Miesiąc: październik 2013

Ład przestrzenny oraz ład architektoniczny niewątpliwie dotyczą każdego z nas – są odczuwalne przez wszystkich obywateli. Brak tego pierwszego z punktu widzenia osoby fizycznej objawia się nierzadko w postaci konieczności przemieszczania się na dłuższe niż optymalne odległości, aby móc zaspokoić potrzeby związane z pracą, usługami czy rozrywką. Ład przestrzenny ma również wymiar gospodarczy – racjonalne rozmieszczenie funkcji wpływa na konkurencyjność podmiotów, ponieważ zmniejsza koszty ich funkcjonowania. Natomiast ład architektoniczny lub jego brak objawia się w tym wszystkim, co widzimy na zewnątrz – czy zabudowa danego terenu współgra ze sobą co do formy, użytych materiałów, wielkości i kształtu obiektów, etc. Nieład architektoniczny wywołuje w człowieku negatywne uczucia – wprowadza zły nastrój, zniechęca, ma charakter odpychający. Z gospodarczego punktu widzenia może mieć ujemny wpływ na branżę turystyczną czy też chęć osiedlania się – czyli atrakcyjność turystyczno-osiedleńczą danego obszaru.

W związku z tym, iż w wielu miejscach na terenie województwa pomorskiego, jak i w całej Polsce mamy do czynienia z nieładem i jego negatywnymi skutkami, warto zastanowić się, jakie mechanizmy powinny być zastosowane, aby w długim okresie sytuację tę poprawić. Czy jest to tylko kwestia zmiany mentalności społeczeństwa i skuteczniejszego egzekwowania istniejących już przepisów, czy trzeba jednak wprowadzić bardziej restrykcyjne reguły dotyczące kształtowania przestrzeni i architektury? Przy czym ta druga opcja wiąże się bezpośrednio z przyzwoleniem społecznym na poświęcenie części własnej wolności na rzecz większej spójności architektoniczno-przestrzennej.

Aby lepiej poznać pomorską przestrzeń i zrozumieć mechanizmy jej kształtowania, do współtworzenia niniejszego numeru „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” zaprosiliśmy badaczy zagadnienia, architektów, urbanistów, inwestorów oraz przedstawicieli władz, które są odpowiedzialne za programowanie i egzekwowanie ładu w województwie pomorskim. W numerze tym staramy się odpowiedzieć między innymi na poniższe pytania.

– Jakie są mechanizmy kształtowania ładu przestrzennego oraz dobre praktyki w ramach obowiązujących przepisów?

– Czy ład może być czynnikiem rozwoju gospodarczego Pomorza i czy może wpływać na harmonijny rozwój całego regionu?

– Jak kształtować architekturę i przestrzeń w perspektywie bieżącej i długofalowej? Jaka jest rola ładu przestrzennego w procesach inwestycyjnych?

– Jakie są modele rewitalizacji przestrzeni miejskich w świecie?

Mamy nadzieję, iż niniejszy numer „PPG” przyczyni się do lepszego zrozumienia mechanizmów kształtujących ład przestrzenny i architektoniczny. Powinien on również pozwolić na lepsze zrozumienie siebie nawzajem i efektywniejszą współpracę głównych aktorów odpowiedzialnych za kształtowanie pomorskiej przestrzeni, tak aby w przyszłości mieszkańcy, turyści i inwestorzy mogli powiedzieć, że przebywając w naszym województwie, czują się dobrze.

Oddajemy w Wasze ręce kolejne wydanie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”, dotyczące niezmiernie istotnego tematu, czyli pomorskiego transportu. Zagadnienie to, z uwagi na niespotykany dotąd dostęp do funduszy strukturalnych UE oraz partycypację regionu Pomorskiego w organizacji Euro 2012, rozpatrywane jest przede wszystkim w kategoriach dużych projektów w zakresie infrastruktury drogowej. Tymczasem szeroko rozumiany transport ma wiele wymiarów i może warunkować rozwój innych dziedzin – od edukacji poczynając, na gospodarce kończąc. W związku z tym zdecydowaliśmy się podejść do tego tematu kompleksowo. Rozpoczęliśmy od pokazania ogólnopolskich uwarunkowań rozwoju transportu, gdyż to, co dzieje się w tym zakresie w naszym regionie, jest w dużym stopniu zależne od sytuacji krajowej i decyzji podejmowanych na poziomie centralnym. Następnie, prezentujemy planowany układ transportowy województwa pomorskiego w 2020 r. wraz z opiniami dotyczącymi rozwoju poszczególnych rodzajów transportu. Kolejno przedstawiamy wpływ planowanej sieci transportowej na szeroko rozumianą strukturę gospodarki Pomorza i rynek pracy. Ważna jest także odpowiedź na pytanie, czy Trójmiasto ma szansę się stać węzłem logistycznym o znaczeniu europejskim? Kluczowa w tym aspekcie jest dostępność transportowa na tle innych ośrodków miejskich w Polsce i Europie, która w najwyższym stopniu decyduje o faktycznym poziomie atrakcyjności położenia geograficznego. W niniejszym numerze „PPG” można również przeczytać o połączeniach między ośrodkami subregionalnymi a metropolią i między sobą nawzajem, a także o spójności transportowej Trójmiasta. Poza tym w ramach pokazywania dobrych praktyk omówione zostały różne modele transportu miejskiego i regionalnego, przy czym dużo miejsca poświecono problematyce komunikacji publicznej wewnątrz metropolii oraz wspólnemu biletowi.

Mamy nadzieję, iż niniejsze wydanie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” przyczyni się do lepszego zrozumienia problematyki rozwoju transportu na Pomorzu oraz stanie się poważnym głosem w debacie publicznej na ten temat.

Przygotowując niniejsze wydanie „Przeglądu”, chcieliśmy przede wszystkim przyjrzeć się bliżej rozwojowi naszego województwa poza obszarem aglomeracji Trójmiasta. Nasze podejście warunkowane było dwiema głównymi przesłankami.

Po pierwsze – uważamy, że w wydawnictwie dotyczącym rozwoju całego regionu warto poświęcić przynajmniej jeden numer na omówienie sytuacji poza aglomeracją. Wynika to z faktu, że zagadnienia dotyczące Trójmiasta, ze względu na skalę jego wielkości, w naturalny sposób odgrywały wiodącą rolę w dotychczasowych wydaniach. Po drugie – sądzimy, że warto zastanowić się nad znaczeniem subregionalnych ośrodków dla rozwoju całego regionu. Takie centra wzrostu, których znaczenie wybiega poza najbliższe otoczenie i wpływa na potencjał całego województwa, muszą być dostrzegane w polityce rozwoju naszego regionu.

Dlatego też rozpoczęliśmy od przedstawienia mechanizmów funkcjonowania lokalnych biegunów wzrostu oraz omówienia ich potencjalnego znaczenia z punktu widzenia teorii rozwoju. Przy czym przyjrzeliśmy się bliżej zagadnieniu ich wpływu na postawy ludzkie. Następnie dokonaliśmy próby mapowania lokalnych biegunów wzrostu w województwie pomorskim, zarówno stosując podejście statystyczne, jak i biorąc pod uwagę subiektywne odczucia praktyków i znawców regionu. Jednocześnie na każdym z tych etapów staraliśmy się określić przyczyny ponadprzeciętnego wzrostu w pewnych lokalizacjach – zidentyfikować główne czynniki, które zdeterminowały powstanie lokalnych biegunów wzrostu. Na koniec staraliśmy się przybliżyć wyobrażenie młodego pokolenia o tym, jak taki biegun wzrostu powinien wyglądać, oraz pokazaliśmy zagraniczne przykłady istnienia owych biegunów.

Serdecznie zachęcam do lektury niniejszego „Przeglądu”, mając nadzieję, że nie tylko pozwoli on na zidentyfikowanie i przedstawienie najbardziej zaradnych w regionie, ale także dostarczy inspiracji tym, którzy dopiero rozpoczynają budowanie swojej pozycji konkurencyjnej.

Niniejsze wydanie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” przygotowaliśmy pod kątem inwestycji zagranicznych na Pomorzu. Jest to temat o tyle istotny, że jesteśmy obecnie w czasie redefinicji podejścia do nich w wielu aspektach. Zmiana ta związana jest przede wszystkim z dynamicznym spadkiem bezrobocia oraz zwiększeniem się poziomu konkurencyjności zarówno gospodarki, jak i kadr – unowocześnieniem i podniesieniem kwalifikacji.Redefinicja następuje na wielu płaszczyznach: od atrakcyjności inwestycyjnej i nasycenia inwestycjami, poprzez politykę i narzędzia przyciągania inwestycji, po znaczenie inwestycji dla rozwoju regionu i kraju. Jeżeli chodzi o atrakcyjność dla inwestorów, to rosła ona do tej pory przede wszystkim ze względu na relatywnie tanią i coraz lepiej wykwalifikowaną siłę roboczą. Jednakże w obliczu tegorocznego przełamania dynamiki wzrostu wydajności przez dynamikę wzrostu płac rozpoczęliśmy poruszanie się w kierunku zmniejszania przewagi płacowej. Jest to sytuacja zrozumiała, gdyż powinniśmy dążyć do tego, aby społeczeństwo mogło bogacić się szybciej. Spowoduje to jednak stopniowy odpływ inwestycji produkcyjnych do regionów świata, które są bardziej konkurencyjne w tym aspekcie. Już możemy stwierdzić, że nie mamy taniej siły roboczej – nie jest ona w stanie konkurować z Wietnamem czy nawet Chinami. Posiadamy jednak jeszcze relatywnie tanią wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą, która za wysokie – jak na polskie warunki – stawki jest gotowa pracować i być przy tym zdecydowanie tańsza niż w krajach wysoko rozwiniętych. Biorąc przy tym pod uwagę coraz większe nasycenie inwestycjami, należy zastanowić się nad redefinicją polityki wobec inwestorów zagranicznych. Czy aby na pewno jest nam na rękę przyciąganie każdej inwestycji bez względu na to, jakiego rodzaju miejsca pracy w jej wyniku powstaną? Wydaje się, że powinniśmy być raczej bardziej selektywni w tej mierze. Jednakże, aby odpowiednie inwestycje chciały do nas napływać, musimy wzmacniać nasze przewagi konkurencyjne w tych obszarach, które są dla nich najważniejsze, a tym samym zredefiniować instrumenty przyciągania tychże. W tym wypadku różnorakie ulgi podatkowe zaczynają tracić znaczenie. Dużo ważniejsza staje się dostępność do wysoko wykwalifikowanych pracowników. Zmienia się również znaczenie inwestycji zagranicznych dla rozwoju regionu i kraju. Ze względu na spadek bezrobocia duże inwestycje, dające pracę kilku tysiącom ludzi, także tracą znaczenie. Obecnie nie sam fakt tworzenia miejsc pracy jest najważniejszy, dużo ważniejsza jest ich jakość – to, czy oferują możliwość rozwoju i wysokie płace. Tego typu inwestycje mogą również służyć jako przekaźnik umiejętności i najnowocześniejszych światowych technologii do danego regionu.

Ze względu na tak istotne znaczenie tematu niniejszego „Przeglądu” zdecydowaliśmy się przybliżyć kilka zagadnień z tego zakresu dotyczących Pomorza. Rozpoczęliśmy jednak od sytuacji ogólnopolskiej, aby zarysować szersze uwarunkowania, w których się znajdujemy. Następnie przedstawiliśmy zestawienie atrakcyjności inwestycyjnej województwa pomorskiego z wartością i strukturą zrealizowanych już inwestycji. Kolejno staraliśmy się pokazać punkty krytyczne oraz działania, które należy podjąć w celu poprawy sytuacji w tym zakresie, a także zarysować przyszłościowe kierunki rozwoju. Dalej zajęliśmy się znaczeniem inwestycji zagranicznych dla społeczności lokalnych i regionu – czy mogą stać się alternatywą dla emigracji zarobkowej, jakie korzyści płyną z ich obecności. Pokazaliśmy także poziom akceptacji społecznej dla inwestorów zagranicznych, uwzględniając również kraj pochodzenia. W dziale „Okno na świat” przedstawiliśmy dwa modele rozwoju – bardziej restrykcyjny i bardziej otwarty, na przykładzie Finlandii i Irlandii.

Mam nadzieję, że lektura niniejszego „Przeglądu” przyczyni się do lepszego zrozumienia zjawiska inwestycji zagranicznych oraz pozwoli na podjęcie trafnych decyzji w tak ważnym momencie redefinicji podejścia do nich, w jakim znajdujemy się obecnie.

Drodzy Czytelnicy

W dobie coraz bardziej globalizującego się świata rozwój gospodarczy naszego regionu zależy w dużej mierze od jego konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Jak w takim razie zapewnić ową konkurencyjność Pomorzu?

Wydaje się, że najlepszym do tego narzędziem są klastry. Dzięki synergii i interakcji tworzą dodatkowy potencjał konkurencyjności. Synergia pozwala pozyskiwać taniej różne wartości potrzebne do konkurencyjności. Interakcje przyśpieszają powstawanie innowacji, które również warunkują konkurencyjność. Klastry są mechanizmem pozwalającym na jej nieustanny wzrost w długim okresie. Mogą one więc pełnić dwojaką funkcję dla pomorskich przedsiębiorstw: stać się dla nich, po pierwsze, tarczą – ochroną w czasie dekoniunktury, po drugie, mieczem – narzędziem ekspansji na rynki międzynarodowe. Jeżeli pomorskie przedsiębiorstwa nie zbudują synergii i interakcji, nie tylko między sobą, ale i światem nauki oraz administracją, to trudniej im będzie wejść na drogę konkurowania jakością i stać się innowatorami, a w efekcie nie będą konkurencyjne w przyszłości. Przy czym, ze względu na bardzo dobry stan koniunktury, nadszedł właśnie moment na tego typu działania. To teraz pomorskie firmy powinny przygotowywać się na odwrócenie cyklu koniunkturalnego, które niechybnie nastąpi. W przeciwnym razie jest duże prawdopodobieństwo, że część z nich nie utrzyma się na rynku. Niemniej jednak podejście klastrowe napotyka szereg barier, z których największą jest niski poziom kapitału społecznego – ludzie nie potrafią ze sobą rozmawiać, brakuje zaufania, trudno więc podejmować decyzje co do wspólnego działania o charakterze biznesowym.

W związku z tym zdecydowaliśmy się poświęcić niniejsze wydanie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” właśnie tematyce klastrów. Rozpoczynamy od bliższego przyjrzenia się zjawisku klastrów, w celu określenia ich znaczenia dla gospodarki regionu oraz wskazania odpowiednich rekomendacji dla ich wspierania. Potem przechodzimy do szerszego ogólnopolskiego i międzynarodowego wymiaru, aby lepiej zrozumieć ich znaczenie w tym właśnie kontekście. Następnie zamieszczamy wypowiedzi przedstawicieli pomorskiej administracji i nauki jako niezbędnych uczestników procesu klastrowania. Kolejno pokazujemy, jakie korzyści oferują klastry dla regionu oraz samych przedsiębiorstw. Przy czym te drugie podpieramy przykładami z zainicjowanych już działań klastrowych. Dalej omawiamy bariery, zidentyfikowane także na podstawie praktycznych doświadczeń. Wreszcie przedstawiamy zarys struktury pomorskiej gospodarki, aby określić potencjalny punkt wyjścia dla przyszłych działań klastrowych.

Mam nadzieję, że niniejsze wydanie „Przeglądu” przyczyni się do lepszego zrozumienia problematyki klastrów oraz pozwoli wzajemnie poznać opinie i zbliżyć głównych aktorów tego zjawiska na Pomorzu. Liczę również, że będzie to swoiste kompendium dla inicjatorów działań klastrowych, pokazujące korzyści, narzędzia oraz możliwe formy działania w ramach klastrów.

Często zadajemy sobie pytanie: kiedy u nas w regionie, na własnym podwórku, będzie się żyło tak dobrze jak w wysoko rozwiniętych krajach Zachodu? Kiedy w końcu dogonimy je w poziomie rozwoju? Nierzadko myślimy o powieleniu drogi, którą one już przebyły, sądząc, że to nam przyniesie podobny sukces. Możliwe jest jednak inne podejście – przeskoczenie niektórych etapów rozwoju i wysunięcie się na czoło peletonu, a jednym z narzędzi, by to zrobić, jest informatyzacja.

Warto przy tym zaznaczyć, że zjawisko informatyzacji należy postrzegać w sposób kompleksowy. Nie dotyczy ono wyłącznie infrastruktury teleinformatycznej – wyposażania w komputery, Internet czy światłowody – ale także produktów i usług, które mogą być dostarczane przy jej pomocy, oraz gotowości społeczeństwa do zmiany sposobu funkcjonowania.

Ktoś może twierdzić, że przeskoczyć pewnych etapów się nie da, że musimy szybciej lub wolniej przejść pewną wytyczoną drogę. Wydaje się jednak, że w pewnych istotnych kwestiach skok jest możliwy, a nawet pożądany. Szeroko rozumiane rozwiązania w zakresie informatyzacji mogą spowodować między innymi odciążenie tradycyjnej infrastruktury transportowej czy kapitału ludzkiego w postaci ilości wykonywanej pracy. Spowodują tym samym redefinicję procesów gospodarczych, co może przyczynić się do ograniczania kosztów i większej konkurencyjności. Oczywiście podejście to nie zakłada, że należy zaprzestać rozwijania się w tradycyjny sposób. Pewne transakcje w gospodarce nadal będą musiały być zawierane bez udziału informatyzacji.

Mamy wiele atutów, by obrać właśnie taką ścieżkę rozwoju. Nie przyzwyczailiśmy się jeszcze do wygód, jakie niosą za sobą pośrednie etapy rozwoju, co stawia nas w lepszej pozycji w stosunku do bardziej rozwiniętych regionów. Jesteśmy w okresie ciągłych zmian, więc łatwiej nam je akceptować. Coraz szybszy i łatwiejszy dostęp do najnowocześniejszych technologii daje nam narzędzia realizacji. Mamy do dyspozycji niespotykane dotychczas zasoby finansowe w postaci środków unijnych. Co więc stoi na przeszkodzie, by w oparciu o informatyzację dokonać cywilizacyjnego i rozwojowego skoku?

Na to i wiele innych pytań staramy się odpowiedzieć w niniejszym wydaniu „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”. Rozpoczynamy od pokazania trendów globalnych i uwarunkowań krajowych w tej mierze. Następnie przechodzimy do spraw dotyczących bezpośrednio Pomorskiego. Jak region może skorzystać na informatyzacji, co już osiągnęliśmy, a nad czym musimy jeszcze popracować? Prezentujemy także diagnozę pomorskich firm i społeczeństwa w zakresie informatyzacji oraz identyfikujemy środki, które będą dostępne na ten cel w kolejnych latach. Kolejno poruszamy niezmiernie istotną kwestię zaadresowania działań w zakresie informatyzacji. Na ile jest to rola władz publicznych, a na ile wolnego rynku? Odnosimy się również do informatyzacji w pomorskiej administracji publicznej i tego, czy może ona być bodźcem do rozwoju pomorskich firm ICT. Podnosimy też zagadnienie infrastruktury zarówno tradycyjnej przewodowej, jak i bezprzewodowej. Poruszamy także temat informatyzacji w edukacji i kształcenia informatycznego. Aby pokazać, że informatyzacja na szerszą skalę jest możliwa, przedstawiamy przykład Estonii, która wielkością przypomina województwo pomorskie i która skoku informatycznego już dokonała. Wreszcie porównujemy nasz region z pozostałymi województwami Polski, aby ocenić, jaką pozycję zajmujemy na mapie informatycznej kraju.

Mam nadzieję, że niniejsze wydanie „Przeglądu” pozwoli na lepsze zrozumienie zjawiska informatyzacji na Pomorzu i przyczyni się do dokonania rzeczywistego skoku cywilizacyjnego i rozwojowego w tej mierze.