Autor: Robert Jaworski

Rozmowę prowadzi Leszek Szmidtke, dziennikarz PPG i Radia Gdańsk.

Leszek Szmidtke: Najwięcej i najlepiej mówi się o dwóch wydziałach Politechniki Gdańskiej: Chemii oraz Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki. Niewiele w ostatnim czasie słychać natomiast o wydziale Elektrotechniki i Automatyki. Czy to zmierzch najważniejszej niegdyś części uczelni?

Henryk Krawczyk: Politechnika ma cztery wydziały pierwszej kategorii, jednym z nich jest Wydział Elektrotechniki i Automatyki. To bardzo ważna część uczelni i nie wiem, dlaczego teraz mniej się mówi o jego dokonaniach. Może to wina promocji? Może też dla mediów jest tam mniej ciekawych rzeczy, ale dla gospodarki i nauki ten wydział ma ogromne znaczenie.

L.S.: Spoglądając na energetykę w naszym regionie, na moce wytwórcze i sieci, nie da się ukryć, że nie jesteśmy wiodącym regionem w kraju. Jak ta słabość odbija się na naukach technicznych?

H.K.: Chyba trochę pan przesadza. Nie jest tak źle z energetyką w naszym regionie. Mamy bardzo różne źródła energii, nie można widzieć wyłącznie dużych elektrowni sieciowych. Na Politechnice Gdańskiej powstał międzywydziałowy kierunek studiów Energetyka. Rekrutacja odbywa się poprzez kilka wydziałów, kierunek cieszy się dużym zainteresowaniem. Oczywiście brak poważniejszych inwestycji w energetyce w ostatnich latach rzutuje na uczelnię, na styk nauki z przemysłem. Natomiast na naszym wydziale były prowadzone duże projekty rozwojowe z energetyki, później je wdrażano.

L.S.: Jeszcze dwadzieścia lat temu na Politechnice kształcono studentów, którzy mieli pracować w elektrowni jądrowej. Dziś nie ma elektrowni, nie ma oczywiście studentów, a co z kadrą?

H.K.: Kadra nam się zestarzała. Sztandarową postacią był profesor Marecki, który wprawdzie jest już na emeryturze, ale aktywnie działa w Polskiej Akademii Nauk. Przy okazji warto dodać, że w naszym sąsiedztwie jest Instytut Maszyn Przepływowych PAN, który zajmuje się różnymi rozwiązaniami połączonymi z energetyką.

L.S.: Konkurencja?

H.K.: Raczej wsparcie, gdyż coraz częściej współpracujemy. Nie jestem energetykiem, ale wiem, że się uzupełniamy.

L.S.: Być może w najbliższych latach powstanie w naszym regionie elektrownia jądrowa. Możliwe, że zostaną zbudowane także elektrownie węglowe i gazowe. Politechnika stanie wówczas przed nowymi wyzwaniami. Czy już się do tego przygotowujecie?

H.K.: Jesteśmy otwarci na potrzeby i problemy gospodarki. Nie mamy wprawdzie bezpośredniego porozumienia z konsorcjum, w skład którego wchodzi między innymi Energa i Grupa Lotos, a które chce budować elektrownię gazową, ale liczymy na współpracę. To, że otworzyliśmy kilka lat temu kierunek energetyczny, świadczy, że wybiegamy myślą w przyszłość. Chcemy kształcić taką kadrę, która znajdzie później zatrudnienie w przemyśle.

L.S.: Energetyka będzie potrzebowała nie tylko pracowników. Plany budowy elektrowni jądrowej nie będą oparte na wynikach badań naukowców Politechniki Gdańskiej…

H.K.: Na pewno nie. Opracowania są już gotowe, technologia zostanie raczej przywieziona przez głównego wykonawcę, prawdopodobnie z Francji. Mam nadzieję, że będzie to technologia najnowsza. Wtedy również Politechnika na tym skorzysta, gdyż otworzą się nowe możliwości, szczególnie dla młodych pracowników naukowych. Niestety, jest dziura pokoleniowa. Taka inwestycja będzie pomocna przy jej załataniu. I zwiększy się zainteresowanie nowymi specjalizacjami.

L.S.: Energetyka powinna chyba w szczególny sposób łączyć pracę naukową z pracą w przemyśle.

H.K.: Oczywiście, lecz musimy też pamiętać, że droga od pracy naukowej do wdrożenia i eksploatacji jest bardzo długa.

L.S.: Ale te rozwiązania powinny powstawać właśnie na technicznych wyższych uczelniach.

H.K.: Naturalnie, pewne opracowania powinny się rodzić na uczelniach. Potrzebne jest jednak odpowiednie zaplecze laboratoryjne, gdzie będzie można zweryfikować wyniki badań.

L.S.: Czy Politechnice brakuje takiego zaplecza?

H.K.: Nie jest ono w najlepszym stanie, wymaga unowocześnienia. Liczę na współpracę, która to umożliwi. Gdy elektrownia powstanie, będzie pracowała przez 30–40 lat. W miarę upływu czasu będą potrzebne innowacje obniżające koszty produkcji i przesyłu.

L.S.: Tyle teoria. Firma Radpol z Człuchowa, produkująca podzespoły dla energetyki, otrzymała w ubiegłym roku tytuł Innowacyjnej Firmy Pomorza. Jak wygląda współpraca Politechniki z takimi już istniejącymi przedsiębiorstwami?

H.K.: Nie wiem, czy Politechnika współpracuje z wymienioną przez Pana firmą. Jednak znam wiele innych przypadków udanej wymiany w energetyce. Nam bardzo zależy na współpracy, ale firmy muszą być również zainteresowane poszukiwaniem nowych rozwiązań. Dziś częściej zakłady szukają absolwentów uczelni dobrze przygotowanych do pracy, natomiast owoce pracy naukowej cieszą się mniejszym zainteresowaniem. Małe firmy potrzebują dużo czasu, żeby zauważyć znaczenie współpracy ze środowiskami naukowymi. Nie spodziewajmy się też, że takie przedsiębiorstwa będą inwestowały w laboratoria. Do takich celów powinny być powoływane klastry.

L.S.: Energetyka w Polsce stoi przed koniecznością wydania dużych pieniędzy na inwestycje. Jakaś ich część, w różnej postaci, prędzej czy później trafi do uczelni. Wielkość tej kwoty będzie między innymi zależała od przygotowań poczynionych już dziś.

H.K.: Jesteśmy otwarci na potrzeby energetyki i innych gałęzi przemysłu. Jednak taka współpraca wymaga zaangażowania finansowego z drugiej strony.

Nowe rozwiązania, choćby budowa elektrowni jądrowej, dopiero wyzwolą zapotrzebowanie na specjalistów, na badania naukowe. Jesteśmy gotowi tak zaadaptować nasze kierunki studiów, by odpowiadały potrzebom. Zapewniamy elastyczną strukturę kształcenia i reagowanie na potrzeby gospodarki. Chcemy jednak, żeby ta druga strona też wychodziła z inicjatywą.

L.S.: Czekacie, aż pojawi się przedstawiciel, a najlepiej szef dużej firmy z konkretnym zamówieniem i dużą walizką pieniędzy?

H.K.: Nie powiedziałem, że czekamy. Wielu naszych naukowców angażuje się w różne projekty, w różne formy współpracy z przemysłem. Działamy na tym polu bardzo aktywnie. Natomiast nowe rozwiązania, choćby budowa elektrowni jądrowej, dopiero wyzwolą zapotrzebowanie na specjalistów, na badania naukowe. Jesteśmy gotowi tak zaadaptować nasze kierunki studiów, by odpowiadały potrzebom. Otwarcie międzywydziałowego kierunku Energetyka było takim posunięciem. Zapewniamy elastyczną strukturę kształcenia i reagowanie na potrzeby gospodarki. Chcemy jednak, żeby ta druga strona też wychodziła z inicjatywą. Na początku najnowszej kadencji prosiliśmy władze poszczególnych wydziałów o przedstawienie planów na najbliższe lata, planów uwzględniających rozwój gospodarki i zapotrzebowanie na absolwentów oraz wyniki badań. Na wydziałach ciąży obowiązek współpracy z przemysłem czy szerzej – z gospodarką. Władze uczelni odpowiadają za stworzenie ram prawnych i organizacyjnych umożliwiających taką współpracę .

L.S.: A pamięta Pan, jakie plany przedstawił Wydział Elektromechaniki i Automatyki?

H.K.: Energetyka to nie tylko ten wydział. Projekty dotyczące energetyki powstawały również na innych wydziałach: Mechanicznym, Oceanotechniki czy nawet Chemii. Ważna jest integracja tych planów, gdyż jednym z efektów ma być synergia. Uczelnia, przygotowując badania podstawowe, ma również znaleźć miejsce na badania reagujące na bieżące potrzeby rynku. Jednak ich wdrożenie wymaga specjalnych instytucji działających na styku uczelni i gospodarki.

L.S.: Na Politechnice jest Biuro Transferu Technologii. Zatem możecie wspierać swoich naukowców, pomagać im we wdrożeniu wynalazków.

H.K.: Poszliśmy dalej i stworzyliśmy Centrum Wiedzy i Przedsiębiorczości. Chcemy połączyć różne inicjatywy na naszej uczelni, różne zespoły badawcze. Musimy zaprezentować gospodarce, jaką dysponujemy wiedzą. Trzeba też wykształcić ludzi, którzy będą potrafili układać dla przemysłu te cegiełki wiedzy.

L.S.: Dziękuję za rozmowę.

Zaniedbania inwestycyjne minionych dwudziestu lat, w tym brak długoterminowej strategii rozwoju energetyki krajowej oraz pragmatycznej wizji prywatyzacji sektora energetycznego, spowodowały, że polska energetyka zawodowa stoi u progu jednego z największych wyzwań w swojej powojennej historii. Problemy te dotyczą w dużym stopniu również energetyki pomorskiej, którą dodatkowo obciąża:
* brak własnych znaczących źródeł wytwórczych przy znacznej liczbie odbiorców indywidualnych oraz przemysłowych,
* słabo rozwinięta sieć przesyłowa na poziomie najwyższych i wysokich napięć,
* konieczność podjęcia kompleksowych badań analitycznych w obszarze gospodarki energetycznej oraz zarządzania energią i środowiskiem, pozwalających na opracowanie w pełni skonkretyzowanych, długoterminowych perspektyw rozwoju i rozwiązań systemowych w zakresie wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej,
* konieczność opracowania i wdrożenia nowych koncepcji finansowo-kredytowych, pozwalających na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych w obszarze źródeł i sieci przesyłowych, po wymuszonym odejściu od kredytów długoterminowych.

Obszar zasilania elektroenergetycznego województwa pomorskiego zarządzany jest od 2005 r. przez koncern energetyczny ENERGA S.A.. W dokumencie „Filary strategii rozwoju grupy ENERGA na lata 2009-2015” mowa jest o wspieraniu farm wiatrowych, elektrowni biogazowych, elektrowni opalanych biomasą i lokalnych elektrowni wodnych. Natomiast w obszarze energetyki konwencjonalnej wymienione są plany budowy do 2015 r. w Zespole Elektrowni Ostrołęka S.A. bloku o mocy 1000 MW opalanego węglem kamiennym.

Program rozwoju tzw. rozproszonych systemów energetycznych wykorzystujących odnawialne źródła energii wymaga z jednej strony określenia wielkości ich zasobów, z drugiej zaś przeprowadzenia pełnej analizy cyklu życia pozwalającej na określenie ich długoterminowej, skumulowanej efektywności energetycznej i ekologicznej.

Program rozwoju tzw. rozproszonych systemów energetycznych wykorzystujących odnawialne źródła energii wymaga z jednej strony określenia wielkości ich zasobów, z drugiej zaś przeprowadzenia pełnej analizy cyklu życia technologii energetycznych – tj. obejmującej fazę budowy, eksploatacji i złomowania – pozwalającej na określenie ich długoterminowej, skumulowanej efektywności energetycznej i ekologicznej. Odnośnie do planów rozwoju Zespołu Elektrowni Ostrołęka należy zwrócić uwagę na fakt, że znajduje się ona na terenie województwa mazowieckiego, a rodzaj spalanego paliwa – w momencie pełnego uwolnienia rynku emisji CO2 – w sposób znaczący wpłynie na koszty wytwarzanej w niej energii elektrycznej.

 

W jaką energetykę inwestować?

Już z pierwszych akapitów niniejszego artykułu wynika, że podejmowanie decyzji w obszarze długoterminowych inwestycji energetycznych jest niezwykle złożone i wymaga kompleksowego podejścia, które powinno uwzględniać przede wszystkim wyniki całościowej energetyczno-ekologicznej analizy cyklu życia aktualnie dostępnych i przewidywanych do zastosowania w przyszłości technologii energetycznych. Pełna prezentacja wyników tego rodzaju analizy wykraczałaby znacznie poza przyjęty wymiar stronicowy tego opracowania. Z tego powodu dalsze rozważania oparte zostaną na syntetycznym, tabelarycznym zestawieniu najważniejszych parametrów energetyczno-środowiskowych dla podstawowych rodzajów technologii energetycznych, które już są lub mogłyby być w przyszłości eksploatowane na terenie Pomorza.

Tabela. Zestawienie wartości skumulowanych nakładów energetycznych i podstawowych obciążeń emisyjnych oraz dwóch wybranych parametrów systemowych dla elektrowni
węglowej, gazowej, jądrowej, wodnej i wiatrowej.

Źródło: R. Corradini, C. Hunter, D. Köhler, Ganzheitliche Bilanzierung von Grundstoffen und Halbzeugen – Teil I Allgemeiner Teil, Forschungsstelle für Energiewirtschaft e.V. München 1999; s. 51-52.

Jak wynika z tabeli, najkorzystniejszym przyszłościowym wariantem zasilania elektroenergetycznego w obszarze byłych województw gdańskiego, słupskiego i elbląskiego byłby – także z punktu widzenia autora artykułu – system oparty na wykorzystaniu elektrowni jądrowej oraz elektrowni gazowo-parowej „zintegrowanej” z pobliską farmą wiatrową.

Najkorzystniejszym przyszłościowym wariantem zasilania elektroenergetycznego w obszarze byłych województw gdańskiego, słupskiego i elbląskiego byłby system oparty na wykorzystaniu elektrowni jądrowej oraz elektrowni gazowo-parowej „zintegrowanej” z pobliską farmą wiatrową.

Za elektrownią jądrową przemawia nie tylko bezsprzecznie najkorzystniejsza w skali kraju lokalizacja żarnowiecka, ale także bezpośrednie sąsiedztwo dwóch elektrowni szczytowo-pompowych w Żarnowcu i Żydowie. Ostatnie medialne doniesienia dotyczące możliwych lokalizacji elektrowni jądrowych w Klempiczu i Koninie powinny spowodować zdecydowaną aktywizację działań na rzecz wspomnianej już lokalizacji w Żarnowcu.

Jak najbardziej możliwe wydaje się także powstanie siłowni gazowo-parowej, zasilanej niekoniecznie gazem ziemnym, ale np. gazem syntetycznym, wytwarzanym na bazie zgazowania węgla kamiennego lub ubocznych produktów ropopochodnych z procesu rafinacji ropy naftowej. Możliwe wydaje się również powstanie farmy wiatrowej typu „offshore” w obrębie południowej części Zatoki Gdańskiej. Tego rodzaju zintegrowanie pozwoliłoby połączyć wysoką sprawność termodynamiczną siłowni pracujących w układzie gazowo-parowym z podażą energii kinetycznej mas powietrza, występującą w pasie nadmorskim województwa pomorskiego.

 

Węgiel i woda – niewielkie pole do popisu

Jeżeli chodzi o energetykę wodną, należy stwierdzić, że poziom wykorzystania energii kinetycznej mas wody na terenie Pomorza jest wysoki i trudno tutaj liczyć na jakiś znaczący wzrost jej wykorzystania w przyszłości. Wart podkreślenia jest tutaj również fakt, że na terenie byłego województwa słupskiego istnieje unikatowy w skali nie tylko Polski, ale i Europy – należący obecnie do Grupy ENERGA – zespół elektrowni wodnych. Wieloletnie doświadczenie kadry zarządzającej oraz inżynieryjno-technicznej Elektrowni Wodnych Słupsk Sp. z o.o. w zakresie projektowania, modernizacji i eksploatacji siłowni wodnych wydaje się być tutaj również unikatowe i warte wykorzystania.

Biorąc pod uwagę regionalne uwarunkowania gospodarcze oraz krajobrazowo-środowiskowe, trudno sobie wyobrazić, aby obszar województwa pomorskiego był właściwy dla budowy i eksploatacji dużych kondensacyjnych elektrowni węglowych. Jednakże plany budowy dużej elektrowni węglowej (dwa bloki po 850 MW każdy) na terenie byłej elektrowni jądrowej w miejscowości Lubmin koło Greifswaldu w niemieckim kraju związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie pokazują, że dzisiaj wszystko jest możliwe.

W przeprowadzeniu analizy porównawczej różnych rodzajów technologii energetycznych – w ujęciu ich całego cyklu życia – niezwykle przydatne są narzędzia analityczno-informatyczne1, opracowane w ostatnich latach przez zespół młodych pracowników naukowych z Katedry Techniki Cieplnej byłej Politechniki Szczecińskiej. Narzędzia te cechuje nowatorskie podejście oraz obiektywny charakter w aspekcie kompleksowości i ujednolicenia podstaw oceny różnych rodzajów siłowni, a zastosowana metodologia może być w sposób skuteczny stosowana w planowaniu długoterminowych inwestycji elektroenergetycznych.

ELEKTROENERGETYKA

 

Moc elektryczna zainstalowana i dyspozycyjna na terenie woj. pomorskiego

Na terenie województwa pomorskiego zlokalizowanych jest kilka rodzajów źródeł energii elektrycznej. Zaliczamy do nich:
· elektrownie przemysłowe;
· elektrociepłownie;
· elektrownie szczytowe;
· elektrownie wiatrowe.

Elektrownie przemysłowe i elektrociepłownie charakteryzuje stabilna praca i produkcja energii elektrycznej w ciągu całego roku, przy czym produkcja tej energii w elektrociepłowniach jest zdecydowanie niższa w okresie sezonu letniego niż w sezonie grzewczym. Do tej grupy źródeł energii elektrycznej zaliczamy:
· elektrociepłownie zawodowe – w woj. pomorskim są to: Elektrociepłownia Gdańska (Ec 2) zlokalizowana w Gdańsku i Elektrociepłownia Gdyńska (Ec 3) zlokalizowana w Gdyni;
· elektrownie przemysłowe (węglowe, gazowe i olejowe);
· małe elektrownie wodne (MEW);
· elektrociepłownie gazowe opalane biogazem.

Elektrownie szczytowe i wiatrowe charakteryzuje niestabilna praca i zmienna produkcja energii elektrycznej w ciągu nawet krótkiego czasu, np. kilku godzin. Elektrownie wiatrowe mają zmienny cykl pracy, dlatego bardzo trudno określić dla nich zarówno możliwą do uzyskania moc elektryczną, jak i okres, w którym dana moc będzie osiągalna. Również elektrownie szczytowe zaliczane są do grupy urządzeń o zmiennym (okresowym) charakterze produkcji i poboru energii elektrycznej. Produkcja energii realizowana jest w określonych godzinach doby w celu pokrycia szczytowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Do tej grupy źródeł energii elektrycznej zaliczamy:
· elektrownię szczytowo-pompową zlokalizowaną w woj. pomorskim nad Jeziorem Żarnowieckim w miejscowości Czymanowo w gminie Gniewino (oficjalna nazwa Elektrownia Wodna „Żarnowiec”);
· elektrownie wiatrowe – zlokalizowane indywidualnie i w kilku parkach wiatrowych w rejonach Słupska, Pucka, Malborka i Sztumu.

Podstawowe parametry eksploatacyjne źródeł energii elektrycznej to:
· moc elektryczna zainstalowana;
· moc elektryczna dyspozycyjna (osiągalna);
· sprawność eksploatacyjna.

Poniżej, na rysunkach nr 1–3, przedstawiono dla województwa pomorskiego bilans mocy elektrycznej zainstalowanej i dyspozycyjnej dla wyżej wymienionych grup elektrowni zawodowych i przemysłowych. I tak, na rysunku nr 1 pokazano bilans mocy elektrycznej dla różnych grup elektrowni przemysłowych, na rysunku nr 2 bilans mocy elektrycznej dla tych grup łącznie i dla Elektrociepłowni Wybrzeże S.A., natomiast na rysunku nr 3 –zapotrzebowanie na moc elektryczną dla całego województwa pomorskiego oraz możliwości pokrycia tego zapotrzebowania źródłami zlokalizowanymi na jego terenie.

Rys. 1. Moc elektryczna zainstalowana i dyspozycyjna (MW) w elektrowniach przemysłowych i wodnych zlokalizowanych w woj. pomorskim

Rys. 2. Porównanie mocy elektrycznej zainstalowanej i dyspozycyjnej (MW) w EC „Wybrzeże” i w elektrowniach przemysłowych zlokalizowanych w woj. pomorskim

Rys. 3. Porównanie łącznej mocy elektrycznej zainstalowanej i dyspozycyjnej (MW) w elektrowniach przemysłowych i EC z zapotrzebowaniem na tę moc w woj. pomorskim

Łączna zainstalowana moc elektryczna w źródłach określanych jako stabilne wynosi ok. 440 MW, natomiast deklarowana moc osiągalna – ok. 408 MW. Należy podkreślić, że rysunek nr 3 ilustruje również wielkość mocy elektrycznej (ok. 1500 MW), która gwarantowałaby pełne bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej dla rejonu województwa pomorskiego.

 

Zapotrzebowanie na energię elektryczną
Łączne zapotrzebowanie na energię elektryczną województwa pomorskiego w ostatnich kilku latach systematycznie rosło, z wyjątkiem roku 2008. Aktualnie zapotrzebowanie to wynosi około 6500 GWh i wzrosło w stosunku do roku 2004 o blisko 600 GWh. Należy podkreślić, że średni wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w ostatnich czterech latach wyniósł ok. 2,4%, natomiast największy wystąpił w latach 2006–2007 i wyniósł około 5,5%. Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną woj. pomorskiego w ostatnich czterech latach ilustruje rysunek nr 4.

Rys. 4. Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną (GWh/rok) w latach 2004–2008 na terenie woj. pomorskiego

Produkcja energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii (OZE)

Województwo pomorskie jest jednym z największych producentów energii elektrycznej produkowanej w źródłach odnawialnych, głównie w siłowniach wiatrowych i małych elektrowniach wodnych. Zgodnie z danymi przedsiębiorstwa ENERGA – OPERATOR S.A., produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, wprowadzona do sieci tego operatora w roku 2004, wynosiła blisko 360 GWh, natomiast w roku 2008 wzrosła o 60% do poziomu 567 GWh. Na rysunku nr 5 przedstawiono produkcję energii elektrycznej w trzech głównych grupach źródeł odnawialnych w latach 2005–2008. Znaczący wzrost produkcji energii elektrycznej w OZE przyczynił się do wzrostu udziału procentowego tej energii w bilansie całkowitej zużywanej energii elektrycznej oraz w bilansie energii elektrycznej produkowanej na terenie woj. pomorskiego. Relacje te ilustruje tabela nr 1.

 

Tabela nr 1. Udział OZE w produkcji i zużyciu energii elektrycznej w woj. pomorskim

Rys. 5. Produkcja energii elektrycznej z OZE (GWh/rok) w latach 2005–2008 na terenie woj. pomorskiego

Stan systemów elektroenergetycznych

Na terenie województwa pomorskiego produkuje się jedynie 30–33% energii elektrycznej zużywanej przez odbiorców. Brakująca ilość jest dostarczana z Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) poprzez sieci elektroenergetyczne eksploatowane przez przedsiębiorstwa PSE OPERATOR S.A. i ENERGA – OPERATOR S.A. KSE dostarcza energię elektryczną z elektrowni zawodowych zlokalizowanych 250–300 km od naszego województwa. Tak znaczna odległość oraz zły stan techniczny sporej części linii przesyłowych i stacji elektroenergetycznych przyczyniają się do dużych strat energii elektrycznej, co przekłada się na zwiększone koszty pozyskania tej energii oraz pogorszenie stanu bezpieczeństwa energetycznego województwa.

Reasumując, można stwierdzić, że w sektorze elektroenergetycznym podstawowe problemy województwa pomorskiego to:
· niedostatecznie rozbudowany systemu linii i stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć, co wpływa negatywnie na stan bezpieczeństwa energetycznego oraz warunkuje brak możliwości wyprowadzenia energii elektrycznej z budowanych i planowanych farm wiatrowych;
· zły stan techniczny znacznej części istniejącej infrastruktury elektroenergetycznej;
· brak stabilnych źródeł energii elektrycznej (elektrowni zawodowych), które pokryłyby aktualne zapotrzebowanie województwa na moc i energię elektryczną.
Na rysunku nr 6 przedstawiono systemy elektroenergetyczne wysokiego napięcia (WN), tj. linie elektroenergetyczne i stacje GPZ zlokalizowane na terenie woj. pomorskiego.

Rys. 6. Systemy zaopatrzenia woj. pomorskiego w energię elektryczną i ciepło

SEKTOR CIEPŁOWNICTWA I PALIW GAZOWYCH

W sektorach ciepłownictwa i paliw gazowych w ostatnich kilkunastu latach wykonano szereg inwestycji i działań ukierunkowanych na poprawę efektywności energetycznej, zarówno po stronie wytwarzania i przesyłania ciepła, jak i po stronie odbiorców. Tym działaniom sprzyjały prace legislacyjne, m.in. ustawa termomodernizacyjna z 1998 roku, wydane w roku 2001 rozporządzenie dotyczące audytów energetycznych budynków, sieci cieplnych i lokalnych źródeł ciepła, a także programy pomocowe ukierunkowane na poprawę stanu środowiska naturalnego, wykorzystujące środki krajowe (EkoFundusz, WFOŚiGW, NFOŚiGW) oraz środki pomocowe UE.

Działania prowadzone przez przedsiębiorstwa energetyczne (PEC, MPEC, ZEC) operujące na danym terenie, a także przez indywidualnych właścicieli kotłowni, przyczyniły się do poprawy efektywności energetycznej, co wyraża się znaczącym podwyższeniem sprawności modernizowanych źródeł ciepła. Modernizacje te obejmowały zarówno konwersję starych kotłów opalanych węglem na nowe kotły gazowe, olejowe lub opalane biomasą, jak również zmodernizowane kotły węglowe nowej generacji.

Modernizacji poddawano także systemy przesyłu i dystrybucji – dotyczy to głównie wymiany tradycyjnych sieci cieplnych na sieci cieplne preizolowane, a także budowy nowoczesnych sieci gazowych oraz modernizacji przyłączy i węzłów cieplnych w systemach ciepłowniczych. Te ostatnie wyposażone zostały w najnowsze urządzenia automatyki ciepłowniczej oraz układy regulacji pogodowej. Działania te znacząco przyczyniły się do obniżenia zapotrzebowania na ciepło, szczególnie w miejskich i lokalnych systemach ciepłowniczych, a tym samym wymuszały dalszą modernizację źródeł ciepła – dopasowanie mocy cieplnej źródła do zapotrzebowania odbiorców.

Bardzo ważny udział w ograniczeniu zużycia ciepła oraz paliw gazowych mieli i nadal mają końcowi odbiorcy energii. W latach 90. spółdzielnie mieszkaniowe zapoczątkowały szeroki program działań termomodernizacyjnych (docieplanie budynków, wymiana okien, modernizacja instalacji grzewczych), który z powodzeniem jest kontynuowany. Do prac termomodernizacyjnych włączyły się również wspólnoty mieszkaniowe oraz indywidualni odbiorcy. Tak konsekwentnie prowadzone działania termomodernizacyjne, praktycznie na terenie całego województwa, przyczyniły się do stałego i systematycznego obniżania zapotrzebowania na ciepło po stronie odbiorców. Przeprowadzone analizy dotyczące stopnia zaawansowania prac termomodernizacyjnych oraz ich efektów potwierdziły, że średni wskaźnik zużycia energii na 1 m2 powierzchni w budownictwie wielorodzinnym spółdzielczym obniżył się z 240–270 kWh/m2 rocznie do poziomu 140–170 kWh/m2 rocznie, natomiast w niektórych spółdzielniach, które dokonały powtórnej termomodernizacji, wskaźnik ten spadł nawet do 90 kWh/m2 rocznie (np. Spółdzielnia Janowo w Rumi).

Na rysunku nr 7 przedstawiono systemy zaopatrzenia w paliwa gazowe zlokalizowane na terenie woj. pomorskiego.

Rys.7. Systemy zaopatrzenia woj. pomorskiego w energię elektryczną i ciepło

Zapotrzebowanie

Łączne zapotrzebowanie na ciepło w województwie pomorskim, w przeciwieństwie do energii elektrycznej, od kilkunastu lat systematycznie obniża się. Dzieje się tak mimo stale prowadzonych inwestycji w sektorach budownictwa mieszkaniowego i przemysłowo-usługowym. Aktualnie roczne zapotrzebowanie na ciepło odbiorców z województwa pomorskiego wynosi około 61,5 tys. TJ i obniżyło się w stosunku do roku 2004 o 3,2 tys. TJ, tj. o 5,1%.

Rysunek nr 8 ilustruje obserwowaną tendencję obniżającego się zapotrzebowania na ciepło w województwie pomorskim w ostatnich czterech latach – przedstawione wartości nie uwzględniają przeliczenia na standardowy sezon grzewczy.

Rys. 8. Roczne zapotrzebowanie na ciepło (TJ/rok) w latach 2005–2008 na terenie
woj. pomorskiego

Zapotrzebowanie na paliwa gazowe na terenie województwa w latach 2004–2008 ilustruje rysunek nr 9. Przedstawia on zarówno roczne zużycie gazu ziemnego, jak i łączne zużycie tego paliwa i gazów płynnych (LPG i LPBG przeliczono na gaz ziemny GZ-50). Natomiast na rysunku nr 10 pokazano tendencję wzrastającego zapotrzebowania na biomasę w regionie w latach 2004–2008. Wzrost zużycia biomasy w roku 2008 wynika w znacznym stopniu z uruchomienia instalacji współspalania węgla z biomasą w Elektrociepłowniach Wybrzeże S.A.

Rys. 9. Roczne zużycie paliw gazowych (mln m3) w latach 2004–2007 na terenie woj. pomorskiego

Realizowane od połowy lat 90. prace modernizacyjne w sektorach ciepłowniczym i paliw gazowych, a w szczególności szeroko prowadzone przedsięwzięcia termomodernizacyjne, przyczyniły się do zmiany struktury zużywanych paliw i nośników energii, zarówno w paliwach i energii pierwotnej, jak i w strukturze energii końcowej. W bilansie paliw i energii należy podkreślić malejący udział węgla i paliw olejowych, stabilny udział paliw gazowych oraz stale rosnący odsetek źródeł odnawialnych (OZE).

Rys. 10. Roczne zużycie biomasy (energia w paliwie, w TJ) w latach 2004–2007
na terenie woj. pomorskiego

Na rysunkach 11 i 12 przedstawiono procentowy udział paliw i nośników energii w bilansie energii końcowej, odpowiednio dla roku 2004 i 2007.

Rys. 11. Procentowy udział paliw i nośników energii w bilansie energii końcowej w roku 2004 na terenie woj. pomorskiego

Rys. 12. Procentowy udział paliw i nośników energii w bilansie energii końcowej w roku 2007 na terenie woj. pomorskiego

Wnioski

Dr inż. Tadeusz Żurek
Departament Rozwoju Gospodarczego
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Stan techniczny oraz poziom zaawansowania prac modernizacyjnych w poszczególnych sektorach energetycznych województwa pomorskiego są zdecydowanie różne, przy czym pozytywnie można ocenić zaawansowanie prac modernizacyjnych w sektorach ciepłowniczym i paliw gazowych, natomiast największe zaległości w modernizacji i rozwoju infrastruktury technicznej dotyczą sektora elektroenergetycznego. Sektor ten stoi również przed koniecznością przeprowadzenia największych inwestycji w infrastrukturę techniczną.

Działania w sektorze elektroenergetycznym powinny obejmować zarówno rozbudowę oraz modernizację infrastruktury sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, jak i budowę nowych źródeł energii elektrycznej. Obecnie województwo pomorskie jest znaczącym importerem energii elektrycznej, co pogarsza warunki bezpieczeństwa energetycznego regionu.

Sektor ciepłowniczy jest przykładem pozytywnych działań w zakresie ograniczania zużycia paliw i nośników energii, poszanowania energii oraz poprawy efektywności energetycznej zarówno po stronie producentów ciepła oraz dystrybutorów, jak i odbiorców. W sektorze tym aktualnie nie ma zagrożeń dotyczących bezpieczeństwa energetycznego. Jeżeli dalej konsekwentnie wykonywane będą prace modernizacyjne, a w szczególności realizowane dyrektywy i ustawy o efektywności energetycznej oraz promocji OZE, to w perspektywie roku 2020 realne będzie osiągniecie znacznie większego obniżenia zużycia energii pierwotnej niż dwudziestoprocentowe oraz znaczące zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery.

W sektorze paliw gazowych w ostatnich kilkunastu latach wzrost zapotrzebowania na paliwa gazowe, wynikający ze wzrostu liczby odbiorców tego paliwa (rozbudowa sieci gazowych, gazyfikacja nowych miejscowości), skompensowany został przez działania modernizacyjne oraz wprowadzanie nowych technologii i wysokosprawnych źródeł ciepła. Jednakże aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego w rejon Pomorza, konieczne są inwestycje w dalszą rozbudowę gazociągów wysokiego ciśnienia. Dotyczy to głównie drugiej nitki gazociągu z Włocławka do Gdyni (Wiczlino) i Kosakowa oraz budowa magistrali łączącej Trójmiasto ze Szczecinem i Świnoujściem.

Rozmowę prowadzi Leszek Szmidtke, dziennikarz PPG i Radia Gdańsk.

Leszek Szmidtke: Co pewien czas pojawiają się informacje, że nad Jeziorem Żarnowieckim powstanie kolejna elektrownia. Była już mowa o elektrowni gazowej, węglowej, a teraz o jądrowej.

Teresa Kamińska: Powstanie Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej było efektem przerwania budowy elektrowni atomowej nad Jeziorem Żarnowieckim. Strefa przejęła majątek, tereny i starała się to zagospodarować. Wprawdzie początek lat 90. ubiegłego wieku był kresem tej inwestycji, jednak sama lokalizacja jest nadal aktualna. Dlatego właśnie próbowano wykorzystać to miejsce pod podobne inwestycje.

L.S.: Ma pani na myśli geologiczne zalety południowego brzegu Jeziora Żarnowieckiego?

T.K.: Oczywiście, ale tam również powstały inwestycje, które miały towarzyszyć reaktorowi, między innymi elektrownia szczytowo-pompowa. Bardzo dobrym pomysłem była budowa elektrowni gazowej. Niestety, przez dwanaście lat nie zainwestowano tam ani grosza. Obecnie jesteśmy w ostrym sporze z władzami Żarnowieckiej Elektrowni Gazowej. Na szczęście sprzedaż miała formę dzierżawy wieczystej, i to na precyzyjnie określony cel. Ponieważ elektrownia gazowa nie powstała, wspólnie z ministrem skarbu staramy się odzyskać grunt. Jest bardzo potrzebny, choćby w perspektywie rozwoju energetyki jądrowej. Drugim pomysłem, chyba mało realnym, był zamiar budowy elektrowni węglowej. Oddalenie od kopalń z góry skazywało ten zamiar na niepowodzenie. Do tego zarówno strefa, jak i okoliczne samorządy mają swoje wizje rozwoju, związane na przykład z turystyką, dlatego taka inicjatywa nie mogła zostać zrealizowana. Pomijam już brak sensownej koncepcji oraz kapitału. Teraz wróciliśmy do koncepcji budowy elektrowni jądrowej. Od tamtej budowy minęło ponad dwadzieścia lat, mamy nowe, bezpieczne technologie i coraz bardziej potrzebujemy energii elektrycznej.

Obecne elektrownie jądrowe są naprawdę bardzo bezpieczne. Do tego jest to energia czysta i najtańsza w produkcji. Jednak muszą uwierzyć w to również ludzie, którzy będą mieszkać w pobliżu.

L.S.: W chwili kiedy rozmawiamy, marszałek Jan Kozłowski wspólnie z delegacją rządową odwiedza francuskie elektrownie jądrowe. W tym kraju to zakład przemysłowy jak każdy inny, tyle że lepiej zabezpieczony i niebudzący emocji.

T.K.: Oczywiście że tak, tym bardziej że Francja 75% energii elektrycznej ma właśnie z elektrowni atomowych. Przy okazji chcę przypomnieć przykład Słowenii. W ubiegłym roku wszczęty został alarm, że tamtejsza elektrownia ma problemy. Momentalnie zjawili się aktywiści różnych organizacji ekologicznych, którzy ustawili swoje urządzenia tuż przy ogrodzeniu. I co się okazało? Mierniki nawet nie drgnęły. Obecne elektrownie jądrowe są naprawdę bardzo bezpieczne. Do tego jest to energia czysta i najtańsza w produkcji. Jednak muszą uwierzyć w to również ludzie, którzy będą mieszkać w pobliżu. Dlatego w kwietniu rusza przygotowany wspólnie z władzami okolicznych gmin oraz wojewódzkimi projekt polegający na spotkaniu mieszkańców gmin Krokowa czy Gniewino z ludźmi żyjącymi w Finlandii w pobliżu tamtejszych elektrowni atomowych. Będzie okazja do rozmów, przekonania się na własne oczy, jak się tam żyje i czy rzeczywiście jest jakieś zagrożenie. Będzie również wymiana dzieci oraz młodzieży. Finlandia to pierwszy krok. Będą następne .

L.S.: Warto przypomnieć, że właśnie do Finlandii trafił reaktor, który miał pracować w żarnowieckiej elektrowni.

T.K.: Ten reaktor rzeczywiście tam pracuje, został jednak gruntownie przebudowany. My natomiast zaprezentujemy najnowszą atomówkę w Finlandii. Nie chcemy wieszać billboardów czy plakatów, ale mamy zamiar pokazać, jak ważnym elementem w życiu lokalnej społeczności była i jest taka inwestycja. To nie tylko energia elektryczna i bezpieczeństwo energetyczne. To są drożdże pobudzające rozwój pobliskich terenów. To miejsca pracy dla okolicznej ludności, firm budowlanych, usługowych. Korzystają na tym również szkoły i uczelnie.

L.S.: Czy na innych terenach Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej – a przypomnę, że obejmuje ona trzy województwa – mogą się pojawić inne elektrownie?

T.K.: Dysponujemy terenami, które do takich celów mogą być wykorzystane. Jednak muszą to być inwestycje komercyjne. Jeżeli będą chętni, to takie tereny zaproponujemy.

…potrzeby są tak duże, że wiatrakami, elektrowniami wodnymi czy korzystającymi z biomasy nie rozwiążemy naszych problemów. Musimy zaopatrzyć się w różne źródła: ważna jest elektrownia węglowa, gazowa, na paliwo odnawialne, ale także atomowa. Dopiero mając wszystkie te elementy, zyskamy solidne fundamenty pod gospodarczy rozwój naszego regionu.

L.S.: Mamy deficyt energii, więc teoretycznie może to zachęcać do takich inwestycji. Otrzymujecie pytania od inwestorów szukających miejsca dla elektrowni?

T.K.: Mamy takie sygnały, ale chcę też zwrócić uwagę, że w naszym regionie rozwija się energetyka odnawialna. Jednak potrzeby są tak duże, że wiatrakami, elektrowniami wodnymi czy korzystającymi z biomasy nie rozwiążemy naszych problemów. Inwestorzy z sektora wysokich technologii potrzebują prądu wysokiej jakości. Dlatego między innymi musimy się zaopatrzyć w różne źródła: ważna jest elektrownia węglowa, gazowa, na paliwo odnawialne, ale także atomowa. Dopiero mając wszystkie te elementy, zyskamy solidne fundamenty pod gospodarczy rozwój naszego regionu .

L.S.: Czy były przypadki, że inwestorzy wycofywali się z powodu braku bezpieczeństwa energetycznego?

T.K.: Mieliśmy już trudne negocjacje z tego właśnie powodu. Na szczęście odpowiednia postawa Energi oraz władz samorządowych pomogła nam przekonać inwestorów. Niestety deficyt, a tym samym brak gwarancji dostaw odpowiedniej jakościowo i ilościowo energii, występować będzie coraz częściej. Może światowy kryzys nieco złagodzi niedobory na Pomorzu, ale problem trzeba jak najszybciej rozwiązać. W naszym Parku Naukowo-Technologicznym chcemy utworzyć park jakości energii, i to się wpisuje w ogólną strategię, żeby energetyka była kołem zamachowym pomorskiej gospodarki.

L.S.: W którym momencie padają pytania dotyczące energii w czasie negocjacji z inwestorem?

T.K.: Doskonale to obrazuje powiedzenie Lenina: kadry i elektryfikacja. Właśnie te dwa elementy są fundamentalne i zwykle od nich zaczyna się rozmowa.

L.S.: Duże elektrownie są oddalone od naszego regionu o kilkaset kilometrów. Stan sieci przesyłowych również pozostawia wiele do życzenia…

T.K.: Stan sieci jest tragiczny. Jesteśmy na granicy wydolności. Utrzymanie dostaw to olbrzymi wysiłek Polskich Sieci Elektroenergetycznych. Właśnie brak dużych elektrowni w naszym regionie i zły stan sieci zaczynają nas coraz mocniej ograniczać. Niedostatki sieci nie pozwalają nawet na zakup większej ilości energii. Liberalizacja rynku nic nam nie da, jeżeli nie jesteśmy w stanie dostarczyć energii elektrycznej. W reklamówkach jej nie przyniesiemy.

L.S.: Ale słyszałem opinie podważające sens budowy elektrowni w naszym regionie. Autorzy tych opinii uważają, że województwo nie musi dbać o bezpieczeństwo energetyczne tak jak państwo.

T.K.: Zacznijmy od tego, że Polska nie ma sieci transgranicznych. Szacuje się, że trzeba około 30 miliardów złotych na poprawę infrastruktury o takim charakterze. To by umożliwiło swobodny przepływ energii w jedną i w drugą stronę, a dopiero wtedy możemy mówić o bezpieczeństwie. Pomorze jest w podobnej sytuacji. Moglibyśmy kupować więcej energii, ale nie możemy jej sprowadzić. Drugim poważnym problemem jest wewnętrzna sieć energetyczna. Coraz więcej jest źródeł energii odnawialnej i tam również należy doprowadzić połączenia, żeby prąd popłynął do sieci.

L.S.: W takim razie trzeba szukać energooszczędnych rozwiązań, technologii. Czy na terenach strefy inwestują firmy wytwarzające takie produkty i urządzenia?

T.K.: Firmy poszukują oszczędności we własnym zakresie, ale przygotowujemy się do dużego, wspólnego przedsięwzięcia z Energą oraz PSE, polegającego na instalowaniu mierników energooszczędnych.

L.S.: Energia elektryczna zdominowała naszą rozmowę, ale firmy osiedlające się w strefie potrzebują również ciepła. Czy jest to już część infrastruktury, jak kanalizacja i prąd elektryczny, czy też firmy same muszą sobie z tym poradzić?

T.K.: Po to jest między innymi strefa, żeby zapewnić źródła energii. Inwestorzy podłączają się do istniejącej sieci.

L.S.: Czy to oznacza, że strefa musi samodzielnie inwestować w elektrociepłownie?

T.K.: Różnie to wygląda w różnych miejscach. Byliśmy na przykład właścicielem sieci i siłowni w Kartoszynie, ale sprzedaliśmy je po pewnym czasie. Najczęściej podpisujemy umowy z istniejącymi właścicielami zakładów oraz sieci. Naprawdę szybko dogadujemy się z samorządami, kto i jaką zbuduje infrastrukturę. Póki co nie mamy powodów do narzekań.

L.S. Dziękuję za rozmowę.

Rozmowę prowadzi Leszek Szmidtke, dziennikarz PPG i Radia Gdańsk.

Leszek Szmidtke: Kryzys już dotyka energetykę elektryczną, ciepłownictwo od dawna walczy z malejącym zapotrzebowaniem, a Pan chce budować elektrociepłownie.

Waldemar Dunajewski: Elektrownie, a nie elektrociepłownie, i nie nasza firma, lecz nasz największy udziałowiec – Electricité de France. Ciepłownictwo niemal w całej Polsce od 10 lat walczy o utrzymanie rynku. Jak porównuję dane sprzed 10 lat z dzisiejszymi, to ci sami odbiorcy przy podobnych zewnętrznych temperaturach zużywają około 40% mniej ciepła. To efekt opomiarowania, lepszej izolacji, generalnie bardziej energooszczędnego budownictwa. Dla gospodarki to korzystne, dla nas nie. Żeby utrzymać rentowność, musimy do tej samej infrastruktury wytwórczej i dystrybucyjnej przyłączać nowych odbiorców. Zakładamy, że 2009 będzie rokiem, w którym odbijemy się od dna. Inaczej wygląda sytuacja na rynku energii elektrycznej. Jeszcze pół roku temu można się było spodziewać, że w ciągu 3–4 lat Polsce grozi wręcz zapaść energetyczna. Wzrost gospodarczy powodował, że co roku zużycie energii elektrycznej rosło o 3%. Trzeba też wspomnieć o podeszłym wieku polskich elektrowni, prawie połowa ma ponad 35 lat. Czas ich normalnej pracy to zwykle 40 lat. Żywotność bloków energetycznych można o kilka lat przedłużyć, ale raczej należy myśleć o nowych inwestycjach.

L.S.: Jednak kryzys, podobnie jak hossa, ma swój początek i koniec. Te problemy zostały tylko odsunięte i Polska stanie przed nimi za kilka lat.

W.D.: Rzeczywiście, kryzys nieco odsunął kłopoty. W styczniu tego roku zużycie energii elektrycznej było o 5% niższe niż w styczniu 2008. Tymczasem zakładano, że będzie o 3% wyższe. Jednak procesów inwestycyjnych w polskiej elektroenergetyce nie można zatrzymywać. Od pierwszych planów, od przyjęcia koncepcji, do uruchomienia pierwszych bloków dużej mocy upływa 7 lat w elektrowniach konwencjonalnych, a w jądrowych 12 czy nawet 15 lat. Kryzys ma więcej pozytywnych stron: łatwiej i taniej się buduje. Koszt budowy bloku o mocy 900 MW, do którego się przymierzamy, wcześniej szacowaliśmy na 8 miliardów złotych. Teraz inwestycja może być tańsza o blisko 10%, czyli 800 milionów złotych. Inwestowanie w energetykę w czasie kryzysu jest również bardzo korzystne dla gospodarki, gdyż ją pobudza.

L.S.: Wróćmy do planów Electricité de France. Kiedy zaczęło się planowanie nowych elektrowni na Pomorzu?

W.D.: W 2006 roku rozpoczęto pierwsze przygotowania. W tej chwili EdF przygotowuje do uruchomienia blok dużej mocy w elektrowni w Rybniku. Ponadto analizowane są w naszym regionie dwie inwestycje. Mamy już pełnomocnictwa Electricité de France. Jedna z inwestycji ma powstać na terenie gdańskiego portu; będzie to elektrownia węglowa, korzystająca z najnowszych dostępnych na świecie technologii. Chcemy ją ulokować w porcie, ażeby można było wykorzystać instalacje portowe i swobodny dostęp do dużej ilości wody chłodzącej. Spore znaczenie ma też możliwość wyprowadzenia energii do oddalonej o 4 kilometry stacji nieopodal rafinerii Gdańsk Błonie. Na północ od Warszawy są tylko dwie elektrownie systemowe: Dolna Odra koło Szczecina oraz Ostrołęka. Nasze dwie elektrociepłownie dają 350 MW energii elektrycznej. Taka inwestycja znacząco poprawiłaby bilans energetyczny w tej części naszego kraju.

L.S.: Energa wspólnie z Grupą Lotos chcą budować elektrownię gazową, a właściciel Elektrociepłowni Wybrzeże najprawdopodobniej będzie głównym budowniczym elektrowni jądrowej – jeśli oczywiście powstanie ona w naszym regionie. To może pokrzyżować wasze plany.

W.D.: Od ponad 20 lat słyszę zapowiedzi budowy dużych elektrowni w naszym regionie. Do tej pory żadna nie została nawet rozpoczęta. Oczywiście dobrze, że są takie inicjatywy. Jednak wybudowanie tylu elektrowni wydaje mi się mało prawdopodobne.

L.S.: Chętnych przybywa. Nie tylko nad Jeziorem Żarnowieckim czy w Klempiczu może powstać taka elektrownia.

W.D.: To dobrze, bo przestajemy się bać takich inwestycji. We Francji trwają intensywne starania, żeby na terenie takiej czy innej gminy wybudować właśnie elektrownię atomową. Lista jest dłuższa niż pan wymienił, bo oprócz elektrowni jądrowej w Żarnowcu są i inne pomysły. W Opaleniu szwedzki Vattenfall chce budować elektrownię węglową. My myślimy o bloku węglowym w porcie gdańskim, a w Gdyni o bloku 100 MW o charakterze szczytowo-interwencyjnym. Grupa Lotos ma zamiar postawić niewielką elektrownię gazową, ale czy to wszystko powstanie w ciągu najbliższych 20 lat? Znam pięć miejsc, w których może powstać elektrownia jądrowa – i to nie koniec. Opalenie nie jest jedynym miejscem, gdzie Vattenfall może postawić bloki energetyczne. Nasze lokalizacje też nie są pewne, gdyż jest wielu przeciwników budowania elektrowni węglowej w porcie. Elektrownia gazowa natomiast musi mieć zapewniony gaz, a bałtyckie złoża raczej nie dają gwarancji dostaw odpowiedniej wielkości. Każda z tych inicjatyw opatrzona jest więc znakami zapytania.

L.S.: Mówi Pan wyłącznie o budowaniu elektrowni, tymczasem polityka Unii Europejskiej preferuje łączenie produkcji energii elektrycznej i cieplnej.

W.D.: Z planowanej elektrowni w gdańskim porcie można będzie pobierać ciepło, ale nie wiadomo, czy to się opłaci, gdyż wtedy spada moc elektryczna. Zazwyczaj dużych elektrowni systemowych nie obciąża się produkcją ciepła. Istniejące elektrociepłownie w Gdańsku i Gdyni są tak zlokalizowane i mają tak dużą produkcję ciepła, że zaspokaja to obecne i przyszłe potrzeby. Tym bardziej że do 2015 roku zostaną wyłączone z użytku dwa bloki węglowe, zastąpimy je jednym tzw. kombiblokiem gazowym. Reszta będzie się nadal opierała na węglu, którego ceny są bardziej przewidywalne niż gazu. Musimy jednak dążyć do dywersyfikacji, gdyż to nam zapewnia większe bezpieczeństwo.

L.S.: Za produkcją energii w procesach kogeneracyjnych przemawiają jeszcze inne argumenty, na przykład zwolnienie z opłat za emitowanie CO2.

W.D.: Tak, i dlatego istniejące bloki w naszych elektrociepłowniach będą modernizowane z myślą o takich wymogach. Jednak żeby produkować ciepło, inwestycja, którą planujemy w gdańskim porcie, musiałaby mieć odpowiedni rynek. Duże znaczenie ma też odległość przesyłu, a istniejąca już infrastruktura w postaci systemu pierścieniowego została zbudowana wokół istniejącej w Gdańsku elektrociepłowni. Żeby planowana elektrownia mogła produkować ciepło, trzeba by położyć dodatkowe rurociągi o dużych średnicach. Po drodze jest do pokonania woda, w sumie przedsięwzięcie jest nieopłacalne. Tym bardziej, że produkcja energii elektrycznej daje większe dochody.

L.S.: W dokumentach Komisji Europejskiej możemy przeczytać, że w kogeneracji jest olbrzymi potencjał, zaoszczędzi się miliony ton węgla i będzie dużo mniejsza emisja CO2.

W.D.: To wszystko prawda i my w kogeneracji produkujemy 90% energii cieplnej. Dzięki temu, mimo dużej odległości od kopalń, mamy w Trójmieście jedne z niższych cen w Polsce. Dodatkowo, zgodnie z dyrektywą Komisji Europejskiej, mamy tzw. czerwone świadectwa promujące kogenerację.

W Polsce mamy co najmniej 50 miast, w których istnieją duże systemy ciepłownicze, a nie produkuje się ciepła w kogeneracji. W naszym regionie między innymi Słupsk, Koszalin czy Wejherowo są w takiej sytuacji. Dlatego dobrze, że Unia Europejska wprowadza mechanizmy promujące rozwiązania oparte na kogeneracji.

L.S.: Czy w takim razie potencjał, jaki według Komisji Europejskiej ma spoczywać w kogeneracji, nie jest przeszacowany?

W.D.: Ten potencjał istnieje! W Polsce mamy co najmniej 50 miast, w których działają duże systemy ciepłownicze, a nie produkuje się ciepła w kogeneracji. W naszym regionie między innymi Słupsk, Koszalin czy Wejherowo są w takiej sytuacji. Dlatego dobrze, że Unia Europejska wprowadza mechanizmy promujące takie rozwiązania. Wspomniana wymiana dwóch najstarszych bloków węglowych w 2015 roku i zastąpienie ich gazowym kombiblokiem pozwoli na zwiększenie produkcji energii elektrycznej. Obecnie typowy blok ma 50 MW energii elektrycznej i 105 MW mocy termicznej. W kombibloku mamy 105 MW mocy cieplnej i 180 MW elektrycznej .

L.S.: Wspomniane rozwiązanie zmusza Elektrociepłownie Wybrzeże do zapewnienia sobie nowego źródła surowca – gazu, a planowane powstanie elektrowni węglowej oznacza zwiększenie dostaw węgla. Macie też wykorzystywać biomasę.

W.D.: W Gdańsku i w Gdyni uruchomiliśmy w ubiegłym roku instalację, dzięki której możemy wykorzystywać biomasę. Natomiast węgla w Polsce od niedawna brakuje. W 2008 roku sprowadziliśmy do naszego kraju około 10 milionów ton węgla, eksport wynosił 8 milionów węgla koksującego. W tym roku planujemy, że proporcje spalanego węgla z importu i z polskich kopalń będą równe. Węgiel sprowadzany z zagranicy często nie w pełni odpowiada potrzebom, ale nie mamy innego wyjścia. W ubiegłym roku prawie połowa elektrowni i elektrociepłowni nie mogła utrzymać odpowiedniego poziomu zapasów strategicznych.

L.S.: Jak można się przygotować do mocno zróżnicowanej jakości węgla w tak długim okresie eksploatacji kotłów?

W.D.: Właśnie chcemy dostosować projektowane elektrownie do różnych gatunków węgla. Przewidywany czas eksploatacji wynosi 40 lat, więc różne mogą być źródła zaopatrzenia. Ulokowanie elektrowni w porcie umożliwia sprawne dostarczanie węgla transportowanego drogą morską, czyli importowanego.

L.S.: Plany dotyczące energetyki elektrycznej już znamy. A czy wytworzone przez Was ciepło zostanie w Trójmieście, czy też Elektrociepłownie Wybrzeże będą szukały nowych odbiorców w innych miastach?

W.D.: Mamy 68% akcji Energetyki Toruńskiej i tam również będziemy ponosić nakłady, gdyż to rynek porównywalny do Gdyni. Będziemy tam także inwestować w kogenerację. Mamy 20% akcji w dużej systemowej elektrowni w Rybniku, ale nasza działalność podporządkowana będzie planom koncernu Electricité do France. Nasz główny udziałowiec koncentruje się na produkcji energii elektrycznej i nasze plany dostosowujemy do strategii EdF. W najbliższym czasie nie będziemy wchodzić z energetyką cieplną na nowe rynki, w innych miastach.

L.S.: Dziękuję za rozmowę.

Rozmowę prowadzi Leszek Szmidtke, dziennikarz PPG i Radia Gdańsk.

Leszek Szmidtke: Przez drzwi pańskiego gabinetu dobiegają zapewne narzekania przedsiębiorców na wysokie ceny. A umowy z kopalniami zostały już podpisane przez elektrownie, od których kupujecie energię. Czyli jesteście między młotem a kowadłem.

Mirosław Bieliński: Tak mniej więcej można nazwać ten stan. Jesteśmy największym kupcem energii elektrycznej w kraju. Zakupioną energię sprzedajemy później odbiorcom przemysłowym oraz indywidualnym. Dla tych ostatnich ceny nadal są regulowane urzędowo.

L.S.: Z punktu widzenia Grupy Energa to chyba kluczowy element.

M.B.: To oczywiście bardzo cenna grupa klientów. Nie chcemy jej utracić. Jednak trudno akceptować fakt, że jesteśmy zmuszeni do sprzedaży energii elektrycznej po cenie niższej niż koszt jej zakupu i każdego dnia ponosimy wysokie straty. Mało tego, nie wiemy, jak długo ten stan będzie trwał. Konsekwencją są zmniejszone możliwości inwestycyjne.

L.S.: Czy wysoka cena dla przedsiębiorców, zwłaszcza ostatnie podwyżki, też są konsekwencją niskich cen dla odbiorców indywidualnych?

M.B.: Poziom cen wyznaczają koszty i rynek. Oczywiście, można narzekać na wysoką cenę energii, ale należy też spojrzeć na ceny u naszych sąsiadów. Na Słowacji, w Czechach, Niemczech, w całej Skandynawii ceny były i są znacznie wyższe.

L.S.: Tylko że tam, w porównaniu z Polską, były wysokie od dawna. U nas znaczący wzrost cen przypada na ostatni rok.

M.B.: Tym większy kłopot, gdyż nasi sąsiedzi mieli więcej czasu na akumulację. Mogli i mogą inaczej planować inwestycje w moce wytwórcze, w bezpieczeństwo przesyłu energii. W Polsce przez długi okres ceny były niskie, a teraz zaczęły rosnąć, i to z powodów niezależnych od dostawców. Nic dziwnego, że podwyżki te wydają się bardziej dotkliwe, mimo że nie doprowadziły do poziomu zbliżonego do cen u naszych sąsiadów.

Poziom konkurencji w Polsce nie jest niższy niż na innych rynkach, także tych uchodzących za najlepiej rozwinięte. Może być wyższy. Jednak na pewno administracyjne wyznaczanie cen sprzedaży, zwłaszcza poniżej kosztów zakupu, nie podnosi konkurencyjności.

L.S.: Wspominał pan, że rynek jest niemal wolny. Tylko że poszczególne koncerny energetyczne są monopolistami na swoim terenie i nie wchodzą na obszary sąsiednich firm. Jednocześnie Urząd Regulacji Energetyki dyktuje ceny dla odbiorców indywidualnych. Tym samym nie jesteście zmuszani przez rynek do cięcia kosztów.

M.B.: Myślę, że poziom konkurencji w Polsce nie jest niższy niż na innych rynkach, także tych uchodzących za najlepiej rozwinięte. Może być wyższy. Musimy jednak pamiętać, że administracyjne wyznaczanie cen sprzedaży, w szczególności poniżej kosztów zakupu, nie podnosi konkurencyjności .

L.S.: URE oraz rząd niepokoją podwyżki energii dla przedsiębiorstw. Dlatego proponują, by połowa zakupów miała miejsce poprzez giełdę.

M.B.: Giełda nie spowoduje zasadniczego obniżenia cen hurtowych, gdyż jej uczestników będzie za mało. Ponadto większość transakcji zostanie zawarta przez podmioty należące do tych samych grup, czyli elektrownia będzie sprzedawała prąd do spółki „obrotowej” należącej do tej samej grupy. Jeżeli nie dopuści się do sprzedaży energii pochodzącej z importu, to giełda nie wpłynie na spadek cen w stopniu, którego oczekuje rynek.

L.S.: W przypadku Grupy Energa trudno mówić o handlu na giełdzie pomiędzy poszczególnymi spółkami.

M.B.: Rzeczywiście, mamy tylko jedną dużą elektrownię. Wprowadzenie przymusowej giełdy doprowadzi do tego, że część energii będziemy kupować od siebie samych za pośrednictwem giełdy.

L.S.: Do tego należy dołączyć kolejny pomysł – Ministerstwo Skarbu chce prywatyzować koncerny energetyczne. Czy w momencie narastającego kryzysu gospodarczego i strat, jakie ponosicie, sprzedając prąd odbiorcom indywidualnym, taki krok ma sens?

M.B.: To decyzja właścicielska. Przygotowujemy się do prywatyzacji i staramy się to zrobić jak najlepiej, tak aby nasz właściciel, czyli minister skarbu, miał pełną możliwość wyboru prywatyzacyjnego wariantu. Będziemy przygotowani do wejścia na giełdę, ale też do sprzedaży strategicznemu inwestorowi. Oprócz tego pracujemy nad różnymi projektami, do których „dopraszamy” prywatnych inwestorów. Prywatyzacja niewątpliwie poszerzy nasze możliwości inwestycyjne.

L.S.: Spójrzmy na to oczami odbiorców energii elektrycznej. Jakie skutki przyniesie prywatyzacja?

M.B.: Proszę zapytać odbiorców energii mieszkających w Warszawie i na Śląsku. Wydaje mi się, że sposób działania tamtejszych firm, czyli RWE i Vattenfall, ich skuteczność w obniżaniu kosztów są dla nas dobrym przykładem. Wejście prywatnego właściciela z kapitałem i międzynarodowym doświadczeniem może być korzystne dla firmy i jej klientów.

L.S.: Wspominał Pan o małej ilości dużych źródeł energii. Czy koncern będzie dążył do ich zwiększenia, a tym samym poszerzenia swej niezależności?

M.B.: Inwestycje w energetyce trzeba podzielić na trzy części i zarazem trzy wyzwania. Pierwsze to odbudowa mocy wytwórczych. Jeżeli nie będzie nowych mocy, to nie będzie też energii. Istniejące elektrownie są zdekapitalizowane i będą systematycznie zamykane. Drugie wyzwanie jest nie mniej poważne, gdyż wytworzoną energię trzeba przesłać. Budowa nowych sieci jest równie kosztowna, co budowa mocy wytwórczych, a dodatkowo niezwykle skomplikowana z powodów prawnych oraz mentalnych. Nikt na przykład nie chce słupa na własnej działce ani na działce sąsiada, ale każdy chce energii. Ewentualne roszczenia właścicieli utrudniają szybką budowę sieci przesyłowych. Trzeci obszar inwestycji to bezpośrednia obsługa klientów. Jesteśmy daleko w tyle za branżą telekomunikacyjną czy bankową. Używamy archaicznych systemów teleinformatycznych, stosujemy mało przyjazne dla klientów procedury. Reforma obszaru obsługi klienta, w tym zmiana systemów pomiarowych, też będzie bardzo kosztowna.

Planowane przez Grupę Energa inwestycje w wytwarzanie, poza rozbudową elektrowni węglowej w Ostrołęce, to przede wszystkim inwestycje w energetykę rozproszoną. Zamierzamy budować zarówno niewielkie elektrownie gazowe, jak i małe biogazownie czy elektrownie wodne. Chcemy mieć dużo źródeł o niekoniecznie wielkiej mocy jednostkowej, ale w sumie chodzi o zwiększenie mocy z nieco ponad 1000 MW obecnie do ponad 3000 MW w 2015 roku. Zdecydowanie stawiamy na dystrybucję. Nasza strategia zakłada przeznaczenie około 9 mld zł w ciągu sześciu lat na inwestycje sieciowe, co oznacza podwojenie obecnych corocznych nakładów na ten cel. Chcemy nie tylko odtwarzać, ale i rozwijać sieć oraz ograniczać straty na przesyle. Dopóki nie rozbudujemy własnych mocy, dystrybucja będzie głównym biznesem grupy.

L.S.: Czy kolejność, w jakiej Pan wymienił te zadania, wskazuje priorytety?

M.B.: Dla Grupy Energa kolejność jest odwrotna. Najważniejsza jest obsługa klientów, później sieć dystrybucyjna, na końcu zaś – moce wytwórcze. Jak już wspomniałem, mamy mało energii własnej produkcji. W praktyce jesteśmy największym w Polsce pośrednikiem w handlu energią. Budując strategię rozwoju, musieliśmy starać się zminimalizować wpływ tej sytuacji na firmę. Dlatego kładziemy nacisk na nakłady na dystrybucję, bo tam są oszczędności i zyski. Na małe źródła mocy, bo buduje się je szybciej niż duże, bo to zwiększenie naszej samodzielności. Stawiamy też na zdalny odczyt liczników na dużą skalę, co klientom powinno pomóc w racjonalizacji zużycia energii, a nam w ocenie popytu. Wszystko to ma jeden cel – poprawę obsługi klientów i konkurencyjności naszych ofert, bo jeśli nie dzisiaj to jutro, ale ostatecznie to klient zadecyduje, od kogo kupi energię.

Więcej energii się produkuje niż zużywa wyłącznie na Śląsku. Nie sądzę, żeby możliwe było zrównoważenie we wszystkich regionach Polski. Produkcja powinna być blisko źródeł paliw i dlatego właśnie na południu Polski będzie najwięcej dużych elektrowni. Północ będzie raczej skazana na import, czy to z południa, czy też kablem ze Skandynawii.

L.S.: Polska produkuje więcej energii elektrycznej niż zużywa, Pomorze dla odmiany zużywa znacznie więcej niż wytwarza i już są zauważalne deficyty. Czy należy budować na Pomorzu elektrownie, żeby uchronić się przed brakiem prądu?

M.B.: Nadwyżka krajowa jest minimalna i na dziś pomijalna. Podobnie jest z węglem. Natomiast wewnątrz kraju więcej energii się produkuje niż zużywa wyłącznie na Śląsku. Nie sądzę, żeby możliwe było zrównoważenie we wszystkich regionach Polski. Produkcja powinna odbywać się blisko źródeł paliw i dlatego właśnie na południu Polski zawsze będzie najwięcej dużych elektrowni. Północ będzie raczej skazana na import, czy to z południa, czy też kablem ze Skandynawii .

L.S.: Jednak import już napotyka poważne bariery.

M.B.: Import wymaga odpowiednich sieci. Muszą mieć właściwą przepustowość i być bezawaryjne. PSE Operator bardzo się stara, ale potrzebne nam są nowe sieci, nowe łącza transgraniczne.

L.S.: Do końca 2008 roku zgłoszono projekty budowy elektrowni o łącznej mocy 40 tysięcy MW. Wcześniej przez wiele lat powstała tylko jedna duża elektrownia – w Pątnowie. Czym można wytłumaczyć ten wysyp zapowiedzi budowy nowych obiektów?

M.B.: Inwestycje w elektrownie wymagają cierpliwości: kilku lat przygotowań, a później kolejnych kilku lat budowy. To inwestycje bardzo kosztowne, na które należy zdobyć spore środki. Tym samym czas spłacania liczony jest w dziesiątkach lat. Utrzymywanie niskich cen energii na polskim rynku czyniło takie projekty inwestycyjne nieopłacalnymi, co spowodowało, że w ostatnich latach nie powstawały praktycznie żadne nowe elektrownie.

L.S.: Jeżeli choćby część z tych zapowiedzi zaowocuje budowami, to i tak możemy się spodziewać kilkunastu nowych elektrowni.

M.B.: Z pewnością nie wszystkie plany zostaną zrealizowane. Mnogość zapowiedzi była związana z kwestią bezpłatnych limitów dla emisji CO2. Ich otrzymanie było możliwe tylko dla elektrowni działających oraz tych, których budowa została zainicjowana do końca 2008 roku. Poza tym takie deklaracje nic nie kosztowały. Doprowadziło to do sytuacji, w której kilku różnych inwestorów zgłosiło budowę kilku elektrowni w tym samym miejscu. Kolejna weryfikacja tych projektów będzie polegała na możliwości wysyłania wyprodukowanej energii, czyli dostępności sieci przesyłowej. Jeżeli będą to elektrownie węglowe, to należy rozwiązać też sposób dostarczania paliwa. Wreszcie najważniejsze kryterium: sposób finansowania. W czasie kryzysu banki dokładnie prześwietlają każdą inwestycję. Obecnie mamy jeszcze jedną barierę dla inicjowania inwestycji: znacznie wzrosło ryzyko urzędowych regulacji na rynku. Oznacza to mniejszą zdolność pozyskiwania kredytów niż rok temu.

L.S.: Na liście inwestorów jest również Grupa Energa.

M.B.: Zgłosiliśmy budowę bloku C w Ostrołęce o mocy 1000 MW i planujemy 1000 MW w następnym etapie rozbudowy.

L.S.: A elektrownie gazowe?

M.B.: Planujmy naszą aktywność w tym zakresie. W naszej strategii zakładamy wzrost konkurencyjności gazu jako paliwa w produkcji energii elektrycznej. Jest to powiązane między innymi z regulacjami w zakresie emisji CO2., które bierzemy pod uwagę w naszych planach inwestycyjnych.

L.S.: Jedna lokalizacja jest już znana. Będzie to spółka z grupą Lotos, więc w pobliżu rafinerii.

M.B.: Potrzeby energetyczne grupy Lotos są duże, więc rzeczywiście inwestycja w elektrownię gazową ma sens w pobliżu rafinerii.

L.S.: Elektrownia gazowa często jest podawana jako dobre uzupełnienie dla siłowni wiatrowych. A takie coraz licznej powstają na północy województwa. Czy planujecie wspólne spięcie kilku źródeł energii?

M.B.: Nie została jeszcze określona moc gdańskiej elektrowni gazowej. Jeżeli zmieści się w zapotrzebowaniu rafinerii, to takie spięcie będzie mniej istotne. Budowa elektrowni wiatrowych powoduje nowe wyzwania. Trzeba do nich doprowadzić przyłącze, co jest bardzo kosztownym przedsięwzięciem. Trzeba też pamiętać, że wiatr jest kapryśnym źródłem energii. Dlatego potrzebne są źródła regulacyjne, a taką rolę najlepiej pełnią elektrownie wodne lub gazowe. Rzeki na północy Polski już są prawie całkowicie wykorzystane. Myślimy natomiast o elektrowni wodnej na Wiśle. Jej moc jednak nie będzie duża, poniżej 100 MW.

L.S.: Ma powstać kilka elektrowni gazowych. Skąd gaz i czy infrastruktura do jego przesyłania jest w naszym regionie wystarczająca?

M.B.: Będą konieczne inwestycje w sieć gazową. Ale dla takich spółek jak PGNiG lub Gaz-System powinien to być dobry biznes.

L.S.: Oprócz planów budowy elektrowni gazowej przez Grupę Energa są też inne plany związane z budową elektrowni gazowej oraz jądrowej. Jeżeli dojdą do skutku, będzie to konkurencja czy uzupełnienie?

M.B.: Nie postrzegamy tych inwestycji jako konkurencji, przeciwnie – będą dla nas korzystne. Nie mamy ambicji, by własnymi źródłami energii zaspokajać energetyczne potrzeby całej północnej Polski. Zakładamy, że w przyszłości nadal będziemy kupować energię, dlatego im więcej źródeł wytwarzania, tym lepiej. Chcemy ponadto inwestować w małe, rozproszone źródła energii, w tym w biogazownie. Ich budowa jest uzasadniona szczególnie tam, gdzie należałoby inwestować w nowe sieci przesyłowe, czyli np. w odległych od miast zakątkach. Małe, lokalne źródła wytwórcze eliminują konieczność budowania sieci przesyłowych, gdyż energia z tego źródła wykorzystywana jest na miejscu. Interesują nas biogazownie o różnej mocy, od 0,5 do 2 MW. Biogazownie będące uzupełnieniem sieci dystrybucyjnej traktujemy jako drugi filar bezpieczeństwa energetycznego na poziomie gminy. Nie mamy ambicji ich samodzielnego budowania – szukamy raczej partnerów biznesowych w tej dziedzinie.

L.S.: Jednak żeby takie elektrownie mogły działać, potrzeba surowców.

M.B.: Ziemi nie brakuje, można więc uprawiać rośliny energetyczne. Ten kierunek może liczyć na dodatkowe środki wsparcia z różnych proekologicznych funduszy, także unijnych. My oczywiście gwarantujemy odbiór takiej energii.

L.S.: Dziękuję za rozmowę.