Klaster przemysłowy to przestrzennie skoncentrowana grupa przedsiębiorstw, instytucji i organizacji powiązanych siecią pionowych i poziomych zależności, często o charakterze nieformalnym, która poprzez skupienie szczególnych zasobów pozwala osiągnąć tym przedsiębiorstwom trwałą przewagę konkurencyjną. Taka sytuacja jest możliwa, gdy koncentracja specyficznych w danym sektorze zasobów i kompetencji osiągnie masę krytyczną, przy której klaster staje się atrakcyjnym ośrodkiem i przyciąga dalsze zasoby. Charakterystyczną cechą klastrów przemysłowych jest to, że przedsiębiorstwa w nich skupione konkurują ze sobą, ale jednocześnie współpracują w obszarach, w których możliwe jest wyzwolenie efektów synergicznych wspólnych działań. Warunki powstania innowacyjnego klastra
Musi wystąpić regionalna koncentracja danej branży. W przypadku Doliny Lotniczej jest to fakt, że 80% polskiego przemysłu lotniczego ulokowane jest w Polsce południowo-wschodniej z centrum w Rzeszowie.
Musi pojawić się zarodek, masa krytyczna, wokół której zacznie krystalizować się klaster. W przypadku Doliny Lotniczej była to największa środkowo-europejska firma lotnicza WSK "PZL-Rzeszów", która po bardzo udanej prywatyzacji przeżywa niezwykły rozwój i która stała się animatorem klastra.
Konieczne jest pojawienie się przywództwa obdarzonego wizją i pasją, wykraczającą poza wąski interes jednej firmy czy korporacji. Przywództwo to musi w sposób naturalny zostać zaakceptowane przez środowisko.
Konieczne są silne więzi pomiędzy liderami firm wchodzących w skład klastra, oparte na szacunku, lojalności, a często przyjaźni.
Branża powinna być zrestrukturyzowana, w dużym stopniu sprywatyzowana, innowacyjna i w dobrej kondycji.
Rola branży musi zyskać uznanie i wsparcie władz lokalnych. Powinno to mieć odbicie w Regionalnej Strategii Innowacji zatwierdzonej przez władze samorządowe.
Konieczne jest istnienie sprawnych podmiotów sfery okołobiznesowej, które wspomagać będą rozwój klastra.
Niezbędne jest pozyskanie bazowego finansowania, umożliwiającego stworzenie struktury wspomagającej klastra oraz wsparcie codziennego funkcjonowania.
Korzyści i przewagi konkurencyjne
Większa wspólna efektywność.
Współzawodnictwo zamiast konkurencji.
Wyzwolenie znacznego potencjału innowacyjnego.
Dyfuzja know-how oraz rotacja kadr.
Przyciąganie nowych zasobów.
Tworzenie małych i średnich firm.
Skuteczny lobbing na rzecz branży.
Łatwiejsze wypracowanie strategii branży.
Silniejsza reprezentacja międzynarodowa.
Wspomagająca sieć dostawców usług i półwyrobów.
Lepszy podział kompetencji.
Życzliwe wsparcie branży przez środowiska lokalne.
Szybka adaptacja systemu edukacyjnego do potrzeb rynku.
Przepis na klaster
Niżej przedstawiono sposób, w jaki wykreowany został klaster Dolina Lotnicza. Opracowana przeze mnie koncepcja Doliny Lotniczej została zaakceptowana w kwietniu 2003 roku przez Zgromadzenie Założycielskie, składające się z szefów 18 przedsiębiorstw i instytucji związanych z lotnictwem. Od pierwszych dni swojego istnienia Dolina zapewniła sobie bazowe finansowanie. Otrzymała dotację w wysokości 300 000 USD od United Technologies, korporacji, która jest inwestorem strategicznym w WSK "PZL Rzeszów". Dziś w 60% Dolina finansowana jest ze środków unijnych. W krótkim czasie Stowarzyszenie zostało zarejestrowane w sądzie, powołano biuro, zatrudniające dziś trzech pełnoetatowych pracowników. Pierwsze Walne Zgromadzenie Doliny Lotniczej zaakceptowało plan działań:
Zbudowanie profesjonalnego biura Doliny.
Opracowanie materiałów informacyjnych i marketingowych na temat Doliny i jej członków.
Zbudowanie planu pozyskiwania inwestorów dla Doliny.
Wypracowanie kontaktów na szczeblu regionalnym, krajowym i europejskim.
Wypracowanie planu adaptacji lokalnego szkolnictwa do potrzeb Doliny.
Stworzenie stałej platformy współpracy z nauką.
Osiągnięcia
Zasadność utworzenia jakiejkolwiek organizacji powinna być mierzona jej skutecznością, witalnością i rezultatami. Innowacyjny klaster przemysłowy Dolina Lotnicza po czterech latach funkcjonowania stał się organizacją rozpoznawalną nie tylko w regionie, ale również w kraju i za granicą. Do konkretnych osiągnięć Doliny należą:
Zbudowanie silnych i trwałych związków pomiędzy przedsiębiorstwami klastra.
Wzrost liczby przedsiębiorstw z 18 w 2004 roku do 56 dziś, zwiększenie liczby pracowników z 9000 do 20 000, a łącznej sprzedaży z 270 do 850 milionów dolarów. Jest to sprzedaż w 90% eksportowa.
Pozyskanie nowych inwestorów zagranicznych (Ladish, Remog, TW Metals, MTU).
Powołanie Aeronet "Dolina Lotnicza", organizacji zrzeszającej firmy Doliny oraz sześć wyższych uczelni - politechniki: Rzeszowską, Warszawską, Łódzką, Lubelską i Śląską oraz Uniwersytet Rzeszowski. Aeronet jest "naukowym ramieniem" Doliny. Powołanie Aeronetu skutkowało uzyskaniem środków na budowę jednego z najnowocześniejszych materiałowych laboratoriów lotniczych w Europie, które kosztem 26 milionów PLN powstanie w Rzeszowie. Laboratorium pracować będzie na potrzeby firm Doliny.
Powołanie Centrum Kształcenia Operatorów CEKSO, organizacji zrzeszającej firmy Doliny oraz pięć technicznych szkół średnich regionu. Celem CEKSO jest transformacja profili edukacyjnych w sposób umożliwiający kształcenie tysiąca operatorów maszyn numerycznych i innych specjalistycznych urządzeń rocznie, co odpowiada potrzebom przedsiębiorstw Doliny.
Nadanie najwyższego priorytetu Dolinie Lotniczej w Regionalnej Strategii Innowacji województwa podkarpackiego.
Rozpropagowanie idei Doliny Lotniczej w kraju i za granicą (artykuł w "Financial Times", prezentacja w Parlamencie Europejskim, uczestnictwo w Paris Air Show, liczne publikacje krajowe).
Nawiązanie współpracy z klastrami w Finlandii i Irlandii w ramach programu Interreg.
Współpraca z Rzeszowską Agencją Rozwoju Regionalnego przy utworzeniu Parku Naukowo- -Technologicznego; przygotowywany teren to 120 ha, wstępne finansowanie wynosi 40 milionów złotych.
Rozwój bazy lokalnych poddostawców, często firm rodzinnych ulokowanych w niewielkich miejscowościach Podkarpacia.
Te osiągnięcia, które miały miejsce w pierwszych czterech latach funkcjonowania klastra, dają podstawy do wielkiego optymizmu. Chcemy, aby Polska południowowschodnia stała się jednym z wiodących europejskich centrów lotniczych. Wyobraźmy sobie, jaka byłaby skala szans i postępu, gdyby udało się "sklonować" Dolinę w każdym województwie, a później mieć w Polsce 20 czy 30 takich witalnych, dynamicznych, innowacyjnych klastrów?
Jak "sklonować" ten model?
Wpisać funkcjonowanie innowacyjnych klastrów przemysłowych w strategię rozwoju gospodarczego Polski i regionów.
Wykorzystać wsparcie unijne.
Klaster Dolina Lotnicza jest najprawdopodobniej pierwszym w pełni dojrzałym klastrem w Polsce, ale trzeba pamiętać, że koncepcja ta z powodzeniem funkcjonuje w Europie i na świecie od wielu lat. Dolina Lotnicza potwierdza jedynie, że instrument ten może być znakomicie wykorzystany w narodowej i regionalnej strategii gospodarczej.
