający od początku roku do lipca, był czasem, w którym jej wartość była wyraźnie wyższa niż w analogicznym okresie 2021 roku. Największa różnica in plus dotyczyła przede wszystkim I kwartału ub.r., kiedy wynosiła ona między 11 a 15,5 proc. w ujęciu rok do roku. Następnie, począwszy od sierpnia, rozpoczął się okres wyraźnego spowolnienia w branży, kiedy to odnotowane w 2022 r. wartości produkcji sprzedanej przemysłu były między 18 a 21,5 proc. niższe niż w analogicznych miesiącach 2021 r.

Trend ten wpisuje się w generalne spowolnienie, jakie dotknęło nie tylko polską, ale i szerzej – europejską branżę przemysłową. Doskonale obrazuje je wskaźnik PMI (Purchasing Managers Index) opracowywany przez Markit Group, który traktować można jako papierek lakmusowy, określający zarówno kondycję sektora przemysłowego, jak również przewidywane kierunki, w jakich w nadchodzących miesiącach może rozwijać się gospodarka. Przyjmuje się, że wartość indeksu na poziomie 50 pkt. oznacza stan neutralny, wyższa jego wartość – wzrost aktywności ekonomicznej, natomiast spadek – niższą aktywność ekonomiczną.

Na przestrzeni 2022 r. „pozytywne” wartości PMI odnotowano, w skali Polski, jedynie między styczniem a kwietniem. W dalszych miesiącach nastąpił ich spadek poniżej progu 50 pkt. – między majem a sierpniem obserwowaliśmy trend spadkowy, którego apogeum był odczyt na poziomie 40,9 pkt., świadczący o wejściu sektora w poważne spowolnienie. Była to najniższa wartość odnotowana w skali kraju od kwietnia 2020 r. (31,9 pkt.), kiedy dotknęła nas tzw. pierwsza fala pandemii. Następnie, pod koniec roku, indeks PMI zaczął ponownie się podnosić, zatrzymując się w grudniu ub.r. na poziomie 45,6 pkt. Znajduje to odzwierciedlenie w danych Głównego Urzędu Statystycznego – na początku 2022 r. produkcja przemysłowa była wyższa niż w analogicznym okresie 2021 r. o kilkanaście procent, natomiast pod koniec roku – zaledwie o kilka procent, a w grudniu jedynie o 1%.

Na przestrzeni 2022 roku „pozytywne” wartości PMI odnotowano w skali Polski jedynie między styczniem a kwietniem. W dalszych miesiącach nastąpił ich spadek poniżej progu 50 pkt. – między majem a sierpniem obserwowaliśmy trend spadkowy, którego apogeum był odczyt na poziomie 40,9 pkt., świadczący o wejściu sektora w poważne spowolnienie.

Warto jednak mieć na uwadze, że kryzys, jaki dotknął polską branżę przemysłową, ma w dużej mierze charakter egzogeniczny, powodowany czynnikami z zewnątrz. Świadczy o tym chociażby kondycja gospodarki niemieckiej, z którą polska jest bardzo mocno spleciona, będąc jednym z jej kluczowych podwykonawców, w której indeks PMI w ub.r. znajdował się poniżej 50 pkt. od czerwca do końca roku. Z kolei omawiany indeks dla strefy euro ogółem zaczął przyjmować „negatywne” wartości miesiąc później.

Nie ulega zatem wątpliwości, że polski przemysł znajdował się w ub.r. w zupełnie innym miejscu niż rok wcześniej, kiedy to przez całe 12 miesięcy indeks PMI wskazywał powyżej 50 pkt. – niejako „odbijając” sobie okres dość krótkiego, a zarazem bardzo wyraźnego spowolnienia spowodowanego nadejściem pandemii i związanych z nią obostrzeń.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Dane statystyczne wskazują na to, że miniony rok był udany z perspektywy produkcji budowlano­‑montażowej na Pomorzu – przez cały rok jej wartości znajdowały się na poziomie wyższym niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, a trend ten trwał już w grudniu ub.r. 18. miesiąc z rzędu. Co więcej, w okresie styczeń‑maj 2022 r. produkcja budowlano­‑montażowa osiągnęła wartość wyraźnie ponad dwukrotnie większą w ujęciu rok do roku.

Gdyby jednak wsłuchać się w głosy reprezentantów branży, można dojść do wniosku, że dane te, dotyczące przecież trwających już projektów budowlanych i nieodnoszące się w żaden sposób do sygnałów płynących z rynku, skutecznie zatuszowały liczne problemy i wyzwania, z którymi borykał się w mijającym roku sektor budownictwa. Pierwszym szokiem był z jego perspektywy wybuch wojny w Ukrainie, który spowodował odpływ bardzo wielu pracowników. Konsekwencją konfliktu był też bardzo wyraźny wzrost cen materiałów wynikający m.in. ze wstrzymania bądź ograniczenia dostaw ze Wschodu oraz wzrostu cen paliw i surowców energetycznych. Równolegle sektor – jak cała polska gospodarka – doświadczył rosnącej inflacji skutkującej presją na wzrost wynagrodzeń.

Z kolei w II połowie minionego roku branża zderzyła się z negatywnymi skutkami spowolnienia gospodarczego. Wśród nich znalazło się m.in. ograniczenie uruchamiania nowych przedsięwzięć budowlanych, co szczególnie widoczne było w segmencie budownictwa mieszkaniowego, cierpiącego na wyraźny spadek popytu na mieszkania. Trend ten wynikał w głównej mierze z pogarszającej się zdolności kredytowej Polaków. Z drugiej strony, pewne segmenty sektora okazały się odporne na kryzys, jak np. inwestycje w centra logistyczne czy hale magazynowe.

W II połowie 2022 roku branża budownictwa zderzyła się z negatywnymi skutkami spowolnienia gospodarczego. Wśród nich znalazło się m.in. ograniczenie uruchamiania nowych budów, co szczególnie widoczne było w segmencie budownictwa mieszkaniowego, cierpiącego na wyraźny spadek popytu na mieszkania.

Generalnie, mając na uwadze cały 2022 rok, słowem odmienianym na wszelkie przypadki w branży budowlanej była „niepewność”. Mówiła o tym m.in. Angelika Cieślowska, Prezes Zarządu DORACO w wywiadzie dla „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” z początku 2023 r.:

Jesteśmy dziś świadkami wielkich zmian na arenie globalnej, które mocno nas dotykają. O ile na przestrzeni ostatnich 30 lat zdobyliśmy sporo doświadczenia i mieliśmy poczucie, że rozumiemy otoczenie zewnętrzne i potrafimy w nim odpowiednio funkcjonować, o tyle dziś trudno powiedzieć, by ktokolwiek wiedział, jak poruszać się w nowych, zrewolucjonizowanych wręcz realiach. Bardziej doświadczeni menedżerowie pamiętają jeszcze czasy inflacyjne z początku lat 90., natomiast nikt wcześniej nie prowadził biznesu w warunkach pandemii czy wojny tuż za granicą.

I choć pod koniec 2022 r. zauważyć można było pewne symptomy zwiastujące powrót do względnej „normalności” w postaci m.in. stabilizacji cen niektórych asortymentów czy nawet ich obniżenia, to poziom niepewności pozostaje w branży na dość wysokim poziomie¹.

Sprzedaż detaliczna towarów

W przypadku indeksu sprzedaży detalicznej towarów mamy do czynienia z podobną sytuacją jak w opisywanym powyżej budownictwie. Z jednej strony dane (liczone w cenach bieżących) pokazywały, że sprzedaż detaliczna rośnie w dynamicznym tempie, na co wskazuje fakt, że począwszy od marca 2021 r., miesiąc w miesiąc odnotowywano na Pomorzu jej wartości, które przekraczały te obserwowane w analogicznym okresie poprzedniego roku. W praktyce jednak obraz handlu detalicznego – tak na Pomorzu, jak również w Polsce – był w mijającym roku daleki od sielankowego.

Mniej więcej od połowy 2022 roku jesteśmy świadkami sytuacji, w której wzrost płac, zachodzący w i tak dość szybkim tempie, jest wolniejszy od wzrostu poziomu inflacji CPI. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z realnym spadkiem wynagrodzeń, czyli innymi słowy – jako społeczeństwo ubożejemy.

Trudno by było inaczej, skoro mniej więcej od połowy 2022 r. jesteśmy świadkami sytuacji, w której wzrost płac, i to zachodzący w dość szybkim tempie, jest wolniejszy od wzrostu poziomu inflacji CPI. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z realnym spadkiem wynagrodzeń, czyli innymi słowy – jako społeczeństwo ubożejemy. Jak pisze Krzysztof Kolany, główny ekonomista portalu bankier.pl:

Od połowy 2022 r. roczna dynamika sprzedaży detalicznej liczonej w cenach stałych spadła w okolice zera, mimo że w ujęciu nominalnym notowano wzrosty w okolicach 20%.

Analiza sprzedaży według grup towarów wskazuje na to, że w obliczu dynamicznego spadku siły nabywczej polskich konsumentów, skupiali się oni na nabywaniu dóbr podstawowych, niwelując popyt na dobra wyższego rzędu. Na koniec ub.r. wzrost sprzedaży w cenach realnych dotyczył segmentów takich jak: żywność, odzież i obuwie czy farmaceutyki i kosmetyki, natomiast spadek – m.in. samochodów i motocykli, a także mebli, RTV oraz sprzętu AGD. W przypadku ostatniego z obszarów sprzedaż spadła aż o niemal 11% w stosunku do grudnia 2021 r.

W tym kontekście warto też pamiętać, że na poziom sprzedaży detalicznej w Polsce od wybuchu konfliktu za naszą wschodnią granicą mocno „pracują” też Ukraińcy stanowiący na koniec 2022 r. przynajmniej milion dodatkowych konsumentów względem 2021 r. Bez ich udziału wskaźniki dotyczące poziomu sprzedaży detalicznej kształtowałyby się z pewnością na zauważalnie niższym poziomie².

  Rynek pracy

Pomorski rynek pracy znajdował się w 2022 r. w dobrej kondycji – stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na koniec roku 4,6%, będąc niższą o 0,6 pkt. proc. niż w grudniu 2021 r. oraz o 1,3 pkt. proc. niż w ostatnim miesiącu 2020 r. Była ona mniejsza o 0,6 pkt. proc. także od stopy bezrobocia dla Polski ogółem. W okresie od stycznia do lipca miał miejsce jej dość dynamiczny spadek (z poziomu 5,3% do 4,4%), po którym w okresie sierpień‑grudzień nastąpił delikatny wzrost (z 4,4% do 4,6%).

Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła na Pomorzu pod koniec 2022 roku 4,6%, będąc niższą o 0,6 pkt. proc. niż w 2021 roku oraz o 1,3 pkt. proc. niż w 2020 roku. Była ona niższa o 0,6 pkt. proc. także od stopy bezrobocia dla Polski ogółem.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W porównaniu do innych województw, Pomorze znalazło się pod kątem analizowanego wskaźnika na siódmym miejscu w skali kraju – niższy poziom bezrobocia rejestrowanego został odnotowany w województwach: wielkopolskim (2,9%), śląskim (3,7%), mazowieckim (4,2%), lubuskim (4,4%), dolnośląskim oraz małopolskim (obydwa po 4,5%). W porównaniu z 2021 r. stopa bezrobocia spadła w regionie pomorskim o 11,5%, co było trzecim najszybszym tempem spadku wśród wszystkich województw (jedynie za śląskim i lubuskim) oraz o 1,2 pkt. proc. szybszym niż w skali kraju.

W skali wewnątrzwojewódzkiej – co nie może dziwić – najniższy poziom bezrobocia w 2022 r. przypadł regionalnym miastom na prawach powiatu oraz powiatom sąsiadującym z Trójmiastem. Liderem pod tym względem okazał się Sopot (1,5%), a następnie Gdynia (1,9%) oraz Gdańsk (2,3%). Warto podkreślić także bardzo niską stopę bezrobocia w powiecie kartuskim (3,3%). Na drugim biegunie tego zestawienia znalazły się powiaty: nowodworski (12,8%), lęborski (10,5%) oraz człuchowski (10,2%).

W skali wewnątrzwojewódzkiej – co nie może dziwić – najniższy poziom bezrobocia w 2022 roku przypadł regionalnym miastom na prawach powiatu oraz powiatom sąsiadującym z Trójmiastem. Liderem pod tym względem okazał się Sopot (1,5%), a następnie Gdynia (1,9%) oraz Gdańsk (2,3%). Warto podkreślić także bardzo niską stopę bezrobocia w powiecie kartuskim (3,3%).

W porównaniu z 2021 r. niemal we wszystkich powiatach województwa pomorskiego odnotowany został spadek poziomu bezrobocia – i to często bardzo duży. Najwyższy spadek analizowanego wskaźnika w ujęciu rok do roku wyniósł –⁠36,4% i dotyczył Słupska. Znaczny, ponad 20‑procentowy spadek odnotowano także w: Gdańsku i Gdyni oraz powiatach: gdańskim i słupskim. W dwóch powiatach w analizowanym okresie poziom bezrobocia uległ wzrostowi – stało się tak w powiecie bytowskim (z 9,1% w 2021 r. do 9,5% w 2022 r.) oraz kościerskim (z 7,3% do 7,7%). Z kolei w powiecie chojnickim utrzymana została taka sama wartość stopy bezrobocia jak przed rokiem, czyli 8,5%.

Ponadprzeciętnie w skali kraju rysował się także w 2022 r. wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku 15–⁠89 lat. Wyniósł on w województwie pomorskim 59,6%, czyli o 1,6 pkt. proc. więcej niż w Polsce ogółem. Pod tym kątem nasz region ustępował jedynie województwom: mazowieckiemu (62,2%) oraz wielkopolskiemu (60,3%).

  Handel zagraniczny

W 2022 r. z województwa pomorskiego wyeksportowano towary o łącznej wartości 17,2 mld euro, natomiast wartość regionalnego importu wyniosła 18,7 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego było ujemne, wynosząc –⁠1,5 mld euro. Zjawisko to jest dość charakterystyczne dla pomorskiej gospodarki – mając na uwadze okres od 2016 do 2022 r., tylko dwukrotnie zdarzyło się, by wspomniane saldo było dodatnie. Miało to miejsce w roku 2020 (+⁠1,0 mld euro), co można tłumaczyć znacznym spadkiem importu wynikającym z pandemii COVID-19, jak również w roku 2016, kiedy regionalny eksport przewyższał import o 0,1 mld zł.

Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu w 2022 r. była wyższa niż w 2021 r. – odpowiednio o: 12% oraz 15%. Prawdziwą „przepaść” widać jednak w porównaniu z 2020 r., który upłynął pod znakiem lockdownów oraz innego typu obostrzeń pandemicznych – ubiegłoroczna wartość eksportu przewyższyła tę z 2020 r. o 50%, natomiast importu – o 36%.

O rozwijającym się w szybkim tempie poziomie międzynarodowej wymiany handlowej w województwie pomorskim świadczy także wzrost obrotów ładunkowych w portach morskich. Wyniosły one w 2022 r. w regionie 86,2 mln ton, odpowiadając za 72,5% przeładunków we wszystkich polskich portach morskich. Łączny pomorski tonaż był zarazem o 27% wyższy niż w 2021 r. oraz o 39,5% wyższy niż przed dwoma laty. Szczególnie duży wzrost przeładunków nastąpił w Porcie Gdańsk (wzrost o ponad 28% w stosunku do 2021 r.), co pozwoliło mu awansować na pozycję drugiego największego portu na Bałtyku, wyprzedzając Primorsk.

Łączny tonaż obrotów ładunkowych w pomorskich portach był o 27% wyższy niż w 2021 roku oraz o 39,5% wyższy niż przed dwoma laty. Szczególnie duży wzrost przeładunków nastąpił w Porcie Gdańsk, co pozwoliło mu awansować na pozycję drugiego największego portu na Bałtyku, wyprzedzając Primorsk.

Wartość towarów wyeksportowanych w 2022 r. w skali całej polskiej gospodarki wyniosła niespełna 344 mld euro, natomiast importu – niemal 364 mld euro. W rezultacie, również na poziomie kraju odnotowano ujemne saldo handlu zagranicznego, wynoszące prawie –⁠20 mld euro. Obroty towarowe wymiany międzynarodowej były w minionym roku o 19% wyższe niż w 2021 r., jeśli chodzi o eksport oraz o 26% wyższe w przypadku importu.

Import

W 2022 r. na poziomie pomorskiej gospodarki po raz pierwszy od wielu lat zmienił się lider struktury geograficznej importu towarów. Przez wzgląd na wojnę w Ukrainie oraz idące wraz z nią sankcje gospodarcze nałożone na Moskwę, Rosja została zdetronizowana przez Chiny. Państwo Środka zdominowało wspomniane zestawienie z niemal 20‑procentowym udziałem, wyprzedzając Rosję (15%), Norwegię (9%), Niemcy (6%) oraz Bangladesz (5%). Dla porównania – jeszcze w 2021 r. nasz wschodni sąsiad odpowiadał za 22,5% wartości importu na Pomorze, a Chiny za 16%, natomiast w 2020 r. bilans ten wyniósł odpowiednio: 20% oraz 14%.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Należy się spodziewać, że w nadchodzącej przyszłości udział kierunku rosyjskiego w pomorskim imporcie będzie w dalszym stopniu malał. O ile bowiem na przełomie 2021 i 2022 r. udział ten wynosił, w zależności od miesiąca, między 20 a 30%, o tyle między majem a lipcem ub.r. zmalał on do poziomu 15–⁠19%, natomiast pod koniec roku stopniał do wartości poniżej 1,0%.

Należy się spodziewać, że w nadchodzącej przyszłości udział kierunku rosyjskiego w pomorskim imporcie będzie w dalszym stopniu malał. O ile na przełomie 2021 i 2022 roku wynosił on, w zależności od miesiąca, między 20 a 30%, o tyle między majem a lipcem 2022 roku zmalał on do poziomu 15–⁠19%, natomiast w ostatnim kwartale stopniał do wartości poniżej 1,0%.

Tak drastyczny spadek wynika w największej mierze z sankcji na import rosyjskich surowców, w tym przede wszystkim paliw. W tym miejscu warto zaznaczyć, że tradycyjnie stanowiły one bardzo istotną część pomorskiego importu, oscylując pod koniec 2021 r. i na początku 2022 r. w granicach od co najmniej 25% aż do 39%, z czego zdecydowana większość przypadała na paliwa rosyjskie. Z kolei między wrześniem a grudniem ub.r. w strukturze importowej województwa pomorskiego udział paliw spadł do poziomu jednocyfrowego, mieszącego się w przedziale 3–⁠6%, z bardzo niewielkim (również jednocyfrowym) udziałem paliw z kierunku rosyjskiego.

Wracając do struktury geograficznej importu na Pomorze, w porównaniu z 2021 r. wyraźnie wzrósł udział Norwegii (wzrost o niemal 3 pkt. proc. z 6,2% do 9,1%), natomiast nieco spadł udział Niemiec (z 6,6% do 5,7%). Z pierwszej piątki największych importerów do regionu wypadła Holandia, a jej miejsce zajął Bangladesz z 4,8% udziału, z którego sprowadza się na Pomorze w zdecydowanej większości (97,5%) artykuły odzieżowe i dodatki odzieżowe dziane oraz niedziane. Może to być w dużej mierze „zasługą” gdańskiego potentata z branży odzieżowej – LPP. Struktura kierunków importowych do regionu różniła się zatem od tej dla Polski ogółem, w której tradycyjnie liderowały Niemcy (20% udziału), za których plecami znalazły się: Chiny (15%), Włochy (4,5%), Stany Zjednoczone (4%) oraz Rosja (4%).

Analizując strukturę towarową pomorskiego importu w 2022 r., widać dość spore podobieństwo ze strukturą za 2021 r. – w obydwu analizowanych okresach na pierwszym miejscu znalazła się grupa paliw (22,5% w ub.r.), a następnie: maszyny i urządzenia elektryczne (12%), statki, łodzie i konstrukcje pływające (8,5%), ryby i skorupiaki (8%) oraz artykuły odzieżowe dziane (6%). W tym kontekście największa zmiana dotyczy spadającego udziału grupy paliw, który – za sprawą wspomnianego wyżej drastycznego „obcięcia” ich importu, począwszy od września ub.r. – zmalał względem 2021 r. o 4,5 pkt. proc. Należy się spodziewać, że w 2023 r. będzie on jeszcze mniejszy.

Eksport

O ile w 2022 r. mieliśmy do czynienia z ogromną zmianą w strukturze geograficznej pomorskiego importu, o tyle w zakresie eksportu utrzymane zostało status quo – pierwsza piątka największych rynków eksportowych wyglądała identycznie jak w 2021 r. i bardzo podobnie jak w latach wcześniejszych. Zatem w minionym roku państwem, do którego sprowadzano z Pomorza towary o największej wartości były Niemcy (niemal 20% udziału pomorskiego eksportu), a następnie: Szwecja oraz Holandia (po niespełna 6,5%), Francja (4,5%) i Wielka Brytania (3,5%). Struktura ta była dość podobna do tej, obserwowanej w skali Polski ogółem, w której liderem również są Niemcy (28% udziału), a na dalszych pozycjach znajdują się: Czechy (6,5%), Francja (5,5%), Wielka Brytania (5%) oraz Holandia (4,5%). Jak widać – w porównaniu do Pomorza – w ogólnokrajowym zestawieniu „brakuje” jedynie Szwecji, która jest z regionem pomorskim związana silnymi relacjami gospodarczymi z uwagi na geograficzną bliskość.

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Bardzo podobnie jak w 2021 r. kształtowała się też ubiegłoroczna pomorska struktura eksportowa według grup towarów – największą wartość wśród sprzedawanych za granicę produktów z Pomorza miały te z grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających (15,5%), a następnie maszyny i urządzenia elektryczne (10%), zboża oraz ryby i skorupiaki (po 7%), a także kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,5%). W powyższym zestawieniu jedyną zmianą – jeśli chodzi o kolejność – w porównaniu z 2021 r. było nieznaczne „przeskoczenie” przez grupę zbóż, produktów z kategorii ryby i skorupiaki.

Mimo niemal identycznego układu analizowanej wyżej hierarchii, istotne zmiany zaszły w udziale poszczególnych grup towarów. Największa dotyczyła wyraźnie niższej (o 7,5 pkt. proc.) wartości dotyczącej kategorii: statki, łodzie i konstrukcje pływające. Spadek ten jednak niekoniecznie musi oznaczać kryzys pomorskiej branży morskiej, gdyż ów sektor cechuje się tym, że kontrakty w nim zawierane mają charakter długotrwały i opiewają nierzadko na bardzo duże kwoty, przez co realizacja pojedynczego zlecenia może w istotny sposób wpłynąć na zmniejszenie bądź zwiększenie udziału całej grupy w danym roku. Na sytuację i zjawiska mające miejsce w tym sektorze nie należy więc raczej patrzeć w perspektywie krótkoterminowej.

Największa zmiana w pomorskiej strukturze eksportowej dotyczyła wyraźnie niższego udziału grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających. Spadek ten jednak niekoniecznie musi oznaczać kryzys branży, gdyż realizacja pojedynczego intratnego zlecenia może w istotny sposób wpłynąć na zmniejszenie bądź zwiększenie udziału całej grupy w danym roku.

Drugą wartą odnotowania zmianą w strukturze towarowej pomorskiego eksportu jest wzrost (o 1,5 pkt. proc. względem 2021 r.) udziału grupy zbóż. Jest on w dużej mierze pochodną wojny w Ukrainie, która – w pierwszych miesiącach konfliktu – spowodowała zablokowanie ukraińskich portów morskich, które były tym samym niezdolne do sprzedaży zagranicznej tamtejszego zboża, będącego notabene jednym z istotniejszych towarów eksportowych naszych wschodnich sąsiadów. Z tego też względu część ukraińskiego zboża była przeładowywana w polskich, w tym również trójmiejskich, portach, wpływając na wzrost udziału grupy zbóż w strukturze towarowej eksportu. Apogeum tego procesu miało na Pomorzu miejsce między czerwcem a sierpniem, po których nastąpił zauważalny spadek udziału zbóż w regionalnym eksporcie. Można zatem domniemywać, że był on konsekwencją zawarcia umowy między Rosją i Ukrainą a równolegle Turcją i ONZ, umożliwiającej Ukrainie transport zboża przez Morze Czarne, co miało miejsce w lipcu ub.r.

Analizując pomorski eksport w 2022 r. warto się też przyjrzeć, jakiego typu towary były sprzedawane z naszego regionu do wybranych partnerów handlowych Największy odbiorca pomorskich towarów, czyli Niemcy, sprowadzały z Pomorza przede wszystkim: ryby i skorupiaki (16,5%), tworzywa sztuczne (8%), zboże (7%) oraz drewno i artykuły drewniane, stanowiące swoją drogą jedną z polskich „wizytówek” na tamtejszym rynku (również 7%).

Z Pomorza transportowano także towary do obydwu stron ukraińsko­‑rosyjskiego konfliktu – Ukraina sprowadzała z naszego regionu głównie paliwa (14%), maszyny i urządzenia mechaniczne (8,5%) oraz produkty farmaceutyczne (7,5%). Do Rosji wędrowały natomiast przede wszystkim farmaceutyki (43%), kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (14%) oraz wyroby z żeliwa lub stali (6,5%). Należy przy tym zauważyć, że obydwie ww. gospodarki odpowiadały za dość zbliżony procent pomorskiego eksportu w 2022 r.: Ukraina za 2,1%, natomiast Rosja za 1,7%.

Wstęp

W IV kwartale 2022 r. – po raz pierwszy od III kwartału 2021 r. – Rada Polityki Pieniężnej podczas wszystkich trzech posiedzeń, jakie miały miejsce w tym okresie, podejmowała decyzje o niepodnoszeniu stóp procentowych. Pomimo wyhamowania procesu ich wzrostu, który trwał niemal nieprzerwanie między październikiem 2021 r. a wrześniem ub.r. (z wyjątkiem sierpnia ub.r., kiedy RPP nie zebrała się ze względu na sezon urlopowy), Prezes Narodowego Banku Polskiego, prof. Adam Glapiński, twierdzi, że nie można jeszcze mówić o końcu cyklu. Na konferencji prasowej z 8 stycznia br. powiedział, że:

Cykl jest zawieszony, nie zakończony. (…) Jeśli hydra inflacji podniesie głowę możemy wrócić do podnoszenia stóp procentowych.

Przechodząc do inflacji, przez IV kwartał 2022 r. nadal pozostawała ona w Polsce na wysokim poziomie, jednak utraciła swoją dynamikę wzrostową. W grudniu ub.r. wyniosła 16,6%, co oznacza, że drugi miesiąc z rzędu uległa spadkowi – w listopadzie znalazła się ona bowiem na poziomie 17,5%, natomiast w październiku – 17,9%. Przypomnijmy, że w okresie lipiec 2021 r. – październik 2022 r. inflacja rosła z miesiąca na miesiąc z jednym tylko spadkiem między styczniem a lutym ub.r., wynikającym w dużej mierze z wprowadzenia tzw. tarczy antyinflacyjnej.

Czy w analizowanym okresie mieliśmy zatem do czynienia z początkiem trendu spadkowego inflacji? Na jego prawdziwe rozpoczęcie musieliśmy poczekać do marca br., gdyż nieco wcześniej – w styczniu oraz lutym – wzrost cen towarów i usług, zgodnie z przewidywaniami, przyspieszył za sprawą zniesienia większości elementów wspomnianej tarczy antyinflacyjnej. Według większości prognoz poziom inflacji w 2023 r. zmieści się w przedziale 10–⁠15%, natomiast w 2024 r. powinien „zejść” do wartości jednocyfrowej. W jaki sposób opisywane zjawiska oraz prognozy wpłynęły i mogą wpłynąć na gospodarkę województwa pomorskiego?

  Najważniejsze wnioski

• IV kwartał 2022 r. był na Pomorzu najgorszy w skali całego roku, jeśli chodzi o wskaźniki obrazujące regionalną koniunkturę. Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął w tym czasie wartość –⁠3,2 pkt. – najniższą od IV kwartału 2020 r., czyli okresu, w którym zmagaliśmy się z pandemią.
• Pomorscy przedsiębiorcy spoglądają w przyszłość z bardzo dużą niepewnością. Widać to szczególnie w branżach, takich jak: handel hurtowy, budownictwo czy handel detaliczny, dla których wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw był w analizowanym kwartale najniższy od II kwartału 2020 r.
• Na koniec IV kwartału 2022 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie pomorskim wyniosła 4,6%, co oznacza, że na przestrzeni trzech miesięcy wzrosła ona o 0,1 pkt. proc. Przez wszystkie trzy analizowane miesiące jej wartość była o 0,6 pkt. proc. niższa niż w skali Polski ogółem.
• Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu były w IV kwartale 2022 r. niższe niż kwartał wcześniej, odpowiednio o: 3% oraz 24%. Tak znaczny spadek wartości towarów sprowadzanych na Pomorze wynikał w największej mierze z drastycznego ograniczenia importu surowców energetycznych z Rosji.

Barometr Koniunktury Pomorza Strzałka biała ukazuje wartość wskaźnika w IV kwartale 2022 r., strzałka niebieska wskazuje wynik za IV kwartał 2021 r.

  Koniunktura

IV kwartał 2022 r. był na Pomorzu najgorszy w skali całego roku, jeśli chodzi o wskaźniki obrazujące regionalną koniunkturę. Barometr Koniunktury Pomorza osiągnął na przestrzeni tego czasu wartość –⁠3,2 pkt., będąc najniższym od IV kwartału 2020 r., czyli okresu, w którym zmagaliśmy się z pandemią i odczuwaliśmy wszelkie jej negatywne skutki na polu społeczno­‑gospodarczym. Wartość Barometru Koniunktury Pomorza była w analizowanym okresie niższa o 2,4 pkt. niż w III kwartale 2022 r. oraz aż o 15,8 pkt. niższa niż w IV kwartale 2021 r.

Rysunek 1. Barometr Koniunktury Pomorza w latach 2019–⁠2022

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Biorąc pod uwagę poszczególne branże gospodarki, w trzech z nich wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wyniósł w województwie pomorskim w ostatnim kwartale ub.r. wartości dodatnie, natomiast w czterech – wartości ujemne. Zaczynając od tych pierwszych, niemal tradycyjnie już liderem okazała się branża informacji i komunikacji, w której wartość wskaźnika wyniosła +⁠27,7 pkt. W pozostałych dwóch sektorach znajdujących się „na plusie”, odnotowane wartości były już znacznie niższe – mowa tu o: transporcie i gospodarce magazynowej (+⁠4,7 pkt.) oraz handlu hurtowym (+⁠2,4 pkt.). W szczególności należy podkreślić relatywnie wysoką – w porównaniu do wcześniejszych kwartałów – wartość wskaźnika dla pierwszej z tych branż: była ona najwyższa od IV kwartału 2019 r., co doskonale obrazuje, jak bardzo negatywnie wpłynął na nią kryzys pandemiczny. Warto przy tym pamiętać, że sektor ten – ze względu na bliskie relacje gospodarcze lokalnych firm z chińskimi dostawcami – jako pierwszy na Pomorzu odczuł skutki pandemii.

W IV kwartale 2022 r. wartość wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw dla pomorskiej branży transportu i gospodarki magazynowej była najwyższa od IV kwartału 2019 r., co doskonale obrazuje, jak bardzo negatywnie wpłynął na nią kryzys pandemiczny.

Wśród branż, dla których wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw ukształtował się w IV kwartale ub.r. poniżej zera, relatywnie najlepszym samopoczuciem wyróżniała się grupa przedsiębiorców z sektora przetwórstwa przemysłowego (–⁠5,2 pkt.). Warto jednak dodać, że wartość analizowanego wskaźnika była dla tej branży najniższa od II kwartału 2020 r. W handlu hurtowym osiągnęła ona natomiast wartość –⁠8,4 pkt., w budownictwie –⁠10,9 pkt., natomiast w zakwaterowaniu i usługach gastronomicznych –⁠19,2 pkt. W wypadku ostatniego z tych sektorów jest to zjawisko naturalne dla Pomorza, związane z sezonowym charakterem branży, w której peak przypada na miesiące letnie, natomiast w okresie zimowym rokrocznie notowany jest „dołek”.

Rysunek 2. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wg sektorów w województwie pomorskim w 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w IV kwartale 2022 r. na Pomorzu, w wypadku czterech spośród siedmiu analizowanych branż, był wyższy niż w tym samym okresie w Polsce ogółem. Największa różnica in plus dotyczyła sektora przetwórstwa przemysłowego (+⁠8,6 pkt. względem kraju) – nie stanowi to zaskoczenia, gdyż ostatni raz wskaźnik ten był wyższy w skali kraju niż na Pomorzu w I kwartale 2018 r. Od tego czasu nastroje pomorskich przemysłowców co kwartał są lepsze od przeciętnych nastrojów ogółu reprezentantów branży w skali kraju. Pozytywnie na tle Polski wyróżniały się także branże: budownictwa (+⁠3,9 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+⁠3,1 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+⁠2,8 pkt.). Na drugim biegunie znalazły się z kolei sektory: handlu hurtowego (–⁠0,4 pkt.), handlu detalicznego (–⁠5,7 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠12,2 pkt.).

Nastroje pomorskich przedsiębiorców z wszystkich analizowanych branż były w IV kwartale 2022 r. gorsze niż w poprzednim kwartale. Taka sytuacja wydarzyła się po raz drugi w skali minionego roku (wcześniej miała miejsce również w I kwartale ub.r.), natomiast poprzednio miała też miejsce w II kwartale 2020 r. podczas tzw. pierwszej fali pandemii. Przyglądając się porównaniom pomorskiej koniunktury z danego kwartału z tą notowaną kwartał wcześniej, na przestrzeni ostatnich trzech lat można zaobserwować trzy trendy: po pierwsze szok, jaki nastąpił w II kwartale 2020 r. w związku z nadejściem do Polski fali COVID-19; po drugie, okres wzrostu optymizmu wśród regionalnych przedsiębiorców, jaki miał miejsce między III kwartałem 2020 r. a III kwartałem 2021 r.; po trzecie natomiast – czego nadal jesteśmy dziś świadkami – fazę pogarszania się nastrojów, jaka trwa od IV kwartału 2021 r., a która związana jest z nadejściem „ery” wysokiej inflacji oraz konfliktu zbrojnego w Ukrainie.

Na przestrzeni ostatnich trzech lat można zaobserwować trzy trendy: po pierwsze szok, jaki nastąpił w związku z nadejściem do Polski fali COVID-19; po drugie, okres wzrostu optymizmu wśród regionalnych przedsiębiorców, jaki miał miejsce między III kwartałem 2020 r. a III kwartałem 2021 r.; po trzecie natomiast fazę pogarszania się nastrojów, jaka trwa od IV kwartału 2021 r., a która związana jest z nadejściem „ery” wysokiej inflacji oraz wojny w Ukrainie.

Niestety, okres ten zdaje się przedłużać – i to pomimo pozytywnych sygnałów płynących z gospodarki związanych z obniżeniem tempa wzrostu inflacji. Świadczy o tym najlepiej wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw, który w IV kwartale 2022 r. dla wszystkich siedmiu badanych obszarów znalazł się poniżej zera, a dla większości – zdecydowanie poniżej. Widać to było szczególnie w branżach, takich jak: handel hurtowy (–⁠34,6 pkt.), budownictwo (–⁠29,7 pkt.), handel detaliczny (–⁠25,8 pkt.), transport i gospodarka magazynowa (–⁠21,6 pkt.) oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (–⁠24,6 pkt.). Dla pierwszych trzech z nich były to najniższe odnotowane wartości od naznaczonego początkiem pandemii II kwartału 2020 r., co dobitnie świadczy o tym, z jak dużą niepewnością pomorscy przedsiębiorcy spoglądają w przyszłość.

  Działalność przedsiębiorstw

Na koniec grudnia 2022 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 344,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej w REGON. Było to o 2,6 tys. więcej niż pod koniec poprzedniego kwartału oraz o 12,6 tys. więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.

Rysunek 3. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu (w cenach stałych), budowlano­‑montażowej (w cenach bieżących) i sprzedaży detalicznej (w cenach stałych), w województwie pomorskim w latach 2019–⁠2022

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Produkcja sprzedana przemysłu

Ostatni kwartał 2022 r. nie był udany z punktu widzenia zarówno pomorskiego, jak również – szerzej – polskiego sektora przemysłu. Indeks produkcji sprzedanej II sektora wyniósł w tym okresie średnio 78,8% względem wartości notowanych w IV kwartale ub.r., będąc wyraźnie poniżej nich przez wszystkie trzy miesiące, odpowiednio o: 22,1% w październiku, 20,2% w listopadzie oraz 21,4% w grudniu. Przeciętna wartość wskaźnika była zatem o prawie 11 pkt. proc. niższa niż we wcześniejszym kwartale.

Wartości odnotowane w skali kraju ogółem były lepsze – wynika z nich, że przez cały kwartał produkcja sprzedana przemysłu była wyższa niż przed rokiem, odpowiednio o: 6,8% w październiku, 4,6% w listopadzie oraz 1% w grudniu. Wartości te były jednak najniższymi notowanymi w skali całego roku, wynosząc przeciętnie na przestrzeni kwartału 4,1%, podczas gdy we wcześniejszych: 9,4% (II kwartał), 11,2% (III kwartał) oraz 18,0% (IV kwartał).

Trend ten wpisuje się w generalne spowolnienie, jakie dotknęło nie tylko polskiej, ale i szerzej – europejskiej branży przemysłowej. Doskonale obrazuje je wskaźnik PMI (Purchasing Managers Index) opracowywany przez Markit Group. Na przestrzeni 2022 r. „pozytywne” wartości PMI odnotowano w skali Polski jedynie między styczniem a kwietniem. W dalszych miesiącach nastąpił ich spadek poniżej progu 50 pkt. – między majem a sierpniem obserwowaliśmy trend spadkowy, którego apogeum był odczyt na poziomie 40,9 pkt., świadczący o wejściu sektora w poważne spowolnienie. Była to najniższa wartość odnotowana w skali kraju od kwietnia 2020 r. (31,9 pkt.), kiedy dotknęła nas tzw. pierwsza fala pandemii. Następnie, pod koniec roku, indeks PMI zaczął ponownie się podnosić, zatrzymując się w grudniu ub.r. na poziomie 45,6 pkt.

Warto jednak mieć na uwadze, że kryzys, jaki dotknął polską branżę przemysłową, ma w dużej mierze charakter egzogeniczny powodowany czynnikami z zewnątrz. Świadczy o tym chociażby kondycja gospodarki niemieckiej – z którą polska gospodarka jest bardzo mocno spleciona, będąc jednym z jej kluczowych podwykonawców – w której indeks PMI w ub.r. znajdował się poniżej 50 pkt. od czerwca do końca roku. Z kolei omawiany indeks dla strefy euro ogółem zaczął przyjmować „negatywne” wartości miesiąc później.

Kryzys, jaki w II połowie 2022 r. dotknął polską branżę przemysłową, ma w dużej mierze charakter egzogeniczny. Świadczy o tym chociażby kondycja gospodarki niemieckiej – z którą polska gospodarka jest bardzo mocno spleciona, będąc jednym z jej kluczowych podwykonawców – w której indeks PMI w ub.r. znajdował się poniżej 50 pkt. od czerwca do końca roku.

Produkcja budowlano­‑montażowa

Indeks produkcji budowlano­‑montażowej liczony w cenach bieżących osiągnął na Pomorzu w IV kwartale ub.r. wartości wyższe od notowanych w analogicznym okresie 2021 r. – przeciętnie o 16,4% na przestrzeni całego kwartału oraz odpowiednio o: 18,6% w październiku, 1,9% w listopadzie oraz 28,7% w grudniu – w ujęciu miesięcznym. Mając na uwadze wyłącznie dane statystyczne, był to z perspektywy branży najgorszy kwartał 2022 r., gdyż we wcześniejszych omawiany wskaźnik osiągał wartości wyższe niż przed rokiem o odpowiednio: 35,6% w III kwartale, 119,5% w II kwartale oraz 142,4% w I kwartale. Pamiętajmy jednak, że mając na uwadze wysoki poziom inflacji, wyniki przedstawione w cenach stałych z pewnością nie będą wyglądały tak optymistycznie, jak powyższe.

Na ten moment nie dysponujemy danymi porównawczymi dla województw, jednak mamy do nich dostęp na poziomie kraju. Wynika z nich, że IV kwartał ub.r. był dla sektora najgorszy w ciągu roku – produkcja budowlano­‑montażowa była na jego przestrzeni o 2,4% wyższa niż w IV kwartale 2021 r., natomiast, w rozbiciu na miesiące, w grudniu odnotowany został nawet spadek wartości w ujęciu rok do roku (–⁠0,8%).

Wydaje się, że wynika to w dużej mierze z tego, że mniej więcej od połowy ub.r. sektor zmaga się z negatywnymi skutkami spowolnienia gospodarczego. Wśród nich znalazło się m.in. ograniczenie uruchamiania nowych placów budowy, co szczególnie widoczne było w segmencie budownictwa mieszkaniowego cierpiącego na wyraźny spadek popytu na mieszkania w związku ze spadającą zdolnością kredytową Polaków. Nadal też odczuwalne są konsekwencje wydarzeń z I połowy 2022 r. – mowa tu zarówno o wojnie w Ukrainie, która spowodowała bardzo duży wzrost cen materiałów, jak również o skutkach wysokiej inflacji, wzmagającej wśród pracowników presję na wzrost wynagrodzeń, co stanowi wyzwanie również dla firm działających w branży budownictwa¹.

W branży budownictwa odczuwalne były konsekwencje wydarzeń z I połowy 2022 r. – mowa tu zarówno o wojnie w Ukrainie, która spowodowała bardzo duży wzrost cen materiałów, jak również o skutkach wysokiej inflacji, wzmagającej wśród pracowników presję na wzrost wynagrodzeń.

Sprzedaż detaliczna towarów

Sprzedaż detaliczna towarów liczona w cenach bieżących osiągnęła w województwie pomorskim w IV kwartale 2022 r. wartość przeciętnie o 9,5% większą niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. W poszczególnych miesiącach analizowany indeks kształtował się na poziomie wyższym o: 13,2% (październik), 9,1% (listopad) oraz 6,6% (grudzień). We wszystkich poprzednich kwartałach 2022 r. odnotowywane były wyższe wartości: 17,5% w III kwartale, 32,2% w II kwartale oraz 28,7% w I kwartale.

Znacznie gorzej prezentują się dane w cenach stałych dostępne dla Polski ogółem – wynika z nich, że w analizowanym kwartale sprzedaż detaliczna wzrosła raptem o 0,8% względem IV kwartału 2021 r. – w tym w grudniu tylko o 0,2%. Były to najniższe wartości odnotowane w skali całego roku.

Trudno by było inaczej, skoro mniej więcej od połowy 2022 r. jesteśmy świadkami sytuacji, w której wzrost płac, i to zachodzący w dość szybkim tempie, jest wolniejszy od wzrostu poziomu inflacji CPI. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z realnym spadkiem wynagrodzeń, czyli innymi słowy – jako społeczeństwo ubożejemy. Jak pisze Krzysztof Kolany, główny ekonomista portalu bankier.pl:

Od połowy 2022 r. roczna dynamika sprzedaży detalicznej liczonej w cenach stałych spadła w okolice zera, mimo że w ujęciu nominalnym notowano wzrosty w okolicach 20%².

Analizując sprzedaż detaliczną towarów, warto pochylić się nad e‑commerce, która rozwijała się stopniowo od lat, ale szczególnie dużą popularność osiągnęła w początkowej fazie pandemii. Z danych GUS wynika, że sprzedaż kanałami internetowymi odpowiadała za: 9,5% wartości sprzedaży detalicznej w październiku ub.r., 11,7% w listopadzie oraz 9,6% w grudniu. Wysoka listopadowa wartość jest notowana praktycznie co roku i wynika z coraz popularniejszych w Polsce wyprzedaży w ramach Black Friday oraz Cyber Monday. I choć wydawałoby się, że ze względu na Święta Bożego Narodzenia wartość tej sprzedaży powinna być bardzo wysoka także w grudniu, to jednak eksperci wskazują na to, że znaczna część Polaków preferuje dokonywanie zakupów przedświątecznych w sposób tradycyjny³

Generalnie rzecz biorąc, należy się spodziewać, że w kolejnych miesiącach udział e‑commerce w sprzedaży detalicznej ogółem będzie wzrastał – tak przewiduje przynajmniej Damian Wiszowaty, założyciel oraz prezes Zarządu gdyńskiej firmy Gonito specjalizującej się w obsłudze sprzedaży dla firm na wirtualnych platformach handlowych. Jego zdaniem:

Sprzedaż e‑commerce będzie wzrastać liniowo o około 10–⁠12% rocznie. Na tę chwilę nie sądzę, by groziły nam nowe szoki generujące ogromne wzrosty bądź też drastyczne załamania. Myślę, że po „rollercoasterze” z ostatnich 2–⁠3 lat czeka nas okres względnej stabilizacji.

  Rynek pracy

Na koniec IV kwartału 2022 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie pomorskim wyniosła 4,6%, co oznacza, że na przestrzeni trzech miesięcy wzrosła ona o 0,1 pkt. proc., będąc najwyższą od maja ub.r. W pozostałych miesiącach kwartału, czyli w październiku i listopadzie 2022 r., wynosiła ona 4,5%. Przez wszystkie trzy analizowane miesiące jej wartość była o 0,6 pkt. proc. niższa niż w skali Polski ogółem.

W grudniu 2022 r. Pomorze – jeśli chodzi o wartość analizowanego wskaźnika – znalazło się na siódmym miejscu wśród wszystkich polskich województw za: wielkopolskim (2,9%), śląskim (3,7%), mazowieckim (4,2%), lubuskim (4,4%) oraz dolnośląskim i małopolskim (po 4,5%). Pod koniec poprzedniego kwartału nasz region znajdował się natomiast – ex aequo z województwami: dolnośląskim i małopolskim – na piątym miejscu w skali kraju.

W skali wewnątrzwojewódzkiej najniższy poziom bezrobocia w grudniu 2022 r. przypadł regionalnym miastom na prawach powiatu oraz powiatom sąsiadującym z Trójmiastem. Liderem pod tym względem okazał się Sopot (1,5%), w pierwszej trójce znalazły się również Gdynia (1,9%) oraz Gdańsk (2,3%). Warto podkreślić także bardzo niską stopę bezrobocia w powiecie kartuskim (3,3%). Na drugim biegunie tego zestawienia znalazły się powiaty: nowodworski (12,8%), lęborski (10,5%) oraz człuchowski (10,2%).

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa pomorskiego w IV kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W układzie struktury bezrobocia w województwie pomorskim, w podziale na powiaty, generalnie dość rzadko zaobserwować można większe zmiany na pozycjach liderów i obszarów problemowych. Zestawienia od lat pozostają dość podobne, co wynika z ogólnej struktury pomorskiej gospodarki oraz różnic, jakie występują naturalnie na tym polu pomiędzy dużymi miastami a mniejszymi ośrodkami oraz obszarami wiejskimi, w szczególności znajdującymi się z dala od gospodarczego rdzenia regionu. Nie zmienia to jednak faktu, że ciekawych obserwacji na temat kondycji rynku pracy w województwie może dostarczyć analiza dynamiki zmian stopy bezrobocia pomiędzy kwartałami. Porównując dane z grudnia ub.r. z danymi z września ub.r., można dostrzec, że wskaźnik ten zmalał jedynie w czterech spośród 20 pomorskich powiatów: w Słupsku (–⁠5,4%), powiecie gdańskim (–⁠5,0%), powiecie człuchowskim (–⁠4,7%) oraz w Gdańsku (–⁠4,2%). Z kolei największy wzrost nastąpił w powiatach: puckim (19,2%), sztumskim (17,3%) oraz nowodworskim (16,4%). Wydaje się, że w pierwszym z przypadków zadecydował o tym wysoce sezonowy charakter lokalnego rynku pracy, na którym istotną rolę w okresie letnim odgrywają osoby zatrudnione tymczasowo w sektorach związanych z usługami turystycznymi.

Porównując wysokość stopy bezrobocia z grudnia ub.r. z danymi z września ub.r., można dostrzec, że zmalała ona jedynie w czterech spośród 20 pomorskich powiatów: w Słupsku, powiecie gdańskim, powiecie człuchowskim oraz w Gdańsku.

W IV kwartale ub.r. województwo pomorskie mogło się poszczycić drugą najwyższą wśród wszystkich polskich regionów wartością współczynnika aktywności zawodowej osób w wieku 15–⁠89 lat, który ukształtował się na poziomie 60,1%. W zestawieniu tym przed Pomorzem znalazło się jedynie województwo mazowieckie (62,4%). W porównaniu z III kwartałem 2022 r. omawiany współczynnik wzrósł na Pomorzu o 1,8 pkt. proc. (wówczas nasz region znalazł się na szóstym miejscu wśród województw). Z kolei w analogicznym okresie 2021 r. województwo pomorskie ze współczynnikiem aktywności zawodowej na poziomie 59,9% znajdowało się na trzecim miejscu w zestawieniu wszystkich województw.

  Handel zagraniczny

W IV kwartale 2022 r. z województwa pomorskiego wyeksportowano towary o łącznej wartości 3,7 mld euro. W tym samym czasie import do regionu osiągnął wartość 4,3 mld euro, odnotowaliśmy zatem na Pomorzu ujemne saldo międzynarodowej wymiany handlowej (–⁠0,6 mld euro). Była to sytuacja odmienna od tej obserwowanej w poprzednim kwartale, a także w analogicznym okresie 2021 r., kiedy to wspomniane saldo osiągało wartości dodatnie, odpowiednio: 0,4 oraz 0,7 mld euro. Zarówno wartość pomorskiego eksportu, jak i importu były w IV kwartale 2022 r. niższe niż kwartał wcześniej, odpowiednio o: 3% oraz 24%. Z kolei porównując analizowany kwartał do analogicznego okresu 2021 r., wartość eksportu była o 4% wyższa, natomiast importu – również o 24% niższa. Tak znaczny spadek wartości towarów sprowadzanych na Pomorze wynikał w największej mierze z drastycznego ograniczenia importu surowców energetycznych z Rosji, o czym mowa będzie w dalszej części opracowania.

Pomimo nie najlepszych danych dotyczących wymiany międzynarodowej w IV kwartale ub.r., historycznie najlepszy okres pod względem poziomu obrotów ładunkowych zaliczyły pomorskie porty. Ich łączny tonaż między październikiem a grudniem 2022 r. wyniósł 25,8 ml ton, będąc wyższym o niemal 18% niż w poprzednim kwartale oraz o prawie 39% niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.

Pomimo nie najlepszych danych dotyczących wymiany międzynarodowej w IV kwartale ub.r., historycznie najlepszy okres pod względem poziomu obrotów ładunkowych zaliczyły pomorskie porty. Ich łączny tonaż między październikiem a grudniem 2022 r. wyniósł 25,8 mln ton, będąc wyższym o niemal 18% niż w poprzednim kwartale oraz o prawie 39% niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.

Import

IV kwartał 2022 r. był drugim z rzędu, w którym liderem struktury geograficznej importu na Pomorze – po wieloletniej „dominacji” Rosji – była gospodarka chińska. Tym razem jej udział wyniósł 22,5%, czyli o 1,6 pkt. proc. więcej niż we wcześniejszym kwartale oraz o 4,7 pkt. proc. więcej niż w IV kwartale 2021 r. Zmiana ta jest rzecz jasna konsekwencją wojny między Ukrainą a Rosją, a konkretniej: sankcji gospodarczych nałożonych na agresora. Stąd też udział Rosji w pomorskim imporcie w minionym kwartale wyniósł niespełna 1%, podczas gdy we wcześniejszych dwóch odpowiednio: 8,4% oraz 19,3%, a jeszcze wcześniej, przed wybuchem konfliktu, regularnie przekraczał on poziom 20%.

Państwem z drugą najwyższą wartością eksportu na Pomorze była w IV kwartale ub.r., podobnie jak kwartał wcześniej, Norwegia, której udział wyniósł niespełna 14%. Za nią uplasowały się natomiast Niemcy (6,9%), Argentyna (3,5%), Korea Południowa oraz Holandia (oba kraje po 3,4%). Pewne zaskoczenie stanowi obecność w tym zestawieniu reprezentanta Ameryki Południowej, w przypadku którego lwią część eksportu do województwa pomorskiego stanowiły pozostałości i odpady przemysłu spożywczego.

Rysunek 5. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Na przestrzeni ostatnich trzech miesięcy 2022 r. nastąpiły istotne zmiany w obszarze struktury importowej Pomorza według grup towarów. Za sprawą wspomnianych sankcji gospodarczych drastycznie obniżył się poziom importu paliw. Powodem takiego stanu rzeczy jest to, iż większość z nich była do naszego regionu sprowadzana z kierunku rosyjskiego. Tak wysoki poziom ich importu przekładał się na to, że przez wiele kwartałów ta grupa towarów była zdecydowanym liderem omawianej struktury – w IV kwartale 2021 r. jej udział wynosił 29%, jeszcze w III kwartale 2022 r. przekraczał on poziom 21%, a w minionym kwartale spadł on do poziomu niespełna 5%. Siłą rzeczy zmieniła się też struktura kierunkowa importu paliw na Pomorze – w IV kwartale ub.r. 36% sprowadzanych tu paliw pochodziło z Kazachstanu, po 21% z Indonezji i Kolumbii, 11% z Mozambiku, a jedynie 6% z Rosji. Z kolei w analogicznym okresie ubiegłego roku udział tej ostatniej wynosił 77%, a liderującego obecnie Kazachstanu – tylko 10%.

Na przestrzeni ostatnich trzech miesięcy 2022 r. nastąpiły istotne zmiany w obszarze struktury importowej Pomorza według grup towarów. Za sprawą sankcji gospodarczych nałożonych na Rosję, drastycznie obniżył się poziom importu paliw, z których większość była do naszego regionu sprowadzana do tej pory z kierunku rosyjskiego.

Wracając do kształtu struktury importowej według typów towarów – w IV kwartale 2022 r. na pierwsze miejsce wysunęła się grupa maszyn i urządzeń elektrycznych (15,6%), która we wcześniejszych kwartałach znajdowała się zazwyczaj tuż za grupą paliw. Na kolejnych miejscach znalazły się natomiast grupy towarów, które tradycyjnie już stanowią czołówkę analizowanego zestawienia, a mianowicie: statki, łodzie i konstrukcje pływające (13,9%), ryby i skorupiaki (13,2%) oraz kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,3%).

Poddając analizie rodzaje towarów sprowadzanych na Pomorze, warto zwrócić uwagę, jakiego typu produkty importowane były w IV kwartale ub.r. z dominującego obecnie kierunku chińskiego – były to: maszyny i urządzenia elektryczne (32%), statki, łodzie i konstrukcje pływające (17,3%), meble, pościele i lampy (6,8%), artykuły odzieżowe niedziane (5,9%) oraz kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,4%). Struktura ta jest zatem znacznie bardziej zdywersyfikowana od struktury pomorskiego importu z Rosji z czasów sprzed wybuchu wojny – dla przykładu: w IV kwartale 2021 r. paliwa stanowiły 94,9% jego wartości. Co ciekawe, w IV kwartale 2022 r. – pomimo ogromnego spadku – nadal znajdowały się one na najwyższej pozycji w imporcie, z udziałem 35,5%. Dalej znalazły się: ryby i skorupiaki (28,5%), produkty pochodzenia zwierzęcego (12,6%) oraz tworzywa sztuczne i artykuły z nich pochodzące (11,4%).

Eksport

Znacznie mniejsze zmiany zaszły w ostatnim kwartale 2022 r. w obszarze pomorskiego eksportu. W strukturze kierunkowej tradycyjnie już przodowały Niemcy z 21,2% udziału, co było odsetkiem wyższym niż w poprzednim kwartale (19,8%) oraz w IV kwartale 2021 r. (17,8%). Na kolejnych dwóch miejscach – podobnie jak w III kwartale 2022 r. – znalazły się: Holandia (8,1%) oraz Szwecja (5,2%). Czołówkę zestawienia dopełniły tym razem: Francja (4,6%), Stany Zjednoczone (4,1%) oraz Czechy (4,0%).

Rysunek 6. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w IV kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Również struktura towarowa pomorskiego eksportu wygląda niemal identycznie jak w poprzednim kwartale. Na jej czele znalazła się regionalna „wizytówka” eksportowa w postaci statków, łodzi i konstrukcji pływających (14,5%), a zaraz za nią: maszyny i urządzenia elektryczne (10,1%), ryby i skorupiaki (8,7%), zboża (7,3%) oraz kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (6,6%).

Struktura ta różniła się wyraźnie od struktury towarowej eksportu tylko i wyłącznie do największego importera z regionu, czyli Niemiec, która w IV kwartale ub.r. cechowała się – jak zawsze – bardzo dużą dywersyfikacją. Na jej czele znalazły się ryby i skorupiaki (17,7% udziału), a dalej: zboża (7,9%), tworzywa sztuczne (7,8%), drewno i artykuły drewniane (6,4%), wyroby z żeliwa (6,2%), papier i tektura (5,9%) oraz pojazdy nieszynowe oraz ich części (4,9%). Analizowana struktura była ona generalnie dość podobna do tej za IV kwartał 2021 r.

W dobie wojny w Ukrainie warto też przyjrzeć się temu, jakiego typu towary były wysyłane z Pomorza, w minionym kwartale, w tamtym kierunku. W strukturze tej na pierwszym miejscu znalazły się produkty z grupy broni i amunicji (12,2%), a następnie: meble, pościel i lampy (10,8%), artykuły odzieżowe dziane (10,1%), artykuły odzieżowe niedziane (9,5%), maszyny i urządzenia elektryczne (8,5%), tytoń (5,7%) oraz paliwa (5,2%). Udział eksportu na Ukrainę w ogólnej strukturze kierunkowej za analizowany okres wyniósł 2,9%.

W strukturze towarowej eksportu towarów do Ukrainy, w IV kwartale 2022 r. dominowały te, z grupy broni i amunicji.

W tym kontekście warto się jeszcze bliżej przyjrzeć eksportowi towarów z grupy broni i amunicji – w minionym kwartale, podobnie zresztą jak we wcześniejszych – jego udział był marginalny, wynosząc 0,4% wartości ogółu wyeksportowanych w tym czasie z Pomorza towarów. Odbiorcami produktów z tej grupy były jedynie dwa państwa: Ukraina (91,3%) oraz Czechy (8,7%). W poprzednim kwartale 61,6% wartości towarów w tej grupie przypadło eksportowi do Estonii, a 38,2% na Ukrainę, natomiast w II kwartale ub.r. – udział Ukrainy wyniósł 55,3%, natomiast 42,8% przypadło Szwecji.

¹ za: https://pzpb.com.pl/wp-content/uploads/2023/01/PZPB-podsumowanie-2022-prognozy-na-2023.pdf

² za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sprzedaz-detaliczna-w-Polsce-grudzien-2022-8476506.html

³ za: https://ceo.com.pl/gus-o-e-handlu-w-grudniu-2022-eksperci-komentuja-88153

Koniunktura gospodarcza

Po trzech kwartałach z rzędu, upływających pod znakiem dynamicznego podnoszenia stóp procentowych, na przestrzeni III kwartału br. proces ten wyraźnie spowolnił. Jesteśmy już także po październikowym posiedzeniu RPP, podczas którego po raz pierwszy od dokładnie roku zapadła decyzja o pozostawieniu stóp procentowych na dotychczasowym poziomie. Czy można zatem mówić o końcu cyklu podwyżkowego? Zdaniem prof. Adama Glapińskiego, prezesa Narodowego Banku Polskiego – odpowiedź brzmi „nie”. Jak argumentował podczas konferencji prasowej po ostatnim posiedzeniu RPP, to zatrzymanie cyklu, a nie formalny koniec. Cykl jest otwarty, to klasyczna sytuacja „wait and see”¹.

Zdaniem nowej członkini RPP, prof. Joanny Tyrowicz, obrana przez Radę strategia jest jednak zdecydowanie zbyt liberalna, gdyż – jak wskazała – mamy silnie ujemne stopy procentowe, przyspieszającą inflację i cały czas relatywnie dobrą sytuację gospodarczą. Przekonywała ona również, że w przeciwieństwie do Fedu i Europejskiego Banku Centralnego, decyzje NBP nie powinny brać pod uwagę ogólnej sytuacji gospodarczej, lecz skupiać się tylko i wyłącznie na „zbiciu” inflacji, co jest jego zobowiązaniem wobec społeczeństwa. Zwróciła także uwagę na to, że polityka pieniężna będzie mniej skuteczna, jeżeli dalej będzie gospodarkę stymulowała polityka fiskalna².

Nawiązując do wspominanej już inflacji – nadal znajdujemy się na ścieżce jej wzrostu. Wrzesień był siódmym miesiącem z rzędu, kiedy utrzymywała się ona na poziomie przekraczającym 10 proc. w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego, niebezpiecznie zbliżając się do 20 proc. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w lipcu znajdowała się ona w Polsce na poziomie 15,6 proc., w sierpniu – 16,1 proc., a we wrześniu – 17,2 proc.³ To najwyższy odczyt tego wskaźnika od lutego 1997 r. Podobnie jak w poprzednich miesiącach, z bardzo wysokim poziomem inflacji zmaga się także wiele innych gospodarek, w tym m.in. nasz największy partner handlowy, czyli Niemcy, gdzie po raz pierwszy od ponad 70 lat poziom inflacji osiągnął wartość dwucyfrową (10,0 proc. we wrześniu, 10,4 proc. w październiku)⁴.

Nie może zatem dziwić, że reakcją banków centralnych jest podnoszenie stóp procentowych. Dynamiczne tempo zacieśniania polityki monetarnej przez banki centralne w długim terminie przełożyć się może jednak na istotne szkody z punktu widzenia globalnego wzrostu gospodarczego. Obrazują to doskonale załamujące się obecnie krzywe rentowności obligacji. W USA od kilku już miesięcy dwuletnie obligacje skarbowe mają zdecydowanie wyższą rentowność od dziesięcioletnich. Analiza danych historycznych wskazuje, że z dużą dozą prawdopodobieństwa świadczy to o nadchodzącej recesji. Czy tak będzie i tym razem?

To, co dzieje się obecnie na świecie, znajduje odzwierciedlenie w trendach i procesach, jakie mają miejsce w skali gospodarek regionalnych, w tym również pomorskiej. W wypadku tej ostatniej, w czterech spośród siedmiu analizowanych przez Główny Urząd Statystyczny branż, wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw kształtował się na koniec września br. poniżej zera – dotyczyło to: przetwórstwa przemysłowego (–⁠4,4 pkt.), handlu detalicznego (–⁠6,3 pkt.), budownictwa (–⁠7,9 pkt.) oraz, przede wszystkim, zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠40,9 pkt.). Szczególnie frapujący jest ostatni z sektorów, w którym wyraźnie ujemne wartości wskaźnika odnotowano także w sierpniu (–⁠29,7 pkt.) oraz lipcu (–⁠33,7 pkt.). Jest to tym bardziej zastanawiające, gdy weźmiemy uwagę, że Gdańsk, Sopot czy Władysławowo tradycyjnie należały podczas minionych wakacji do najbardziej popularnych destynacji turystycznych w naszym kraju.

Jak jednak wskazują najświeższe badania, ze względu na galopującą inflację, Polacy zmienili swój tryb wakacyjnego odpoczynku – ich wyjazdy były po pierwsze krótsze, a po drugie, bardziej oszczędne: więcej, niż zazwyczaj, turystów decydowało się na samodzielne przygotowywanie posiłków zamiast stołowanie się w restauracjach, mieli oni też niższą skłonność do wydawania pieniędzy „na miejscu” – na wszelkiego rodzaju suweniry, przekąski czy sprzęt turystyczny. Nie dopisała także pogoda – reprezentanci branży wskazują, że przez kapryśną pierwszą połowę lipca, sezon rozpoczął się na dobre dopiero w jego połowie. Nie bez znaczenia jest też fakt, że siłą rzeczy porównują oni obecny sezon z ubiegłym, który był rekordowy – kiedy to nad polskie morze przybyły tłumy turystów spragnionych wakacyjnego wypoczynku po okresie pandemii.

Pod koniec kwartału przewaga ocen pozytywnych dotyczyła natomiast sektorów: informacji i komunikacji (+⁠21,6 pkt.), handlu hurtowego (+⁠7,8 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+⁠5,3 pkt.). Na szczególna uwagę zasługuje ostatnia z ww. branż, w przypadku której wrześniowy odczyt był najwyższy od grudnia 2019 r., a zatem de facto od wybuchu pandemii. Po raz pierwszy od tego czasu dodatnia wartość analizowanego wskaźnika została też zanotowana przez dwa miesiące z rzędu (w sierpniu wyniósł on na Pomorzu +⁠2,5 pkt.). Najbliższe tygodnie pokażą, czy jest to początek nowego trendu i powrotu tego sektora na dobre tory.

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2021 do września 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –⁠100 do +⁠100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Optymizmem nie nastraja porównanie wrześniowych odczytów wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w województwie pomorskim na tle tych, z analogicznego okresu 2021 r. Porównanie to wskazuje, że w aż sześciu spośród siedmiu badanych branż, nastroje przedsiębiorców były lepsze przed rokiem. Największa różnica „na minus” dotyczy – co wyjaśnialiśmy powyżej – sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠63,3 pkt. względem września ub.r.). Bardzo duży spadek miał miejsce także w wypadku sektorów informacji i komunikacji (–⁠32,7 pkt.) oraz handlu hurtowego (–⁠30,0 pkt.), natomiast mniejszy, choć wyraźny, w wypadku sektorów przetwórstwa przemysłowego (–⁠13,1 pkt.), budownictwa (–⁠12,2 pkt.) oraz handlu detalicznego (–⁠9,0 pkt.). Tak duże pogorszenie spowodowane jest najpewniej przede wszystkim wysokim poziomem inflacji – przypomnijmy bowiem, że o ile we wrześniu br. wyniosła on 17,2 proc., o tyle jeszcze przed rokiem kształtowała się ona na poziomie „zaledwie” 5,9 proc. Jedyną branżą, która widzi dziś swoją kondycję lepiej niż przed rokiem był natomiast wychodzący z pandemicznego kryzysu obszar transportu i gospodarki magazynowej.

Porównanie wartości analizowanego wskaźnika dla Pomorza oraz Polski ogółem wskazuje na to, że odczucia pomorskich przedsiębiorców – w ujęciu generalnym – nie odbiegają zbytnio od tych, obserwowanych przeciętnie w kraju. Świadczy o tym fakt, że w sześciu spośród siedmiu badanych obszarów gospodarki różnica ta mieściła się w zakresie ±⁠9 pkt. I tak też, nieznacznie lepiej niż średnio w Polsce swoją bieżącą sytuację ocenili pomorscy przedsiębiorcy z branż: przetwórstwa przemysłowego (+⁠8,7 pkt.), budownictwa (+⁠5,5 pkt.), handlu hurtowego (+⁠5,0 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+⁠4,5 pkt.). Minimalnie gorzej z kolei – ci, z sektorów: informacji i komunikacji (–⁠4,7 pkt.) oraz handlu detalicznego (–⁠5,3 pkt.). Jedynym mocno „odstającym” obszarem (–⁠36,5 pkt.) było natomiast zakwaterowanie i usługi gastronomiczne.

O niełatwych realiach, w jakich przyszło dziś funkcjonować pomorskim przedsiębiorcom świadczy też porównanie bieżących wartości opisywanego wskaźnika z tymi sprzed siedmiu lat. Wnioski z niego nie są niestety pozytywne – w oczach respondentów z pięciu branż ówczesna ogólna sytuacja przedsiębiorstwa była lepsza od obecnej. W największym stopniu widać to za sprawą branż: zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠43,3 pkt. względem września 2015 r.), a także – w mniejszym już stopniu – informacji i komunikacji (–⁠19,4 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (–⁠16,8 pkt.), handlu detalicznego (–⁠13,1 pkt.) oraz budownictwa (–⁠4,5 pkt.). Nieznacznie lepiej niż w tamtym czasie swoją sytuację postrzegają natomiast regionalni przedsiębiorcy z branż: handlu hurtowego (+⁠3,7 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+⁠4,0 pkt.).

Podobnie jak na koniec II kwartału br., również i na koniec III‑ego, zarówno pomorscy, jak i – szerzej – polscy przedsiębiorcy widzieli przyszłość w ciemnych barwach. Dowodem na to jest ocena odnotowanych wartości wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw, która dla wszystkich badanych obszarów gospodarki przyjęła wartości negatywne – i to zazwyczaj wyraźnie „pod kreską”. W największym stopniu było to widać w wypadku sektorów: transportu i gospodarki magazynowej (–⁠33,8 pkt.), handlu hurtowego (–⁠33,6 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (–⁠26,9 pkt.), handlu detalicznego (–⁠24,1 pkt.) oraz budownictwie (–⁠20,8 pkt.). O największym optymizmie – a w zasadzie: o najmniejszym pesymizmie, można mówić w wypadku branż: przetwórstwa przemysłowego (–⁠9,7 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–⁠5,2 pkt.).

W porównaniu z przeciętnymi ocenami w skali kraju mamy „remis” – w trzech przypadkach odczyty dla Pomorza były wyższe niż dla Polski ogółem, w trzech były niższe, a w jednym identyczne. Do grupy pierwszych należały sektory: przetwórstwa przemysłowego (+⁠14,7 pkt. względem średniej ogólnokrajowej), zakwaterowania i usług gastronomicznych (+⁠5,8 pkt.) oraz budownictwa (+⁠3,9 pkt.), natomiast do drugiej – handlu detalicznego (–⁠6,2 pkt.), handlu hurtowego (–⁠14,2 pkt.), a także transportu i gospodarki magazynowej (–⁠18,6 pkt.). Z kolei wynik eq aequo dotyczył sektora informacji i komunikacji.

Działalność przedsiębiorstw

We wrześniu br. w województwie pomorskim w rejestrze REGON znajdowało się 342,0 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Tym samym było ich o 4,4 tys. więcej niż na koniec poprzedniego kwartału oraz o 13,0 tys. więcej niż przed rokiem.

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do września 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Dane dotyczące produkcji sprzedanej przemysłu wskazują na to, że miniony kwartał nie był okresem udanym z perspektywy pomorskich firm produkcyjnych. W porównaniu z analogicznym okresem 2021 r., jej wartość była wyższa jedynie w lipcu – i to nieznacznie, o 5,7 proc. Z kolei w kolejnych dwóch miesiącach znajdowała się ona na poziomach wyraźnie niższych niż przed rokiem, odpowiednio o: 17,9 proc. w sierpniu oraz 18,8 proc. we wrześniu. Na nienajlepszą kondycję polskiego przemysłu ogółem wskazuje także indeks PMI. Przypomnijmy: na koniec poprzedniego kwartału wyniósł on 44,4 pkt., co było najniższym odczytem od ponad dwóch lat. W III kwartale jego wartości wyniosły natomiast: 42,1 pkt. w lipcu, 40,9 pkt. w sierpniu oraz 43,0 pkt. we wrześniu, co – najogólniej mówiąc – świadczy o pesymistycznych nastrojach reprezentantów branży odnośnie nadchodzącej przyszłości. Warto jednak zauważyć, że wrześniowy odczyt po raz pierwszy od pół roku był wyższy od odczytu z poprzedniego miesiąca. Przyczyn obecnej sytuacji polskich firm przemysłowych należy szukać przede wszystkim w inflacji, którą – zdaniem ankietowanych przedsiębiorstw – napędzają w największym stopniu: energia, niekorzystne kursy walut oraz niedobory podaży surowców (szczególnie elektroniki). Niestety – niepewna sytuacja na rynku przełożyła się na redukcję etatów. Liczba miejsc pracy w przemyśle spadła czwarty miesiąc z rzędu, a pod względem ilościowym – w największym stopniu od maja 2020 r. W tym momencie na próżno szukać promyków nadziei dla polskiego II sektora na najbliższe miesiące: jest mało prawdopodobne, że inflacja zacznie gwałtownie maleć, a międzynarodowe konflikty oraz napięcia zakończą się, co znormalizuje sytuacje na rynku surowcowym. W dodatku – co z perspektywy Polski szczególnie niepokojące – pogarsza się sytuacja niemieckiego przemysłu, będącego naszym ogromnym partnerem handlowym, w którym wskaźnik PMI wyniósł we wrześniu 47,8 pkt., co było wartością najniższą od dwóch lat⁵.

Mając na uwadze dane statystyczne, większe powody do zadowolenia mogli mieć w mijającym kwartale pomorscy przedsiębiorcy z branży budownictwa – wartości indeksu produkcji budowlano­‑montażowej w każdym miesiącu były bowiem wyższe niż w analogicznym okresie ub.r., odpowiednio o: 28,6 proc. w lipcu, 59,4 proc. w sierpniu oraz 18,8 proc. we wrześniu. Dane ogólnopolskie wskazują jednak, że sektor ten w mijającym kwartale wszedł w okres wyraźnego spowolnienia – we wrześniu produkcja budowlano­‑montażowa zwiększyła się w ujęciu rok do roku o zaledwie 0,3 proc., co było spowodowane przede wszystkim osłabieniem budowy budynków. Ekonomiści zwracają uwagę na słabe perspektywy dotyczące inwestycji w budownictwo mieszkaniowe, co spowodowane jest ogromnym spadkiem popytu na kredyty hipoteczne w związku z wysokością stóp procentowych. Przygotowywany przez GUS indeks koniunktury w budownictwie spadł we wrześniu br. do poziomu –⁠19,1 proc. (najniższego od 6 miesięcy), a sami przedsiębiorcy z branży za największe problemy, na jakie napotykają uznali: koszty materiałów, koszty zatrudnienia oraz niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej⁶.

Na przestrzeni całego III kwartału br. indeks sprzedaży detalicznej towarów utrzymywał się na poziomach wyższych niż w analogicznym okresie 2021 r., choć warto zauważyć, że odczyty te były jednak zauważalnie niższe niż w okresie od kwietnia do czerwca. Przechodząc do liczb: w lipcu wartość ta była wyższa o 18,5 proc. niż przed rokiem, w sierpniu o 16,0 proc., natomiast we wrześniu – o 17,9 proc. Z kolei w skali Polski wzrost ten był nieznacznie wyższy, wynosząc odpowiednio: 18,4 proc, 21,5 proc. oraz 21,9 proc. Miejmy jednak na uwadze, że powyższe wartości mają charakter nominalny, a jeśli chodzi o realny (w cenach stałych), poziomy te są wyraźnie niższe – sprzedaż detaliczna liczona w cenach stałych była we wrześniu br. wyższa jedynie o 4,1 proc. niż przed rokiem. Do dokonywania zakupów klientów nie zachęca rosnąca drożyzna, której najlepszym dowodem jest najwyższa w historii miara deflatora sprzedaży detalicznej, która wyniosła na koniec III kwartału 17,1 proc. Warto także pamiętać, że na sumę sprzedaży detalicznej towarów „pracują” także uchodźcy, których należy postrzegać jako kilkaset tysięcy (lub nawet więcej) dodatkowych konsumentów zwiększających popyt. Bez ich obecności analizowany wskaźnik z pewnością osiągnąłby niższe poziomy. Jak wskazuje Krzysztof Kolany, główny analityk portalu Bankier.pl, konsumpcja nadal będzie hamować, a w nadchodzących miesiącach, gdy w konsumentów uderzą podwyżki rachunków za energię elektryczną, ciepło sieciowe czy gaz ziemny, prawdopodobnie odnotowane zostaną ujemne odczyty sprzedaży detalicznej w cenach stałych⁷.

Handel zagraniczny

W III kwartale br. wartość wyeksportowanych z Pomorza towarów wyniosła 4 418,5 mln euro, natomiast sprowadzonych do regionu – 4 805,8 mln euro. Oznacza to, że piąty kwartał z rzędu saldo handlu zagranicznego było ujemne, wynosząc tym razem –⁠387,3 mln euro. Zarówno eksport, jak i import osiągnęły w mijającym kwartale wartości minimalnie niższe niż w II kwartale 2022 r. – odpowiednio o: 2,1 proc. oraz 2,0 proc. Były one jednocześnie wyraźnie wyższe niż w analogicznym okresie ub.r. (eksport o 8,9 proc., import o 11,3 proc.) oraz diametralnie wyższe niż w – naznaczonym pandemią – III kwartale 2020 r. (eksport o 56,7 proc., import o 68,4 proc.).

Z kolei w skali całej polskiej gospodarki, w pierwszych dziewięciu miesiącach 2022 r. wartość wyeksportowanych towarów wyniosła 251,9 mld euro, natomiast importowanych – 266,7 mld euro. Podobnie zatem jak na Pomorzu, saldo handlu zagranicznego ukształtowało się po raz kolejny na poziomie ujemnym, wynosząc –⁠14,7 mld euro. Odnosząc te dane do analogicznego okresu 2021 r., w bieżącym roku eksport wzrósł o 20,3 proc., natomiast import – o 28,5 proc.⁸

Niemal 43 proc. wyeksportowanych z województwa pomorskiego w III kwartale br. towarów pochodziło z pięciu grup: statków, łodzi oraz konstrukcji pływających (11,8 proc. pomorskiej sprzedaży zagranicznej w analizowanym okresie), maszyn i urządzeń elektrycznych (9,9 proc.), zbóż (8,4 proc.), ryb i skorupiaków (7,0 proc.) oraz, kotłów, maszyn i urządzeń mechanicznych (5,6 proc.). W zestawieniu tym zwraca uwagę bardzo „demokratyczne” rozłożenie akcentów – brak jest tu grupy towarów, która zdominowałaby w znacznym stopniu całą strukturę. Na przestrzeni mijających lat niejednokrotnie była nią grupa statków, łodzi oraz konstrukcji pływających, co wynika ze specyfiki branży stoczniowej, w której zlecenia są często długoterminowe oraz opiewają na bardzo wysokie kwoty. Bywa więc, że nawet realizacja pojedynczego kontraktu wpływa w dużym stopniu na cały kształt kwartalnej struktury eksportu. Warto również podkreślić, że po raz kolejny bardzo wysoki udział w pomorskim eksporcie miała grupa zbóż, co może wynikać ze zmian w łańcuchach dostaw, jakie nastąpiły w związku z rosyjską agresją na Ukrainę.

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

W III kwartale 2022 r. niemal 1/5 eksportowanych z Pomorza towarów powędrowało do Niemiec, czyli – tradycyjnie już – największego odbiorcy pomorskiej sprzedaży zagranicznej. Na kolejnych pięciu pozycjach znalazły się natomiast: Holandia (6,4 proc.), Szwecja (6,3 proc.), Wielka Brytania (3,7 proc.), Stany Zjednoczone (3,5 proc.) oraz Francja (3,5 proc.). Nasi zachodni sąsiedzi nieustannie pozostają też największym odbiorcą eksportu w skali polskiej gospodarki ogółem – w pierwszych dziewięciu miesiącach br. ich udział wyniósł 27,7 proc., a ich jego plecami znalazły się: Czechy (6,6 proc.) oraz Francja (5,7 proc.).

Pomorska struktura importowa towarów w III kwartale br. okazała się być zdecydowanie mniej „demokratyczną” od struktury eksportowej – w jej wypadku udział pięciu czołowych grup towarów ukształtował się na poziomie 57,4 proc. Znalazły się wśród nich: paliwa (21,3 proc. udziału w pomorskim imporcie w III kwartale 2022 r.), maszyny i urządzenia elektryczne (12,3 proc.), ryby i skorupiaki (8,5 proc.), statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (8,2 proc.), a także artykuły odzieżowe i dodatki odzieżowe dziane (7,1 proc.). Ta ostatnia – razem z grupą artykułów odzieżowych i dodatków odzieżowych niedzianych – odpowiadały aż za 14 proc. regionalnego importu. Generalnie, również i w analizowanym okresie – tradycyjnie już – widać znaczne podobieństwo struktury towarowej importu i eksportu.

Na przestrzeni III kwartału br., dominującym pomorskim partnerem importowym były Chiny, które odpowiadały za 20,9 proc. sprowadzanych do regionu towarów. To ogromna zmiana – do tej pory, przez całe lata liderem w tym obszarze była Rosja, głównie za sprawą sprzedaży ropy naftowej, a jej udział często oscylował w granicach 1/5 wartości pomorskiego importu. Obecnie udział ten – za sprawą nałożonych sankcji związanych z agresją na Ukrainę – stopniał do 8,4 proc., a gospodarka rosyjska znalazła się w strukturze kierunkowej importu za plecami nie tylko Państwa Środka, ale i Norwegii, której bardzo wysoki, niemal 14‑procentowy udział wiąże się z diametralnym wzrostem importu paliw na Pomorze, jaki miał miejsce w ostatnich miesiącach. Poza „podium” w III kw. 2022 r. znalazły się natomiast: Niemcy (5,6 proc.), Bangladesz (5,4 proc.) oraz Holandia (5,1 proc.). Z kolei w strukturze importowej dla Polski ogółem w okresie styczeń­‑wrzesień 2022 r. prym wiodły: Niemcy (20,5 proc.), Chiny (14,8 proc.) oraz Rosja (4,9 proc.).

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

We wrześniu br. zaprezentowana została kolejna edycja Europejskiego Rankingu Innowacyjność (European Innovation Scoreboard 2022). W najnowszym zestawieniu zaprojektowanego przez Komisję Europejską badania, unijnym liderem okazała się Szwecja, która razem z czterema następnymi w rankingu gospodarkami: fińską, duńską, holenderską oraz belgijską, znalazła się w grupie „liderów innowacyjności”. Obok niej wyróżnione zostały trzy inne grupy, odpowiednio: „silni innowatorzy”, „umiarkowani innowatorzy” oraz „wschodzący innowatorzy”. Co nie może dziwić, Polska została zaliczona do ostatniej z tej grup, wyprzedzając jedynie Łotwę, Bułgarię oraz Rumunię. Tuż przed nami – w tym samym segmencie – znalazły się także: Słowacja, Chorwacja oraz Węgry.

Z badania wynika, że nasza gospodarka pod względem innowacyjności znajduje się dziś na poziomie 60,5 proc. średniej unijnej – dla porównania: jest to wynik wyższy o 4,3 pkt. proc. niż w ub.r. oraz o 11,3 pkt. proc. wyższy niż w 2015 r. W porównaniu z ubiegłoroczną edycją raportu, Polska wyraźnie umocniła swoją pozycję w obszarach: innowatorów procesów biznesowych, zatrudnienia w innowacyjnych przedsiębiorstwach oraz liczbie zagranicznych doktorantów. Z kolei największe spadki dotyczyły płaszczyzn: technologii związanych ze środowiskiem, mobilności pracowniczej w jednostkach naukowych i technologicznych oraz nakładów finansowych na innowacje w przeliczeniu na jednego pracownika.

Opisywany raport tradycyjnie już ocenił poziom innowacyjności całej Unii Europejskiej w skali świata. Wnioski są raczej pozytywne – choć Wspólnota nadal wyraźnie „odstaje” od globalnych liderów pokroju Stanów Zjednoczonych czy Korei Południowej, to jednak w 2022 r. po raz kolejny dystans ten zmniejszyła. Zdaniem autorów badania, UE w ub.r. wyprzedziła na płaszczyźnie innowacyjności Japonię⁹.

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w okresie styczeń­‑wrzesień 2022 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Warto zwrócić uwagę także na kolejne renomowane badanie – Global Innovation Index – którego 15. edycja również została zaprezentowana we wrześniu. To przygotowywane przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO) zestawienie wzięło pod uwagę aż 81 wskaźników z obszarów takich jak m.in. edukacja, nakłady na B+⁠R czy otoczenie instytucjonalne. Zwycięzcą rankingu okazała się Szwajcaria, która wyprzedziła Stany Zjednoczone, Szwecję, Wielką Brytanię oraz Holandię. W pierwszej „dziesiątce” najbardziej innowacyjnych gospodarek świata znalazło się jeszcze miejsce dla: Korei Południowej, Singapuru, Niemiec, Finlandii oraz Danii. Bardzo wysoką, 11. lokatę zajęły Chiny. Polska znalazła się na 38. miejscu, poprawiając swoją ubiegłoroczną pozycję o dwa „oczka”. Trudno jednak mówić o tym, byśmy z roku na rok „wspinali” się po drabince najbardziej innowacyjnych państw – w latach 2016‑2022 nasza pozycja w analizowanym rankingu stale mieści się między 38. a 40. lokatą¹⁰.

Podobnie jak w poprzednich kwartałach, udział województwa pomorskiego w liczbie zgłaszanych patentów był w III kwartale 2022 r., niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc.) oraz w odniesieniu do liczby ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.

Spośród pomorskich wynalazków zgłoszonych do opatentowania w III kwartale br., największa część (20,6 proc.) pochodziło z działu C (różne procesy przemysłowe, transport) Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej. Niespełna 18‑procentowy był z kolei udział dwóch kolejnych działów – E (budownictwo, górnictwo) oraz F (budowa maszyn, oświetlenie, ogrzewanie, uzbrojenie, technika minerska). Ten ostatni odpowiadał także za największą nadreprezentację w strukturze zgłoszonych wynalazków względem kraju (+⁠7,9 pkt. proc.). Na przeciwnym biegunie znalazł się natomiast dział C (chemia, metalurgia), którego udział był na Pomorzu niższy o 8,1 pkt. proc. niż przeciętnie w skali Polski.

W III kwartale ub. r. największa nadreprezentacja zgłoszonych na Pomorzu wynalazków także dotyczyła działu F, sięgając poziomu +⁠8,6 pkt. proc., natomiast największe ujemne odchylenie odnosiło się do działu B (różne procesy przemysłowe, transport), wynosząc –⁠8,2 pkt. proc.

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w III kwartale 2022 r. oraz w 2022 r. ogółem

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Biorąc pod uwagę wynalazki zgłoszone do opatentowania przez pomorskich twórców sumarycznie od początku 2022 r., największe dodatnie odchylenie w ich strukturze dotyczy również działu F, sięgając poziomu +⁠4,2 pkt. proc.

Ważniejsze wydarzenia¹¹

Navblue otworzy biuro w Gdańsku Spółka Navblue, będąca częścią Airbusa, otwiera swoje biuro w Gdańsku. Navblue specjalizuje się w zakresie operacji lotniczych, natomiast gdański oddział będzie się zajmował m.in. produkcją baz danych oraz tworzeniem oprogramowania dla branży lotniczej.

Modernizacja elektrociepłowniczego laboratorium PGE Energia Ciepła w Gdańsku i Gdyni dokonało modernizacji swojego laboratorium chemicznego. Zostało ono wyposażone w nowoczesne oprzyrządowanie zdolne do precyzyjniejszych badań powietrza, wody i gleby.

Nabrzeże Holenderskie zostanie zmodernizowane Znajdujące się w Porcie Gdynia Nabrzeże Holenderskie zostanie zmodernizowane – w ramach inwestycji m.in. przebudowana zostanie nawierzchnia kolejowo­‑drogowa, a także zbudowana zostanie sieć zasilająca portowe żurawie. Projekt będzie kosztował 32 mln zł i zostanie zrealizowany do końca 2023 r.

Niebawem rozbudowa DCT Gdański terminal kontenerowy DCT zostanie rozbudowany o trzecie nabrzeże głębokowodne. Dzięki przedsięwzięciu zdolności przeładunkowe terminalu zwiększą się o 1,5 mln TEU do poziomu 4,5 mln TEU. Tym samym DCT stanie się jednym z największych obiektów tego typu w całej Europie.

Powstaje Centrum Offshore Gdyński Uniwersytet Morski buduje w Gdańsku Centrum Offshore, które będzie się składało z dwóch budynków, o łącznej powierzchni 5,5 tys. m². Jak mówi rektor Uniwersytetu, prof. Adam Weintrit, Centrum będzie „siedzibą certyfikowanych laboratoriów, których funkcjonowanie wpisuje się w proces przygotowania i realizacji inwestycji w morską energetykę wiatrową. Powstanie Centrum Offshore, umożliwi prowadzenie kompleksowych, specjalistycznych prac badawczych i rozwojowych na potrzeby innowacyjnego przemysłu morskiego”.

Kolejne firmy IT w Gdańsku Do Arkońska Business Park w Gdańsku wprowadza się znana polska firma z branży IT All for One Poland, która działa na rynku usług SAP. Z kolei w Olivia Business Centre swoje biuro będzie miała międzynarodowa firma iTechArt z siedzibą w Nowym Jorku, również działająca w sektorze IT.

Połączenie Lotosu i Orlenu staje się faktem 98,89 proc. akcjonariuszy Lotosu oraz 98,28 proc. akcjonariuszy Orlenu zagłosowało – podczas walnych zgromadzeń poszczególnych spółek – za przyjęciem uchwały połączeniowej. Udział Skarbu Państwa w połączonym koncernie będzie wynosił około 35 proc.

Microsoft stworzy cyfrowego bliźniaka rafinerii Amerykański gigant pomoże Grupie Lotos w stworzeniu tzw. cyfrowego bliźniaka rafinerii, czyli jej wiernego, digitalnego odwzorowania, pozwalającego lepiej przewidywać oraz reagować na potencjalne problemy awarie. Będzie to pierwsze zastosowanie tej technologii w polskiej branży naftowo­‑gazowej.

Sunreef Yachts zainwestuje w Zjednoczonych Emiratach Arabskich Gdańska firma specjalizująca się w produkcji luksusowych jachtów otworzy zakład produkcyjny w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Jak mówi jej prezes, Francis Lapp, wynika to z rosnącego popytu na jachty w rejonie Bliskiego Wschodu, Azji oraz Australii. Niezależnie od tej inwestycji, kontynuowana będzie działalność gdańskiego zakładu spółki.

Pomorze z największym magazynem energii? PGE ma w planach budowę Bateryjnego Magazynu Energii Elektrycznej przy Elektrowni Szczytowo­‑Pompowej Żarnowiec. Jego moc ma wynieść przynajmniej 200 MW, natomiast pojemność – ponad 280 MWh, co uczyni go jednym z największych w Europie.

Albatros przekazany Marynarce Wojennej Gdańska stocznia Remontowa Shipbuilding ukończyła budowę niszczyciela min Albatros i przekazała go Polskiej Marynarce Wojennej.

Kolejne projekty Stoczni Crist Stocznia Crist przygotowuje dwie konstrukcje dla konsorcjum Femern Link Contractors, które posłużą w projekcie budowy podmorskiego tunelu łączącego Danię i Niemcy. Gdyński zakład wybuduje jednostkę do układania żwiru na dnie morza oraz specjalny ponton do transportowania elementów tunelu.

Za nami Baltic Ports Conference W Gdyni odbyła się Konferencja Portów Bałtyckich. Dyskusja podczas spotkania została zdominowana przez temat rosyjskiej agresji na Ukrainę, a co za tym idzie – bezpieczeństwa. Uczestnicy konferencji rozmawiali też m.in. o tym, w jaki sposób wojna zmieniła dotychczasowe korytarze transportowe i co to oznacza dla bałtyckich portów morskich.

LPP otworzyło Fulfillment Center Gdański potentat z branży odzieżowej otworzył nowy magazyn zlokalizowany pod Pruszczem Gdańskim. Choć będzie on wysoce zautomatyzowany, to władze spółki twierdzą, że znajdzie w nim docelowo zatrudnienie około 2 tys. osób.

Kolejowe połączenie kontenerowe z Czechami Firma Metrans otwiera kolejowe połączenie kontenerowe między czeską Ostrawą a gdańskim terminalem DCT. Pociągi będą kursowały trzy razy w tygodniu i, co ciekawe, będą miały długość 750 m zamiast 650 m, co zwiększy możliwości przewozowe o 15 proc.

Amerykańska firma półprzewodnikowa w Gdańsku Solidigm – amerykańska firma działająca w branży półprzewodnikowej, należąca do koncernu SK hynix, otworzy w Gdańsku do końca roku swoje pierwsze polskie centrum operacyjne. Będzie ono zlokalizowane w budynku Alpha Airport City.

W Gdańsku powstanie elektrownia gazowo­‑parowa Na terenach Lotosu ma zostać zbudowana elektrownia gazowo­‑parowa o mocy 450‑600 MW. Jej powstanie jest planowane na 2026 r., a nakłady inwestycyjne, wynoszące około 2,5 mld zł, ma pokryć PKN Orlen.

Odchodzi wieloletni prezes Hestii Piotr Maria Śliwicki, kierujący sopocką firmą ubezpieczeniową już od ponad 30 lat, podjął decyzję o rezygnacji z piastowanego stanowiska w dniu 1 stycznia 2023 r. Był z nią związany od początku działalności spółki.

¹ za: https://finanse.gazetaprawna.pl/artykuly/8563188,glapinski-inflacja-stopy-procentowe-rpp-koniunktura.html

² za: https://www.money.pl/gospodarka/nowa-czlonkini-rpp-uderza-w-glapinskiego-jego-zdolnosc-do-przekonania-do-czegokolwiek-nie-jest-wysoka-6810511886563936a.html

³ za: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/miesieczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-od-1982-roku/

⁴ za: https://businessinsider.com.pl/gospodarka/inflacja-w-niemczech-bije-rekordy-podwyzki-cen-dwucyfrowe/j4ebdds

⁵ za: https://www.money.pl/gospodarka/wskaznik-pmi-dla-przemyslu-w-polsce-we-wrzesniu-2022-r-s-p-global-6818943795891008a.html oraz https://www.money.pl/gospodarka/wskaznik-pmi-dla-przemyslu-wrzesien-2022-r-niemcy-i-strefa-euro-oto-najnowsze-dane-6818959491414880a.htm

⁶ za: https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/budownictwo-produkcja-budowlano-montazowa-za-wrzesien-i-liczba-rozpoczetych-budow-dane-gus-6173582 oraz https://www.muratorplus.pl/biznes/raporty-i-prognozy/koniunktura-w-budownictwie-gospodarcza-pazdziernik-2022-aa-Da3o-FMr4-puty.html

⁷ za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sprzedaz-detaliczna-w-Polsce-wrzesien-2022-8426616.html

⁸ źródło: https://stat.gov.pl/

⁹ za: https://www.kpk.gov.pl/european-innovation-scoreboard-2022-ue-wyprzedzila-japonie oraz https://research-and-innovation.ec.europa.eu/knowledge-publications-tools-and-data/publications/all-publications/european-innovation-scoreboard-2022_en

¹⁰ za: https://www.gov.pl/web/ncbr/ncbr-a-rankingi-innowacyjnosci oraz https://www.globalinnovationindex.org/gii-2022-report#

¹¹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów https://www.trojmiasto.pl/ oraz https://pomorskie.eu/

Koniunktura gospodarcza

II kwartał 2022 r. był kolejnym, podczas którego dynamika zdarzeń zachodzących zarówno w polskiej, jak również globalnej gospodarce, była bardzo wysoka. Okres ten uzmysłowił nam, że wojna w Ukrainie oraz jej skutki dla Polski oraz świata nie będą miały charakteru krótkotrwałego i powierzchownego, lecz długotrwały i głęboki. Jednym z nich, który odczuwamy już teraz, jest potężna fala inflacji, o niespotykanym od dekad rozmiarze. Choć w tym kontekście warto dodać, że proces wzrostu ogólnego poziomu cen i usług rozpoczął się kilka miesięcy przed wybuchem konfliktu i był spowodowany następstwami pandemii, a w wypadku Polski – jeszcze wcześniej, w głównej mierze za sprawą luźnej polityki pieniężnej prowadzonej przez NBP.

Wskaźnik inflacji konsumenckiej CPI osiągał w naszym kraju na przestrzeni II kwartału br. wartości odpowiednio: 12,4 proc. w kwietniu, 13,9 proc. w maju oraz 15,5 proc. w czerwcu. Ten ostatni jest najwyższym odczytem od marca 1997 r., czyli od ponad 25 lat. Problem ten dotyczy jednak nie tylko Polski – rekordowe poziomy inflacji są notowane także w wielu innych gospodarkach, np. (dane za czerwiec) 8,2 proc. w Niemczech (najwyższy od prawie 50 lat) czy 9,1 proc. w Stanach Zjednoczonych (najwyższy od ponad 40 lat)¹.

Tak wysoki poziom inflacji jest spowodowany w zdecydowanej mierze wzrostem cen paliw oraz żywności, jak również – jak podkreślają eksperci Polskiego Instytutu Ekonomicznego² – reorganizacji łańcuchów dostaw oraz związanych z nimi niedoborów materiałów. Powyższe zjawiska wynikają natomiast po pierwsze – ze skutków pandemii, a po drugie – z wojny, jaka toczy się dziś w Ukrainie.

Jako że kryzys wynikający z wojny za wschodnią granicą zbiegł się w czasie z kryzysem pandemicznym, windując – jak już wspomniano – poziom inflacji, byliśmy w Polsce świadkami dziesięciomiesięcznego cyklu wzrostu stóp procentowych, w efekcie którego stopa referencyjna NBP została podniesiona do poziomu 6,50 proc. Po raz ostatni znajdowała się ona tak wysoko w marcu 2005 r. Najbliższe miesiące pokażą, czy działania Rady Polityki Pieniężnej przyniosą oczekiwany skutek, czyli istotne ograniczenie poziomu inflacji. Wielu ekonomistów spodziewa się, że jej szczyt zostanie osiągnięty już niebawem, wskazując najczęściej na wczesną jesień br. Z kolei niedawna analiza NBP przewiduje że może on nastąpić dopiero w I kwartale 2023 r. Niezależnie jednak od tego, źródła obecnego szoku inflacyjnego są głównie podażowe, co przekłada się na mniejsze możliwości wpływania na niego poprzez krajową politykę monetarną.

Przenieśmy się na Pomorze, gdzie – pomimo trudnych czasów – nastroje lokalnych przedsiębiorców, mierzone wartością wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw, w pięciu spośród siedmiu badanych obszarów rynku, były na koniec II kwartału br. pozytywne. W największym stopniu dotyczyło to tradycyjnie już sektora informacji i komunikacji (+27,0 pkt.), który nadal pozostaje jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się obszarów gospodarki, a kryzys związany z pandemią tylko ten rozwój przyspieszył. Wyraźna przewaga głosów „na plus” dotyczyła także sektorów: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+16,1 pkt.) oraz handlu hurtowego (+13,4 pkt.). W przypadku tego pierwszego było to bez wątpienia związane z rozpoczynającym się sezonem turystycznym. W wypadku drugiego – widać pozytywne odbicie względem I kwartału br., kiedy – miesiąc do miesiąca – notowane wartości wskaźnika były średnio o około 10 pkt niższe. Niewielka przewaga pozytywnych ocen dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa odnosiła się także do sektorów: przetwórstwa przemysłowego (+4,0 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+1,1 pkt.).

W II kwartale 2022 r. „pod kreską” – i to dość niewielką – znalazły się jedynie sektory: handlu detalicznego (–1,6 pkt.) oraz budownictwa (–6,4 pkt.). W wypadku obydwu może to wynikać z wysokiej inflacji, przekładającej się na spadek siły nabywczej pieniądza, którego skutkiem jest niższa skłonność do dokonywania zakupów (nie licząc wydatków mających chronić oszczędności przed inflacją, np. w nieruchomości czy niektóre dobra luksusowe), oraz wysokiego poziomu stóp procentowych, windującego koszt kredytów (w tym również hipotecznych), co ogranicza popyt na mieszkania. Kondycji sektora budownictwa cały czas nie poprawia również zmniejszony popyt na powierzchnie biurowe, którego źródłem jest upowszechnienie się pracy hybrydowej oraz zdalnej.

Ciekawie przedstawia się porównanie wartości wskaźnika ogólnej bieżącej sytuacji przedsiębiorstw pomiędzy czerwcem br. a czerwcem ub.r. W czterech spośród badanych siedmiu obszarów gospodarki tegoroczna ocena respondentów jest wyższa niż przed rokiem – mowa tu konkretnie o sektorach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+36,3 pkt. względem czerwca 2021 r.), transportu i gospodarki magazynowej (+5,8 pkt.), informacji i komunikacji (+4,9 pkt.) oraz handlu detalicznego (+1,2 pkt.). Z kolei „na minusie” w ujęciu rok do roku znalazły się obszary: przetwórstwa przemysłowego (–5,0 pkt.), budownictwa (–10,2 pkt.) oraz handlu hurtowego (–19,2 pkt.).

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od czerwca 2021 do czerwca 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Ocena bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw z pomorskiej perspektywy wypadła na koniec II kwartału br. korzystnie w porównaniu do ocen ankietowanych przedsiębiorców z Polski ogółem – w pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów notowane na Pomorzu wartości wskaźnika były wyższe niż przeciętnie w skali kraju. Największa różnica „na plus” (+19,5 pkt. względem średniej ogólnopolskiej) dotyczyła sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych, co – jak już wspomniano – wynika z sezonowego charakteru tej branży, a także faktu, że województwo pomorskie jest w skali kraju jedną z najbardziej obleganych destynacji turystycznych. Lepiej niż średnio w kraju swoją sytuację oceniali także przedsiębiorcy z branż: przetwórstwa przemysłowego (+12,9 pkt.), budownictwa (+6,1 pkt.), handlu hurtowego (+4,8 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+1,2 pkt.). Minimalnie poniżej średniej krajowej były natomiast oceny respondentów z sektorów: transportu i gospodarki magazynowej (–1,3 pkt.) oraz handlu detalicznego (–2,1 pkt.).

Pomorscy przedsiębiorcy z czterech spośród siedmiu analizowanych obszarów oceniali swoją bieżącą ogólną sytuację gorzej niż w analogicznym okresie 2015 r. Największa różnica in minus dotyczyła sektora informacji i komunikacji, co jednak nie świadczy o tym, że branża ta przechodzi obecnie na Pomorzu przez kryzys, lecz jest dowodem na rozkwit tego sektora, jaki miał miejsce przed siedmioma laty – w tamtym okresie miesięczne oceny wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw niejednokrotnie przekraczały poziom 40, a nawet 50 pkt. Pozostałymi obszarami pomorskiej gospodarki, w których bieżąca ocena jest gorsza od tej z 2015 r. są: przetwórstwo przemysłowe (–6,6 pkt.), budownictwo (–0,6 pkt.) oraz transport i gospodarka magazynowa (–0,4 pkt.). „Na plusie” znalazły się natomiast pozostałe trzy badane obszary: handel detaliczny (+2,3 pkt.), handel hurtowy (+3,4 pkt.) oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (+11,4 pkt.).

Zjawiska kryzysowe nie wpływają dobrze na poczucie bezpieczeństwa wśród przedsiębiorców, co doskonale obrazuje wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw, który dla wszystkich siedmiu badanych obszarów gospodarki przyjmował na koniec II kwartału br. wartości negatywne. Najczarniej nadchodzącą przyszłość widzieli respondenci z branż: handlu hurtowego (–25,2 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (–20,0 pkt.), budownictwa (–18,0 pkt.), handlu detalicznego (–17,6 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–16,8 pkt.). Wyraźnie lepsze – choć z nadal przeważającym negatywnym akcentem – nastroje dotyczyły natomiast branż: przetwórstwa przemysłowego (–5,8 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (–1,8 pkt.). Wydaje się, że jedynym dużym zaskoczeniem podczas analizy wspomnianego wskaźnika są zdecydowanie negatywne odczucia przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych, którzy w czerwcu br. byli na starcie sezonu wakacyjnego. W miesiącu tym zazwyczaj wartości wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw znajdują się zdecydowanie na plusie, czego najlepszym dowodem jest czerwiec 2021 r., kiedy wartość ta wyniosła aż 73,7 pkt., będąc o prawie 94 pkt. wyższą niż w czerwcu br.

Szczególnie optymistycznych wniosków nie przynosi też porównanie wartości wskaźnika notowanych na Pomorzu z tymi dla Polski ogółem. Wynika z niego, że pomorscy przedsiębiorcy z jedynie trzech branż oceniają nadchodzącą przyszłość lepiej niż na poziomie polskiej gospodarki ogółem. Chodzi tu konkretniej o sektory: transportu i gospodarki magazynowej (+12,0 pkt. względem przeciętnej ogólnokrajowej), przetwórstwa przemysłowego (+11,3 pkt.) oraz budownictwa (+0,4 pkt.). W pozostałych – i to zazwyczaj dość wyraźnie – rysowała się przewaga ocen pesymistycznych. Widać to było w największym stopniu na przykładzie branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (–26,8 pkt.), a także: informacji i komunikacji (–14,2 pkt.) oraz handlu hurtowego (–11,6 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec II kwartału 2022 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 337,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Ich liczba wzrosła zatem przez rok o ponad 12 tys., natomiast od końca poprzedniego kwartału – o 2,9 tys.

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do czerwca 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

W II kwartale br. indeks produkcji sprzedanej pomorskiego przemysłu przez wszystkie trzy miesiące – podobnie jak na przestrzeni wcześniejszych czterech kwartałów – osiągnął wartości wyższe niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Wyniosły one odpowiednio: +7,0 proc. w kwietniu, +12,6 proc. w maju oraz +7,8 proc. w czerwcu, co świadczy o rozwoju tego sektora w naszym regionie. Co więcej – nawiązując do opisywanego wcześniej wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw – wśród pomorskich reprezentantów branży od grudnia 2020 r. przeważają pozytywne nastroje, podczas gdy w skali ogólnopolskiej – są one (za wyjątkiem lipca i sierpnia 2021 r.) cały czas „na minusie”. Czy w nadchodzących miesiącach pomorski II sektor nadal będzie się na tle Polski wybijał, czy też będzie równał w dół? Z jednej strony odczuwa on na własnej skórze negatywne konsekwencje pandemii oraz wojny w Ukrainie, takie jak m.in. wzrost kosztów energii i surowców czy przerwanie dotychczas istniejących łańcuchów dostaw. Z drugiej strony rodzą się przed nim szanse związane z reorganizacją owych łańcuchów czy przenoszeniem produkcji do Europy Środkowo­‑Wschodniej – m.in. za sprawą trendów tzw. nearshoringu oraz friendshoringu. Nie zmienia to jednak faktu, że pod koniec II kwartału br. większość pomorskich przedsiębiorców z branży produkcyjnej patrzyło w przyszłość z niepokojem, o czym świadczy chociażby ujemna wartość wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw. Przewaga nastrojów pesymistycznych nie dziwi, gdy weźmiemy pod uwagę sytuację całego polskiego przemysłu, w którym w maju i czerwcu wskaźnik PMI znalazł się na poziomie poniżej 50 pkt. – odpowiednio: 48,5 pkt. oraz 44,4 pkt. Ten ostatni był najniższym odczytem od ponad dwóch lat. Jak wskazują eksperci IHS Markit – wysoka inflacja i narastające napięcia geopolityczne doprowadziły do silnego spadku nowych zamówień i w konsekwencji także produkcji przemysłowej. Wieszczone od pewnego czasu spowolnienie gospodarki staje się najwyraźniej faktem³.

W II kwartale 2022 r. – drugi kwartał z rzędu – wartości indeksu produkcji budowlano­‑montażowej na Pomorzu notowały niezmiernie wysokie wartości. Tym razem wskaźnik ten był wyższy niż w analogicznym okresie 2021 r.: o +120,1 proc. w kwietniu, o +143,8 proc. w maju oraz o +94,6 proc. w czerwcu. Niemniej jednak – podobnie jak w okresie styczeń­‑marzec br. – benchmarkiem było bardzo nieudane z perspektywy tej branży I półrocze 2021 r., po którym nastąpiło pozytywne odbicie. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można zatem przypuszczać, że w kolejnym kwartale wzrost produkcji budowlano­‑montażowej na Pomorzu będzie w ujęciu rok do roku znacznie skromniejszy. Tym bardziej, że dochodzą do nas negatywne sygnały płynące z poziomu polskiej gospodarki ogółem. Najlepszym na to dowodem jest fakt, że – według Głównego Urzędu Statystycznego – dynamika produkcji budowlano­‑montażowej wyniosła w czerwcu jedynie 5,9 proc. (w kwietniu było to 9,3 proc., a w maju – 13,0 proc.). Był to wynik znacznie poniżej oczekiwań ekonomistów, a wynika on ze znacznego wyhamowania inwestycji, za którym stoi m.in. drastyczny spadek liczby przyznawanych kredytów hipotecznych (w czerwcu br. o kredyt mieszkaniowy wnioskowało o niemal 60 proc. mniej klientów niż przed rokiem), co bardzo ogranicza popyt na nowe mieszkania, czy również problemu niedoboru pracowników na rynku pracy, wzmocnionego w dodatku wysoką presją na wzrost wynagrodzeń⁴.

Na przestrzeni II kwartału 2022 r. w ujęciu rok do roku wyraźnie wyższe były także wartości indeksu sprzedaży detalicznej towarów. Wzrost ów wyniósł odpowiednio: +49,2 proc. w kwietniu, +25,9 proc. w maju oraz +21,5 proc. w czerwcu. Co istotne – w przeciwieństwie do poprzedniego kwartału – punktem odniesienia z 2021 r. nie był już okres największego pandemicznego spowolnienia odnotowanego w sektorze handlu. Nie zmienia to jednak faktu, że patrząc na najbliższą przyszłość, trudno o dużą dozę optymizmu. Widać to zresztą już po wartościach omawianych wcześniej wskaźników bieżącej oraz przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw w tym sektorze, które od kilku (a w przypadku przewidywanej – nawet kilkunastu) miesięcy znajdują się „na minusie”, będąc też zarazem niższymi niż przeciętnie w Polsce. Źródłem pesymistycznych bieżących ocen oraz przewidywań jest w pierwszej kolejności wysoki poziom inflacji. Przekłada się on na spadek konsumpcji – mówiąc wprost: wielu z nas nie jest w stanie zaakceptować tak dynamicznego wzrostu cen. Jak wskazuje główny analityk portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany, utrzymujące się od miesięcy fatalne nastroje konsumentów zaczęły się przekładać na faktyczne decyzje zakupowe. Trudno, by było inaczej, gdy spojrzymy chociażby na deflator sprzedaży detalicznej, czyli miernik wzrostu cen w dużych sklepach, który w czerwcu br. wyniósł aż 16,2 proc., co jest najwyższym wynikiem w historii jego pomiarów. W takiej sytuacji nie można się zatem dziwić wyliczeniom Głównego Urzędu Statystycznego, z których wynika, że liczona w cenach stałych sprzedaż detaliczna w tym miesiącu była w ujęciu rok do roku wyższa o jedynie 3,2 proc. niż przed rokiem. Wynik ten był wyraźnie niższy niż w poprzednich miesiącach oraz niż wskazywały prognozy ekonomistów⁵.

Handel zagraniczny

W II kwartale 2022 r. zaobserwowaliśmy na Pomorzu wyraźne zmniejszenie się salda handlu zagranicznego – nadal, jak na przestrzeni poprzednich trzech kwartałów, było ono ujemne, jednak względem okresu styczeń­‑marzec br. „stopniało” z –1 331,7 mln euro do –389,5 mln euro. Stało się tak dzięki zwiększeniu wartości pomorskiego eksportu (względem I kwartału 2022 r.) o 11,6 proc. do poziomu 4 513,3 mln euro, przy jednoczesnym spadku wartości sprowadzanych do regionu towarów, wynoszącym –9,2 proc. (kwotowo 4 902,8 mln euro).

Podobnie jak w poprzednim kwartale, zarówno wartości eksportu, jak i importu były na Pomorzu o wiele wyższe niż w analogicznych okresach dwóch poprzednich lat. Wartość eksportu zwiększyła się o 16,9 proc. względem II kwartału 2021 r. oraz o 61,7 proc. względem II kwartału 2022 r. Z kolei wartość towarów importowanych „urosła” odpowiednio o: 31,3 proc. oraz 113,3 proc. Tak niskie obroty handlu zagranicznego w II kwartale 2020 r. wynikają rzecz jasna z pandemii koronawirusa – warto mieć na uwadze, że w tym okresie miały miejsce na całym świecie liczne tzw. lockdowny, wstrzymanie wielu procesów produkcyjnych oraz zerwanie licznych łańcuchów dostaw.

Mając na uwadze całą polską gospodarkę, wartość wyeksportowanych towarów w okresie styczeń­‑czerwiec 2022 r. wyniosła 165,4 mld euro, natomiast wartość sprowadzonych do Polski – 177 mld euro. Tym samym saldo handlu zagranicznego nadal było ujemne, wynosząc –11,6 mld euro. W porównaniu z I półroczem 2021 r. – eksport wzrósł o 19,1 proc., natomiast import – o 31,3 proc.⁶

W II kwartale br. wśród towarów eksportowanych z Pomorza dominowały te z grup: statków, łodzi i konstrukcji pływających (16,0 proc. udziału w pomorskim eksporcie ogółem), maszyn i urządzeń elektrycznych (10,0 proc.), zbóż (8,1 proc.) oraz paliw (7,6 proc.). W zestawieniu tym szczególną uwagę zwraca wysoki – najwyższy od I kwartału 2020 r. – udział grupy zbóż, mogący wynikać ze znacznego ograniczenia eksportu tego towaru z Ukrainy z uwagi na rosyjską agresję. Z kolei pozostałe z wyróżnionych grup należą do czołówki eksportowanych z Pomorza towarów praktycznie w każdym kwartale.

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Towary o największej wartości zostały w II kwartale br. wyeksportowane z Pomorza do: Niemiec (17,9 proc. udziału pomorskiego eksportu), Szwecji (6,5 proc.), Holandii (5,6 proc.), Francji (5,5 proc.), Wielkiej Brytanii (4,6 proc.) oraz Czech (3,5 proc.). Struktura ta była bardzo podobna do odnotowanej na koniec poprzedniego kwartału. Z kolei w I półroczu 2022 r. wyeksportowane z Polski towary trafiły w największej mierze na rynki: niemiecki (27,6 proc.), czeski (6,6 proc.), francuski (5,8 proc.) oraz brytyjski (5,0 proc.).

W zestawieniu towarów importowanych do województwa pomorskiego w II kwartale 2022 r. największy udział – tradycyjnie już – miała grupa paliw (25,9 proc. pomorskiego importu ogółem). Na kolejnych pozycjach znalazły się natomiast: maszyny i urządzenia elektryczne (10,6 proc.), artykuły i dodatki odzieżowe dziane (7,4 proc.), ryby i skorupiaki (6,5 proc.), statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (6,4 proc.), a także artykuły i dodatki odzieżowe niedziane (6,0 proc.). W tym kontekście wyróżnić należy stale rosnący udział dwóch grup „odzieżowych”, który wyniósł łącznie 13,3 proc. wartości pomorskiego importu. Dla porównania, przed rokiem odpowiadały one za 8,5 proc., natomiast przed dwoma laty – za 7,3 proc. wartości regionalnego importu.

Generalnie – podobnie jak w wielu poprzednich kwartałach – zauważyć można spore podobieństwo struktury towarowej importu i eksportu. Pierwsza z nich jest bowiem w znacznym stopniu kształtowana przez drugą – na Pomorze importowane są towary podlegające przetworzeniu, które następnie są w sporej części eksportowane.

Pomimo nałożonych sankcji gospodarczych, w II kwartale br. dominującym dostawcą towarów na pomorski rynek pozostawała Rosja. Warto jednak zauważyć, że ogólny udział importu z tego kierunku wyniósł 19,1 proc., co jest wynikiem zdecydowanie niższym niż w poprzednim kwartale, lecz – co prawda nieznacznie, ale jednak wyższym niż w analogicznym okresie roku 2021 oraz 2020. Godnym zauważenia jest fakt, że w strukturze kierunków importu na Pomorze dotychczasowego lidera niemal dogoniły już Chiny (udział wynoszący również 19,1 proc.), które dotychczas znajdowały się najczęściej kilka punktów procentowych poniżej Rosji. Dalsze miejsca przypadły z kolei: Bangladeszowi (7,0 proc. – głównie za sprawą importu artykułów odzieżowych), Norwegii (6,7 proc.), Niemcom (5,6 proc.) oraz Holandii (4,0 proc.). Wśród partnerów importowych w skali całej polskiej gospodarki ogółem dominowały natomiast: Niemcy (20,7 proc.), Chiny (14,5 proc.), Rosja (6,0 proc.) oraz Włochy (4,8 proc.).

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wraz z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju już po raz 24. przyznały nagrody oraz wyróżnienia dla najbardziej innowacyjnych polskich produktów i technologii o globalnym potencjale. Kapituła Polskiego Produktu Przyszłości wytypowała zwycięzców w trzech kategoriach: „Produkt Przyszłości Przedsiębiorcy”, „Wspólny Produkt Przyszłości Instytucji Szkolnictwa Wyższego i Nauki oraz Przedsiębiorcy”, a także „Produkt Przyszłości Instytucji Szkolnictwa Wyższego i Nauki”.

Laureatem nagrody głównej w pierwszej z kategorii okazała się gdyńska firma Nanoseen, która opracowała nanomembranę NanoseenX, służącą do oczyszczania i odsalania wody. Rozwiązanie to ma w zamiarze przyczynić się do przezwyciężenia kryzysu wodnego na świecie, pomagając w zapewnieniu dostępu do wody pitnej szerokim rzeszom ludzi. Kapituła przyznała także wyróżnienia czterem kolejnym technologiom, wśród których znalazły się m.in. system identyfikacji biometrycznej pozwalający na dokonywanie płatności okiem czy innowacyjne nanomateriały tlenowo­‑cynkowe. Autorami ww. rozwiązań były firmy spoza Pomorza.

Znamiennym jest, że w tym roku nie przyznano nagrody głównej dla żadnego ze wspólnych projektów biznesu i uczelni. Kapituła zdecydowała się przyznać jedynie trzy wyróżnienia. Drugim i ostatnim pomorskim akcentem było natomiast wyróżnienie w kategorii nowoczesnych rozwiązań naukowych, jakie uzyskała Politechnika Gdańska. Doceniono prowadzony przez nią projekt IZNAK, w ramach którego opracowane zostały inteligentne, autonomiczne znaki drogowe mogące znaleźć wykorzystanie w adaptacyjnym sterowaniu pojazdów. Nagroda główna przypadła natomiast Politechnice Poznańskiej za opracowany przez nią system automatycznego projektowania i druku 3D spersonalizowanych ortez i protez kończyn, który pobiera dane pacjentów z bezkontaktowych pomiarów⁷.

W II kwartale 2022 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 856 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 49, co stanowiło 5,7 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to udział wyższy o 0,4 pkt. proc. niż w poprzednim kwartale i o 1,0 pkt. proc. wyższy niż w analogicznym okresie 2021 r.

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w okresie styczeń­‑czerwiec 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Podobnie jak w poprzednich kwartałach, udział województwa pomorskiego w liczbie zgłaszanych patentów był w II kwartale 2022 r., niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc.) oraz w odniesieniu do liczby ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.

Na przestrzeni II kwartału 2022 r. spośród wszystkich pomorskich wynalazków zgłoszonych do opatentowania największy udział miały te z działu B (różne procesy przemysłowe, transport) Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej – odpowiadały one za niemal 35 proc. wynalazków z analizowanego okresu. Znaczący był też udział dwóch kolejnych działów – A (podstawowe potrzeby ludzkie – 22,4 proc.) oraz C (chemia i metalurgia – 20,4 proc.). Także wspomniany dział B odpowiadał za największą nadreprezentację zgłoszonych na Pomorzu wynalazków w porównaniu z resztą kraju (+8,3 pkt. proc.). Z kolei największa różnica in minus dotyczyła działu G (fizyka) i wyniosła –8,2 pkt. proc.

W analogicznym okresie poprzedniego roku największa różnica „na plus” dotyczyła działu H (elektrotechnika), wynosząc aż +18,6 pkt. proc. względem reszty kraju. Z kolei na drugim biegunie znalazł się wówczas dział C (–6,6 pkt. proc.).

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w II kwartale 2022 r. oraz w 2022 r. ogółem

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Mając na uwadze zgłoszenia wynalazków notowane narastająco od początku 2022 r., można stwierdzić, że względem kraju Pomorze specjalizuje się przede wszystkim w dziale A, który charakteryzuje nadreprezentacja rzędu +3,2 pkt. proc.

Ważniejsze wydarzenia⁸

Zysk Energi za ubiegły rok Grupa Energa, wchodząca w skład grupy kapitałowej Orlen, odnotowała w 2021 r. zysk netto wynoszący niemal 1 mld zł, przy przychodach w wysokości 13,7 mld zł. Dla porównania – rok wcześniej spółka zanotowała stratę w wysokości prawie 0,4 mld zł.

Nowy właściciel Saur Neptun Gdańsk Saur Neptun Gdańsk będzie od początku 2023 r. spółką należącą w 100 proc. do miasta Gdańska. Miasto odkupiło od francuskiego właściciela 51 proc. akcji za niemal 44 mln zł.

Nowe promy Stena Line Stena Line wprowadzi dwa nowe promy, które będą kursowały na linii Gdynia­‑Karlskrona – pierwszy ma rozpocząć pracę w lipcu, a drugi w listopadzie br. Jednostki te będą większe (każda z nich będzie mogła pomieścić do 1 200 pasażerów) oraz bardziej ekologiczne od dotychczasowych jednostek.

Crist zwodowała blok pod wycieczkowca W Stoczni Crist zwodowany został 175‑metrowy, w pełni wyposażony w elektrykę oraz hydraulikę blok, który będzie częścią wielkiego wycieczkowca, jaki zbudowany zostanie we francuskiej stoczni Saint‑Nazaire.

Gdański port bałtyckim wiceliderem Port Gdańsk w I kwartale br. okazał się być drugim największym bałtyckim portem pod względem przeładunków, wyprzedzając Primorsk. Liderem pozostaje rosyjska Ust Ługa, do której dystans pozostaje nadal duży – w analizowanym okresie przeładowano w niej ponad 26 mln ton, podczas gdy w Gdańsku – niespełna 15 mln ton.

Rekordowy przeładunek naftowy Port Gdynia przyjął największy jak dotąd rozładunek zbiornikowca, który dostarczył do bazy paliw PERN w Dębogórzu 46 tys. m³ oleju napędowego pochodzącego z Arabii Saudyjskiej.

LPP pozbyło się rosyjskich aktywów LPP sprzedało rosyjską spółkę RE Trading chińskiemu konsorcjum – tym samym gdański potentat odzieżowy po 20 latach spędzonych w Rosji, opuszcza tamtejszy rynek, na którym miał 600 sklepów swoich marek.

Nowe data center w Gdańsku Firma 3S uruchomiła w Gdańsku nowoczesne data center, dzięki któremu lokalne firmy będą miały możliwość korzystania m.in. z usług chmury obliczeniowej, dostępu do internetu oraz bezpieczeństwa IT. To siódmy tego typu obiekt operatora w Polsce, a pierwszy na Pomorzu.

Gdańsk doczeka się nowego terminala paliwowego? PERN ma w planach wykorzystanie infrastruktury Siarkopolu Gdańsk do zorganizowania przeładunku oleju napędowego transportowanego ze statków na kolej. PERN jest właścicielem 85 proc. akcji Siarkopolu.

Zastrzyk pieniężny dla miast Trójmiasto otrzymało łącznie 120 mln zł w ramach drugiej edycji rządowego funduszu z programu Polski Ład, z których 65 mln przypadło na Gdańsk, 40 dla Gdyni, a 15 dla Sopotu. Środki te zostaną przeznaczone m.in. na realizację I etapu tzw. Nowej Świętokrzyskiej i Nowej Kampinoskiej w Gdańsku oraz przebudowę ul. Unruga w Gdyni.

Dwukrotnie większy pływający terminal? Pływający terminal gazu skroplonego w okolicach Gdańska, którego przepustowość była pierwotnie zaplanowana na 6 mld m³, ma być jednak dwukrotnie większa i wynieść 12 mld m³.

Publiczny Terminal Promowy otwarty W Gdyni otwarty został Publiczny Terminal Promowy, który zlokalizowany jest przy nabrzeżu Polskim i może przyjmować promy pasażerskie do długości 240 m. Wcześniej terminal znajdował się przy nabrzeżu Helskim i był w stanie przyjmować jednostki do długości 175 m.

Kolejny rekord DCT W marcu br. w Terminalu DCT w Gdańsku przeładowano ponad 206 tys. TEU, co było najwyższą wielkością przeładunków w jego historii. Wcześniejszy rekord został pobity w styczniu 2020 r.

Nowy operator Bałtyckiego Terminala Zbożowego Od lipca br. dzierżawcą Bałtyckiego Terminala Zbożowego jest spółka Mondry z Gdańska. Dotychczasowy dzierżawca rozwiązał w kwietniu umowę z Portem Gdynia ze względu na remont Nabrzeża Indyjskiego, które – jego zdaniem – miały utrudniać mu pracę.

Zlecenie na nowe okręty wojenne Konsorcjum, w skład którego wchodzą: Remontowa Shipbuilding, PGZ Stocznia Wojenna oraz Ośrodek Badawczo­‑Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej, zbuduje cztery niszczyciele min typu Kormoran II. Mają one zostać zrealizowane w latach 2026‑2027.

¹ za: https://stat.gov.pl, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Inflacja-w-USA-wyraznie-wyzsza-niz-oczekiwali-ekonomisci-Ceny-rosly-najszybciej-od-ponad-40-lat-8374451.html oraz https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8458034,inflacja-w-niemczech-najwyzsza-od-50-lat.html

² za: https://alebank.pl/gus-inflacja-wzrosla-do-156-proc-w-czerwcu/?id=415479&catid=25926

³ za: https://www.money.pl/gospodarka/fatalny-sygnal-z-polskiego-przemyslu-tak-zle-nie-bylo-od-lat-6785679354681888a.html

⁴ za: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/przemysl-budownictwo-srodki-trwale/budownictwo/dynamika-produkcji-budowlano-montazowej-w-czerwcu-2022-roku,14,43.html oraz https://www.money.pl/banki/zapasc-na-rynku-kredytow-hipotecznych-w-czerwcu-prawie-60-proc-mniej-wnioskow-6786888956148256a.html

⁵ za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sprzedaz-detaliczna-w-Polsce-czerwiec-2022-8378359.html

⁶ źródło: https://stat.gov.pl/

⁷ za: https://www.wnp.pl/tech/zwyciezcy-xxiv-edycji-konkursu-polski-produkt-przyszlosci-wylonieni,600505.html

⁸ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów https://www.trojmiasto.pl/ oraz https://pomorskie.eu/.

Koniunktura gospodarcza

Parafrazując stare chińskie przysłowie – żyjemy dziś w ciekawych czasach. Kiedy – wydawałoby się – „oswoiliśmy” pandemię koronawirusa, skupiając się coraz skuteczniej na zaradzaniu wszelkim negatywnym skutkom, które spowodowała, 24 lutego br. nastąpił atak militarny Rosji na Ukrainę. Widzimy już, że wojna ta jest prawdopodobnie najpoważniejszym z perspektywy globalnej gospodarki konfliktem zbrojnym od zakończenia II wojny światowej. Skutki obydwu wstrząsów – pandemicznego oraz wojennego – nakładają się na siebie, co istotnie oddziałuje na wiele sfer życia społeczno­‑gospodarczego.

W pierwszym kwartale 2022 r. byliśmy świadkami trzech podwyżek stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej (a w kolejnych miesiącach nastąpiły kolejne trzy). W dużej mierze za sprawą wojny w Ukrainie, której konsekwencją jest rosnąca presja inflacyjna, wskaźnik inflacji CPI został w marcu br. wywindowany do poziomu 10,9 proc., będącego najwyższym od niemal 22 lat.

Dodatkowo, jak wskazuje ekspert ekonomiczny Andrzej Halesiak w najnowszym wydaniu kwartalnika Gdańskiej Akademii Bankowej w Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową „Makrotrendy”, w związku z wojną, w niektórych krajach, w tym i u nas, znów dochodzi do poluzowania polityki fiskalnej, chociażby w kontekście finansowania pobytu uchodźców, tymczasem przeciwdziałanie inflacji wymagałoby jej zacieśnienia. Wydaje się, że im luźniejsza będzie polityka fiskalna, tym bardziej restrykcyjna będzie musiała być polityka monetarna, a zatem na wyższym poziomie będą musiały się znaleźć stopy procentowe. I to wszystko bez gwarancji, że uda nam się rzeczywiście zdusić inflację, bo nie możemy zapominać o jej silnych związkach z niezależną od nas sytuacją globalną (np. cenami ropy). Z kolei im wyższe stopy, tym silniejszy będzie wpływ na skalę wydatków, zarówno firm jak i gospodarstw domowych.

Ekspert zauważa także, że w najbliższym czasie grozić nam może nie tylko stagflacja, ale wręcz recesja: wojna z jednej strony wzmacnia (…) procesy inflacyjne, ale równocześnie prowadzi do stagnacji w gospodarce (powodując tym samym stagflację – dop. red.). Choć nie można wykluczyć jeszcze bardziej pesymistycznego scenariusza, połączenia inflacji i recesji. (…) Krucha globalna gospodarka otrzymała kolejne mocne uderzenie w postaci wojny i możliwe jest, że na przełomie 2022 i 2023 r. zacznie się kurczyć, zwłaszcza, że konflikt się przeciąga¹.

Prognozy takie jak powyższa mają oczywiście wpływ na nastroje przedsiębiorców. Analiza wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw wskazuje, że w I kwartale 2022 r. wśród pomorskich przedsiębiorców nieznacznie przeważały negatywne nastroje. W największym stopniu dotyczyło to sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (–20,8 pkt. w marcu br.), co jednak można w dużej mierze usprawiedliwić tym, że zima oraz wczesna wiosna to na Pomorzu tradycyjnie już okres słabego prosperity firm żyjących z turystyki. Sytuacja ta z bardzo dużym prawdopodobieństwem ulegnie w najbliższych miesiącach odwróceniu. Na koniec I kwartału br. „pod kreską” znalazły się także sektory: budownictwa (–12,1 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (–7,3 pkt.) oraz handlu detalicznego (–6,7 pkt.). Warto zwrócić uwagę szczególnie na ten ostatni, w którym nastroje pesymistyczne przeważały nad optymistycznymi po raz pierwszy od 8 miesięcy. Odwrócenie dotychczasowego trendu jest najpewniej związane z dynamicznie wzrastającą inflacją, skłaniającą konsumentów do oszczędności.

W trzech spośród siedmiu badanych sektorów wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw był na Pomorzu pod koniec minionego kwartału na plusie. Tradycyjnie już najwyższa wartość wskaźnika przypadła branży informacji i komunikacji (+26,2 pkt.), jednakże należy zauważyć, że wartości odnotowywane przez cały kwartał były najniższe od II kwartału 2020 r. Przewaga pozytywnych ocen wśród przedsiębiorców miała także miejsce w sektorach: przetwórstwa przemysłowego (+4,2 pkt.) oraz handlu hurtowego (+3,4 pkt.).

Pomimo tego, że ubiegły rok był drugim z kolei, stojącym pod znakiem pandemii, pomorscy przedsiębiorcy jedynie z dwóch spośród siedmiu analizowanych sektorów ocenili swoją bieżącą sytuację lepiej niż w marcu 2021 r. Mowa o branżach: zakwaterowania i usług gastronomicznych (+4,9 pkt. względem marca ub.r.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+4,2 pkt.). W czterech kolejnych odnotowano subtelny spadek. Znalazły się wśród nich: handel hurtowy (–0,8 pkt.), handel detaliczny (–1,7 pkt.), przetwórstwo przemysłowe (–3,9 pkt.) oraz budownictwo (–4,6 pkt.). Jedynym sektorem, w którym można mówić o tąpnięciu jest obszar informacji i komunikacji, w którym wartość bieżącego wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstw spadł aż o 34,7 pkt. Warto jednak zauważyć, że punktem odniesienia była w tym wypadku rekordowa, najwyższa przynajmniej od końca 2010 r., wartość (+60,9 pkt.), jaką odnotowano w marcu ub.r.

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od marca 2021 do marca 2022 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

W porównaniu z wartościami wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw odnotowywanych przeciętnie w Polsce, w skali województwa pomorskiego jedynie trzy segmenty gospodarki wybijały się w I kwartale br. ponad średnią krajową. Zdecydowanie lepsze nastroje panowały wśród przedsiębiorców z sektora przetwórstwa przemysłowego (+13,3 pkt. względem Polski ogółem), natomiast nieznacznie lepsze – wśród tych, z branż: budownictwa (+1,6 pkt.) oraz informacji i komunikacji (+0,1 pkt.). Z kolei wszystkie negatywne odchylenia cechowały się dość umiarkowanym poziomem. Największe (–6,4 pkt.) dotyczyło sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych, natomiast najmniejsze (–3,3 pkt.) – handlu detalicznego.

Nie najlepiej o nastrojach pomorskich przedsiębiorców świadczy porównanie ocen z marca br. z ocenami sprzed 7 lat (marzec 2015 r.) – badani jedynie z dwóch spośród siedmiu branych pod uwagę branż oceniają dziś swoją sytuację lepiej niż w 2015 r. Mowa tu o handlu hurtowym (+9,6 pkt. względem marca 2015 r.) oraz budownictwie (+3,5 pkt.). Zdecydowanie największe odchylenie in minus dotyczy sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (–25,5 pkt.), a w znacznie mniejszej skali – przetwórstwa przemysłowego (–6,1 pkt.), informacji i komunikacji (–3,5 pkt.), handlu detalicznego (–3,1 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (–2,8 pkt.).

Mając na uwadze szereg negatywnych zjawisk zachodzących na arenie międzynarodowej i mających swój wpływ na sytuację w Polsce, z wojną w Ukrainie oraz skutkami pandemii na czele, nie może dziwić, że pomorscy przedsiębiorcy patrzą w przyszłość z ogromną niepewnością. Jedynie wśród badanych z sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych, w marcu br. wskaźnik przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstw miał wartość dodatnią (+17,7 pkt.), co wynika jednak z sezonowego charakteru tej branży i zbliżania się okresu letniego. W pozostałych segmentach spodziewane przyszłe nastroje były umiarkowanie negatywne (w wypadku segmentów informacji i komunikacji oraz przetwórstwa przemysłowego), bądź też zdecydowanie negatywne. W każdej z branż sklasyfikowanych do tej ostatniej grupy analizowany wskaźnik przyjmował wartości niższe niż –20,0 pkt., a należały do niej: transport i gospodarka magazynowa (–21,5 pkt.), handel detaliczny (–23,1 pkt.), budownictwo (–24,7 pkt.; najniższa wartość od stycznia 2021 r.) oraz handel hurtowy (–26,0 pkt.; najniższa wartość od grudnia 2020 r.).

Przewidywania pomorskich przedsiębiorców okazują się być i tak dość pozytywne, gdy porównamy je do odczuć obserwowanych przeciętnie w skali Polski. W pięciu spośród siedmiu badanych sektorów prognozy dotyczące firm z Pomorza są lepsze od ogólnokrajowych. Największa różnica in plus dotyczy sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (+30,0 pkt. względem kraju), jest też ona mocno widoczna w wypadku przetwórstwa przemysłowego (+15,7 pkt.), natomiast nieznacznie – w branżach: transportu i gospodarki magazynowej (+6,8 pkt.), informacji i komunikacji (+1,9 pkt.) oraz budownictwa (+1,8 pkt.). Niższe niż przeciętnie w kraju wartości odnotowano tylko w segmentach: handlu detalicznego (–0,1 pkt.) oraz handlu hurtowego (–8,8 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec I kwartału 2022 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 333,7 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Ich liczba wzrosła zatem przez rok o ponad 13 tys., natomiast od końca poprzedniego kwartału – o 1,8 tys.

Analizując wartości indeksu produkcji sprzedanej przemysłu w województwie pomorskim w I kwartale br. można odnieść wrażenie, że okres ten był dla tutejszych przedsiębiorstw z II sektora relatywnie udany – w każdym z miesięcy odnotowane w tym roku wartości były wyższe niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, odpowiednio o: 11,2 proc. w styczniu, o 15,4 proc. w lutym oraz o 14,5 proc. w marcu. Warto mieć przy tym jednak na uwadze, że punkt odniesienia – a zatem I kwartał 2021 r. – nie był z perspektywy pomorskiego przemysłu, w dużej mierze wskutek pandemii, okresem udanym. Dość powiedzieć, że zarówno w styczniu, jak i lutym ub.r. wartości indeksu produkcji sprzedanej przemysłu były niższe niż w styczniu i lutym 2020 r. Również wartości przygotowywanego przez IHS Markit indeksu PMI wskazują, że I kwartał br. był – tym razem już z perspektywy całego polskiego przemysłu – udanym okresem: przez wszystkie trzy miesiące kwartału jego wartość przekraczała 50,0 pkt., co oznaczało, że w opinii ankietowanych menedżerów logistyki, II sektor znajduje się w fazie rozwoju. Indeks ten wyniósł odpowiednio: 54,5 pkt. w styczniu, 54,7 pkt. w lutym oraz 52,7 pkt. w marcu, co było jednak wartością najniższą od ponad roku. Jak wskazuje główny ekonomista portalu bankier.pl, Krzysztof Kolany, marcowy odczyt PMI nie do końca oddaje to, co dzieje się w polskim przemyśle. Przede wszystkim po raz pierwszy od 14 miesięcy odnotowano spadek produkcji oraz pierwsze od 15 miesięcy osłabienie napływu nowych zamówień. Z kolei zdaniem ekonomisty Paula Smitha z S&P Global, wybuch wojny w Ukrainie wpłynął destabilizująco na sytuację w polskim sektorze przemysłowym. Produkcja i nowe zamówienia spadły z powodu zrozumiałych obaw klientów, a handel z sąsiednimi zza wschodniej granicy mocno ucierpiał. Ponadto (…) ceny paliw i energii, niekorzystne zmiany kursów walut oraz inflacja kosztowa wciąż stanowiły ogromne wyzwanie dla wielu przedsiębiorstw².

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do marca 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Wartości indeksu produkcji budowlano­‑montażowej w I kwartale 2022 r., wskazują na pierwszy rzut oka, że dla tego sektora był to najlepszy okres przynajmniej od 2008 r., od kiedy dysponujemy danymi. Wspomniane wartości były bowiem przez wszystkie trzy miesiące ponad dwukrotnie wyższe niż w analogicznych miesiącach 2021 r. – odpowiednio o: 158,3 proc. w styczniu, o 126,2 proc. w lutym oraz o 142,7 proc. w marcu. Liczby te mogą jednak zaciemnić rzeczywisty obraz, jeśli nie weźmiemy pod uwagę, że I kwartał 2021 r. był z perspektywy przedsiębiorstw budowlano­‑montażowych wybitnie nieudanym, najgorszym od kilku lat okresem, czego najlepszym dowodem są wartości indeksu odnotowane w lutym i marcu ub.r., które były o ponad 30 proc. niższe niż w lutym i marcu 2020 r. Również z perspektywy całej polskiej gospodarki należy uznać, że I kwartał br. był dla analizowanego sektora okresem udanym – we wszystkich trzech miesiącach produkcja budowlano­‑montażowa była o ponad 20 proc. wyższa niż przed rokiem. W skali całego kwartału zwiększenie produkcji budowlano­‑montażowej względem ubiegłego roku wystąpiło zarówno w przedsiębiorstwach zajmujących się budową budynków (o 39,0 proc.), specjalistycznymi robotami budowlanymi (o 16,3 proc.), jak również wznoszeniem obiektów inżynierii lądowej i wodnej (o 14,1 proc.). Jak jednak wskazują ekonomiści – te pozytywne dane nie oznaczają wcale, że „budowlankę” czeka sielankowy czas. Wręcz przeciwnie, na horyzoncie widać liczne zagrożenia, ze wzrostem cen materiałów (o bardzo wysokiej dynamice za sprawą pandemii oraz wojny w Ukrainie) oraz brakiem pracowników na czele³.

Podobnie jak w wypadku produkcji przemysłowej oraz budowlano­‑montażowej, wartości indeksu sprzedaży detalicznej towarów były w I kwartale 2022 r. wyższe niż przed rokiem – odpowiednio o 31,1 proc. w styczniu, o 18,8 proc. w lutym oraz o 36,2 proc. w marcu. Podobnie też punktem odniesienia do porównań był okres, w którym wskutek pandemii odnotowywane przed rokiem wartości były w styczniu i lutym niższe niż przed dwoma latami. Także w skali kraju sprzedaż detaliczna wzrosła w I kwartale br. w ujęciu rok do roku o 9,0 proc. W podziale na poszczególne grupy towarów, dynamika sprzedaży rosła najszybciej w wypadku tekstyliów, odzieży i obuwia (o 36,7 proc. w porównaniu z I kwartałem 2021 r.), farmaceutyków i kosmetyków (o 17,8 proc.) oraz paliw (o 10,2 proc.). Jedyną grupą, w której poziom sprzedaży detalicznej spadł (o 11,4 proc.) były pojazdy samochodowe, motocykle oraz ich części, co jest swoistym „dziedzictwem” pandemii, która przerwała wiele łańcuchów dostaw. Wśród procesów mogących mieć pozytywny wpływ na wyniki handlu można wyróżnić po pierwsze inflację, która powoduje, że konsumenci decydują się wymienić tracące na wartości nabywczej pieniądze na towary, a po drugie – napływ uchodźców z Ukrainy. Jak zauważa Andrzej Halesiak we wspomnianym wywiadzie dla „Makrotrendów” – wspiera on koniunkturę, bowiem osoby te generują zapotrzebowanie na określonego rodzaju dobra i usługi. Dochodzi do tego pomoc, jaka jest dostarczana za granicę – mam na myśli kupowane w Polsce towary, które są przewożone do Ukrainy. Wszystko to wspiera popyt, szczególnie na dobra podstawowe. Musimy mieć jednak świadomość, że w kolejnych kwartałach te efekty wygasną, co zresztą już powoli staje się zauważalne⁴.

Handel zagraniczny

I kwartał 2022 r. w pomorskim handlu zagranicznym cechował się nieznacznym spadkiem wartości eksportu, przy bardzo dynamicznym wzroście importu. W pierwszych trzech miesiącach br. z województwa pomorskiego wyeksportowano towary o łącznej wartości 4 045,9 mln euro (spadek o 1,5 proc. względem poprzedniego kwartału), natomiast sprowadzono tu z zagranicy dobra o łącznej wartości 5 377,6 mln euro (wzrost o 11,6 proc.). Trzeci kwartał z rzędu odnotowano tym samym ujemne saldo handlu zagranicznego, które tym razem wyniosło aż –1 331,7 mln euro.

Zarówno poziom pomorskiego eksportu, jak i importu były w mijającym kwartale znacznie wyższe niż w analogicznych okresach lat: 2021 oraz 2020, przy czym warto pamiętać, że obydwa miały miejsce już podczas pandemii koronawirusa, co znalazło negatywne przełożenie na obroty międzynarodowej wymiany handlowej. Przechodząc do liczb – wartość eksportu w I kwartale br. była wyższa o 17,5 proc. niż okresie styczeń­‑marzec 2021 r. oraz o 23,0 proc. niż przed dwoma laty. Z kolei odnotowana w tym roku wartość pomorskiego importu była o 56,9 proc. wyższa niż w roku ubiegłym oraz o 67,1 proc. wyższa niż w I kwartale 2020 r.

W skali polskiej gospodarki ogółem eksport towarów w okresie styczeń­‑marzec 2022 r. wyniósł 79,5 mld euro, natomiast import – 86,2 mld euro. Saldo handlu zagranicznego pozostało zatem ujemne, wynosząc –6,6 mld euro. W porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego, eksport wzrósł o 17,1 proc, natomiast import – o 31,2 proc.⁵

Dominującymi grupami produktów eksportowanych z województwa pomorskiego w I kwartale 2022 r. były – identycznie jak w poprzednich kwartałach: statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (19,5 proc. udziału w eksporcie ogółem), maszyny i urządzenia elektryczne (9,9 proc.) oraz ryby i skorupiaki (6,8 proc.). Na dalszych pozycjach znalazły się natomiast towary takie jak: reaktory jądrowe, kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne (5,7 proc.), tworzywa sztuczne i artykuły z nich (5,1 proc.) czy wyroby z żeliwa lub stali (4,3 proc.). Warto zauważyć, że dopiero na 7. miejscu uplasowała się grupa paliw (4,2 proc.), której udział nie był drastycznie niższy niż we wcześniejszych kwartałach, co nie zmienia jednak faktu, że zazwyczaj znajdowała się ona w pierwszej „piątce” eksportowanych z Pomorza grup towarów.

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Dominującym odbiorcą towarów eksportowanych w I kwartale br. z Pomorza był rynek niemiecki, na który przypadło 19,9 proc. ogólnej wartości regionalnego eksportu. Umocnił on zatem swoją pozycję w porównaniu z poprzednim kwartałem, kiedy jego udział wyniósł o 2,1 pkt. proc. mniej. Na kolejnych pozycjach – podobnie jak w IV kwartale 2021 r. – znalazły się: Szwecja (7,5 proc.), Holandia (5,1 proc.) oraz Francja (4,2 proc.). Szóstkę największych importerów produktów z Pomorza dopełniły natomiast: Czechy (3,4 proc.) oraz Stany Zjednoczone (3,3 proc.). W skali Polski w I kwartale 2022 r. najważniejszym partnerem eksportowym pozostawały Niemcy (27,7 proc.), a na kolejnych pozycjach: Czechy (6,2 proc.), Francja (5,9 proc.) oraz Wielka Brytania (5,1 proc.).

Tak samo jak w poprzednich analizowanych okresach, największy udział wśród towarów importowanych na Pomorze miała grupa paliw (33,0 proc.). Za jej plecami uplasowały się: maszyny i urządzenia elektryczne (9,6 proc.), statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (7,0 proc.), artykuły odzieżowe dziane (5,6 proc.) oraz artykuły odzieżowe niedziane (5,3 proc.). Z wymienionych wyżej grup towarów największą uwagę zwracają dwie ostatnie, reprezentujące przemysł odzieżowy, który do tej pory nie odgrywał w pomorskim imporcie tak dużej roli. Kolejne miesiące pokażą, czy był to jednorazowy wyjątek, czy też może początek nowego trendu.

Podobnie jak we wcześniejszych kwartałach, największym rynkiem importowym była z perspektywy Pomorza Rosja – sprowadzone z tego kierunku towary odpowiadały za 27,4 proc. wartości pomorskiego importu (o 3,8 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale). Jak widać – w analizowanym okresie wpływ sankcji gospodarczych na Rosję, w związku z jej agresją militarną na Ukrainę, nie był jeszcze zauważalny. W strukturze kierunkowej importu do województwa pomorskiego za plecami Rosji uplasowały się natomiast: Chiny (17,7 proc.), Niemcy (5,2 proc.), Wielka Brytania (4,3 proc.), Bangladesz (4,0 proc.), Norwegia (3,8 proc.) oraz Holandia (3,5 proc.). Z kolei jeśli chodzi o całą polską gospodarkę – sprowadzane w I kwartale 2022 r. towary pochodziły przede wszystkim z: Niemiec (20,4 proc.), Chin (14,9 proc.), Rosji (7,5 proc.) oraz Włoch (4,8 proc.).

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Zastanawiając się nad generalnymi problemami dotyczącymi polskiej – w tym także pomorskiej – innowacyjności, warto przytoczyć jej „cztery grzechy główne”, wskazane przez byłą Minister Cyfryzacji, a obecnie Prezes Zarządu MC² Innovations, Annę Streżyńską w tekście, który napisała dla Pomorskiego Thinklettera Kongresu Obywatelskiego. Jej zdaniem należą do nich: niski poziom zaufania, zbytnia zachowawczość, niedocenianie ostatniej fazy łańcucha tworzenia wartości oraz nadmierne sfragmentaryzowanie procesu tworzenia innowacji.

O ile pierwsze dwa z nich są w powszechnej opinii znane od lat i przytaczane w wielu analizach i publikacjach, dotyczących polskiej innowacyjności, o tyle warto przyjrzeć się bliżej dwóm ostatnim. W odniesieniu do niedoceniania ostatniej fazy rozwoju, ekspertka pisze, że: nie doceniamy sprzedaży. Nieraz wstydzimy się wręcz nie tylko sprzedawania, ale też działań marketingowych, PR‑owych, nawiązywania kontaktów ułatwiających dystrybucję finalnego produktu. Koncentrujemy się przede wszystkim na produkcji, tkwi ona w naszym DNA. Tymczasem to ogniwo łańcucha wartości jest zazwyczaj znacznie mniej marżowe od jego początkowych i końcowych fragmentów.

Z kolei w kontekście nadmiernej fragmentaryzacji łańcuchów wartości wskazuje ona, że: oddzielnym kawałkiem jest pomysł, koncepcja rozwiązania, oddzielnym finansowanie, oddzielnym faza badawcza, oddzielnym wdrożenie, oddzielnym sprzedaż. Brakuje nam holistycznego spojrzenia na cały proces – tymczasem o jego sile decyduje całość łańcucha, a nie jego pojedyncze fragmenty⁶. Warto zastanowić się, jak wiele z powyższych zarzutów znajduje odzwierciedlenie także w działalności pomorskich przedsiębiorstw oraz w jaki sposób wyjść tym wyzwaniom naprzeciw.

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w I kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

W I kwartale 2022 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 854 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 45, co stanowiło 5,3 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to udział niższy o 0,5 pkt. proc. niż w poprzednim kwartale i o 0,1 pkt. proc. niższy niż w analogicznym okresie 2021 r.

Podobnie jak w poprzednich kwartałach, udział województwa pomorskiego w liczbie zgłaszanych patentów był w I kwartale 2022 r., niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc.) oraz w odniesieniu do liczby ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.

W I kwartale 2022 r. wśród wynalazków zgłoszonych do opatentowania dominowały na Pomorzu te z działu A (podstawowe potrzeby ludzkie) Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej, które odpowiadały za ponad ¼ całości. Z kolei 20 proc. zgłoszonych wynalazków pochodziło z działu C (chemia, metalurgia). Największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła w tym okresie wspomnianego już działu A (+5,2 pkt. proc. względem kraju). Natomiast największa różnica in minus, sięgająca –7,6 proc. odnosiła się do działu B (różne procesy przemysłowe, transport).

Z kolei rok wcześniej – w I kwartale 2021 r. – największa nadreprezentacja zgłoszonych patentów względem Polski ogółem dotyczyła działu H (elektrotechnika), sięgając +6,1 pkt. proc. Największe odchylenie in minus miało natomiast miejsce w wypadku działu E (budownictwo, górnictwo) i wynosiło –6,9 pkt. proc.

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kwartale 2022 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia⁷

Gdyński rekord przeładunków W 2021 r. w Porcie Gdynia przeładowano niemal 2,3 mln ton paliw na rzecz Bazy Paliw w Dębogórzu. Jest to najlepszy wynik w historii Bazy Paliw, o 35 proc. wyższy niż w 2020 r.

Ruszają prace nad Drogą Czerwoną Oficjalnie rozpoczęto prace przygotowawcze przed budową Drogi Czerwonej w Gdyni. Ten niespełna 9‑kilometrowy odcinek ma w istotnym stopniu odciążyć estakadę Kwiatkowskiego w zakresie ruchu kołowego do oraz z Portu Gdynia. Sama realizacja inwestycji ma się odbyć w latach 2026‑2029.

Koniec współpracy „Remontówki” z Rosjanami Gdańska Stocznia Remontowa zerwała współpracę z rosyjskimi partnerami – tym samym odwołane zostały zaplanowane remonty statków będących własnością rosyjskich armatorów, jak również negocjacje odnośnie podjęcia kolejnych.

Ropa z Morza Północnego w Naftoporcie Koncern Saudi Aramco dostarczył do gdańskiego Naftoportu 130 tys. ton ropy naftowej wydobytej z Morza Północnego. Był to pierwszy z pięciu zaplanowanych na najbliższe tygodnie transportów tego surowca.

Gdański port w przededniu modernizacji „Poprawa dostępu do Portu Gdańsk – modernizacja toru wodnego 2” – tak zatytułowany jest projekt wartości ponad 530 mln zł, który zostanie zrealizowany w latach 2022‑2026 w gdańskim porcie. 85 proc. tej kwoty będzie stanowiło dofinansowanie ze środków unijnych. W ramach inwestycji zmodernizowane zostaną cztery nabrzeża oraz infrastruktura kolejowa w Porcie Wewnętrznym.

Nowe połączenie kontenerowe z USA Szwajcarska grupa żeglugowa Mediterrean Shipping Company otwiera nowe, cotygodniowe połączenie kontenerowe z akwenu Morza Bałtyckiego do wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Kontenerowce MSC będą przemierzały trasę z Kłajpedy, przez Gdynię, Goteborg, Bremerhaven, aż na drugi brzeg Atlantyku: do Nowego Jorku, a następnie Filadelfii oraz Norfolku.

DCT się powiększył DCT Gdańsk podpisał z Portem Gdańsk umowę, na mocy której przez najbliższych 30 lat będzie dzierżawił 6,5 ha działkę, na której powstaną m.in. place, parking oraz budynek biurowy. Łącznie DCT obejmuje już obszar około 95 ha.

Pływający terminal gazowy coraz bliżej Trwają przygotowania do budowy tzw. pływającego terminalu LNG na Zatoce Gdańskiej. W praktyce będzie to statek regazyfikacyjno­‑magazynowy, który będzie połączony gazociągiem z tłocznią w Gustorzynie (woj. kujawsko­‑pomorskie). Inwestycja ma zostać zrealizowana w latach 2026‑2027.

Blirt inwestuje w laboratoria Gdańska firma biotechnologiczna przeznaczy ponad 10 mln zł na rozbudowę, modernizację oraz doposażenie swojego potencjału laboratoryjnego – w Gdyni oraz, przede wszystkim, w Gdańsku, na terenie GPN‑T.

Więcej Intela w Gdańsku Gdański kampus Intela rozrośnie się o kolejny, szósty już, budynek oraz 800 m² powierzchni naukowo­‑badawczej. Inwestycja – współfinansowana w kwocie około 50 mln zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – ma zostać sfinalizowana w przyszłym roku.

Polish Agro w Gdańsku Polish Agro, będąca częścią duńsko­‑niemieckiej grupy DAVA Agravis International AS, otwiera swoje biuro w Gdańsku, a konkretniej – w Olivia Business Centre. Firma skupia się na handlu nawozami, środkami ochrony roślin oraz nasionami. W nowo otwartym biurze zatrudnienie znajdzie kilkadziesiąt osób.

Financial Times docenił Pomorze, Gdańsk oraz Gdynię Renomowany brytyjski dziennik Financial Times przygotował ranking fDi Europejskie Miasta i Regiony Przyszłości 2022/23, w ramach którego zaudytowanych zostało 148 europejskich regionów oraz 356 miast (w tym 14 z Polski). Województwo pomorskie zajęło w nim siódmą lokatę w kategorii strategii BIZ wśród regionów średniej wielkości. Z kolei Gdańsk zajął 8., a Gdynia – 10. miejsce w kategorii europejskich miast przyszłości o odpowiednio: średniej oraz małej wielkości.

Nowy statek Chipolbroku Chińsko­‑Polskie Towarzystwo Okrętowe Chipolbrok odebrał drugi z serii czterech zamówionych okrętów typu heavy­‑lift multi­‑purpose, o nazwie Herbert. Statki powstają w chińskiej stoczni Chengxi Shipyard. Koszt każdego z nich to szacunkowo 30 mln dolarów

Wielka fabryka offshore w Gdańsku? Agencja Rozwoju Przemysłu zapowiedziała, że w Gdańsku powstanie zakład produkujący wieże dla morskiej energetyki wiatrowej. Wartość inwestycji ma przekroczyć 100 mln euro. Fabryka ma być zdolna do produkcji ponad 100 wież dla turbin o mocy powyżej 13 MW rocznie. Nie znamy jeszcze lokalizacji oraz terminu powstania fabryki.

Come2Pomerania pomoże nie tylko białoruskim firmom Samorządowy program Come2Pomerania oraz rządowa inicjatywa Poland.Business Harbour, które do tej pory skupiały się na relokowaniu białoruskich firm IT do Polski, w obliczu trwającej za wschodnią granicą wojny skupią się na podobnego typu działaniach w odniesieniu do firm ukraińskich. W orbicie ich działań znajdą się także dobrze rokujące start‑upy oraz firmy IT z Mołdawii, Armenii oraz Gruzji.

Pomorskie firmy wycofują się z Rosji Z uwagi na rosyjską agresję na Ukrainę, wiele polskich oraz szerzej – zachodnich – firm wycofuje się ze swojej działalności w Rosji. Nie inaczej jest w wypadku przedsiębiorstw pomorskich, czego sztandarowym przykładem jest LPP, które rezygnuje z dalszej obecności na rosyjskim rynku pomimo faktu posiadania tam niemal 500 sklepów swoich marek oraz ogromnego centrum dystrybucyjnego.

¹ za: https://gab.com.pl/makrotrendy/ ² za: https://www.bankier.pl/wiadomosc/PMI-Polska-marzec-2022-8310598.html ³ za: https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-produkcja-budowlano-montazowa-szybuje-dane-zaskoczyly-nawet-,nId,5976424 oraz https://www.rynekinfrastruktury.pl/wiadomosci/drogi/ogromny-wzrost-cen-produkcji-budowlanomontazowej-sytuacja-w-branzy-jest-bardzo-grozna-80885.html ⁴ za: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/handel/dynamika-sprzedazy-detalicznej-w-marcu-2022-roku,14,88.html, https://businessinsider.com.pl/gospodarka/wystrzal-sprzedazy-detalicznej-polacy-wydaja-tracace-na-wartosci-pieniadze/2ps9rzk oraz https://gab.com.pl/makrotrendy/ ⁵ źródło: https://stat.gov.pl/ ⁶ za: https://www.kongresobywatelski.pl/pomorski-thinkletter/wszystkie-teksty/cztery-grzechy-glowne-polskiej-innowacyjnosci/ ⁷ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów https://www.trojmiasto.pl/ oraz https://pomorskie.eu/

Koniunktura gospodarcza

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że PKB Polski wzrósł w 2021 r. o 5,9 proc. Tak szybkie tempo wzrostu odnotowano wcześniej w naszym kraju przed 15 laty. Było ono zarazem – rzecz jasna – znacznie wyższe niż w naznaczonym pandemią 2020 r., kiedy PKB spadł o 2,5 proc. Pokryzysowe „odbicie” polskiej gospodarki zostało zauważone m.in. przez prestiżowy brytyjski tygodnik „Economist”, który w swoim rankingu uplasował Polskę na 6. miejscu wśród gospodarek, które najlepiej poradziły sobie z pandemią. Spośród 23 badanych w zestawieniu państw, najlepiej kryzysowi stawiły czoła Dania, Słowenia oraz Szwecja¹.

Nie zmienia to jednak faktu, że w zgodnej opinii większości ekspertów polska gospodarka w 2022 r. spowolni. Wielu z nich zwraca uwagę na bardzo duże poczucie niepewności w odniesieniu do nadchodzących miesięcy. Jak mówił pod koniec grudnia główny ekonomista PKO BP Piotr Bujak, mamy mocne poczucie, że niepewność jest większa niż nawet w ostatnich, pandemicznych latach. (…) Czujemy się jak dzieci we mgle. Tak wielu pytań dotyczących mechanizmów funkcjonowania gospodarki w Polsce nie było od czasu transformacji ekonomicznej, a na świecie od czasu szoku energetycznego z lat 70. XX w.²

W tym momencie pewni możemy być właściwie jedynie dalszego utrzymywania się na wysokim poziomie inflacji. W grudniu 2021 r. GUS poinformował, że koszyk towarów i usług konsumpcyjnych podrożał o 8,6 proc. w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku. Wysokość inflacji zwiększyła się więc szósty miesiąc z rzędu, a sam wzrost nadal wykazywał dużą dynamikę. Według obecnych szacunków styczniowy odczyt powinien przekroczyć 9,0 proc., a w kolejnych miesiącach wartość wskaźnika może przekroczyć 10,0 proc. Bardzo duży wpływ na taki stan rzeczy będą miały pokaźne podwyżki cen energii elektrycznej i gazu, które będą przekładały się na wzrost cen wyrobów gotowych. Warto nadmienić, że wysoki poziom inflacji jest dziś problemem nie tylko Polski, lecz wielu państw na całym świecie – dość powiedzieć, że w krajach OECD znajduje się on na najwyższym od 25 lat poziomie³.

W Polsce trwają obecnie wysiłki zmierzające w kierunku ograniczenia tempa wzrostu inflacji. Z jednej strony w IV kwartale 2021 r. Rada Polityki Pieniężnej trzykrotnie podniosła stopy procentowe, a niewykluczone są także kolejne podwyżki już w 2022 r. – jednym z efektów tych działań ma być „zduszenie” inflacji, które nastąpi jednak z kilkumiesięcznym opóźnieniem. Z drugiej strony państwo podejmuje obecnie szereg działań antyinflacyjnych, za sprawą tzw. pierwszej oraz – planowanej na luty br. – drugiej tarczy antyinflacyjnej, w skład których wchodzą m.in. obniżenie stawki VAT na paliwo, zerowa stawka VAT na podstawowe produkty spożywcze i gaz czy czasowe obniżenie akcyzy na energię elektryczną, gaz i niektóre paliwa⁴.

Mając na uwadze wskaźnik bieżącej ogólnej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw, IV kwartał 2021 r. był w oczach pomorskich przedsiębiorców dobrym okresem. Na koniec kwartału we wszystkich spośród siedmiu analizowanych sektorów gospodarki przeważały oceny pozytywne. W największym stopniu dotyczyło to branży informacji i komunikacji (+22,7 pkt.), choć warto zauważyć, że grudniowa wartość wskaźnika była najniższa od 1,5 roku. Trudno w tym momencie mówić, by miał to być pierwszy symptom „zadyszki” sektora, szczególnie że w pozostałych dwóch miesiącach kwartału wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa były w pomorskiej branży IT bardzo wysokie (przekraczały 50,0 pkt). Bardzo dobre nastroje panowały także wśród reprezentantów branży handlu hurtowego – wartość wskaźnika za grudzień wyniosła 17,7 pkt., a w dwóch poprzednich miesiącach przekraczała 30,0 pkt. Pewnego rodzaju zaskoczeniem były bardzo wysokie (odpowiednio: 46,4 pkt. i 40,7 pkt.) wartości wskaźnika odnotowane w październiku i listopadzie w sektorze zakwaterowania i usług gastronomicznych. Były one wyraźnie wyższe niż w miesiącach letnich, kiedy to zazwyczaj wskaźnik ten osiąga w tym sektorze roczne apogeum. Na przeciwległym biegunie w IV kwartale 2021 r. znalazł się natomiast sektor transportu i gospodarki magazynowej, gdzie wartość analizowanego wskaźnika wyniosła w grudniu +0,5 pkt., a w dwóch wcześniejszych miesiącach była ona na minusie. Wiele przedsiębiorstw z tego sektora nadal boleśnie odczuwa skutki pandemii.

Przedsiębiorcy z sześciu spośród siedmiu badanych sektorów gospodarki oceniają swoją bieżącą sytuację lepiej niż przed rokiem. Jedynym wyjątkiem (–15,0 pkt. w ujęciu rok do roku) jest sektor informacji i komunikacji, za sprawą wspomnianego wcześniej zadziwiająco niskiego grudniowego odczytu. Największa różnica in plus między grudniem 2021 a grudniem 2020 dotyczy sektora transportu i gospodarki magazynowej (+40,2 pkt.) i bierze się przede wszystkim z bardzo niskiej wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa odnotowanej przed rokiem. Bardzo zauważalny wzrost ocen w ujęciu rdr. dotyczył także sektorów: budownictwa (+28,2 pkt.), handlu detalicznego (+24,6 pkt.), handlu hurtowego (+21,2 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (+20,2 pkt.).

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od grudnia 2020 do grudnia 2021 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Pomorscy przedsiębiorcy z pięciu spośród siedmiu analizowanych obszarów gospodarki oceniali pod koniec IV kwartału 2021 r. swoją sytuację lepiej niż przeciętnie w Polsce. W największym stopniu dotyczyło to branż: budownictwa (+23,0 pkt. względem kraju), zakwaterowania i usług gastronomicznych (+17,9 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (+17,2 pkt.). Z kolei gorzej niż średnio w kraju bieżącą kondycję swoich firm oceniali badani z sektorów: transportu i gospodarki magazynowej (–6,0 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–5,9 pkt.).

Porównanie wartości wskaźnika bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa między grudniem 2021 r. a grudniem 2014 r. wskazuje na to, że odczucia pomorskich przedsiębiorców z sześciu spośród siedmiu analizowanych branż są dziś lepsze niż przed siedmioma laty. Zdecydowanie największa różnica in plus dotyczy sektora budownictwa (+26,4 pkt. względem grudnia 2014 r.), a bardzo wyraźne odnotowano też w sektorach: handlu hurtowego (+15,0 pkt.), handlu detalicznego (+14,3 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (+12,0 pkt.). Jedynym obszarem, w którym obecne nastroje są gorsze niż w 2014 r. jest branża IT (–7,2 pkt.), która w grudniu 2021 r. zanotowała znacznie niższą wartość analizowanego wskaźnika niż w poprzednich miesiącach.

Analiza przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wskazuje na to, że pomorscy przedsiębiorcy patrzą w przyszłość z bardzo dużymi obawami. Wśród reprezentantów wszystkich siedmiu badanych sektorów, w grudniu 2021 r. przeważały na Pomorzu negatywne oceny. Zdecydowanie najgorsze nastroje odnotowano w sektorze zakwaterowania i usług gastronomicznych (–51,9 pkt.), co do pewnego stopnia da się usprawiedliwić sezonowym charakterem pomorskiej turystyki, dla której pierwsze miesiące roku są okresem znacznie mniej rentownym niż miesiące letnie czy wiosenne. Bardzo niskie wartości wskaźnika dotyczyły także sektorów: handlu detalicznego (–24,7 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (–23,4 pkt.) oraz handlu hurtowego (–22,3 pkt.). W ich wypadku głównym źródłem obaw może być dynamicznie rosnący poziom inflacji, który przełożyć się może na niższą skłonność do konsumpcji oraz zakupów. Wśród pesymistów najbardziej optymistycznie na zbliżające się miesiące patrzą reprezentanci przetwórstwa przemysłowego, gdzie analizowany wskaźnik wyniósł –2,4 pkt.

Pocieszenia nie przynosi porównanie przewidywań pomorskich przedsiębiorców z oczekiwaniami przedsiębiorców z całego kraju. Jedynie w wypadku przetwórstwa przemysłowego (+16,3 pkt. względem kraju) oraz budownictwa (+8,5 pkt.) wartość wskaźnika przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa była wyższa. W pozostałych pięciu obszarach odchylenie względem kraju znajdowało się na minusie, co było szczególne zauważalne w kontekście sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych (–21,7 pkt.), a także handlu detalicznego (–12,0 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (–11,2 pkt.).

Działalność przedsiębiorstw

Na koniec IV kwartału 2021 r. w województwie pomorskim zarejestrowanych było 331,9 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Oznacza to, że ich liczba wzrosła o niespełna 13,5 tys. w porównaniu z końcem 2020 r. Z kolei między końcem września, a końcem grudnia 2021 r. przybyło na Pomorzu około 2,9 tys. przedsiębiorstw.

Istotny wkład w rozwój pomorskiej gospodarki – podobnie zresztą jak wszystkich pozostałych polskich regionów – mają podmioty z udziałem kapitału zagranicznego. Wedle najbardziej aktualnych danych (z 2020 r.), w województwie pomorskim funkcjonowało ich 1140. Aż 69 proc. z nich było skupionych w Trójmieście, odpowiednio: 42 proc. w Gdańsku, 23 proc. w Gdyni oraz 4 proc. w Sopocie. Ich obecność – choć w dużo w mniejszym stopniu – była też zauważalna na obszarach okalających metropolię (przede wszystkim w powiecie gdańskim oraz tczewskim), a także w Słupsku i powiecie słupskim. Z kolei swoistymi regionalnymi „pustyniami”, jeśli chodzi o funkcjonowanie podmiotów z kapitałem zagranicznym były powiaty: nowodworski, sztumski, kościerski oraz bytowski.

Wartość kapitału zagranicznego zainwestowanego w województwie pomorskim w 2020 r. wyniosła 6,7 mld zł, z których 48 proc. przypadało na Gdańsk, 13 proc. na Gdynię, a 10 proc. na powiat tczewski. Warto mieć jednak na uwadze, że nie są dostępne dane dla powiatu kwidzyńskiego, w którym działa wiele firm z udziałem kapitału zagranicznego i którego udział w ogólnej strukturze byłby zapewne wyraźnie zauważalny.

W 2020 r. na Pomorzu swoją działalność prowadziło 5 proc. podmiotów z udziałem kapitału obcego zarejestrowanych w skali całej Polski, co uplasowało nasz region na szóstej pozycji wśród wszystkich województw. Pod tym względem bezkonkurencyjne było województwo mazowieckie, w którym skupionych było 41 proc. spośród tych firm. Za jego plecami – a przed Pomorzem – znalazły się natomiast województwa: dolnośląskie (9 proc.), śląskie (9 proc.), wielkopolskie (8 proc.) oraz małopolskie (8 proc.). Jeszcze niższy był udział Pomorza, jeśli chodzi o wartość zainwestowanego kapitału zagranicznego – wyniósł on 3 proc. w skali kraju. W tym zakresie również zdecydowanym liderem było Mazowsze (47 proc.), a dalej: Wielkopolska (11 proc.), Dolny Śląsk (10 proc.) oraz Śląsk (10 proc.)⁵.

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do grudnia 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

W każdym miesiącu IV kwartału 2021 r. wartości indeksu produkcji sprzedanej przemysłu były wyższe niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. W październiku – o 13,3 proc., w listopadzie – o 12,9 proc., natomiast w grudniu – o 7,7 proc. Wartości te były zarazem na podobnym poziomie co w okresie lipiec­‑wrzesień ub.r., kiedy oscylowały w granicach wzrostu sięgającego 8,6‑13,1 proc. w ujęciu rok do roku. Również w skali Polski mijający kwartał należy uznać za udany z punktu widzenia II sektora – tak przynajmniej wskazuje indeks PMI opracowywany przez IHS Markit, który wzrastał z miesiąca na miesiąc: w październiku wyniósł 53,8 pkt., w listopadzie – 54,4 pkt., a swoje kwartalne apogeum odnotował w grudniu, dobijając do wartości 56,1 pkt., co było najwyższym wzrostem z miesiąca na miesiąc od lipca. Ostatni z tych wyników był zresztą wyższy od oczekiwań ekonomistów, którzy zakładali, że przekroczy on nieznacznie poziom 54,0 pkt. Warto odnotować, że każdy wynik powyżej 50,0 pkt. oznacza, że w opinii ankietowanych menedżerów logistyki, sektor przemysłu znajduje się w fazie rozwoju. W analizowanym okresie byliśmy świadkami wzrostu nowych zamówień, produkcji, jak również zatrudnienia. Co więcej, badane firmy z optymizmem patrzyły w przyszłość, zakładając utrzymanie się pozytywnych trendów mających miejsce w sektorze, jak również spodziewając się coraz mniejszych negatywnych skutków wynikających z pandemii⁶.

Dane dotyczące produkcji budowlano­‑montażowej wskazują na to, że IV kwartał 2021 r. był umiarkowanie udany z perspektywy pomorskich przedsiębiorstw działających w tym sektorze. Wartości indeksu w każdym miesiącu kwartału były wyższe niż przed rokiem – odpowiednio o: 8,3 proc. w październiku, 29,2 proc. w listopadzie oraz 9,6 proc. w grudniu. Były to wyniki nieznacznie gorsze niż w III kwartale 2021 r., natomiast wyraźnie wyższe niż w pierwszym półroczu br., kiedy to produkcja budowlano­‑montażowa była niższa niż w analogicznych okresach 2021 r. o 15‑31 proc. Generalnie jednak należy uznać, że – w skali całej polskiej gospodarki – rynek budowlany poradził sobie z pandemią dobrze w porównaniu do innych sektorów gospodarki. Nie spełniły się najczarniejsze scenariusze zakładające niedokończanie budów, czy ograniczone podejmowanie inwestycji przez deweloperów oraz inwestorów indywidualnych. Szczególnie dobra sytuacja dotyczyła obszaru budownictwa mieszkaniowego, gdzie w okresie styczeń­‑grudzień 2021 r. oddano do użytkowania 234,7 tys. mieszkań (czyli o 6,3 proc. więcej niż w 2020 r.). Warto zwrócić uwagę, że w tym samym czasie inwestorzy indywidualni oddali do eksploatacji 88,3 tys. mieszkań, czyli o 19,4 proc. więcej niż w roku poprzednim. Zjawisko to może wynikać z faktu, że wiele osób wskazuje nieruchomości jako najlepszą lokatę kapitału. Wszystko to nie zmienia jednak faktu, że sektor budownictwa ma swoje problemy, które mogą znacznie przyhamować jego rozwój, takie jak dynamicznie rosnące koszty (m.in. płacowe oraz dotyczące materiałów budowlanych), zatory płatnicze czy bardzo duże obciążenie długami⁷.

Spośród trzech analizowanych sektorów, IV kwartał 2021 r. był – w ujęciu stricte statystycznym – najbardziej udany z perspektywy przedsiębiorstw działających w obszarze handlu detalicznego. Wartości indeksu sprzedaży detalicznej towarów były na Pomorzu znacznie wyższe niż w analogicznym okresie 2020 r. we wszystkich trzech miesiącach kwartału – o 30,6 proc. w październiku, o 44,3 proc. w listopadzie oraz o 26,1 proc. w grudniu. Odnotowane wzrosty były wyższe niż w III kwartale 2021 r., natomiast niższe niż w II kwartale 2021 r. W wypadku tego ostatniego należy mieć jednak na uwadze, że „bazą” do wyliczeń był w jego wypadku II kwartał 2020 r., kiedy to segment handlu detalicznego dotknął kryzys wynikający z najszerzej w tamtym okresie zakrojonych obostrzeń pandemicznych. Pomimo wyraźnych wzrostów poziomu sprzedaży w porównaniu z naznaczonym pandemią rokiem 2020, nastroje w sektorze handlu detalicznego wydają się być dalekie od optymizmu. Największy wpływ na tę sytuację ma rosnąca inflacja. Z jej też powodu – w skali całej polskiej gospodarki – sprzedaż detaliczna, oczyszczona z czynników sezonowych, zmalała w grudniu ub.r. o 3,4 proc. względem listopada. Można z tego wysnuć wniosek, że rosnące ceny produktów i usług zniechęcają konsumentów do dokonywania zakupów, choć – jak zwracają uwagę eksperci – negatywnie na poziom sprzedaży niektórych dóbr mogą wpływać czynniki podażowe. Tak jest chociażby w wypadku sprzedaży samochodów, która w grudniu 2021 r. była aż o 8,5 proc. niższa niż w grudniu 2020 r.⁸

Handel zagraniczny

W IV kwartale 2021 r. podtrzymany został trend coraz większego ożywienia międzynarodowej wymiany handlowej na Pomorzu. W tym okresie wartość eksportu wyniosła 4 105,6 mln euro (wzrost o 1,2 proc. względem poprzedniego kwartału), natomiast importu – 4 816,6 mln euro (wzrost o 15,8 proc.). Podobnie jak w III kwartale ub.r. – drugi kwartał z rzędu – odnotowane zostało ujemne saldo handlu zagranicznego, które wyniosło –711 mln euro.

Zarówno wartość wyeksportowanych, jak i zaimportowanych do województwa pomorskiego towarów, była w IV kwartale 2021 r. wyższa niż w analogicznych okresach 2020 oraz 2019 r. W porównaniu z 2020 r. wartość eksportu wzrosła o 22,8 proc., natomiast importu – aż o 65,6 proc., co doskonale obrazuje diametralnie inną skalę pomorskiej wymiany handlowej podczas ubiegłorocznego apogeum pandemii. Z kolei w zestawieniu z danymi z IV kwartału 2019 r., wartość eksportu wzrosła o 32,1 proc., natomiast importu – o 29,1 proc.

W skali całej polskiej gospodarki, w okresie styczeń­‑grudzień 2021 r. eksport wyniósł 285,8 mld euro, natomiast import – 286,3 mld euro. Saldo handlu zagranicznego było zatem ujemne, wynosząc –0,6 mld euro. W odniesieniu do 2020 r., eksport wzrósł o 19,1 proc., a import – o 24,8 proc.⁹

Pomorski eksport był w IV kwartale 2021 r. zdominowany – podobnie jak we wcześniejszych okresach – przez grupę statków, łodzi oraz konstrukcji pływających, której udział w ogólnej strukturze eksportu wyniósł 18,8 proc. Warto zauważyć, że udział ten był o 8 pkt. proc. niższy niż w poprzednim kwartale. Zauważalny był też udział pięciu kolejnych grup towarów: maszyn i urządzeń elektrycznych (9,7 proc.), ryb i skorupiaków (7,3 proc.), paliw (5,5 proc.), reaktorów jądrowych, kotłów, maszyn i urządzeń mechanicznych (5,5 proc.) oraz zbóż (5,1 proc.).

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w IV kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Najważniejszym odbiorcą pomorskich towarów był rynek niemiecki, odpowiadający za 17,8 proc. wartości eksportu. Wyraźny był też udział Szwecji (6,1 proc.), Holandii (6,1 proc.) oraz Francji (5,5 proc.), a w dalszej kolejności – Wielkiej Brytanii (3,9 proc.), Czech (3,4 proc.) oraz Rosji (3,4 proc.). Struktura ta była zbliżona do tych, obserwowanych w poprzednich kwartałach. W skali Polski w całym 2021 r. najważniejszym partnerem eksportowym były Niemcy (28,7 proc.), a następnie: Czechy (5,9 proc.), Francja (5,7 proc.) oraz Wielka Brytania (5,1 proc.).

Wśród towarów sprowadzanych na Pomorze zdecydowanym liderem – podobnie jak w poprzednich kwartałach – była grupa paliw, odpowiadająca za 29,0 proc. wartości pomorskiego importu. Istotne były też udziały trzech kolejnych grup: maszyn i urządzeń elektrycznych (10,5 proc.), ryb i skorupiaków (7,9 proc.) oraz statków, łodzi oraz konstrukcji pływających (7,5 proc.). Łącznie odpowiadały one w IV kw. ub.r. za 54,8 proc. importu, co – co ciekawe – było identycznym odsetkiem jak w poprzednim kwartale.

Głównym rynkiem, z którego sprowadzano na Pomorze towary, pozostała Rosja (23,6 proc. wartości pomorskiego importu, głównie za sprawą paliw). Za jej plecami uplasowały się: Chiny (17,8 proc.), Niemcy (6,1 proc.), Norwegia (6,1 proc.), Korea Południowa (3,6 proc.) oraz Bangladesz (3,5 proc.). Struktura ta była generalnie podobna do obserwowanych w poprzednich kwartałach. Jedyną „nowością” była wysoka pozycja Korei Południowej, która we wcześniejszych okresach nie mieściła się w pierwszej piątce­‑szóstce największych rynków importowych. Z kolei jeśli chodzi o całą polską gospodarkę – sprowadzane do naszego kraju w 2021 r. towary pochodziły przede wszystkim z: Niemiec (20,9 proc.), Chin (14,9 proc.), Rosji (6,0 proc.) oraz Włoch (5,0 proc.).

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

W IV kwartale 2021 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 934 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 54, co stanowiło 5,8 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to udział wyższy o 0,1 pkt. proc. niż w poprzednim kwartale i o 1,5 pkt. proc. wyższy niż w analogicznym okresie 2020 r.

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Podobnie jak w poprzednich kwartałach, udział województwa pomorskiego w liczbie zgłaszanych patentów był w IV kwartale 2021 r., niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc.) oraz w odniesieniu do liczby ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.

Myśląc o rozwoju innowacyjnych rozwiązań, warto mieć na uwadze aktualne globalne trendy, które mogą stanowić inspirację do podjęcia tego typu działań także przez polskie firmy. Z raportu pt. Monitoring trendów w innowacyjności, opracowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, wynika, że szczególnie dużo innowacji dotyczy dziś i będzie dotyczyło w nadchodzącej przyszłości zrównoważonego rozwoju. Jak zauważono: kraje słynące z innowacyjności zwracają uwagę na konieczność uwzględniania w planach rozwojowych dobra planety i społeczeństwa. I tak też – dla przykładu – Australia wprowadziła plan redukcji emisji CO₂, zakładający osiągnięcie przez swoją gospodarkę zerowej emisji netto do 2050 r., a we Francji zainicjowano program wspierający firmy w ograniczaniu ich śladu węglowego. Realizacja obydwu tych przedsięwzięć będzie musiała wiązać się z rozwojem i wdrożeniem innowacji dotyczących tych obszarów. Trendy proklimatyczne nie omijają też Polski, co również stanowi już dla wielu firm bodziec do podejmowania innowacyjnych działań.

Innym kluczowym trendem – widocznym we wszystkich państwach wysoko rozwiniętych, w tym również i w Polsce – jest coraz większa cyfryzacja życia, w tym pracy. Jak wskazano w analizowanym raporcie, wiele krajów już wprowadziło lub zaplanowało działania, które mają rozszerzyć zakres cyfryzacji miejsc pracy. Przykładowo, Australia zaoferowała przedsiębiorcom bezpłatne narzędzie online, dzięki któremu będą oni mogli ocenić poziom dojrzałości cyfrowej swojej organizacji oraz otrzymać pomoc w zakresie digitalizacji działalności. Wyzwanie to dotyczy także polskich przedsiębiorstw – już teraz warto zastanowić się, w jaki sposób można stawić mu czoła¹⁰.

Wracając na poziom Pomorza – ponad połowa wynalazków zgłoszonych do opatentowania w naszym regionie w ostatnim kwartale 2021 r. pochodziła z działów: F (27,8 proc. – budowa maszyn, oświetlenie itd.) oraz C (24,1 proc. – chemia, metalurgia) Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej. W tym okresie największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła pierwszej z tych grup (+14,6 proc. względem kraju). Z kolei największa różnica in minus, sięgająca –13,8 pkt. proc. odnotowana została w wypadku grupy A (podstawowe potrzeby ludzkie).

W analogicznym okresie 2020 r. największa nadreprezentacja zgłoszonych patentów względem kraju także odnosiła się do działu F, choć jej udział był jedynie o 3,9 proc. wyższy niż przeciętnie w kraju. Największe odchylenie in minus, podobnie jak teraz, dotyczyło działu A, wynosząc –4,8 proc.

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w IV kwartale 2021 r. oraz w 2021 r. ogółem

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

W skali całego 2021 r. specjalizacjami województwa pomorskiego w zakresie zgłaszanych do opatentowania wynalazków były w odniesieniu do całego kraju działy: F (+7,3 pkt. proc. względem kraju) oraz H (elektrotechnika, +5,9 pkt. proc.).

Ważniejsze wydarzenia¹¹

Kolejne miejsca pracy w IT Firma SoftServe, posiadająca swoje siedziby w Stanach Zjednoczonych i na Ukrainie, otwiera biuro na Pomorzu i ma w planach zatrudnienie około 100 specjalistów z branży IT. Firma jest partnerem wielu globalnych liderów technologicznych.

Za nami EFNI W dniach 20‑22 października odbyła się w Sopocie X edycja Europejskiego Forum Nowych Idei. Jego uczestnicy, wśród których znaleźli się m.in. prof. Jerzy Buzek, prof. Jerzy Kołodko czy Frans Timmermans, zastanawiali się m.in. nad nowym podziałem świata, strategią gospodarczą na nową dekadę czy przyszłością sztucznej inteligencji.

Lotos wydobywa norweski gaz Rozpoczęło się wydobycie gazu ziemnego ze złoża Yme, zlokalizowanego na Morzu Północnym. Szacuje się, że ze złoża będzie wydobywanych około 5 tys. baryłek gazu dziennie. 20 proc. udziału operacyjnego w projekcie ma Lotos Norge.

Gryfy Gospodarcze przyznane Za nami 22. gala Pomorskiej Nagrody „Gryfa Gospodarczego”. Wśród laureatów znalazły się firmy takie jak m.in. Hydromega (Lider innowacji – podkategoria średnie i duże przedsiębiorstwo), AK Construction (Lider eksportu – podkategoria mikro i małe przedsiębiorstwo) czy Marion (Gryf Medialny). W kategorii „Pomorski start‑up” zwyciężyła gdańska spółka Chronospace.

Nowa Prezes Energi Iwona Waksmundzka­‑Olejniczak, która od lipca 2021 r. była p.o. Prezesa Zarządu Grupy Energa, została wybrana nowym Prezesem Zarządu spółki. Na stanowisko Wiceprezesa Zarządu ds. korporacyjnych Rada nadzorcza spółki powołała natomiast Janusza Szurskiego.

Specjalistyczny projekt Crist Gdyńska stocznia Crist rozpoczęła prace nad budową w pełni wyposażonej specjalistycznej jednostki wielozadaniowej do układania żwiru na dnie morskim. Docelowo ma ona znaleźć zastosowanie m.in. przy budowie 18‑kilometrowego tunelu między portami Puttgarden w Niemczech i Rødbyhavn na wyspie Lolland w Danii.

Gdański start‑up z biurem w ZEA Pochodzący z Gdańska start‑up SentiOne otwiera swoje biuro w Dubaju. Właścicielem części udziałów firmy został szejk Saeed bin Ahmed Al Maktoum – założyciel i właściciel funduszu inwestycyjnego Seed Group, zajmującego się wsparciem zagranicznych firm chcących rozwijać się w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej.

Koniec produkcji Bałtyku w Gdańsku Zakłady Przemysłu Cukierniczego Bałtyk posiadające ponad 100‑letnią tradycję przenosi swoją produkcję czekoladek do Włocławka. Siedziba firmy nadal będzie zlokalizowana w Gdańsku.

Duża aktywność morskich firm logistycznych Morska Agencja Gdynia powiększy powierzchnię magazynową w Panattoni Tricity East o ponad 7 tys. m². Kolejna firma z branży logistycznej – DB Schenker – rozszerzył swoje gdyńskie biuro. Z kolei w I półroczu 2022 r. do biurowca Łużycka Plus wprowadzi się nowy najemca, będący jedną z wiodących globalnie marek logistycznych, którego jednak nazwy jeszcze nie znamy.

Duży kontrakt Radmoru Gdyńska spółka Radmor podpisała rekordowy kontrakt na sprzedaż radiostacji doręcznych COMP@N. Będą one wykorzystywane w celach wojskowych przez jedno z państw spoza Europy.

Centrum duńskiej firmy offshore’owej w Gdyni Wywodząca się z Danii spółka Semco Maritime A/S działająca w branży morskiej energetyki wiatrowej, otworzy w Bałtyckim Porcie Nowych Technologii w Gdyni swoje centrum, w którym zatrudnienie znajdzie około 40 specjalistów. Inwestycja zostanie zrealizowana przy zaangażowaniu Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Rekordowy import do PERN W bazie paliw PERN w Dębogórzu rozładowano w 2021 r. ponad 2 miliony ton paliw, które przybyły drogą morską – to rekordowy wynik.

Nowe zamówienie Polskich Promów Spółka Polskie Promy, będąca własnością Skarbu Państwa oraz Polskiej Żeglugi Morskiej, złożyła w Gdańskiej Stoczni Remontowej zamówienie na trzy nowe promy typu ro‑pax. Każdy z nich będzie mógł wziąć na pokład około 400 pasażerów. Wiadomo już, że dwa z nich będą pływały w Unity Line – spółki zależnej PŻM.

W Oliwie powstanie nowy biurowiec Dr. Oetker – światowy gigant z branży spożywczej – wybuduje w gdańskiej Oliwie nowy biurowiec. Budynek będzie usytuowany w miejscu dotychczasowego budynku biurowego należącego do tej firmy. Dr. Oetker jest obecny w Gdańsku już od 100 lat.

Kolejna białoruska firma na Pomorzu Za sprawą programu samorządowego Come2Pomerania oraz rządowego Poland.Business Harbour, do Trójmiasta przenosi się kolejna białoruska firma. Tym razem będzie to start‑up technologiczny AM Builder, oferujący nowoczesne rozwiązania dla branży budowlanej.

Wysoka aktywność PSSE Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna wykazywała się w 2021 r. dużą aktywnością. Wydała w tym okresie 62 decyzje o wsparciu (o 14 więcej niż przed rokiem), a łączna wartość zadeklarowanych nakładów inwestycyjnych przekroczyła 1,7 mld zł. W ślad za nimi na terenach PSSE ma niebawem powstać ponad 500 nowych miejsc pracy.

Węgrzy przejęli Manhattan Nowym właścicielem Centrum Handlowego Manhattan w gdańskim Wrzeszczu została spółka Futureal Investment Partners, należąca do węgierskiej grupy Futureal. Fundusz ten skupia się biznesowo w głównej mierze na rozwoju nieruchomości handlowych.

Odbyła się Wspólna Kaczka W hali Gdynia Arena odbyła się – po rocznej przerwie spowodowanej pandemią – XXI gala branży morskiej „Wspólna Kaczka”. Jak zawsze wręczono podczas niej nagrody. Tym razem „Bursztynowa Kaczka” powędrowała do Morskiej Agencji Gdynia, natomiast wyróżnienie honorowe „Bursztynowe Jajka” trafiło do Polskiego Towarzystwa Morskiej Energetyki Wiatrowej i Zarządu Morskiego Portu Gdynia.

Nowe połączenie Gdynia­‑Chiny Gdynia będzie miała bezpośrednie połączenie kolejowe z Chinami w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku. Pierwszy pociąg na tej trasie – z Xi’an do Gdyńskiego Terminalu Kontenerowego Hutchison – przejechał ją w czasie poniżej 3 tygodni.

¹ źródło: https://stat.gov.pl/, https://www.money.pl/gospodarka/pandemia-nie-zmiotla-nas-z-planszy-economist-umiescil-polske-na-szostym-miejscu-6723033676569440a.html ² źródło: https://www.parkiet.com/prognozy-gospodarcze/art19348801-2022-rok-w-polskiej-gospodarce-pkb-zwolni-do-4-5-proc-a-inflacja-przyspieszy-do-7-proc ³ źródło: https://businessinsider.com.pl/gospodarka/inflacja-w-krajach-oecd-najwyzsza-od-25-lat-polska-w-czolowce/lm6x65b ⁴ za: https://www.gov.pl/, https://www.nbp.pl/ ⁵ źródło: https://stat.gov.pl/ ⁶ źródło: https://www.markiteconomics.com/Public/Home/PressRelease/24c5a9668ab948119aade33c185a6c09 ⁷ źródło: https://stat.gov.pl/, https://www.muratorplus.pl/biznes/raporty-i-prognozy/rynek-budowlany-2022-prognozy-aa-bC1v-s9S9-SGsy.html ⁸ źródło: https://stat.gov.pl/, https://www.rp.pl/handel/art19318361-inflacja-zniecheca-polakow-do-wydatkow-sprzedaz-oslabla ⁹ źródło: https://stat.gov.pl/ ¹⁰ źródło: https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/RAPORT_Monitoring-trendw-w-innowacyjnoci-vol.-11_grudzie-2021-www.pdf ¹¹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów https://www.trojmiasto.pl/ oraz https://pomorskie.eu/.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2020 do września 2021 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do września 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w III kwartale 2021 r. oraz w 2021 r. ogółem

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia⁹

¹ za: coface.pl ² za: businessinsider.com.pl, rp.pl ³ za: businessinsider.com.pl ⁴ za: stat.gov.pl, rp.pl, money.pl ⁵ za: stat.gov.pl, bankier.pl ⁶ za: stat.gov.pl, bankier.pl ⁷ za: stat.gov.pl ⁸ za: cyfrowa.rp.pl, wipo.org ⁹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od czerwca 2020 do czerwca 2021 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2018 do czerwca 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2021 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w II kwartale 2021 r. oraz w 2021 r. ogółem

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

¹ za: worldbank.org ² za: pkobp.pl ³ za: worldbank.org, pkobp.pl, businessinsider.pl ⁴ za: bankier.pl, ihsmarkit.com ⁵ za: stat.gov.pl, money.pl ⁶ za: stat.gov.pl, businessinsider.pl ⁷ za: stat.gov.pl ⁸ za: kpk.gov.pl, businessinsider.pl ⁹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Działalność przedsiębiorstw

Handel zagraniczny

Barometr innowacyjności

Ważniejsze wydarzenia⁹

¹ za: businessinsider.com.pl, biznes.gazetaprawna.pl ² za: bankier.pl ³ za: stat.gov.pl, forsal.pl ⁴ za: stat.gov.pl, businessinsider.com.pl ⁵ za: bankier.pl, biznes.interia.pl ⁶ za: stat.gov.pl ⁷ za: pfr.pl ⁸ za: bankmillennium.pl ⁹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2019 do września 2020 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2017 do września 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2020 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

¹ za: ec.europa.eu ² za: forsal.pl ³ za: forsal.pl, tvn24.pl ⁴ za: biznes.interia.pl ⁵ za: selectivv.com ⁶ za: businessinsider.com.pl ⁷ za: stat.gov.pl ⁸ za: filarybiznesu.pl ⁹ za: alebank.pl ¹⁰ za: stat.gov.pl ¹¹ za: wipo.int ¹² za: Stawka i oblicza cyfryzacji, www.kongresobywatelski.pl ¹³ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od czerwca 2019 do czerwca 2020 r.

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2017 do czerwca 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I i II kwartale 2020 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl.

Ważniejsze wydarzenia⁸

_{1 za: businessinsider.com.pl, biznes.interia.pl 2 za: bankier.pl, money.pl 3 za: parkiet.com 4 za: money.pl 5 za: stat.gov.pl 6 za: money.pl 7 za: forsal.pl 8 w niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu}

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od marca 2019 do marca 2020 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2017 do marca 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2020 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2020 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kw. 2020 r. oraz całym roku 2019

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl.

1 za: ec.europa.eu

2 za: pekao.com.pl

3 za: businessinsider.com.pl

4 za: stat.gov.pl

5 za: www.rp.pl

6 za: stat.gov.pl

7 za: www.rp.pl

8 w niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2018 do grudnia 2019 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2016 do grudnia 2019 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2019 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w IV kw. 2019 r. oraz całym roku 2019

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia⁹

¹ za: money.pl ² za: strefabiznesu.pl ³ za: parkiet.com ⁴ za: biznes.interia.pl ⁵ za: tvn24bis.pl ⁶ Dane za rok 2019 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą. ⁷ za: www.stat.gov.pl ⁸ za: rp.pl ⁹ W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2018 do września 2019 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2016 do września 2019 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2019 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2019 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w I, II i III kwartale 2019 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I, II i III kw. 2019 r.

Źródło: opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia⁸

1 za: www.forbes.pl

2 za: www.tvn24bis.pl

3 za: www.npb.pl

4 za: www.rp.pl

5 za: www.outsourcingportal.eu, www.efl.pl

6 za: www.forbes.pl

7 Dane za rok 2019 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą.

8 W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od czerwca 2018 do czerwca 2019 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2016 do czerwca 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w I i II kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl.

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w II kw. 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl.

Ważniejsze wydarzenia⁵

1 za: www.parkiet.pl, www.npb.pl oraz Konfederacja Lewiatan

2 za: bankier.pl

3 za: Konfederacja Lewiatan

4 Dane za rok 2019 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą.

5 W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od marca 2018 do marca 2019 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2016 do marca 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w I kwartale 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl.

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kw. 2019 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl.

1) za: innpoland.pl oraz rp.pl

2) za: www.bankier.pl

3) za: www.forbes.pl

4) Dane za rok 2019 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą.

5) za: www.obserwatorpolityczny.pl

6) W niniejszym podrozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu.

Koniunktura gospodarcza

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS.

Działalność przedsiębiorstw

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

Handel zagraniczny

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Barometr innowacyjności

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia⁴

1 Za: www.rp.pl

2 Za: www.businessinsider.com.pl

3 Dane za rok 2018 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą.

4 W niniejszym rozdziale wykorzystano informacje pochodzące m.in. z portalów trojmiasto.pl oraz pomorskie.eu

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2017 do września 2018 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2015 do września 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w III kw. 2018 r. oraz w całym 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia

¹ Dane za rok 2018 pochodzą ze zbioru otwartego, co oznacza, że przez cały rok sprawozdawczy rejestrowane są dane dotyczące wszystkich miesięcy (bieżących i poprzednich w przypadku dosyłania brakujących danych) oraz korekt rejestrowanych za okres sprawozdawczy, którego dotyczą.

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od czerwca 2017 do czerwca 2018 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2015 do czerwca 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kw. 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia

Koniunktura gospodarcza

Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od marca 2017 do marca 2018 r.

Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych. Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

Działalność przedsiębiorstw

Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano­‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2015 do marca 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku

Handel zagraniczny

Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie

Barometr innowacyjności

Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kw. 2018 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl

Ważniejsze wydarzenia