Autor: Robert Jaworski

Przykłady wielu państw pokazują, że rozwój gospodarczy skutecznie powstrzymuje emigrację zarobkową, czasami wpływa nawet na to, że mamy do czynienia z reemigracją. Istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego pozostają bezpośrednie inwestycje zagraniczne i jeśli dzięki nim niweluje się różnicę poziomów płac pomiędzy rynkiem macierzystym a rynkiem kraju goszczącego emigrantów, emigracja stopniowo zanika. Spróbujmy zastanowić się, czy z takim scenariuszem mamy lub będziemy mieli do czynienia w Polsce.

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Od momentu uzyskania członkostwa w UE Polska stała się jeszcze bardziej atrakcyjnym miejscem do lokowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, czyli takich, dzięki którym powstają nowe miejsca pracy, fabryki, kupowane są lub wytwarzane nowoczesne technologie i produkty. Dziś już coraz rzadziej nasi południowi sąsiedzi ogłaszają, że kolejna duża fabryka będzie budowana na ich terenie, a nie w Polsce. Dane statystyczne także potwierdzają to zjawisko, a napływ inwestycji w roku 2006, mimo bardzo niskich wpływów z prywatyzacji, należał do rekordowych w historii i był wyższy o prawie 82% w porównaniu z rokiem 2005. Wtedy to pod względem napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych Polska zdecydowanie wyprzedziła Czechy i Węgry, a po raz pierwszy od dłuższego czasu napływ inwestycji do Polski był trzykrotnie wyższy niż do Republiki Czeskiej.

Rysunek 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – napływ kapitału w latach 2004-2006 (w mln euro)

Źródło: Narodowy Bank Polski.

Prawie 88% inwestycji, które napłynęły do Polski w roku 2006, pochodziło z UE, w tym najwięcej z Luksemburga – 3,6 mld euro, Niemiec – 2,7 mld euro, Włoch oraz Holandii po około 1,3 mld euro [1].

Z kwoty 15 061 mln euro zainwestowanej w Polsce w roku 2006 prawie 5 mld euro zostało ulokowanych w podmiotach działających w zakresie obsługi nieruchomości, informatyki, nauki, wynajmu maszyn i pozostałych usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, 3,6 mld euro w podmiotach działających w przetwórstwie przemysłowym, 2,4 mld euro w handlu i naprawach, a w pośrednictwie finansowym prawie 1,7 mld euro. Ponad 900 mln euro wydatkowano na zakupy i sprzedaż przez nierezydentów nieruchomości w Polsce. Dla porównania w roku 2005 kwota ta była zdecydowanie niższa – wyniosła 336 mln euro.

Dokonując oceny powyższych danych, warto zwrócić uwagę na co najmniej dwie kwestie. Po pierwsze, trzeba odnotować wzrost na niespotykaną do tej pory skalę nakładów inwestycyjnych związanych w mniejszym lub większym stopniu z nieruchomościami. Analiza struktury napływu inwestycji do Polski od roku 1990 do chwili obecnej wskazuje, że inwestycje takie stanowią około 14% napływu. W strukturze napływu w roku 2006 było to już ponad 30% całej kwoty zainwestowanej przez inwestorów zagranicznych w Polsce.

Po drugie, nadal istotnym powodem napływu inwestycji do Polski jest chęć ograniczenia kosztów, co z kolei oznacza, że inwestorzy zagraniczni, przygotowując biznesplany, zakładają, iż w Polsce będą płacili swoim pracownikom za podobną pracę mniej, niż musieliby zapłacić w innej lokalizacji inwestycyjnej w UE. Koszty zasobów kadrowych dostępnych po konkurencyjnych cenach oraz ich podaż należą niezmiennie od kilku lat do głównych powodów, dla których Polska jest popularnym miejscem napływu inwestycji.

Opisana wyżej sytuacja może mieć oczywisty wpływ na emigrację zarobkową. Aby określić, jaki, przyjrzyjmy się mechanizmom związanym z migracjami zarobkowymi.

Migracja zarobkowa (emigracja)

Migracja (migratio – wędrówka) jest zjawiskiem naturalnym i należy ją rozumieć jako przemieszczanie się ludności na dłuższy okres poza miejsce stałego zamieszkania. Jedną z form migracji jest emigracja, która polega na zmianie kraju miejsca zamieszkania. Jej przyczyny są różne i mogą wynikać z powodów politycznych, religijnych, osobistych, rodzinnych czy ekonomicznych. Wśród tych ostatnich największe znaczenie ma zróżnicowanie zarobków, a więc fakt, że osoby o określonej specjalności, posiadające podobne umiejętności i doświadczenie, nie mogą znaleźć pracy bądź otrzymują mniejsze wynagrodzenie, niż mogłyby otrzymywać, pracując poza granicami kraju macierzystego.

Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej pozwoliło – dzięki jednej z podstawowych wolności UE, jaką jest swobodny przepływ osób – podejmować obywatelom Polski, już jako obywatelom UE, m.in. decyzje o swobodnym wyborze miejsca pracy. Trzeba pamiętać, że w perspektywie roku 2011 można oczekiwać całkowitej liberalizacji dostępu do rynków pracy wszystkich państw UE-15, co może nasilić tendencje do poszukiwania pracy poza granicami Polski. Walczyć nadal jest o co, różnica w poziome zarobków pozostaje bowiem znacząca, i to bez względu na wykonywany zawód i poziom wykształcenia. Dla przykładu projektant systemów IT z Wielkiej Brytanii zarabia ok. 130 tys. funtów rocznie, a jego kolega w Indiach z podobnymi umiejętnościami niewiele ponad 40 tys. funtów [2]. Poziom zarobków w Polsce jest raczej zbliżony do hinduskich, a możliwości podejmowania pracy przez Polaków w Wielkiej Brytanii znacznie lepsze niż dla osób spoza UE. Inny przykład to wynagrodzenia w sektorze służby zdrowia, gdzie średnie zarobki np. anestezjologa w Polsce wynoszą około 4 tys. złotych brutto (pensja podstawowa+dyżury), a średnie zarobki w krajach Unii Europejskiej przekraczają 5 ys. euro, antomiast w USA i krajach Bliskiego Wschodu 8 tys. dolarów [3].

Tablica 1. Czynniki powodujące migracje wg modelu Banku Światowego

Źródło: Bank Światowy, Migration and Remittances, Easter Europe and the former Soviet Union, 2006.

Zgodnie ze statystykami Europejskiego Banku Centralnego [4] poziom płac w Polsce mierzony wg kursu walutowego stanowi zaledwie 25% poziomu płac „starej” UE. Co prawda koszty życia poza Polską są zdecydowanie wyższe, ale nawet jeśli dochód jest mierzony parytetem siły nabywczej, to okazuje się, że poziom płac w Polsce stanowi ok. 50% poziomu płac w EU-15.

Przy tak dużych dysproporcjach w zarobkach i możliwościach, jakie niesie swoboda przepływu osób, mamy i będziemy mieli do czynienia ze zjawiskiem silnego odpływu siły roboczej z Polski, co może potrwać nawet 10 lat [5].

Opierając się na ocenach przygotowanych przez Komisję Europejską, dotyczących przepływu siły roboczej nowych państw członkowskich, można wykazać, że migracja z krajów UE-10 ma charakter komplementarny wobec rynków pracy UE-15 i łagodzi braki siły roboczej o określonym poziomie wykształcenia w wybranych sektorach.KE wskazuje, że grupa napływających pracowników jest przeciętnie lepiej wykształcona niż populacja rodzima krajów przyjmujących, a do pracy wyjeżdżają zasadniczo ludzie młodzi, w wieku od 18 do 34 lat, bezdzietni, w ok. 60% mężczyźni.

Czy ludzie ci będą chcieli wrócić do Polski i czy skala przyszłej emigracji może zostać ograniczona? Aby spróbować odpowiedzieć na to pytanie, posłużmy się modelem Banku Światowego, opartym na analizie czynników zachęcających do emigracji z danego kraju, czyli tzw. czynników wypychających, oraz czynników powodujących napływ emigrantów do danego kraju, czyli tzw. czynników ciągnących.

Spróbujmy jednak odwrócić sytuację. Przyjmijmy, że czynniki ciągnące to te, które mają spowodować reemigrację pracowników do Polski. Czynniki wypychające poddajmy ocenie pod kątem ograniczania emigracji. Dodajmy do tego rolę i znaczenie, jakie mogą mieć inwestycje zagraniczne.

Inwestycje zagraniczne jako alternatywa dla emigracji

Dokonując analizy czynników określanych przez Bank Światowy jako wypychające, zauważamy, że napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski może przyczyniać się bezpośrednio do ograniczenia ubóstwa, bezrobocia, niskich płac. Pośrednio może wpływać na poprawę systemu edukacji i opieki medycznej czy ograniczenie korupcji.

Wydaje się, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które napływają do Polski, zdecydowanie łagodzą siłę czynników wypychających, ale tylko w niektórych grupach zawodów ich wpływ będzie miał znaczenie dla ograniczenia emigracji w krótkim okresie.

Czynnik, którym przede wszystkim kierują się inwestorzy zagraniczni w Polsce, a więc dostępność dobrze wykwalifikowanej kadry po konkurencyjnych kosztach, nie będzie prowadził do szybkiej konwergencji poziomu zarobków w Polsce i krajach macierzystych inwestorów. Należy oczekiwać, że będzie to dotyczyło jednak tylko niektórych grup zawodowych, a więc takich, w których nie występuje deficyt pracy w określonych zawodach na rynkach zagranicznych, przy założeniu, że przedstawiciele tych grup mogą swobodnie przemieszczać się za granicę (np. specjaliści IT). W takich bowiem przypadkach dla inwestorów zagranicznych najważniejsze będzie znalezienie osób z odpowiednimi umiejętnościami i stworzenie im dobrych warunków pracy i płacy na terenie Polski.

Oznacza to, że inwestycje zagraniczne mogą ograniczać emigrację w zawodach najmniej płatnych, ponieważ ludzie je wykonujący często nie będą w stanie sprawnie poruszać się za granicą, a także dobrze płatnych, znajdujących się na listach międzynarodowych zawodów deficytowych, ale też takich, które mogą być świadczone na odległość. Ten ostatni czynnik, a więc świadczenie usług na odległość, może także wpływać na ograniczenie emigracji ludzi, którzy zdecydują się pracować w sektorze BPO (Business Process Offshoring). Co prawda ich zarobki nie będą porównywalne z zarobkami za granicą, rozwój zawodowy będzie ograniczony, ale i tak poziom otrzymywanego wynagrodzenia będzie wyższy niż średnia krajowa w Polsce, możliwość emigracji pozostanie zaś otwarta, a nawet ułatwiona poprzez zdobycie doświadczenia w pracy w międzynarodowej korporacji. Inwestycje zagraniczne mogą też wpłynąć pozytywnie na takie sektory jak służba zdrowia, oferując wyższy poziom zarobków osobom pracującym w Polsce i kierując strumień usług częściowo na rynek polski a częściowo zagraniczny.

Analiza czynników określanych przez Bank Światowy jako ciągnące wykazuje, że dla obecnych emigrantów napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych może wiązać się z perspektywą wyższych zarobków, poprawą jakości życia, rozwojem osobistym i zawodowym. Pośrednio wpływać też może na wymienione przez Bank Światowy czynniki polityczne i społeczne.

Wnioski płynące z analizy czynników wypychających wskazują przede wszystkim na perspektywy związane z rozwojem osobistym i zawodowym obecnych emigrantów. Może to mieć znaczenie w świetle zjawiska określanego jako brain waste , czyli wykonywania przez emigrantów prac poniżej ich kwalifikacji. Nie należy jednak oczekiwać masowej fali powrotów do Polski, między innymi z powodu inwestycji zagranicznych w nieruchomości, windujących ich ceny do poziomów notowanych na rynkach zagranicznych.

Wnioski przedstawione w niniejszym artykule są prywatnymi opiniami autora i nie zawsze odzwierciedlają oficjalne stanowisko PricewaterhouseCoopers.

Przypisy:

1 Narodowy Bank Polski (październik 2007). Informacja o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w Polsce.

2 Forrester (August 2004). Two-Speed Europe, Why 1 million jobs will move offshore.

3 Informacja Zarządu Głównego Związku Zawodowego Anestezjologów dotycząca emigracji zarobkowej lekarzy anestezjologów, stan na 15 grudnia 2006 r.

4 European Central Bank (October 2006). Cross-border mobility within an enlarged EU, OP Series, No. 52

5 Ministerstwo Gospodarki (Luty 2007). Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę polską.

Współczesny rozwój lokalnych i regionalnych gospodarek jest ściśle związany z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą globalizująca się gospodarka światowa. Proces dostosowania lokalnych struktur gospodarczych powinien uwzględniać podnoszenie poziomu innowacyjności, rozszerzanie stosowania nowoczesnych technologii i metod zarządzania, podnoszenie jakości towarów i usług. Stopień nasilenia tego procesu determinuje wzrost konkurencyjności gospodarki, co prowadzi do zwiększenia dochodów przedsiębiorstw oraz poprawy jakości życia mieszkańców.Dla dynamicznie rozwijających się krajów o ograniczonym rodzimym potencjale inwestycyjnym, takich jak kraje Europy Środkowej i Wschodniej, oznacza to konieczność otwarcia się i poszukiwania różnorodnych źródeł i schematów zapewniających trwały rozwój społeczny i gospodarczy. Inwestycje zagraniczne, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie, są dla wielu regionów współczesnego świata jedynym źródłem finansowania znaczących przedsięwzięć gospodarczych [1].

Zdecydowana większość analiz inwestycji zagranicznych skupia się jedynie na ich funkcjach gospodarczych, mierzonych wielkością poniesionych nakładów, przychodów, zatrudnienia, zysków finansowych. Wydaje się jednak, że dla lokalnych społeczności tradycyjnie badane korzyści z inwestycji zagranicznych są mało istotne: lokalne społeczności w nieznacznym stopniu korzystają z dobrodziejstw ekonomicznych generowanych przez firmy zagraniczne. Badanie społecznych korzyści bazuje na analizach i ocenach jakościowych, typowych dla nauk społecznych.

Znaczenie społeczne

Inwestycje zagraniczne pełnią szereg istotnych zadań, zarówno gospodarczych, jak i społecznych. W niektórych przypadkach ich znaczenie znacznie wykracza poza gospodarkę, obejmując różnorodne aspekty życia społecznego, w tym kulturę i politykę, zarówno w skali lokalnej, regionalnej, krajowej, jak i międzynarodowej [2]. Do podstawowych i społecznie istotnych znaczeń inwestycji zagranicznych można zaliczyć:

• tworzenie wartości dodanej poprzez inwestycje, zarówno materialne, jak i niematerialne, takie jak edukacja i wzrost potencjału kapitału ludzkiego;

• zapewnienie miejsc pracy, generujących dochody pracowników oraz podatki lokalne;

• upowszechnianie know-how, dostęp do nowoczesnych technologii oraz metod i organizacji pracy;

• probierz atrakcyjności lokalnego rynku pracy, potencjału konsumpcyjnego oraz otwartości władz lokalnych i regionalnych;

• promocję miasta i regionu;

• inspirację oraz kooperację z lokalnymi przedsiębiorstwami, co może prowadzić do rozwoju sektora otoczenia – zarówno obsługi inwestycji, jak i produkcyjnego – oraz wzrostu konkurencyjności gospodarki lokalnej;

• wspieranie lokalnych inicjatyw społecznych, kulturalnych, sportowych, jednakże w przypadku inwestycji zagranicznych to wsparcie jest zazwyczaj bardzo ograniczone;

• upowszechnianie zachodniego stylu życia i modelu konsumpcji.

Bilans korzyści i strat

Bilans korzyści i strat wynikających z zagranicznych inwestycji dla lokalnego społeczeństwa nie jest jednoznaczny. Różne motywy kierujące inwestorami niosą różne konsekwencje dla lokalnych społeczności i gospodarek. Poza licznymi pożytkami, dla wielu mieszkańców inwestycje zagraniczne pozostają przejawem wyprzedawania narodowego majątku, odpływem lokalnie generowanych zysków oraz zawłaszczania dorobku poprzednich pokoleń. Podejmowane jako elementy globalnych strategii rynkowych inwestycje mają czasem na celu eliminację konkurencji. Spotykany niekiedy pewien rodzaj arogancji inwestorów oraz niezrozumienie kulturowo uwarunkowanych zwyczajów nie przyczyniają się do tworzenia dobrego klimatu wobec zagranicznych inwestorów, w szczególności wśród bardziej konserwatywnych warstw społecznych. Kreowanie miejsc pracy, zwłaszcza nisko opłacanych, przy obecnym bardzo niewielki bezrobociu, wydaje się mało istotnym czynnikiem rozwoju. Dodatkowo, wielu inwestorów kieruje się niskimi płacami przy przenoszeniu swojej działalności do Polski, oferując często pracownikom płace minimalne, co nie przynosi wielu korzyści regionowi. Duża mobilność i łatwość przenoszenia się na inne lokalizacje, zwłaszcza gdy głównym czynnikiem wyboru miejsca inwestycji była tzw. tania siła robocza, nie przyczynia się na dłuższą metę do wzrostu konkurencyjności regionu i jego długofalowego rozwoju.

Inwestycje zagraniczne w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy postkomunistycznej, mają zasadnicze znaczenie w generowaniu dochodu narodowego oraz podnoszeniu poziomu życia mieszkańców. Od lat 70. zagraniczne firmy produkują poszukiwane dobra konsumpcyjne, a inwestycje „polonijne” z lat 80. przyczyniły się do zmniejszenia skutków kryzysu gospodarczego. Inwestycje zagraniczne tworzyły także podstawy klasy wyższej średniej i wyższej w Polsce wczesnych lat 90. Większość najbogatszych Polaków tego okresu pierwszy poważny kapitał inwestycyjny przywiozła z zagranicy, więc de facto były to inwestycje zagraniczne. Poza kapitałem finansowym przedsiębiorcy kopiowali także know-how, marketing i organizację pracy. Inwestycje zagraniczne, początkowo oparte niemal wyłącznie na zaspokajaniu potrzeb lokalnej konsumpcji, przechodziły ewolucję i obecnie są w znacznej mierze oparte na wzroście wydajności oraz tworzeniu wartości dodanej, zarówno gospodarczej, jak i społecznej.

Nowy wymiar

Wpływ inwestycji na społeczność Pomorza ulega w ostatnich latach wyraźnym zmianom, wynikającym zarówno ze zmian rynku pracy, sytuacji demograficznej, konkurencyjności, jak i włączenia w struktury Unii Europejskiej. Gwałtowny spadek bezrobocia oraz odpływ tysięcy młodych ludzi na Wyspy Brytyjskie postawił nowe zadania przed władzami lokalnymi oraz inwestorami. Tworzenie wielkiej liczby miejsc pracy przestało mieć zasadnicze znaczenie. Dużo bardziej istotne w ostatnim czasie okazuje się przygotowanie dobrze płatnych miejsc pracy dla osób wykształconych, inwestycje w edukację, rozwój umiejętności, podnoszenie jakości pracowników oraz tworzenie dla nich warunków do dobrego życia, a także ogólny wzrost konkurencyjności społecznej i kulturowej regionu. Inwestycje zagraniczne, wpływając na różnorodne aspekty życia społecznego, tworzą pośrednio i bezpośrednio dogodne milieu, sprzyjające zarówno rozwojowi przedsiębiorczości, jak i społeczeństwa obywatelskiego, oraz rozwój procesów metropolizacji aglomeracji gdańskiej. Należy przy tym pamiętać, że to nie inwestycje czy obcokrajowcy tworzą metropolię, ale jej mieszkańcy. Jeżeli zagraniczne inwestycje będą stymulowały przemiany społeczne prowadzące do metropolizacji, to będzie się tak działo wyłącznie w sposób pośredni. Przemiany stylu życia i pracy, powiązania międzynarodowe oraz napływ kapitału bez wątpienia przyczyniają się do wzrostu intensywności procesów metropolizacyjnych aglomeracji Trójmiasta.

Nowe wyzwania

18 lat po zwrocie systemowym w polskiej gospodarce różnice między znaczeniem inwestycji zagranicznych a krajowych, w tym lokalnych, wydają się coraz mniej istotne. Pierwotne ograniczenia lokalnego rynku, w tym brak kapitału i know-how, mają przede wszystkim historyczne znaczenie, a liczne lokalnie generowane inwestycje nie różnią się ani jakością, ani wartością od inwestycji zagranicznych. Najważniejsze i długofalowe, ważne dla zrównoważonego rozwoju lokalnego korzyści płynące z zagranicznych inwestycji wynikają nie tyle z bieżących korzyści ekonomicznych, ile ze społecznej wartości dodanej, tworzonej przez zagraniczne przedsiębiorstwa. Generowany pośrednio lub bezpośrednio wzrost umiejętności i wiedzy społeczności lokalnych pozostaje trwałym gwarantem dalszego rozwoju regionu. Wykorzystanie szans oraz minimalizacja zagrożeń płynących z nieuniknionej globalizacji gospodarki, której najbardziej wyrazistym przejawem są zagraniczne inwestycje, należą do najważniejszych wyzwań, stojących przed mieszkańcami i władzami Pomorza.

Przypisy:

1 Zobacz Storper 1997, Thun 2006, Tarasiński 2007.

2 Dunning, Kogut & Blomstrom 1990, Nowara & Rynarzewski 2007.

Z punktu widzenia budowania silnej pozycji metropolii gdańskiej pozyskanie atrakcyjnych inwestycji typu BPO (Business Process Offshoring) [1] powinno być priorytetowym wyzwaniem dla gospodarki regionu. Warunki zewnętrzne są obecnie niezwykle sprzyjające ze względu na silne zainteresowanie państw Europy Zachodniej nowymi członkami UE oraz atrakcyjność samego regionu.

Połączenia komunikacyjne z większością miast europejskich, atrakcyjne położenie regionu oraz silne zaplecze edukacyjne składają się na dobrą ofertę dla inwestorów, którzy chcieliby otworzyć w regionie centra ICT [2]. Jednak w obszarze szczególnego zainteresowania powinni znaleźć się również inwestorzy, którzy poszukują lokalizacji dla swoich centrów analitycznych czy finansowo-księgowych – działalności charakterystycznej dla BPO. Taki typ inwestora może długookresowo przyczynić się do podniesienia atrakcyjności regionu. Centra finansowo-księgowe i analityczne są szczególnym typem inwestycji, które podejmowane są niezwykle ostrożnie przez inwestorów ze względu na wysokie wymagania dotyczące kwalifikacji i jakości pracy. Nieodzownym elementem działalności operacyjnej takich centrów są ciągłe szkolenia pracowników – inwestycje w kapitał ludzki. Z tego powodu ryzyko nagłego wycofania centrum w celu poszukiwania tańszych pracowników jest relatywnie niższe niż w przypadku np. inwestycji produkcyjnej. Podejście takie jest również korzystne dla samych pracowników (w tym wypadku mieszkańców Pomorza), gdyż pozwala im zdobywać kwalifikacje, co czyni ich bardziej konkurencyjnymi na rynku pracy. Ponadto ten rodzaj działalności charakteryzuje się oferowaniem relatywnie dobrze płatnych miejsc pracy, co może być alternatywą dla emigracji. Warto więc sprawdzić dokładnie, czym są inwestycje typu BPO oraz jakie korzyści mogą z nich płynąć.

Charakter zjawiska

Spłaszczanie świata towarzyszące procesowi globalizacji przejawia się międzynarodowym charakterem przedsiębiorstw oraz siecią powiązań między organizacjam [3]. Powiązania te kształtują obecny model funkcjonowania przedsiębiorstw, a konsekwencje zmian bezpośrednio wpływają na atrakcyjność inwestycyjną i budowanie przewag konkurencyjnych regionów.

Jednym z ważnych aspektów budowania powiązań między przedsiębiorstwami jest proces transgranicznego outsourcingu (ang. offshoring) działalności przedsiębiorstw, polegający na wydzielaniu i transferze z przedsiębiorstw procesów i zadań, które nie stanowią głównej ich działalności. Offshoring może być realizowany na dwa sposoby – przez zlecanie zagranicznym centrom zadań wydzielonych z przedsiębiorstw [4] albo przeniesienie części działalności do zagranicznych jednostek zadaniowych korporacji [5].

Transferowanie działalności między państwami prowadzi do budowania nowoczesnego modelu biznesowego opartego na zagranicznych usługodawcach, który ingeruje w strukturę globalnego rynku. Offshoring stanowi ważną część bezpośrednich inwestycji zagranicznych, wpływa na rynek zatrudnienia, stymuluje poszukiwanie nowych przewag konkurencyjnych przez regiony, których bezpośrednio dotyczy. Proces ten jest szczególnie ważny z punktu widzenia gospodarek i regionów rozwijających się, które wciąż mogą przyciągać inwestycje z krajów Europy Zachodniej lub Stanów Zjednoczonych ze względu na niższą cenę i dobrą jakość wykonywanych usług.

Skala oddziaływania offshoringu jest olbrzymia, szacowana na poziomie co najmniej 20% światowej wartości usług. Najwięcej centrów usługowych lokalizowanych jest w Indiach oraz Chinach, które jako pierwsze doświadczyły napływu inwestycji z tytułu transferowania działalności. Jednakże mapa inwestycji typu offshore mocno ewoluuje i obecnie coraz chętniej wybierane są nowe kraje członkowskie UE, również Polska – dobrze oceniana w światowych rankingach atrakcyjności inwestycyjnej.

Jak ewoluuje BPO?

Początkowe transfery do tańszych dostawców dotyczyły głównie przenoszenia prostych i łatwych do kontrolowania, a przy tym mało wykwalifikowanych zadań – głównie w przemyśle. Wiązało się to z dużymi różnicami w kosztach pracy pomiędzy poszczególnymi krajami. Wraz z wydzielaniem coraz bardziej skomplikowanych i specjalistycznych zadań rosło jednak znaczenie czynników takich jak: kwalifikacje i znajomość języków obcych, ryzyko danej lokalizacji (np. ryzyko polityczne, przepisy prawne, stabilność gospodarcza), bliskość kulturowa, poziom rozwoju i infrastruktura. Coraz częściej ważnym czynnikiem stawała się faktyczna odległość od kraju zleceniodawcy. Zgodnie z tym kryterium na lokalizację usług wybierane są państwa sąsiadujące ze zleceniodawcą [6].

Obecnie pojęcie offshoringu skupia w sobie ogromny zakres znaczeniowy, adekwatnie do szerokiego spektrum usług świadczonych transgranicznie. Z perspektywy budowania przewagi konkurencyjnej regionów, również metropolii gdańskiej, szczególnie ważny jest transgraniczny outsourcing procesów (PBO [7]), a w przyszłości zapewne ważny będzie rozwijający się od niedawna offshoring wiedzy (KPO [8]) [9].

Stanowiska pracy i typy usług

Offshoring procesów jest niezwykle atrakcyjny dla tzw. krajów przyjmujących, gdyż przenosi wysoko wykwalifikowane stanowiska pracy, które z kolei podnoszą konkurencyjność regionu przyjmującego. Jak podaje McKinsey [10], zakres kompetencji specjalistów z transferowanych stanowisk pracy może dotyczyć:

• przetwarzania oraz przechowywania danych;

• świadczenia usług biznesowego i finansowego wsparcia;

• świadczenia usług prawniczych;

• wykorzystywania matematycznych i ekonometrycznych kwalifikacji;

• usług wsparcia diagnostycznego;

• nauk medycznych.

Tylko w zakresie danych i informacji przedmiotem działalności obecnie wydzielanych centrów zadaniowych są m.in.: wprowadzanie, przetwarzanie, procesowanie i archiwizowanie olbrzymiego zakresu danych, procesowanie transakcji (np. dokonywanych za pomocą kart płatniczych), konwersja plików i dokumentów, skanowanie dokumentów, wysyłka listów reklamowych, projektowanie czy proste usługi podatkowe.

Przedsiębiorstwa coraz częściej wydzielają także skomplikowane usługi m.in. z zakresu finansów i księgowości (działalność taką wydzieliły m.in.: My Travel, Dresdner Bank, Deutsche Bank, British Telecom, Ford, Swissair czy eBay) lub tworzą własne specjalistyczne centra analityczne w różnych częściach świata (np. zlokalizowany obecnie w 36 krajach Experian, który dostarcza rozwiązań wspierających decyzje strategiczne i finansowe dla różnych organizacji, posiada swoje centra analityczne i procesowania w takich krajach jak Bułgaria, Chiny, Brazylia czy Irlandia).

Coraz częściej zlecane są usługi tzw. digitalizowania, czyli przetwarzania dokumentów z wersji drukowanej na elektroniczną m.in. map, zdjęć, wydań gazet, planów czy projektów [11]. Na przykład firma Kampsax – duński lider w opracowywaniu informacji geograficznej w zakresie m.in. map i inżynierii drogowej – przeniósł całą swoją działalność operacyjną do Indii, pozostawiając w Danii jedynie zarząd i marketing [12]. Kolejnymi przykładami usług, które szybko zaczęto świadczyć na odległość, jest przygotowywanie dokumentacji medycznych (ang. medical transcription), opisywanie i diagnozowanie wyników badań (np. prześwietleń rentgenowskich). Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych roczne koszty usług tworzenia dokumentacji medycznej wynoszą od 10 do 25 mld dolarów i ciągle rosną ok. 15% rocznie. Z tego powodu znaczna część tych usług jest już realizowana w Indiach [13].

BPO w Polsce i w Pomorskiem

Według informacji PAIiIZ [14], na koniec 2006 r. w Polsce zlokalizowano ok. 40 centrów usług różnego typu. Polska jako kraj zaznaczyła więc już swoje miejsce na mapie światowych inwestycji typu offshore oraz na mapie najbardziej pożądanych lokalizacji dla nowych inwestycji tego typu. Nasz kraj oceniany jest przede wszystkim przez pryzmat członkostwa w UE oraz wielkości rynku, na którym chce zaistnieć przynajmniej część firm zagranicznych. Jako ważne kryteria lokalizacyjne uznaje się potencjał Polski w postaci wysoko wykwalifikowanych pracowników, liczby absolwentów wyższych uczelni, znajomości języków obcych oraz bliskości kulturowej z krajami UE. Z całą pewnością ważnymi stymulatorami inwestycji są: ciągle duża różnica w kosztach pracy, dostępność pomocy unijnej oraz zachęty inwestycyjne, jakie oferują inwestorom np. specjalne strefy ekonomiczne.

Skupiając się na obecnej mapie inwestycji i priorytetowych sektorów, o jakie ubiegają się polskie regiony i inne kraje konkurujące z Polską o inwestycje, metropolia gdańska prezentuje się raczej słabo, a na mapie wybranych inwestycji BPO PAIiIZ w zasadzie nie istnieje. W metropolii zlokalizowanych jest właściwie tylko dwóch inwestorów typu BPO: Lufthansa i Reuters. Swoje centrum operacyjne ma również GE Money.

Rekomendacje dla Pomorza

Przyciągnięcie inwestycji typu BPO powinno być jednym z ważnych zadań regionalnej polityki wobec inwestorów zagranicznych w świetle podnoszenia atrakcyjności regionu w długim okresie. Budowanie stabilnych relacji z inwestorami wymaga jednak pewnych zmian w podejściu do pozyskiwania inwestorów. Po pierwsze, wizerunek metropolii gdańskiej jako atrakcyjnego miejsca lokowania inwestycji BPO powinien wynikać z materiałów udostępnianych inwestorom przez PAIiIZ (np. na stronie internetowej). Kontakt z PAIiIZ jest często pierwszym krokiem w poszukiwaniu przyszłej lokalizacji dla inwestycji.

Po drugie, metropolii potrzebna jest spójna dla całego regionu jednostka obsługi inwestorów, która stawiałaby interes metropolii ponad interesy konkurujących w praktyce miast metropolii. Z punktu widzenia interesów metropolii ważne jest, aby reprezentowała ją jedna silna jednostka obsługi inwestora zamiast kilku obecnie funkcjonujących, do których inwestor może się zwrócić.

I wreszcie, obsługa inwestora powinna być bardziej nastawiona na budowanie faktycznych relacji z inwestorami niż na obsługiwanie inwestorów w charakterze klientów. Oznacza to, że nie liczba spotkań i rozmów, lecz faktyczne efekty w postacie inwestycji powinny być miarą dobrze funkcjonującej jednostki obsługi inwestora, a w dalszej kolejności powinno nią być zadowolenie inwestorów ze współpracy z władzami lokalnymi.

Przypisy:

1 Zob. Rozdział „Charakter zjawiska”.

2 Information and Communication Technologies – technologie informacyjne i komunikacyjne.

3 ang. interogranizational dimension.

4 ang. offshore outsourcing lub international sourcing.

5 ang. corporate-owned offshore, strict sense offshoring lub captive offshoring.

6 Proces ten określany jest jako nearshoring (ang. near – blisko).

7 ang. Business Process Outsourcing.

8 ang. Knowledge Process Outsourcing.

9 Usługi KPO świadczy np. firma Evalueserve, która w swojej ofercie proponuje np.: prowadzenie badań, przeprowadzanie analiz klinicznych, przygotowywanie analiz inwestycyjnych, wykonywanie badań patentowych. Wszystkie usługi świadczone przez Evalueserve wymagają wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Szerzej na http://www.evalueserve.com.

10 http://www.mckinsey.com.

11 R. Dossani, M. Kinney, 2007, The Next Wale of Globalization: Relocating Service Provision to India, World Development, Vol. 35, No. 5, s. 782.

12 http://www.kampsax.com oraz http://www.kampsaxindia.com.

13 http://en.wikipedia.org/wiki/Medical_transcription.

14 Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych.