Miesiąc: październik 2013

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie przeszkód, które stoją na drodze procesu wprowadzania innowacji w pomorskiej gospodarce. Problem przedstawiony zostanie w dwóch ujęciach: w oparciu o literaturę naukową, a także z punktu widzenia studentów Politechniki Gdańskiej i Uniwersytetu Gdańskiego. W literaturze znaleźć można różne definicje innowacji. Według Kothlera innowacja to każde dobro, usługa lub idea, które są postrzegane jako nowe. Natomiast Drucker uważa, iż innowacja to działanie, które charakteryzuje się tym, że wykorzystuje kategorię zmiany w celu rozpoczęcia nowego przedsięwzięcia, a także zasoby materialne i ludzkie, generując efekty ekonomiczne (wealthproducing capacity ).Według Eurostatu (listopad 2004 roku) polski współczynnik innowacyjności wynosi tylko 18%. Oznacza to, że na tle Unii Europejskiej Polska wypada bardzo słabo. Zarówno w województwie pomorskim, jak i reszcie kraju jest sporo barier ograniczających innowacje. Mają one dwojaką genezę: występują wewnątrz przedsiębiorstw oraz w ich otoczeniu.

Do tych pierwszych zaliczyć można brak wykwalifikowanej kadry, która mogłaby prowadzić badania i prace rozwojowe oraz zarządzać innowacjami. Problem tkwi również w braku odpowiedniej motywacji dla pracowników. Brakuje pieniędzy, czasu i wiedzy, aby w sposób materialny i niematerialny inspirować do realizacji projektów i poszukiwania nowych rozwiązań. Kolejną słabością jest uznawanie innowacji za naturalny i spontaniczny proces, co powoduje, że firmy rezygnują z podejmowania permanentnych działań w celu odnalezienia i zastosowania nowoczesnego spojrzenia. Jedno z największych ograniczeń stanowią dla przedsiębiorców finanse. Fundusze przeznaczane na prace badawczo-rozwojowe nie są wystarczające i często uniemożliwiają wdrażanie nowych pomysłów i systemów. Natomiast wysokie koszty kredytów oraz związane z nimi ryzyko skutecznie zniechęcają właścicieli firm do ich unowocześniania przy pomocy zewnętrznych źródeł finansowania.

Przeszkody związane z otoczeniem to przede wszystkim kwestia niewystarczającego wyzwalania mechanizmu innowacyjności w przedsiębiorstwach. Stymulacja działań innowacyjnych nie przynosi oczekiwanych efektów – cały czas brakuje odpowiedniej pomocy, wsparcia ze strony instytucji naukowo-badawczych oraz państwowych. Dzieje się tak pomimo faktu, iż kraje Unii Europejskiej (w tym Polska) zgodziły się w ramach „Strategii Lizbońskiej” na przyjęcie priorytetu stymulowania innowacji oraz zwiększenia funduszy na badania i rozwój. Ograniczeniem jest także popyt rynkowy – klienci nie wykazują dostatecznej chęci zakupu produktów zaawansowanych technicznie. Sporym utrudnieniem są niejasne akty prawne oraz czasochłonne i niezrozumiałe procedury administracyjne. Pozostałe ograniczenia to: korupcja, utrudniony dostęp do niektórych zasobów (w tym kapitału) czy system podatkowy.

W drugiej części artykułu przedstawimy wyniki ankiety „Innowacyjność w Polsce oczami studentów” przeprowadzonej na terenie Uniwersytetu Gdańskiego i Politechniki Gdańskiej na początku kwietnia. Członkowie Koła Naukowego „Lider” poprosili sto osób o udzielenie odpowiedzi na piętnaście pytań. Celem badania było poznanie opinii studentów na temat innowacyjności w Polsce i na Pomorzu, a także wpływu uczelni na kreowanie postaw przedsiębiorczości.

W pierwszym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wytłumaczenie pojęcia „innowacyjność”. Najczęściej padające odpowiedzi to: coś nowego, oryginalnego, nowa technologia, rozwiązanie techniczne, które zwiększają wydajność, skłonność do wprowadzania nowych technologii, nowoczesność. Ankietowani pisali również, że innowacyjność to łatwość wprowadzania zmian i nowości.

Nie dziwi zatem, iż tak zdefiniowana innowacyjność wpłynęła na ocenę naszego regionu. Kilkudziesięcioletnie pociągi i tramwaje w opozycji do światowej sławy TGV, szare wieżowce wobec „szklanych domów” oraz zardzewiałe portowe i stoczniowe dźwigi w centrach Gdyni i Gdańska sprawiają, iż tylko 20% studentów ocenia nasz region jako innowacyjny. Aż 62% respondentów zakwalifikowało Pomorze jako region mało innowacyjny. O ile 72% studentów Uniwersytetu stwierdziło, że województwo pomorskie nie jest innowacyjne, o tyle wśród studentów Politechniki taką opinię wyraziło już tylko 52%. Ta znacząca różnica jest zapewne wynikiem odmiennego charakteru obu uczelni.

W Polsce nakłady na badania i rozwój wynoszą niewiele ponad 0,5% PKB. Ponad 80% ankietowanych uważa, że są one zbyt małe i mogą być przyczyną ograniczeń innowacyjności wszystkich regionów w Polsce. 3% badanych uważa, że taki odsetek PKB w zupełności wystarcza na finansowanie badań i rozwoju w przedsiębiorstwach. W krajach aktywnych, czyli tych, gdzie prowadzone są intensywne badania, nakłady na B+R wynoszą około 3% PKB. Taki poziom, jako cel dla krajów Unii Europejskiej, przyjęto również w „Strategii Lizbońskiej”, przy czym 2/3 tych nakładów powinno być finansowane ze środków publicznych.

Studenci Uniwersytetu i Politechniki poproszeni o wybranie trzech najczęstszych celów wprowadzania innowacji zgodnie stwierdzili, że są to: poszukiwanie nowych rynków zbytu, poprawianie jakości produktów, a także obniżenie kosztów produkcji. Jedynie 8% badanych uważa, że priorytetem dla przedsiębiorców jest ochrona środowiska. Tylko jedna osoba zwróciła uwagę na poprawę warunków pracy osób zatrudnionych w firmie.

Studenci zostali zapytani również o to, co blokuje wprowadzanie innowacji. 53% z nich uważa, że głównym ograniczeniem jest niedostateczny kapitał, uniemożliwiający intensyfikację badań i wprowadzanie unowocześnień. 37% sądzi, że czynnikiem hamującym jest błędnie skonstruowane prawo. Tylko 8% studentów Uniwersytetu twierdzi, że do barier innowacyjności należy działanie konkurencji. Natomiast 4% studentów Politechniki uznaje, że przyczyną niskiego poziomu innowacyjności jest brak dostępu do nowoczesnych technologii.

Według ankietowanych uczelnie nie zapewniają odpowiedniej liczby zajęć dotyczących przedsiębiorczości. Na Politechnice Gdańskiej 54% pytanych miało ćwiczenia lub wykłady związane z powyższymi zagadnieniami. Natomiast aż 92% studentów Uniwersytetu Gdańskiego nie uczęszczało na przedmiot, na którym byłaby poruszana ta tematyka. Niezależnie 58% respondentów obu uczelni uważa, że na ich wydziałach są kreowane postawy przedsiębiorczości.

Tylko 25% jest odmiennego zdania, zaś 17% nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie.

Wpływ na kreowanie postaw innowacyjnych ma z pewnością dostęp do Internetu, komputerów z najnowszym oprogramowaniem, a także zagranicznych czasopism i specjalistycznej literatury. Wykorzystywanie tego typu materiałów na uczelni pozwala częściowo wyeliminować czynniki ograniczające procesy innowacyjne w przyszłości. Okazało się, że w żadnej z badanych placówek nie ma problemu z dostępem do Internetu. Nieco gorzej wygląda natomiast kwestia ilości zagranicznych czasopism naukowych i najnowszej literatury specjalistycznej. Najprawdopodobniej znajdzie to swoje negatywne konsekwencje – przyszłym absolwentom trudniej będzie odnaleźć się na rynku innowacji ze względu na brak odpowiedniej wiedzy dostępnej w tego typu periodykach.

Poprosiliśmy studentów o wyjaśnienie dwóch terminów związanych z innowacjami: firma spin-off i inkubator przedsiębiorczości. Firmy spin-off i inkubatory pomagają przezwyciężyć niektóre z utrudnień przy wprowadzaniu innowacji. Inkubator przedsiębiorczości to instytucja mająca swoją przestrzeń produkcyjno-biurową, odpowiednią infrastrukturę, a także wykwalifikowaną kadrę, która udziela pomocy przy zakładaniu działalności gospodarczej. Natomiast firmy spin-off to zakładane

przez pracowników naukowych przedsiębiorstwa, które wykorzystują technologie i wiedzę wypracowane na uczelni. Spośród wszystkich ankietowanych tylko dwie osoby potrafiły podać definicję firmy spin-off. Studenci Uniwersytetu Gdańskiego w większości poprawnie zdefiniowali inkubatory przedsiębiorczości.

Podsumowując, studenci obu uczelni są zgodni w swoich opiniach dotyczących innowacyjności Pomorza. Zdecydowana większość ankietowanych uważa, że nasz region nie należy do innowacyjnych. Do głównych przyczyn tego stanu rzeczy zaliczają niskie nakłady na badania i rozwój, a także źle skonstruowane prawo. Studenci twierdzą również, iż do tej nie najlepszej sytuacji przyczyniają się same uczelnie, nie zapewniając odpowiedniej liczby godzin zajęć poświęconych tematyce przedsiębiorczości. Wielu z respondentów w ogóle nie miało styczności z tego rodzaju przedmiotami. Na podstawie przeprowadzonego badania widać, że potencjał obu uczelni nie jest dostatecznie wykorzystywany. Jednakże większość przyszłych absolwentów (67% studentów Politechniki i 53% studentów Uniwersytetu) planuje zakładać działalność gospodarczą w oparciu o wiedzę zdobytą w czasie studiów. Jest szansa, że będą oni świadomi ograniczeń związanych z możliwościami wprowadzania innowacji i kompetentni do choćby częściowej ich eliminacji.

W Polsce obserwuje się wzrost sprzedaży komputerów i telefonów, a dzięki licznym inwestycjom w technologie informacyjną nastąpiła poprawa dostępności oraz jakości infrastruktury informatycznej. W raporcie European Innovation Scoreboard 2005 Komisja Europejska zaliczyła Polskę do krajów „tracących grunt”, zaś według Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan około 50 lat zajmie osiągnięcie poziomu średniej unijnej pod względem innowacyjności. Według najnowszego raportu Światowego Forum Ekonomicznego na temat konkurencyjności Polska poprawiła swoją pozycję w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnych, jednak nasi główni regionalni konkurenci – Estonia, Czechy, Węgry oraz Słowacja – nadal są przed nami. Wciąż kartę przetargową w przyciąganiu inwestycji do Polski stanowią niskie koszty pracy. Należy jednak mieć na uwadze, że nie długo to już potrwa. Po pierwsze, w Chinach koszty te są niższe, po drugie, kraje azjatyckie intensywnie specjalizują się i tym samym podnoszą swoją konkurencyjność względem krajów Europy Środkowo-Wschodniej.Jak przy niskich nakładach na badania i rozwój w kraju odnajduje się województwo pomorskie? Co można zrobić, aby region stał się konkurencyjny w aspekcie globalnym, a nie tylko krajowym? Wydaje się, że czujna obserwacja krajów, które mają już jakieś doświadczenia w zakresie pobudzania innowacyjności, może być przydatna. Biorąc pod uwagę dystans, jaki dzieli nas do krajów „starej Unii”, efektywne wzorowanie się na nich może przyczynić się do poprawy sytuacji. Tak zwane najlepsze praktyki należy jednak traktować jako zestaw wskazówek, a nie harmonogram działań – każda gospodarka wymaga specyficznych i elastycznych rozwiązań.

To, co dzieli nas od krajów i regionów najbardziej rozwiniętych gospodarczo, to nie tylko niewielkie wydatki na działalność badawczo-rozwojową, braki w infrastrukturze czy nieefektywne wykorzystywanie funduszy strukturalnych. Wydaje się, że brakuje nam jako społeczności otwartości na zmiany, chęci podejmowania wyzwań oraz determinacji w działaniu. Uzmysłowienie sobie potrzeby zmian może być punktem wyjścia do zaadoptowania pewnych rozwiązań zagranicznych. Na jaki jednak aspekt wspierania innowacyjności postawić w regionie?

Dobrym przykładem są Niemcy, które maksymalnie podnoszą wydajność poprzez wdrażanie innowacyjnych rozwiązań, intensywnie wykorzystujących technologie w obszarze produkcji i zarządzania. Dba się także o zachowanie bardzo dobrej jakości i kreowanie marki niezawodności. Niemieckie regiony starają się także rozwijać najnowocześniejsze branże, takie jak: biotechnologia, elektronika, media czy technologie informacyjno-komunikacyjne. Branże informatyczna i biotechnologiczna, które na całym świecie rozwijają się najdynamiczniej i przynoszą największe zyski, wymagają sprzętu, świetnych fachowców i dużych nakładów finansowych. Obciążone jednocześnie bardzo wysokim ryzykiem, są mimo wszystko niezwykle opłacalne. Obserwuje się to na przykładzie Stanów Zjednoczonych i Japonii, w Europie zaś w dużym stopniu branże te eksploatują Finlandia czy Dania.

Co może pomóc Pomorzu w przeobrażeniu się w region dynamiczny, oparty na gospodarce wiedzochłonnej? Potrzebne jest intensywne wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności, w tym wspieranie współpracy nauki i gospodarki.

Pierwszy krok to zidentyfikowanie potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw. W Dolnej Austrii opracowano w tym celu program Innovation Check. Jest on skierowany zwłaszcza do sektora małych i średnich przedsiębiorstw zarówno produkcyjnych, jak i usługowych. Stanowi odpowiedź na zaobserwowane zjawisko polegające na tym, że małe firmy bardzo często skupiają się na aspekcie technologicznym swojej działalności, zapominając o innych elementach, takich jak zdobywanie rynków czy rozwój firmy. Innovation Check, koordynowany przez Departament Rozwoju Gospodarczego samorządu Dolnej Austrii, opiera się na przeprowadzaniu bezpośrednich wywiadów z przedsiębiorcami przez wykwalifikowanych specjalistów. Pozwalają one na analizę mocnych i słabych stron firm (potencjału innowacyjnego) oraz wypracowanie rekomendacji dla przedsiębiorstwa – odpowiedniej strategii rozwoju w dążeniu do innowacyjności.

Ze względu na silną bazę ośrodków naukowych na Pomorzu (Politechnika Gdańska, Uniwersytet Gdański, Akademia Medyczna, Akademia Morska, instytuty PAN) bardzo ważne jest wspieranie przedsiębiorczości akademickiej. W wyniku komercjalizacji pomysłów pochodzących z instytucji naukowych i badawczych powstać mogą unikalne przedsiębiorstwa, które odniosą bardzo duże sukcesy na rynku. Wiele uwagi wspieraniu przedsiębiorczości wśród naukowców oraz studentów poświęca się w Wielkiej Brytanii. W University College of London (UCL) powstała w tym celu inicjatywa e-challenge. Priorytetową gałęzią jej działalności jest edukacja, a także mentoring wśród studentów i pracowników UCL w zakresie działalności gospodarczej oraz rozwój działalności innowacyjnej College’u (w tym rozpowszechnianie wiedzy na ten temat w obszarze). Poprzez edukację, rozwój sieci współpracy oraz promocję tworzy się środowisko sprzyjające przedsiębiorczości. College wspierany jest w swoich działaniach przez Londyńską Szkołę Biznesu oraz Londyńskie Centrum Przedsiębiorczości Naukowej. Oprócz rozpowszechniania wiedzy na temat przedsiębiorczości, w ramach projektu dąży się także do zaprezentowania możliwości i sposobów komercjalizacji innowacji oraz nowych pomysłów biznesowych. Współpraca różnych podmiotów daje możliwość uzupełniania doświadczeń oraz wiedzy technologicznej i biznesowej. W celu przyciągnięcia potencjalnych inwestorów organizowane są spotkania Meet the spin-out, podczas których prezentowana jest działalność innowacyjna uczelni oraz model transferu technologii na UCL.

Kiedy wyniki badań naukowych okazują się mieć potencjał rynkowy, istnieją dwie opcje transferu tych rozwiązań do gospodarki: udzielenie licencji istniejącej firmie lub stworzenie nowej firmy. To drugie jest w swojej istocie działaniem innowacyjnym i wymaga często wsparcia ze strony inkubatora, parku technologicznego czy agencji publicznej.

Taką instytucją jest między innymi stworzona w regionie Meklemburgii Pomorze Przednie agencja, mająca na celu jak najefektywniejsze działanie w zakresie komercjalizacji badań naukowych. Funkcjonowanie agencji opiera się na czterech zasadach: orientacji rynkowej pomysłu, stworzeniu partnerstw publiczno-prywatnych, racjonalnym rozumieniu komercjalizacji oraz ciągłości partycypowania w kosztach badań i zyskach z transakcji. Agencja jest w trakcie tworzenia funduszu kapitału zalążkowego, będąc jednocześnie otwartą dla podmiotów nie związanych ze sferą akademicką.

Innym przykładem wspierania przedsiębiorczości akademickiej jest stworzony w Madrycie inkubator wirtualny, który nie oferuje przestrzeni inkubacyjnej ani nie dostarcza finansowania na działalność. Proponuje jedynie specjalistyczne usługi dla firm technologicznych. Jednocześnie uczelnia zobligowana jest do rozwijania i prowadzenia programów wspierających działania na rzecz proinnowacyjnych firm. Jednym z takich programów było stworzenie funduszu kapitału zalążkowego.

Oprócz wdrażania klasycznych projektów propagujących działalność innowacyjną należy zadbać o popularyzację kultury innowacyjnej w społeczeństwie. Dobrym rozwiązaniem są konkursy na najlepsze przedsięwzięcia innowacyjne. W zachodniej Anglii odbywa się na przykład konkurs The Lord Stafford Awards, w ramach którego przyznaje się nagrody za efektywną współpracę sektora prywatnego z naukowym. Nagrody przyznawane są w czterech kategoriach: innowacyjny pomysł na biznes o największym potencjale rynkowym, który powstał w wyniku współpracy Uniwersytetu Zachodniej Anglii lub jakiegoś college’u (nagroda Development in Innovation); nagroda dla przedsięwzięcia w fazie prototypu lub nawet znajdującego się już rynku, które również powstało we współpracy z uczelnią w regionie (Achievement in Innovation); nagroda dla najlepszej firmy spin-out, która ma duży potencjał przedsiębiorczy; nagroda za najlepszy biznesplan studencki (o największym potencjale rozwojowym).

Wykorzystanie praktyk zagranicznych jest często trudne w obliczu dużej niechęci podmiotów i braku wiary w podejmowane inicjatywy. W regionie Pomorza obserwujemy jednak pozytywne zmiany. Coraz więcej podmiotów napływa do Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego w Gdyni. Ruszyła inicjatywa Parku Naukowo-Technologicznego w Gdańsku. Konkursy propagujące przedsiębiorczość innowacyjną zaczynają cieszyć się coraz większym powodzeniem. Jednakże uczestnicząc w konferencjach, seminariach, spotkaniach prasowych czy rozdaniach nagród za osiągnięcia w regionie, trudno oprzeć się wrażeniu, że informacje docierają do ograniczonej grupy osób. Pomorze ma potencjał i warunki, aby w krótkim okresie czasu stać się konkurencyjnym regionem w ujęciu globalnym. Zwłaszcza aglomeracja trójmiejska dzięki silnym ośrodkom badawczym i naukowym oraz dobremu położeniu geograficznemu wydaje się być regionem o dużych możliwościach absorbowania nowoczesnych technologii. Na Pomorzu znalazły siedzibę firmy, takie jak: Intel Technologies Poland, Prokom Software, Flextronics, Ericsson Unimor, Skanska czy Young Digital Planet. Pomimo wymienionych atutów, województwo ocenia się jako przeciętne pod względem atrakcyjności inwestycyjnej. Należy przestać trzymać się postrzegania Pomorza jako regionu wysokorozwiniętego, ponieważ jest to przestarzała opinia. Dopiero postawienie na rozwój nowoczesnych technologii i przyciągnięcie inwestorów z branż wysokotechnologicznych ma szanse przełożyć się na podniesienie konkurencyjności i jakości życia w regionie.

Z Andrzejem Liberadzkim , Prezesem Agencji Rozwoju Pomorza, rozmawia Dawid Piwowarczyk .

– Panie Prezesie, czy warto prowadzić działalność gospodarczą i być małym lub średnim pomorskim przedsiębiorcą?

– Warto i według mnie są na to dowody. W tej kategorii przedsiębiorczość uprawia bardzo znaczna grupa Pomorzan, która dodatkowo radzi sobie lepiej niż robią to w innych regionach kraju. Co dziesiąta osoba posiada własną firmę (druga pozycja w kraju). Przedsiębiorstwa z sektora MSP generują u nas 54% nakładów inwestycyjnych (średnia krajowa 45%). Najwięcej w kraju (12% pomorskich firm) prowadzi też badania związane ze swoją działalnością. Tak więc Pomorzanie, zakładając własne działalności, potwierdzają, że ich prowadzenie może być sensowne i opłacalne. Oczywiście z zastrzeżeniem, że znamy wszystkie bóle, jakie wciąż towarzyszą prowadzeniu biznesu w Polsce.

– A co decyduje o tym, że obecne warunki są mniej lub bardziej korzystne?

– Mamy okres wzrostu gospodarczego i ogólnie poprawę nastroju. Pojawiają się też coraz większe możliwości w związku z Unią Europejską. Stwarza ona wielką i unikalną szansę rozwoju MSP w Polsce. W latach 2007-2013 pomorscy przedsiębiorcy mogą aplikować o ponad 700 mln zł pomocy tylko z Regionalnego Programu Operacyjnego. Do tego dołożyć należy część z 27 mld zł z Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka” na poziomie krajowym.

– Dotychczasowe opinie przedsiębiorców oceniające dostęp do środków unijnych dalekie są od zachwytu.

– Przedsiębiorcy mogą być zniechęceni, gdyż rzeczywiście system przekazywania im środków jest wciąż skomplikowany i zmienia się wolno. Niemniej, lata 2004-2006 pokazały, że mimo tych barier wnioski o dofinansowanie projektów MSP są składane, a pieniądze przyznawane. Tylko za pośrednictwem naszej Agencji firmy podpisały dotychczas umowy na około 190 mln zł. Owe 4000 wniosków, które do nas złożono, świadczą raczej o sporym zainteresowaniu. Z roku na rok obserwujemy jego wzrost. Jednocześnie, co ważniejsze, z terminu na termin rośnie skuteczność tych starań – mniej więcej co trzeci wniosek wchodził do realizacji i finansowania. Bardzo przydatne dla firm okazało się aplikowanie do przedakcesyjnego funduszu Phare. Był to poligon, na którym można się było wiele nauczyć.

– Czy jest szansa na uproszczenie systemu tak, by przedsiębiorcy uznali go za „strawny”?

– To pytanie przede wszystkim do instytucji rządowych. Jeżeli chodzi o budowanie systemu, to jak na razie nie mieliśmy wiele do powiedzenia, choć zgłaszaliśmy liczne praktyczne uwagi i poprawki. Różne konsultacje na linii z PARP okazywały się jednak fikcją. Jako Regionalna Instytucja Finansująca traktowani jesteśmy często jak chłopiec do bicia, a nie prawdziwy partner. Decyzje dotyczące wymagań, koniecznej dokumentacji, procedur i terminów rodzą się na poziomie krajowym. Umowy, które potem podpisujemy, tworzone są pod presją czasu i „świętości” misji, którą realizujemy. Nie mamy łatwo. Liczymy jednak, że w przyszłym okresie programowania będziemy mieli więcej do powiedzenia, zwłaszcza w ramach RPO. Za sposób podejścia do dystrybucji pieniędzy dla MSP innymi kanałami trudno mi ręczyć. Osobiście jestem umiarkowanym optymistą. Z drugiej strony, istnieje pewne ryzyko, że przeniesienie zbyt wielu decyzji na poziom regionalny zwiększy lokalne partykularyzmy. Potrzebny jest więc jakiś złoty środek.

– Czy system kontroli jest konieczny? Czy zdarzają się próby wyłudzania środków unijnych?

– Tak. W naszym RIF-ie wykryliśmy próbę wyłudzenia środków pomocowych w wysokości 800 tys. zł. Aczkolwiek trudno traktować jeden taki przypadek w ciągu 3 lat jako wystarczający pretekst do „usztywnienia” systemu poprzez przesadne kontrole.

– Panie Prezesie, czy zna Pan jakieś opracowanie, które szacowałoby koszty działania systemu i jego efektywność.

– Nie znam. Jest trochę za wcześnie. W latach 2004-2006 testowaliśmy system. Na ile jest efektywny, trudno mi powiedzieć. Mogę jednak podać dane z naszego RIF-u. Koszt funkcjonowania RIF w ARP S.A. (czyli na Pomorzu) w latach 2003-2006 w relacji do wielkości środków zakontraktowanych w tym czasie wyniósł 3,3%. Inny wskaźnik to średnioroczna „wydajność” kontraktowania przypadająca na jedną osobę zatrudnioną w naszym RIF – wynosi ona 3,1 mln zł. Na tej podstawie twierdzę, że pracujemy efektywnie.

– Panie Prezesie, czy dotychczasowe doświadczenia z wydatkowania środków unijnych nie świadczą o tym, że proporcje pomiędzy środkami kierowanymi do biznesu a przeznaczanymi na inne projekty są zachwiane, i że biznes jest tutaj pokrzywdzony?

– „Urzędowy” punkt widzenia Agencji, która odpowiedzialna jest za wspieranie pomorskich MSP jest taki, że dla MSP „zawsze jest za mało”. Środki na ten cel powinny być większe. Nie może istnieć dobry i zasobny region, w którym przedsiębiorczość będzie słaba. Ale wiadomo, że są też inwestycje infrastrukturalne czy rozwój zasobów ludzkich. Marszałek Województwa wie dobrze, że brak odpowiedniej infrastruktury – lokalnej i regionalnej – hamuje rozwój regionu. Aktywność gospodarcza zwykłych ludzi decyduje w ostateczności o wszystkim, a na Pomorzu szczególnie. Dlatego wciąż trwa dyskusja, czy środków na MSP w ramach RPO będzie wystarczająco dużo. Aktualnie przyznano na ten cel 21% całej puli.

– Ale nowoczesna gospodarka bardziej potrzebuje nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjno-informatycznej niż na przykład chodników czy ścieżek rowerowych.

– Jako przedstawiciel instytucji, która razem z PAIiIZ informuje oraz obsługuje inwestorów rozważających możliwość lokowania biznesu na Pomorzu, mamy świadomość, jak wiele inwestycji ucieka stąd ze względu na brak terenów, dróg czy planów zagospodarowania. Pomorskie i cała Polska są jeszcze na takim etapie, że infrastruktura długo będzie jednym z priorytetów. A ścieżki rowerowe, w których przoduje Gdańsk, niech powstają. Choć warto pamiętać, że niska jakość życia nie jest akurat głównym problemem Pomorza.

– A jak Pan ocenia propozycję, by duże firmy straciły możliwość aplikowania o środki pomocowe przeznaczone na wsparcie gospodarki?

– Jedna duża inwestycja zamyka szansę na uzyskanie dotacji dziesiątkom czy setkom drobnych firm. Duże, mocne przedsiębiorstwa mają zdecydowanie więcej możliwości samofinansowania. Nie można budować konkurencyjnej gospodarki bez silnego sektora MSP. Dobrym przykładem jest choćby Dania, która nie ma wielkiego przemysłu, a gospodarkę posiada świetną. Patrząc na to, jakie środki unijne trafiły do KGHM, należy protestować. Zresztą Unia Europejska dała już za to Polsce burę.

– Czy Pana zdaniem zdrowy jest podział na środki miękkie – trafiające na przykład na dofinansowanie szkoleń, doradztwa – i tak zwane twarde, z których można sfinansować zakup maszyn czy rozbudowę zakładu?

– W każdym spotkaniu z przedsiębiorcami powraca ten problem. Właściciele firm głośno domagają się zwiększania kwot na inwestycje. Polskie firmy są nie­doinwestowane, muszą więc poszukiwać źródeł finansowania, przy czym ponad 80% z nich wystrzega się brania kredytów. To zła sytuacja. Jestem za przesuwaniem środków zgodnie z sugestiami przedsiębiorców i ścisłym monitorowaniem skuteczności projektów miękkich, gdyż jest tu znaczne pole do marnotrawstwa. Niemniej, jeszcze w okresie funduszy Phare widać było, jak wiele przedsiębiorstw rozwija się dzięki nakładom na szkolenia, promocję, przygotowywanie planów rozwoju czy udział w wystawach.

– Przedsiębiorcy podnoszą niekiedy zarzut niejasności i braku przejrzystości procedur oceniających i kwalifikujących wnioski.

– Im większa komplikacja systemu, tym mniejsza przejrzystość oceny. Mówiliśmy o tym wcześniej. Oceny formalnej wniosków dokonują ludzie dobrze przygotowani. Zresztą jest ona z natury pozbawiona subiektywizmu. Części ekonomicznej oceny również nie da się oszukać. Gorzej bywa w zespołach oceniających stronę merytoryczną projektów. Tutaj brakuje ludzi dobrze znających się na poszczególnych branżach. Najtrudniejsze merytorycznie oceny (na przykład w SPO WKP) trafiały do PARP w Warszawie – taka była procedura. Struktura osobowa Komisji Oceny Projektów przy ZPORR (ciało regionalne powoływane przez Marszałka) wymaga w następnym okresie przemyślenia. Zastosujemy każde dobre rozwiązanie. Gdyby jednak jako miernik mijającego okresu programowania przyjąć liczbę odwołań czy pozwów sądowych kierowanych wobec naszego RIF, wyszłoby na 4+. Ich ilość jest znikoma. Wiem jednak, iż rzeczywistość jest bardziej złożona, zaś Agencja powinna być pełna pokory wobec własnej niedoskonałości.

– A może krokiem w dobrą stronę jest propozycja, żeby na początku składać tylko konspekt projektu, a wszelkie dokumenty już po uznaniu go za rokujący sukces?

– Jest taki pomysł i popieram go po głębszym przemyśleniu całej nowej procedury.

– Panie Prezesie, czy mamy na Pomorzu wdrożony program oceny efektywności już zrealizowanych inwestycji? Wiadomo, że nawet w przypadku projektów niekomercyjnych można ocenić ich pozytywne lub negatywne oddziaływanie.

– Jeśli mówi Pan o wnioskach naszych przedsiębiorców, to proszę powiedzieć, jak ocenić dziś tę masę 1200 realizowanych projektów? Jeśli zaś pyta Pan o owych kilkaset inwestycji samorządowych, to zapewne również jest to problem czasu na ich zbadanie. Myślę, że za wcześnie na odpowiedź. Agencja Rozwoju Pomorza S.A.

uruchomiła projekt Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze, które dało nam szansę na podejście do tego tematu. Ankietę (bardzo zresztą obszerną) rejestrującą kondycję naszej przedsiębiorczości oddało około 2300 firm, a więc 41% wszystkich małych i średnich (poza mikro) działających w województwie. Pytamy tam również o pomoc unijną. Może czegoś się dowiemy?

– Czy nie jest tak, że środki unijne mogą nas rozleniwić? Że będziemy marnować szanse drzemiące gdzie indziej?

– To może ewentualnie dotyczyć instytucji otoczenia biznesu i ośrodków władzy decydujących o wspieraniu gospodarki. Przedsiębiorcom to jednak nie grozi. To ludzie aktywni i mocno stąpający po ziemi, a także obdarzeni instynktem sukcesu i woli osiągania zysku.

– Gdy się spotkamy za kilka lat, czy będziemy mogli powiedzieć, że udało się wyeliminować wady systemu dystrybucji środków pomocowych?

– Po pierwsze, w Unii istnieje konkurencja państw wykorzystujących pomoc. Po drugie, w Polsce jest opinia publiczna, która wymusi poprawę. Widzimy także, że firmy się uczą. Projekty są coraz lepsze. Ponadto coraz skuteczniej umiemy przekonywać do naszych racji (najlepszej dla Polski struktury pomocy czy trybu jej udzielania) Brukselę. Uważam, że będzie coraz lepiej. Nasz region wykorzysta szansę, którą stworzyło wejście do Unii. Już ją wykorzystuje.

– Dziękuję za rozmowę.

 

W ramach Polityki Spójności realizowanej przez Unię Europejską do Polski trafiają fundusze na realizację określonych celów. Są one dystrybuowane przez Sektorowe Programy Operacyjne oraz Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Celem inwestycji realizowanych ze wsparciem środków unijnych, zgodnie z założeniem Polityki Spójności i odnowionej Strategii Lizbońskiej, jest budowanie konkurencyjności służącej wzrostowi gospodarczemu, wzrostowi zatrudnienia i spójności społecznej.Środki wykorzystywane w ramach ZPORR (zarządzane na szczeblu wojewódzkim) są najsprawniej wydawanymi środkami ze wszystkich programów operacyjnych. Obawy przed problemami z wykorzystaniem funduszy strukturalnych przez samorządy (na przykład zapewnienie wkładu własnego, przygotowanie projektów) nie sprawdziły się, a doświadczenia wręcz wskazały na lepszą efektywność absorpcji funduszy strukturalnych na szczeblu regionalnym niż centralnym.

Na koniec kwietnia 2006 roku wykorzystanie środków w ramach ZPORR było najwyższe spośród wszystkich Programów Operacyjnych. Wartość podpisanych umów o finansowanie osiągnęła 8,8 mld zł i przekroczyła 75,6% alokacji na cały okres programowania w latach 2004-2006. W tym samym okresie płatności dla beneficjentów wynosiły 14,5% środków przeznaczonych na ZPORR. Spośród 16 województw pomorskie osiągnęło najwyższy wskaźnik podpisanych umów w ramach ZPORR w stosunku do przyznanych środków – prawie 90%. Najwięcej środków zostało przeznaczonych na inwestycje w rozbudowę i modernizację infrastruktury.

W następnym okresie programowania środki unijne przeznaczone dla Polski będą kilka razy większe niż w latach 2004-2006. Dużo większa część tych środków będzie zarządzana przez samorządy wojewódzkie głównie w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Do Pomorza trafi prawie 900 mln euro w ramach RPO [1] oraz 350 mln euro z EFS. Dzięki decentralizacji programów operacyjnych samorząd wojewódzki będzie miał dużo większy wpływ na alokację środków unijnych zgodną z potrzebami regionu.

Wykorzystując środki w ramach ZPORR oraz Regionalnego Program Operacyjnego 2007-2013, samorząd województwa ma wpływ na zmniejszenie luki rozwojowej między Pomorzem a regionami bardziej rozwiniętymi, jak na przykład Mazowszem czy Śląskiem, oraz na konwergencję tego regionu w stosunku do UE 25. Najbardziej mierzalnymi i pożądanymi wskaźnikami rozwoju są wzrost PKB oraz wzrost zatrudnienia.

Wskaźnik PKB na mieszkańca w 2003 roku w województwie pomorskim wynosił 46,3% średniej UE 25 i był niższy niż średni poziom tego wskaźnika dla Polski. Stopa bezrobocia w Polsce jest najwyższa spośród wszystkich 25 państw Unii Europejskiej i na koniec kwietnia 2006 roku wynosiła 16,8%. Niestety województwo pomorskie nadal znajduje się w grupie regionów europejskich o najwyższym wskaźniku bezrobocia – mimo jego stosunkowo dynamicznemu spadkowi. Polityka Spójności jest więc nam bardzo potrzebna.

Dzięki środkom strukturalnym Samorząd Województwa Pomorskiego ma wpływ także na konwergencję wewnątrz regionu. Według danych z raportu IBnGR („Sukces rozwojowy polskich województw”) Pomorskie zalicza się do regionów o znacznej wewnętrznej rozpiętości rozwojowej. Na zróżnicowanie podregionów województwa pomorskiego najsilniej wpływa dynamika gospodarki, a ściślej dynamika PKB, wydajność pracy i warunki pracy. Najlepiej rozwijające się podregiony to podregion gdański i słupski. Martwi natomiast słaby poziom dynamiki gospodarki Trójmiasta, ponieważ to duże ośrodki miejskie powinny być główną siłą napędową zmian.

Od wysokości funduszy dostępnych dla Pomorza zależy ilość i wielkość wykonanych inwestycji. Jednakże procesy konwergencji zależą nie tylko od wysokości wydatkowanych funduszy, lecz od tego, na jakie cele zostaną one przeznaczone i jaki wpływ na rozwój regionu będą miały inwestycje realizowane za pomocą tych funduszy. Powinny one służyć do tworzenia podstaw dla rozwoju inicjatyw gospodarczych i społecznych w przyszłości.

Aby środki unijne przyniosły zakładany skutek, powinny być przeznaczone na inicjatywy zapewniające długofalowy rozwój regionu. Należy do nich przede wszystkim budowanie atrakcyjności inwestycyjnej Pomorza oraz inwestowanie w innowacje i kapitał ludzki. Pomorskie w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej przygotowanym w czerwcu 2006 roku przez IBnGR zajęło dopiero 7. miejsce. Największą bolączką naszego regionu jest infrastruktura drogowa i komunikacyjna. Dotyczy to zarówno infrastruktury lokalnej, jak i tej o znaczeniu regionalnym.

Obecna komunikacja z Pomorzem po prostu utrudnia inwestorom lokalizowanie w tym regionie działalności. Brakuje nam autostrady, szybkiej kolei oraz większej ilości połączeń lotniczych. Trójmiasto powinno także wykorzystać atut nadmorskiego położenia i inwestować w infrastrukturę portową. Z odpowiednim zapleczem logistycznym region ten może stać się jednym z największych centrów handlu w Polsce, zdolnym do konkurowania na arenie międzynarodowej.

Potrzeby te zostały dostrzeżone i pierwsze inwestycje w infrastrukturę drogową oraz transportu publicznego zostały już rozpoczęte. Trójmiasto myśli także o budowie nowego portu lotniczego. Wykorzystanie środków strukturalnych na infrastrukturę transportową pozwoli otworzyć nasz region na świat i zbudować podstawy do jego długofalowej konkurencyjności. Im więcej otwartych „okien” dzięki funduszom unijnym, tym większa konkurencyjność Pomorza. Przyczyni się ona do napływu inwestycji krajo­wych i zagranicznych. Wzrost poziomu inwestycji nie jest celem samym w sobie, lecz prowadzi do ożywienia gospodarczego, lepszych warunków życia mieszkańców oraz spójności wewnętrznej i zewnętrznej regionu.

Jednocześnie z inwestycjami w infrastrukturę nasz region powinien wspierać sektor B+R. Służy on wzrostowi innowacyjności. Sektor ten w województwie pomorskim ma duży potencjał ze względu na dużą liczbę i różnorodność uczelni oraz ośrodków badawczych. Rozwój innowacyjności warunkuje szybszy rozwój gospodarczy i trwałą przewagę konkurencyjną regionu.

W następnej perspektywie finansowej na projekty łączące środowiska biznesowe i naukowe będzie przeznaczone więcej środków niż obecnie. Preferowanie tego typu współpracy nakazuje tym środowiskom podjęcie dialogu i inicjatywy. Prowadzi to do rozwoju innowacji, pokazuje wspólny dla tych grup obszar działalności służący interesom oraz rozwojowi gospodarki Pomorza. Takie działania umożliwią zmianę podejścia do badań naukowych, skłonią środowiska biznesowe do ich finansowania i wykorzystywania w przyszłości na większą skalę. Przyczynią się też do powstawania trwałej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i całego regionu. Ponadto wpłyną także na dostosowanie systemu szkolnictwa ponadgimnazjalnego do potrzeb gospodarki, co nie tylko przyczyni się do zmniejszenia bezrobocia, ale pozwoli przygotować, ukierunkować i zapewnić kapitał ludzki niezbędny do dalszego rozwoju.

Oprócz finansowania budowy podstaw konkurencyjności poprzez inwestycje w infrastrukturę i sferę naukowo-badawczą, fundusze strukturalne mają inne, nieindykatywne znaczenie. Przyczyniają się do tworzenia nowej „kultury gospodarczej”.

Dla regionu bardzo ważne jest nawiązywanie współpracy zarówno z partnerami zagranicznymi, jak i na poziomie lokalnym. Dotyczy to podmiotów gospodarczych oraz przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych. Możliwości finansowania dużych przedsięwzięć wymuszają rozwój relacji między różnymi podmiotami oraz współpracy między miejskimi ośrodkami Trójmiasta. W celu stworzenia spójnych projektów powstają liczne konsorcja, platformy wymiany doświadczeń i informacji oraz inne formy współpracy różnych środowisk.

Władzom samorządowym przynależność Polski do Unii Europejskiej dała niespotykaną do tej pory możliwość zarządzania i kształtowania gospodarki na szczeblu lokalnym. Możliwości te pociągają za sobą zdecydowanie większą odpowiedzialność za wykorzystanie środków i za jakość zarządzania.

Cennym efektem wdrażania funduszy strukturalnych są także lepsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Przyczynia się do tego długofalowość myślenia i nauka wieloletniego planowania przez podmioty gospodarcze i samorządy. Sprzyja to większej przewidywalności otoczenia i stabilizacji prowadzenia działalności gospodarczej. Odczuwalna dla podmiotów gospodarczych może być też poprawa standardów administracyjnych.

Na całym Pomorzu wdrażanie Polityki Spójności ożywia wiarę w rozwój, przełamanie barier i wyzwala drzemiący potencjał. Jeśli fundusze unijne zostaną dobrze zainwestowane, Pomorze ma szansę na skok cywilizacyjny i mentalny. Fundusze europejskie, które ostatecznie trafią na Pomorze, staną się kołem zamachowym rozwoju naszego regionu. Ten wymiar wpływu środków europejskich ma dla Pomorza największe znaczenie.

Przypisy:

1 Agnieszka Kapciak, wstępny projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego a SWW i NSRO 2007-2013 , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.