Badania i raport zrealizowano w ramach naboru o objęcie wsparciem z Planu Rozwojowego dotyczącego realizacji projektu w ramach naboru Inwestycji A.3.1.1 pt. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” nr umowy o objęcie wsparciem KPO/22/LLL/U/0013.
Kluczowe wnioski
W latach 2016–2024 handel zagraniczny Pomorza przeszedł głęboką transformację, której przebieg odzwierciedla zarówno wpływ globalnych wstrząsów, jak i ewolucję regionalnych zdolności rozwojowych. W analizowanym okresie region wykazał się wysoką adaptacyjnością wobec zewnętrznych wyzwań, takich jak pandemia COVID-19, agresja Rosji na Ukrainę oraz brexit, przy jednoczesnym umacnianiu strukturalnych fundamentów własnej gospodarki eksportowej.
Kryzysy zewnętrzne były głównym katalizatorem zmian kierunków handlu i struktury towarowej. Szczególnie widoczna była transformacja geopolityczna w obszarze importu paliw – miejsce dominującej dotąd Rosji zajęły w głównej mierze Arabia Saudyjska oraz Norwegia. Udział Rosji w imporcie paliw spadł z ponad 70 proc. w 2016 roku do zaledwie 1,8 proc. w 2024, podczas gdy Arabia Saudyjska i Norwegia osiągnęły odpowiednio 43,9 proc. i 32,1 proc. udziału w tej kategorii. Był to jeden z najbardziej wyrazistych przykładów reorganizacji łańcuchów dostaw w odpowiedzi na zmianę otoczenia międzynarodowego.
Mimo dominującej roli wydarzeń globalnych, coraz większe znaczenie w przemianach handlu zagranicznego Pomorza odgrywały procesy wewnętrzne. Struktura regionalnej produkcji i eksportu ulegała systematycznemu przekształceniu – w kierunku większej złożoności, przetworzenia i elastyczności. Przykładem może być wzrost udziału kategorii „pozostałe” w eksporcie – z 34,7 proc. w 2016 roku do aż 51,8 proc. w 2024 – świadczący o rosnącej różnorodności i specjalizacji oferty eksportowej regionu.
Równolegle rosło znaczenie eksportu odzieży, produktów rolno-spożywczych, tworzyw sztucznych i zaawansowanych komponentów przemysłowych.
Pomorze wypracowało podwójny model geograficzny wymiany handlowej. Z jednej strony utrwalono nadwyżkę handlową w relacjach z Unią Europejską (UE) – saldo handlowe z UE było dodatnie we wszystkich latach i od 2021 roku regularnie przekraczało 5 mld euro. Z drugiej strony rozwijano nowe kierunki handlu pozaeuropejskiego – szczególne znaczenie zyskały Ukraina (wzrost udziału w eksporcie z 1 proc. do 4 proc.) oraz państwa bałtyckie (ponad 3 proc. udziału w eksporcie). Dodatkowo udział Niemiec – choć nadal wysoki – spadł z 22,1 proc. (2020) do 19,8 proc. (2024), a większe znaczenie zyskały inne rynki, jak Francja czy USA. W imporcie obserwowano jeszcze dalej idącą dywersyfikację – udział UE w pomorskim imporcie wyniósł w 2024 roku jedynie 27,6 proc., a głównymi dostawcami stały się państwa azjatyckie i Bliskiego Wschodu.
Pomorski model handlu zagranicznego odznacza się postępującą dywersyfikacją – zarówno pod względem partnerów, jak i struktury towarowej. Import Gdzie jesteśmy? Co się zmieniło? Dokąd zmierzamy? 5 towarów przemysłowych i konsumpcyjnych z Chin, Bangladeszu i Arabii Saudyjskiej uległ istotnemu rozproszeniu, a eksport coraz częściej kierowany był na rynki o wyższej wartości dodanej. Eksport statków – dotąd główny filar – zmniejszył swój udział z 22 proc. (2016) do 10,9 proc. (2024), co odzwierciedla zmianę modelu produkcji regionalnej. Jednocześnie wzrosła rola eksportu wysoko przetworzonych towarów – takich jak odzież (m.in. dzięki rozwojowi Grupy LPP), meble, zboża czy przetwory rybne.
W strukturze towarowej coraz wyraźniej widać przewagę produktów gotowych i przemysłowych nad surowcami. W eksporcie dominować zaczęły branże technologiczne i konsumenckie – maszyny i urządzenia elektryczne, wyroby z żeliwa i stali, artykuły odzieżowe, a także meble. W 2024 roku eksport zbóż oraz tworzyw sztucznych należał do najbardziej dynamicznie rosnących kategorii, co świadczy o zmianie specjalizacji eksportowej regionu. Równocześnie po stronie importu rosło znaczenie produktów o charakterze komplementarnym – od tekstyliów po komponenty maszynowe.
…