Rozwój eksportu jest ważnym celem polityki gospodarczej każdej gospodarki narodowej. Poszczególne kraje wypracowują swoiste metody i narzędzia wspierania jego rozwoju. Ogół oficjalnych form popierania eksportu można sprowadzić do działań o trojakim charakterze: politycznym, instytucjonalnym i ekonomiczno-finansowym.
W praktyce najważniejszą rolę odgrywają narzędzia finansowe z udziałem środków publicznych. Wzmacniają one pozycję konkurencyjną eksporterów i ich towarów na rynku międzynarodowym. Szczególnie pożyteczną rolę odgrywają tutaj takie instrumenty, jak:
- ułatwienia w dostępie do kredytów eksportowych, połączone często z subsydiowaniem stóp procentowych kredytów eksportowych;
- ubezpieczanie kredytów i należności eksportowych;
- ubezpieczanie inwestycji bezpośrednich przedsiębiorstw krajowych za granicą;
- ubezpieczanie kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu,
- ubezpieczenia strat finansowych z tytułu ryzyka kursowego;
- gwarancje ubezpieczeniowe dla instytucji finansujących transakcje eksportowe.
Instrumenty finansowe związane z finansowaniem i ubezpieczaniem transakcji eksportowych, z racji na towarzyszące im wyższe i trudniejsze do oszacowania ryzyko, są bardzo wrażliwe zarówno na światową koniunkturę gospodarczą, jak i wydarzenia polityczne. Prywatne instytucje kredytowe oraz firmy ubezpieczeniowe decydują się na oferowanie jedynie instrumentów krótkoterminowych. W związku z tym w finansowaniu i ubezpieczaniu średnio- i długoterminowych kontraktów eksportowych partycypuje państwo, przejmując całkowicie lub częściowo ciężar finansowania i ryzyka niehandlowego.
Rządy krajów Unii Europejskiej uczestniczą w promocji własnego eksportu za pośrednictwem agencji kredytów eksportowych (Export Credit Agencies ), które w oparciu o środki publiczne kredytują wywóz towarów za granicę. Funkcje takich agencji mogą spełniać różne jednostki organizacyjne, zarówno ministerstwa, samodzielne agencje rządowe, spółki prawa handlowego z udziałem kapitału państwowego, jak również spółki z kapitałem prywatnym działające na rzecz lub w imieniu państwa. W Hiszpanii rolę agencji kredytów eksportowych pełni Instituto de Credito Oficial (ICO).
Status prawny ICO, zadania, instrumenty działania
ICO jest agencją państwową włączoną w struktury Ministerstwa Gospodarki i Finansów. Ma osobowość prawną i własne aktywa finansowe. Pełni funkcję komplementarną wobec rynkowego systemu finansowego.
Celem działania ICO jest wspieranie eksportu oraz promocja wszelkich przedsięwzięć ekonomicznych, które przyczyniają się do wzrostu gospodarczego. Na szczególną uwagę ICO zasługują przedsięwzięcia o charakterze społecznym, kulturalnym, innowacyjnym oraz ekologicznym.
ICO posiada podwójny status: wyspecjalizowanej instytucji kredytowej oraz państwowej agencji finansowej. Jako wyspecjalizowana instytucja kredytowa (bank inwestycyjny) działa na rachunek własny. Dostarcza średnio- i długoterminowych kapitałów niezbędnych dla finansowania inwestycji produkcyjnych przedsiębiorstw mających siedziby główne w Hiszpanii lub przedsiębiorstw hiszpańskich ulokowanych w innych krajach. Wzmacnia w ten sposób efektywność inwestycji hiszpańskich przedsiębiorstw, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami.
ICO dostarcza kapitału finansowego podmiotom mającym trudności z dostępem do niego, a zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom oraz przedsiębiorcom rozpoczynającym dopiero działalność gospodarczą (bez tzw. historii kredytowej). Agencja finansuje inwestycje w strategiczne sektory, wspiera umiędzynarodowienie działalności hiszpańskich przedsiębiorstw oraz projekty inwestycyjne angażujące innowacje techniczne.
Jako Państwowa Agencja Finansowa, ICO działa w imieniu i na rachunek państwa. Realizuje wówczas politykę gospodarczą rządu, przyczyniając się do łagodzenia negatywnych skutków społecznych, wywołanych np. kryzysami gospodarczymi czy klęskami żywiołowymi. Z usług finansowych ICO korzysta szerokie spektrum beneficjentów, wśród których znajdują się:
- państwowe i samorządowe instytucje publiczne,
- przedsiębiorstwa (mikro, małe, średnie i duże),
- instytucje finansowe,
- instytucje non-profit (fundacje i organizacje pozarządowe),
- podmioty prywatne.
Instrumenty wykorzystywane przez ICO
Działalność finansującą ICO realizuje za pośrednictwem dwojakiego rodzaju instrumentów: operacji bezpośrednich i pośrednich.
Operacje bezpośrednie polegają na udzielaniu pożyczek zainteresowanym podmiotom na finansowanie wielkich projektów inwestycyjnych, w takich sektorach, jak: infrastruktura energetyczna, transportowa, telekomunikacyjna, przemysł, innowacje technologiczne, mieszkalnictwo i nieruchomości czy ochrona zdrowia. W 1997 r. powołany został specjalny program – PROINVEX – dla finansowania dużych projektów inwestycyjnych, realizowanych za granicą, w których przedsiębiorstwa hiszpańskie mają znaczący udział. Pożyczki, poręczenia i gwarancje rządowe kierowane są do przedsiębiorstw z kapitałem hiszpańskim, zarówno mających siedzibę główną w Hiszpanii, jak i w kraju docelowym inwestycji. Pożyczki mogą być denominowane w euro lub w walucie obcej. Może być z nich finansowane maksymalnie 70% wartości netto projektu inwestycyjnego.
Operacje pośrednie ((second-floor facilities) polegają na tym, że ICO udziela pożyczek refinansujących kredyty udzielane przedsiębiorstwom przez banki komercyjne. W tym celu ICO ma podpisane umowy o współpracy z prawie wszystkimi instytucjami finansowymi zlokalizowanymi w Hiszpanii. ICO zaangażowane jest także w działalność typu venture capital. Za pośrednictwem spółki kapitałowej AXIS Participaciones Empresariales, ICO inwestuje swój kapitał w małe i średnie przedsiębiorstwa na okresy średnie lub długie.
Za pośrednictwem ICO następuje alokacja priorytetowych funduszy publicznych, m.in. poprzez udzielanie wsparcia finansowego dla krajowych eksporterów lub kompensację różnic w stopach procentowych (subsydiowanie stóp procentowych). Jako Państwowa Agencja Finansowa ICO zarządza następującymi instrumentami: Development Aid Fund (FAD), Reciprocal Interest Adjustment Contracts (CARI) oraz Microcredit Fund (FCM).
Development Aid Fund (FAD) jest funduszem publicznym, powiększanym przez coroczne dotacje z budżetu centralnego Hiszpanii. Pożyczki z FAD są instrumentem polityki zagranicznej, realizującym podwójny cel: pobudzanie eksportu krajowego oraz zapewnianie pomocy finansowej dla krajów rozwijających się. Pożyczki przyznawane rządom tych krajów, instytucjom będącym własnością państwa lub przedsiębiorstwom mającym gwarancje państwowe, służą finansowaniu wywozu hiszpańskich towarów i usług za granicę.
System Reciprocal Interest Adjustment Contracts (CARI) promuje hiszpański eksport poprzez zachęcanie prywatnych instytucji finansowych (krajowych i zagranicznych) do udziału w długookresowym finansowaniu kredytów eksportowych według stałej stopy procentowej. Stopa procentowa odnosząca się do pożyczek tych instytucji nie może być niższa niż minimalna referencyjna stopa procentowa (CIRR) ustalona w Konsensusie OECD. Podmioty finansujące eksport otrzymują ze środków publicznych zwrot różnicy pomiędzy stałą stopą procentowa a stopą z rynku międzybankowego, powiększoną o marżę kredytową. W systemie tym mogą być udzielane zarówno kredyty dla zagranicznych nabywców hiszpańskich towarów lub usług, jak i kredyty dostawcy (refinansujące płatności odroczone przez eksportera).
Microcredit Fund (FCM) został utworzony w 1998 r., powiększany jest przez coroczne dotacje z budżetu centralnego Hiszpanii. Z funduszu finansowane są pożyczki dla zagranicznych mikro-kredytobiorców – bezpośrednio przez ICO lub pośrednio poprzez zagraniczne instytucje finansowe. Głównym celem funduszu FCM jest finansowanie projektów rozwojowych o charakterze społecznym. Pożyczki kierowane są do takich krajów, jak: Maroko, Bośnia, Wietnam, Boliwia, Brazylia, Peru, Kostaryka, Palestyna, Albania czy Haiti.
Rozmiary pomocy finansowej oferowanej przez ICO
Skala pomocy finansowej udzielanej przez ICO na rachunek własny rośnie z roku na rok. W strukturze tego typu pożyczek dominują pożyczki udzielane na finansowanie inwestycji krajowych, a wśród nich na finansowanie inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz projektów na wysoką skalę. W ramach finansowania inwestycji za granicą zdecydowanie dominują pożyczki na finansowanie wielkich projektów w ramach programu PROINVEX (por. dane w tabeli 1).
Tabela 1. Pożyczki według celu przeznaczenia udzielone przez ICO na rachunek własny w latach 2006–2007 (w mln euro)
Źródło: ICO Annual Report 2007 , s. 36.
Trochę inaczej przedstawia się problem finansowania na rachunek rządu. Wysokość udzielonych pożyczek w 2007 r. była o 36% niższa niż przed rokiem, a suma bilansowa była niższa o 4,8%. W strukturze finansowania zdecydowanie dominują pożyczki udzielane z Development Aid Fund. Pożyczki z Microcredit Fund mają stosunkowo niewielkie znaczenie (por. dane w tabeli 2).
Tabela 2. Pożyczki udzielone przez ICO na rachunek rządu w latach 2006–2007 (w mln euro)
Źródło: ICO Annual Report 2007 , s. 40.