Jak będzie wyglądał europejski rynek pracy w najbliższych latach? W jakim kierunku się kształcić, aby w przyszłości odnieść sukces zawodowy? W 2008 r. Europejskie Centrum Rozwoju Szkolenia Zawodowego [ECRSZ] opracowało raport na temat przyszłych potrzeb rynku pracy w Europie – Future skill needs in Europe. Analizie poddano kraje UE (25 państw członkowskich) oraz Norwegię i Szwajcarię. Z raportu wynika, że w latach 2006–2015 w UE 25+ powstanie około 13 mln nowych miejsc pracy. Jednak pomiędzy poszczególnymi sektorami oraz zawodami będzie występowało zróżnicowanie. Dlatego poniższy artykuł przedstawia najpierw główne wnioski w zakresie badanych przez ECRSZ sektorów, by następnie przejść do omówienia sytuacji w poszczególnych zawodach i zapotrzebowania na pracowników.
Gdzie mniej, gdzie więcej: sektory
Istotne spadki w zakresie liczby miejsc pracy w ciągu lat 1996–2015 odnotują sektor podstawowy oraz przetwórstwo przemysłowe. Ten pierwszy tworzą: kopalnictwo i wydobycie, elektryczność, woda i gaz oraz rolnictwo. W 2006 r. cały ten sektor oferował około 12 mln miejsc pracy w badanych krajach. Przewiduje się, że liczba ta spadnie do około 9,5 mln w roku 2015. Zjawisko to będzie najbardziej odczuwalne w rolnictwie. Natomiast sektor przetwórstwa przemysłowego, na który składają się: przemysł spożywczy i tytoniowy, inżynieria oraz pozostałe przetwórstwo przemysłowe, w 1996 r. zatrudniał 37,6 mln osób. W jego przypadku prognozy wskazują na spadek zatrudnienia do poziomu ok. 34 mln w 2015 r. Szczególnie dynamiczną redukcję zatrudnienia zaobserwowano tu w latach 1996–2006.
Równolegle do negatywnych zmian, w sektorach takich jak: budownictwo, dystrybucja i transport, usługi biznesowe i usługi nierynkowe odnotowuje się pozytywny trend w zakresie zapotrzebowania na pracowników. Dynamika tych zmian jest jednak zróżnicowana. Najmniejsze pozytywne zmiany oczekiwane są w sektorze budownictwa – w kolejnych latach do 2015 r. przewidywana jest stagnacja. Podobnie będzie zachowywał się sektor usług nierynkowych, który po bardziej dynamicznych wzrostach zapotrzebowania na pracowników w latach 1996–2006 będzie nadal odnotowywał pozytywne zmiany, lecz w mniejszym zakresie.
Warto zwrócić uwagę na procesy postępujące w sektorach dystrybucji i transportu oraz usług biznesowych. Zwłaszcza ten ostatni odnotowywać będzie dynamiczny wzrost zapotrzebowania na pracowników. Przewiduje się, że do 2015 r. sektor usług biznesowych i innych (bankowość, ubezpieczenia, bezpieczeństwo oraz pozostałe usługi) ma zwiększać zatrudnienie w skali 2 proc. rocznie. Zatrudnienie w 2015 r. ma osiągnąć poziom ponad 54,5 mln osób (w 1996 r. zaledwie ponad 34 mln), co spowoduje, że stanie się on drugim najważniejszym pracodawcą na rynku. Natomiast w sektorze dystrybucji i transportu w latach 1996–2006 przeciętnie zatrudnienie wzrastało o 1,2 proc. w skali roku. Okres lat 2006–2015 to już czas dojrzały dla tego sektora i tym samym coraz większa stabilizacja w zakresie zatrudnienia.
Przyszłość poszczególnych zawodów
Zmiany zachodzące w zakresie liczby pracujących w poszczególnych sektorach mają swoje konsekwencje w popycie na konkretne zawody. Ogółem w 2006 r. we wszystkich zawodach pracowało prawie o 18 mln osób więcej aniżeli w 1996. Przewiduje się, że w 2015 r., w porównaniu z rokiem 2006, będzie pracować o 13 mln osób więcej. Średnioroczny wzrost w obydwu okresach jest na zbliżonym poziomie 0,9 proc. (1996–2006) i 0,7 proc. (2006–2015). Jednakże, jak wcześniej wspomniano, sytuacja różni się w poszczególnych profesjach.
Raport ECRSZ wskazuje, że w większości zawodów nastąpi wzrost liczby zatrudnionych w 2015 r. w porównaniu z rokiem 2006. Jednakże wzrost liczby zatrudnionych w latach 2006–2015 będzie mniejszy niż w poprzednim okresie w takich zawodach jak: pracownicy prac prostych, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy oraz przedstawiciele władz publicznych, wyżsi kierownicy oraz kierownicy. W przypadku dwóch grup zawodowych: specjalistów oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń przewiduje się większy wzrost liczby zatrudnionych w okresie 2006–2015 niż w latach 1996–2006.
Redukcja zatrudnienia w okresie 1996–2006 miała miejsce w trzech grupach zawodów: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy; rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy oraz pracownicy biurowi. Największy spadek zatrudnienia w 2006 r. w porównaniu z 1996 r. odnotowały zawody rolnicze, podczas gdy najmniejsza redukcja zatrudnienia miała miejsce wśród pracowników biurowych. Negatywny trend utrzyma się w tych zawodach do 2015 r.
Nowe miejsca pracy czy wymiana pokoleniowa?
Znając zmiany w zakresie zatrudnienia w poszczególnych zawodach, warto przyjrzeć się czynnikom, z których one wynikają. Jednym z tych elementów jest rozwój, czyli zapotrzebowanie na nowych pracowników, wynikające z postępującego rozwoju określonej branży i wzrostu jej znaczenia w gospodarce. W zakresie popytu na konkretne zawody konieczne jest jednak wzięcie pod uwagę także zmian demograficznych. Starzejące się społeczeństwo w istotny sposób wpływa na liczbę osób zatrudnianych w określonych zawodach. Mamy wówczas do czynienia z tzw. zastępowaniem w danym zawodzie (np. w wyniku przechodzenia na emeryturę). Raport ECRSZ podaje, że w ujęciu ogólnym w całym okresie 2006–2015 Europa wykaże zapotrzebowanie na pracowników na poziomie około 30 proc. w odniesieniu do 2006 r. Jednakże większościowy udział w tym zapotrzebowaniu będzie miał popyt wynikający z potrzeby zastąpienia odchodzących pracowników, a nie powstawania nowych miejsc pracy w poszczególnych sektorach. Szacowane zapotrzebowanie w tym okresie znajduje się ogółem na poziomie ponad 64 mln osób, z czego zapotrzebowanie w wyniku zastąpienia to ponad 51 mln.
Zmiana jest szczególnie widoczna w następujących zawodach: pracownicy biurowi; ogrodnicy, rolnicy i rybacy oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Według badań popytu na pracowników, przedstawionych w pierwszej części artykułu, zapotrzebowanie jest generowane właśnie przez zmianę pokoleniową, a nie rozwój tych zawodów.
Wśród branż, w których nie występuje aż tak istotna dominacja zapotrzebowania wynikającego z zastępowania, znajdują się: przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy; specjaliści oraz technicy i inny średni personel, a także pracownicy prac prostych. W tych zawodach zapotrzebowanie wynikające z rozwoju stanowi co najmniej 1/3 całkowitego zapotrzebowania.
Podsumowanie
W sektorze podstawowym będziemy obserwować zmniejszające się zatrudnienie. Jest to wynikiem zmian strukturalnych, a szczególnie malejącego znaczenia w gospodarce rolnictwa, wydobycia i kopalnictwa. Podobny trend obserwowany jest w przemyśle, aczkolwiek zatrudnienie w tym sektorze spada od 1996 r. z mniejszą dynamiką. Pozytywne zmiany obserwowane są w sektorze usług biznesowych i pozostałych oraz dystrybucji i transporcie. Zatrudnienie w tych sektorach od 1996 r. wskazywało istotnie pozytywny trend.
Redukcja zatrudnienia dotknie zawody takie jak: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy; rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy oraz pracownicy biurowi. Malejący poziom zatrudnienia utrzymuje się w tych zawodach od 1996 r. Przewiduje się, że wzrost liczby zatrudnionych w 2006 i 2015 r. (w porównaniu z latami 1996 i 2006) będzie wyższy jedynie wśród specjalistów oraz operatorów i monterów. W pozostałych zawodach zatrudnienie będzie rosło, aczkolwiek jego wzrost do 2015 r. będzie niższy aniżeli pomiędzy latami 1996 i 2006.
Mimo że w większości zawodów obserwuje się wzrost zatrudnienia i w ujęciu ogólnym będzie on utrzymywany do 2015 r., to zapotrzebowanie na pracowników z tytułu rozwoju będzie miało zdecydowanie mniejsze znaczenie. Ok. 80 proc. zapotrzebowania na pracowników w okresie 2006–2015 będzie wynikało z procesu zastępowania. Szczególnie ważne jest, że wśród poszczególnych zawodów znajdują się aż trzy, które mają ujemny popyt wynikający z rozwoju. Są to: pracownicy biurowi; rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy.