Badania Narodowego Banku Polskiego – Pomorski Przegląd Gospodarczy

Wydział Statystyczno-Dewizowy Oddziału Okręgowego Narodowego Banku Polskiego w Gdańsku

Przedstawione poniżej podrozdziały są częścią „Pomorskiego Biuletynu Informacyjnego” wydawanego przez Narodowy Bank Polski Oddział Okręgowy w Gdańsku w okresach kwartalnych. Publikacja ta powstaje w Wydziale Statystyczno Dewizowym na podstawie analizy danych statystyki publicznej, własnych badań ankietowych oraz informacji uzyskanych od banków. W niniejszym numerze „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego” zdecydowaliśmy pokazać jedynie części opracowania oparte na swoistych źródłach informacji, których dysponentem jest wyłącznie NBP.

Sektor przedsiębiorstw

Narodowy Bank Polski od 1995 roku prowadzi kwartalne badania podmiotów sektora niefinansowego celem zbadania ich aktualnej kondycji finansowej oraz oczekiwań i prognoz krótkoterminowych. Do współpracy w ramach ankietowania udało się pozyskać wiele znaczących dla Pomorza firm. Badana próba nie odpowiada jednak dokładnie strukturze pomorskiego sektora przedsiębiorstw, dlatego też wyników badań nie uogólniamy.

Badania ankietowe, których wstępną analizę przedstawiamy poniżej, zostały przeprowadzone w marcu 2006 roku i obejmowały diagnozę I kwartału oraz prognozę na II kwartał 2006 roku.

W porównaniu ze stanem na koniec 2005 roku nieco mniejszy odsetek ankietowanych przedsiębiorstw ocenia swoją sytuację jako bardzo dobrą lub dość dobrą. Nieznacznie (o 1 punkt procentowy) wzrosła liczba respondentów zarówno o słabej, jak i złej sytuacji ekonomicznej, ale z realną szansą na przetrwanie. Pogorszenie oceny sytuacji ekonomicznej w I kwartale bieżącego roku jest najbardziej znaczące w przetwórstwie przemysłowym, ale po części uzasadnione słabymi wynikami w poprzednich kwartałach.Na złą sytuację ekonomiczną wskazały przedsiębiorstwa produkujące pozostały sprzęt transportowy. Niemniej połowa respondentów tego działu oceniła sytuację jako dość i bardzo dobrą, co świadczy o znacznym zróżnicowaniu kondycji poszczególnych stoczni. Słabo ocenili swoją sytuację respondenci zajmujący się włókiennictwem oraz produkcją artykułów spożywczych i napojów.
W II kwartale 2006 roku aż 70% respondentów nie przewidywało istotnych zmian swojej sytuacji ekonomicznej. W porównaniu z poprzednim kwartałem ponad dwukrotnie zwiększyła się liczba przedsiębiorców spodziewających się poprawy swojej sytuacji gospodarczej – z 13% do 27%. Na pogorszenie wskazywało zaledwie 3% badanych firm.
W stosunku do poprzedniego badania znacznie zwiększył się odsetek respondentów przewidujących wyraźny wzrost popytu na swoje produkty – z 13% do 31%; największym optymizmem wykazały się jednostki zajmujące się handlem hurtowym i budownictwem. Równocześnie znacznie mniej przedsiębiorców prognozowało wyraźny spadek popytu. Zgodnie z cyklem sezonu grzewczego będzie on miał miejsce w dziale wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną. Zdecydowana większość (65% badanych) prognozowała, że zapotrzebowanie na ich produkty pozostanie bez zmian lub zmieni się w niewielkim stopniu.
Blisko 65% ankietowanych przedsiębiorców wykorzystuje swoje moce produkcyjne w ponad 81%. Stuprocentowe wykorzystanie mocy sygnalizuje 21% respondentów. Połowa badanych jednostek deklaruje wykorzystanie swoich mocy na poziomie powyżej 90%.Wykorzystanie mocy produkcyjnych w I kwartale 2006 roku było nieco mniejsze niż w IV kwartale 2005 roku, na co wpłynęło głównie budownictwo (długotrwała zima).
Kontynuację rozpoczętych inwestycji zgłosiła blisko połowa respondentów (poprzednio 57%), natomiast zwiększył się odsetek odpowiedzi wskazujących na wzrost inwestycji z 6% do 13% oraz zakończenie zgodnie z planami z 3% do 8%. Żaden z badanych podmiotów nie zgłosił redukcji ani rezygnacji z inwestycji.Rozpoczęcie poważniejszych inwestycji w II kwartale 2006 roku zaplanowało 35% badanych (o 9 punktów procentowych więcej niż w poprzednim kwartale), z czego 41% ma być sfinansowana głównie środkami własnymi, a 37% kredytem bankowym. Inwestycje planują głównie przedsiębiorcy zajmujący się handlem hurtowym, działalnością wspomagającą transport oraz produkcją artykułów spożywczych i napojów.
Poza granicami kraju swoje produkty sprzedaje 71% ankietowanych jednostek. Jednakże udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem jest raczej niewielki – u dwóch na pięciu eksporterów nie przekracza on 20%. Połowa respondentów wykazuje udział przychodów z eksportu na poziomie powyżej 31%.Co piąty z eksporterów wskazywał na częściowo nieopłacalną sprzedaż za granicę. Całkowicie nieopłacalny eksport (100%) wykazała spółka zajmująca się produkcją pozostałego sprzętu transportowego. Ponad 40% badanych wykazało udział nieopłacalnego eksportu do 10%.
W I kwartale bieżącego roku w relacji do IV kwartału 2005 roku u 84% eksporterów liczba umów nie uległa większym zmianom. Taka sama liczba przedsiębiorców (po 7%) wskazała na wyraźny wzrost, jak i wyraźne zmniejszenie liczby umów.
Znaczącego wzrostu liczby nowych umów eksportowych w II kwartale bieżącego roku oczekiwało 11% eksporterów, niewielkiego – 40%, a podobnej ilości – 38%. O zwiększeniu się liczby umów sygnalizowały głównie działy: handel hurtowy, producenci artykułów spożywczych i napojów oraz działalność wspomagająca transport. Najbardziej rozbieżne odpowiedzi dali producenci pozostałego sprzętu transportowego. U połowy z nich liczba umów pozostanie na niezmienionym poziomie, u 38% spodziewany jest niewielki wzrost, a u pozostałych znaczący spadek. Wzrost wielkości eksportu planuje 38% przedsiębiorców, a obniżenie ponad 7%.
Z kredytu bankowego korzysta około 65% przedsiębiorców, to jest nieco mniej niż w poprzednim kwartale. W prognozach jednak wyraźnie widać, że kredyty bankowe stają się bardziej dostępne. W porównaniu z poprzednim kwartałem ponad dwukrotnie zwiększył się udział przedsiębiorstw planujących wzrost swojego zadłużenia z tytułu kredytu bankowego – z 10% do 22%. Zmniejszenie zadłużenia w II kwartale 2006 roku (w niewielkim stopniu lub wyraźnie) deklarowało 25% respondentów (w I kwartale bieżącego roku 32%).Znaczący wzrost zadłużenia planowały między innymi spółki budowlane i wspomagające transport. Problemy z obsługą zadłużenia kredytowego, podobnie jak w poprzednim kwartale, ma blisko 7% respondentów. Zwiększył się natomiast odsetek przedsiębiorców mających częste trudności z utrzymaniem płynności finansowej – z 6% do 12% i z regulowaniem terminowo zobowiązań pozabankowych – z 9% do 12%.
Wśród ankietowanych 78% nie przewidywało istotnych zmian w zakresie zatrudnienia, natomiast 17% planowało zwiększyć liczbę pracowników.Spadek zatrudnienia planowany był głównie w przetwórstwie przemysłowym: produkcji artykułów spożywczych i napojów, wyrobów chemicznych, pozostałego sprzętu transportowego oraz w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną gaz, parę wodną.
Ponad 84% respondentów nie zamierzało w II kwartale 2006 roku zwiększać płac. Przewidywana przeciętna podwyżka wynagrodzeń wynosiła 4%. Wzrost płac planowali przedsiębiorcy zajmujący się głównie handlem hurtowym i produkcją pozostałego sprzętu transportowego.
W I kwartale bieżącego roku najpopularniejszymi aktywami finansowymi znajdującymi się w posiadaniu 60% badanych jednostek były lokaty over night (O/N). Lokaty te posiadali między innymi wszyscy producenci pozostałego sprzętu transportowego oraz wytwarzający i zaopatrujący w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę. Lokaty terminowe w banku posiadało 31% respondentów, w tym głównie spółki budowlane i handel hurtowy.Planowane przez przedsiębiorstwa alokacje aktywów w II kwartale 2006 roku to zmniejszenie ilości lokat O/N na korzyść funduszy inwestycyjnych i lokat terminowych w bankach.
Wymiana międzynarodowa z krajami o niskich kosztach wytwarzania (na przykład z Chinami czy Indiami) wpłynęła niekorzystnie na sytuację gospodarczą u ponad 14% badanych przedsiębiorców. Import z tych krajów stanowił silną konkurencję dla produktów oferowanych przede wszystkim w działach: produkcja pozostałego sprzętu transportowego, włókiennictwo, handel hurtowy.
Niecałe 3% respondentów zamierzało w II kwartale bieżącego roku obniżyć ceny sprzedawanych wyrobów i usług (produkcja pozostałego sprzętu transportowego i handel hurtowy). Natomiast podwyżki cen zadeklarowało blisko 38% badanych (głównie budownictwo, producenci artykułów spożywczych i napojów oraz handel hurtowy). Prawie połowa przedsiębiorców deklarowała podwyżki cen poniżej 1%. Najwyższa podwyżka zapowiadana była w obsłudze nieruchomości – 10%.Pod względem nabywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów liczba respondentów przewidujących podwyższenie ceny oraz pozostawienie jej na niezmienionym poziomie była podobna – odpowiednio 31% i 32%. Spadek planowało 3% ankietowanych.

Sektor bankowy

Podobnie jak w poprzednich okresach, tak i po trzech miesiącach 2006 roku wolumen kredytów dla sektora niefinansowego w województwie przewyższał znacznie wielkość depozytów. Na 31 marca 2006 roku różnica ta wynosiła 3.614 mln zł wobec 3.096 mln zł na koniec 2005 roku i wobec 3.316 na koniec 2004 roku. W ciągu ostatnich dwóch lat obserwuje się systematyczny wzrost stanu kredytów na koniec poszczególnych kwartałów, natomiast tempo zmian wielkości depozytów ulega wahaniom, wykazując nieznaczny spadek na 31 marca 2006 roku. W Pomorskiem na 1 zł zaciągniętych kredytów przypada, podobnie jak w poprzednich okresach, około 80 groszy depozytów.

W ujęciu podmiotowym osoby prywatne stanowią grupę, która posiada największy udział zarówno w strukturze depozytów (ponad 66%), jak i kredytów (ponad 60%). Od IV kwartału 2004 roku wolumen kredytów osób prywatnych zaczął systematycznie przewyższać wielkość depozytów, a różnica ta zwiększyła się w ciągu roku z 956 mln zł (stan na 31 marca 2005 roku) do 1.452 mln zł (wg stanu na 31 marca 2006 roku). Do II kwartału 2004 roku na 1 zł zaciągniętych kredytów przypadało nieco ponad 1 zł depozytów, w III kwartale 2004 roku wielkości te zrównały się, a na koniec 2005 roku na złotówkę kredytów przypadało 84 groszy depozytów. Na odwrócenie powyższych relacji od połowy 2004 roku wpłynęły między innymi konkurencyjne dla sektora bankowego instytucje finansowe, takie jak: giełda, fundusze inwestycyjne, Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe, towarzystwa ubezpieczeń na życie. Natomiast na wolumen kredytów wpływ ma wzrost kredytów mieszkaniowych dla osób prywatnych, stopniowe zwiększenie finansowania firm oraz mocno rozwinięta w Pomorskiem sieć placówek GE Money Bank S.A. udzielających kredyty konsumpcyjne przy jednoczesnym ograniczeniu funkcji gromadzenia depozytów. Mimo iż w skali kraju stan depozytów ogółem, jak i osób prywatnych nadal przewyższa wartość udzielonych kredytów, to podobnie jak w województwie pomorskim obserwuje się większy przyrost kredytów niż depozytów.

Działalność depozytowa

Wielkość depozytów zgromadzonych na rachunkach bankowych w Pomorskiem na dzień 31 marca 2006 roku była niższa niż na koniec 2005 roku o 228 mln zł i wyniosła 11 549 mln zł . Zmniejszeniu uległy zarówno depozyty złotowe, jak i walutowe.

Blisko 85% wolumenu depozytów to wkłady złotowe, których udział od III kwartału 2004 roku systematycznie rośnie. Pomimo iż w ostatnich dwóch latach znacząco spadły kursy walut obcych, w których najczęściej lokowane są środki na rachunkach walutowych (blisko 20%), to w I kwartale 2006 roku w porównaniu ze stanem na 31 marca 2004 roku depozyty walutowe sektora niefinansowego wzrosły o 2%.

Na koniec marca bieżącego roku odnotowano spadek wolumenu wkładów złotowych w stosunku do kwartału poprzedniego (o 111 mln zł); ostatnio zmniejszenie stanu odnotowano na ultimo czerwca 2004 roku, przy czym nie było ono tak znaczne (o 8 mln zł). Na obniżenie wielkości wkładów wpłynęły w głównej mierze środki gromadzone na rachunkach bieżących.

Blisko 37% depozytów złotowych stanowią środki na rachunkach bieżących, a ich udział nieznacznie zmalał. Pomimo że prawie 96% środków rolników i 80% przedsiębiorców indywidualnych lokowana była na rachunkach a vista, to o ich wielkości zadecydowały osoby prywatne, które zgromadziły 65% wkładów.

Prawie 57% klientów posiadających wkłady terminowe preferowała krótkie terminy do 3 miesięcy włącznie. W marcu bieżącego roku udział lokat do 1 miesiąca włącznie wynosił 31% depozytów terminowych i wykazywał minimalny wzrost z kwartału na kwartał. Jedną czwartą wkładów ulokowano na terminy od 1 miesiąca do 3 miesięcy włącznie. Nadal zainteresowaniem cieszą się depozyty lokowane na termin powyżej 2 lat. Na termin ten przyjmowane są lokaty oszczędnościowe (oferta jednego z banków), będące połączeniem rachunku bieżącego i lokaty terminowej.

Niezmiennie ponad połowa wkładów terminowych podmiotów sektora niefinansowego, z wyjątkiem osób prywatnych i rolników indywidualnych, lokowana jest na krótki termin – do 1 miesiąca włącznie. Osoby prywatne posiadające 70% wszystkich depozytów terminowych lokują środki pieniężne przede wszystkim na terminy zawarte w przedziale od 1 miesiąca do roku, a rolnicy do pół roku włącznie.

Wśród lokat walutowych przeważają depozyty terminowe, a ich udział po systematycznym spadku w ostatnich latach w marcu bieżącego roku zwiększył się i wyniósł 57%.

Wkłady bieżące walutowe preferuje większość podmiotów oprócz rolników indywidualnych i osób prywatnych, przy czym o wolumenie decydują osoby prywatne posiadające 61% wszystkich wkładów bieżących.

Na nieznacznie niższym poziomie niż na koniec roku 2005 ukształtował się wolumen lokat walutowych terminowych, a jego poziom jest związany z preferencjami osób prywatnych posiadających 84% wkładów. Głównie osoby prywatne deklarują swoje wkłady na terminy w przedziałach do 1 roku włącznie. Rolnicy indywidualni preferują okres powyżej 1 miesiąca do 3 miesięcy włącznie, natomiast pozostałe podmioty wybierają terminy do 1 miesiąca włącznie.

Reasumując sytuację na rynku lokat bankowych:

Blisko 65% środków stanowią depozyty terminowe,
Prawie 85% wkładów lokowane jest w złotych,
66% klientów banków to osoby prywatne, przy czym ich udział z kwartału na kwartał minimalnie zmniejsza się. Jednakże w porównaniu do marca 2003 roku lokaty tej grupy wzrosły ledwie o 3%, co może oznaczać jej odchodzenie od inwestowania środków pieniężnych wyłącznie na rachunkach bankowych,
Najwięcej (ponad 3-krotnie) w stosunku do stanu sprzed 2 lat wzrosły środki na rachunkach bankowych rolników indywidualnych,
Osoby prywatne wybierają lokaty terminowe, przy czym decydują się na okresy do 1 roku włącznie,
Podmioty prowadzące działalność gospodarczą przechowują środki pieniężne przede wszystkim na rachunkach złotowych. Nie są one zainteresowane lokowaniem środków na dłuższe terminy. Wkłady złotowe, jak i walutowe przechowywane są na rachunkach bieżących bądź terminowych do 1 miesiąca włącznie,
Największym wahaniom podlegają wkłady rolników indywidualnych, co związane jest zarówno z charakterem prowadzonej przez nich działalności, jak i dopłatami unijnymi.

Działalność kredytowa

Stan kredytów ogółem udzielonych podmiotom sektora niefinansowego przez banki województwa pomorskiego na dzień 31 marca 2006 roku kształtował się na poziomie 15.163 mln zł , stanowiąc tym samym 5,5% kredytów udzielonych w skali kraju.

Tempo wzrostu kredytów w I kwartale 2006 roku było nadal niewielkie w porównaniu z kwartałem poprzednim (o 2%). Nieznacznie zwiększyły się kredyty nominowane w złotych, stanowiące dominujący udział w strukturze kredytów ogółem (prawie 80%). Nieco więcej (o 5,1%) wzrosły kredyty nominowane w walutach obcych, a ich udział jest mniejszy i wynosi ponad 20%. Pomimo dużego zainteresowania kredytami walutowymi, niewielki ich przyrost związany jest z umacnianiem się złotego.

Natomiast znacznie większy przyrost (ponad 12%) odnotowano w porównaniu ze stanem z 31 marca 2005 roku zarówno na rynku należności złotowych, jak i walutowych.

W pierwszym kwartale 2006 roku odnotowano dalszy wzrost wolumenu kredytów długoterminowych (o okresie spłaty powyżej 5 lat). Utrzymujące się zainteresowanie kredytami walutowymi (głównie mieszkaniowymi) przez osoby fizyczne potrwa przewidywalnie do końca czerwca. Od 1 lipca obowiązują zalecenia Komisji Nadzoru Bankowego (KNB), które utrudnią dostęp do kredytów w walucie obcej osobom mniej zarabiającym. Banki będą miały obowiązek liczenia zdolności kredytowej z uwzględnieniem ryzyka kursowego. Część specjalistów bankowych jest przeciwna tym ograniczeniom, ich zdaniem najlepszym regulatorem jest rynek. KNB przymierza się do dalszych ograniczeń przy udzielaniu kredytów walutowych (posiadania minimum 30% wkładu własnego). Po wejściu obostrzeń KNB wzrost wolumenu kredytów długoterminowych nominowanych w złotych powinien nadal się utrzymać, ponieważ rosną ceny i popyt na mieszkania, których zakup finansowany jest głównie środkami uzyskanymi z banku. W ujęciu podmiotowym osoby prywatne stanowią grupę, która posiada największy udział w strukturze kredytów zarówno złotówkowych (około 59%), jak i walutowych (około 66%).

O połowę mniejszy udział w wolumenie kredytów (31%) mają przedsiębiorstwa i spółki prywatne oraz spółdzielnie. Mniej zadłużeni są natomiast rolnicy i przedsiębiorcy indywidualni. Przewiduje się, że w 2006 roku może zwiększyć się ilość kredytów bankowych udzielonych małym i średnim firmom pod unijne dotacje. Spadło natomiast zadłużenie przedsiębiorstw państwowych.

Banki chętnie udzielają kredytów przedsiębiorstwom, które mają długą historię kredytową i brak problemów z zabezpieczeniami. Poprawa sytuacji ekonomicznej i lepsze wyniki finansowe powodują, że już drugi kwartał obserwujemy stopniowy wzrost (około 7% w I kwartale 2006 roku) wolumenu kredytów udzielonych firmom. Z wypowiedzi samych przedsiębiorców podczas ostatniego badania koniunktury przeprowadzonego przez NBP Oddział Okręgowy w Gdańsku wynika, że również w II kwartale bieżącego roku zwiększy się popyt na kredyty dla firm. Dwukrotnie więcej ankietowanych niż w I kwartale bieżącego roku planuje zwiększenie zadłużenia w banku, a także rozpoczęcie poważniejszych inwestycji finansowych głównie przy pomocy kredytu. Ponad 58% nie miało kłopotów z obsługą zadłużenia kredytowego w ostatnim okresie i nie przewiduje takich problemów w następnym. Nadal niewielki pozostał odsetek firm, które spotkały się z odmową udzielenia kredytu z powodu braku lub pogorszenia zdolności kredytowej.

Najpopularniejszym i najczęściej wykorzystywanym przez firmy produktem kredytowym jest kredyt w rachunku bieżącym, który przeznaczany jest na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Banki w wyniku silnej konkurencji coraz częściej zdobywają klientów wymyślnymi sposobami (aukcje internetowe, wysyłanie ofert pocztą oraz dzwonienie do domów w celu namówienia na zadłużenie się w ich instytucji). Zwiększa się liczba osób korzystających z pożyczek konsumpcyjnych. Są to tak zwane pożyczki sezonowe, które można otrzymać bardzo szybko, na dowolny cel, przy niższych kwotach bez dodatkowych zabezpieczeń. W rzeczywistości to produkty, które banki mają w ofercie przez cały rok, a zmianie ulega jedynie nazwa. Banki są dziś lepiej przygotowane do oceny ryzyka klientów niż kilka lat temu, a spadające bezrobocie sprawiło, że ryzyko udzielania kredytów klientom indywidualnym jest mniejsze.

TABLICE