Wandałowski Marcin
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim na koniec IV kwartału 2017 r. w ujęciu branżowym były generalnie dobre, co wpisuje się w trend obserwowany zarówno w polskiej, jak i szerzej – europejskiej (choć przede wszystkim wśród państw ze strefy euro) – gospodarce. W pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa w grudniu br. sięgnęła +31,8 pkt.
Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w sektorze handlu detalicznego (+17,7 pkt. pod koniec kwartału), handlu hurtowego (+12,5 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (+5,3 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+3,9 pkt.). Nie licząc pierwszej z tych branż, były to jednak noty niższe od obserwowanych pod koniec III kwartału 2017 r. Odnośnie handlu detalicznego – na uwagę zasługują bardzo optymistyczne nastroje panujące w branży od około roku. Mogą być one w pewnej mierze spowodowane wzrostem zamożności gospodarstw domowych, związanym z uruchomieniem rządowego programu 500+.
Negatywne nastroje cechowały przedsiębiorców reprezentujących zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (–17,4 pkt.) oraz budownictwo (–5,2 pkt.). Nastroje w pierwszej z tych branż były znacznie gorsze niż pod koniec III kwartału, co jednak do pewnego stopnia można uzasadnić sezonowym charakterem sektora.
Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od grudnia 2016 do grudnia 2017 r.
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
Tylko w trzech spośród siedmiu analizowanych branż odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (grudzień 2016 r.). Najwyższy wzrost (+13,0 pkt.) nastąpił w przypadku handlu hurtowego. Wyraźny był on także w sektorze handlu detalicznego (+9,2 pkt.), natomiast dość nieznaczny (+2,9 pkt.) – w budownictwie. Najbardziej zauważalny regres w ujęciu rocznym odnotowano w branżach: informacji i komunikacji (–9,1 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (–8,7 pkt.). W przypadku pierwszej z nich można to uzasadnić coraz większym nasyceniem lokalnego rynku, natomiast drugiej – przede wszystkim z gorszymi niż przed rokiem warunkami pogodowymi, zniechęcającą turystów do przyjazdu na wybrzeże. jedynie w przypadku zakwaterowania i usług gastronomicznych (–16,9 pkt.). Wyraźne pogorszenie w ujęciu rok do roku odnotowano również w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (–8,3 pkt.). Najmniejszy regres dotyczył natomiast przetwórstwa przemysłowego (–2,1 pkt.).
W dwóch sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce – mowa tu o sektorze informacji i komunikacji (+5,9 pkt.) oraz handlu detalicznym (+4,6 pkt.). Mając na uwadze nastroje reprezentantów pierwszej z tych branż pod koniec IV kwartału 2017 r., województwo pomorskie znalazło się na szóstym miejscu wśród wszystkich polskich regionów.
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci branży przede wszystkim zakwaterowania i usług gastronomicznych, gdzie indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie aż o ponad 25 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. Wyraźnie gorzej (o 10,8 pkt.) od przedsiębiorców z Polski ogółem swoją sytuację ocenili też pomorscy przedsiębiorcy działający w branży transportu i gospodarki magazynowej.
Na przestrzeni ostatnich sześciu lat – analizując indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa w rocznych uśrednieniach – można zauważyć poprawę nastrojów przedsiębiorców w sześciu branżach. Największa, za sprawą ogromnych inwestycji infrastrukturalnych, cechuje sektor transportu i gospodarki magazynowej, w którym nastroje w 2017 r. były średnio o 33,0 pkt. proc. wyższe niż w roku 2012. Zauważalną, oscylującą w granicach 13,0‑19,0 pkt. proc. poprawę odnotowali również przedsiębiorcy z branż: budownictwa, handlu hurtowego, informacji i komunikacji oraz handlu detalicznego. Jedynym sektorem, w którym w perspektywie pięcioletniej odnotowano pogorszenie nastrojów (o 12,4 pkt. proc.) jest przetwórstwo przemysłowe, w którym nadal jednak przeważają nastroje optymistyczne.
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o pesymistycznych nastrojach przedsiębiorców – przeważały one w pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów. Pod tym względem wyróżniały się przede wszystkim branże: zakwaterowania i usług gastronomicznych (–16,3 pkt.), budownictwa (–9,3 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–8,5 pkt.). Polepszenie – i to bardzo nieznaczne – spodziewane jest jedynie w sektorze przetwórstwa przemysłowego (+1,3 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+0,5 pkt.). – wynika ono z zakończenia sezonu letniego. Ogólna przewaga opinii negatywnych nie dotyczyła całej polskiej gospodarki – w skali kraju pogorszenia swojej sytuacji spodziewali się reprezentanci trzech spośród siedmiu sektorów, w tym, w przeciwieństwie do Pomorza, przedsiębiorcy z obszaru handlu detalicznego oraz informacji i komunikacji.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec grudnia 2017 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 293,7 tys. W stosunku do września br. uległa ona zwiększeniu o 1,1 tys. podmiotów. Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o prawie 7 tys. (2,4 proc.). Rozpoczęty około czterech lat temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę.
Wyniki działalności przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2017 r. były bardzo dobre. W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku, produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 11,1 proc., sprzedaż detaliczna towarów – o 14,5 proc., a produkcja budowlano‑montażowa – aż o 51,4 proc., co było największym „skokiem” w ujęciu rok do roku odnotowanym od czerwca 2011 r. W przypadku wszystkich tych branż, jest to kontynuacja trendu obserwowanego w 2017 r. – niemal we wszystkich miesiącach wartości notowane w bieżącym roku przewyższały te, obserwowane rok wcześniej.
Dobra, notowana od przynajmniej roku, kondycja sektorów produkcji budowlano‑montażowej oraz sprzedaży detalicznej towarów może świadczyć o bogaceniu się Pomorzan, czego dowodem jest także stale rosnący poziom wynagrodzeń. Z kolei wyniki działalności przedsiębiorstw przemysłowych potwierdzają dobrą kondycję pomorskiego oraz szerzej – polskiego II sektora. Wskaźnik PMI (Purchasing Managers’ Index) branży wyniósł w grudniu 55,0, świadcząc o najlepszych od niemal trzech lat warunkach do prowadzenia działalności przemysłowej w Polsce. Nie czas jednak osiadać na laurach – PMI sektora przemysłowego w krajach strefy euro osiągnął wartość 66,0, co świadczy nie tylko o dobrej sytuacji w sektorze, lecz także pozwala optymistycznie rokować na przyszłość.
Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do grudnia 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Czwarty kwartał 2017 r., był z perspektywy przedsiębiorstw przemysłowych dobry. We wszystkich trzech miesiącach miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Był on szczególnie zauważalny w grudniu, kiedy zwiększył się o 11,1 proc. Generalnie obraz branży był w tym roku wyraźnie lepszy niż w roku poprzednim – jedynie w kwietniu odnotowano niższy (o 3,0 proc.) poziom produkcji niż przed rokiem.
Wyniki notowane w sektorze produkcji budowlano‑montażowej były jeszcze lepsze – we wszystkich trzech miesiącach odnotowano wzrost produkcji w ujęciu rok do roku, a na szczególną uwagę zwraca wynik grudniowy (+51,4 proc. w ujęciu rdr.). Kondycja branży była w tym roku wyraźnie lepsza niż w roku poprzednim – podobnie jak w przypadku przemysłu, jedynie w kwietniu odnotowano niższy (o 5,1 proc.) poziom produkcji niż przed rokiem.
IV kwartał 2017 r. był udany także z punktu widzenia sprzedaży detalicznej. Wartości wyższe niż przed rokiem (o 14,5 proc.) odnotowano w październiku i grudniu. W listopadzie była ona nieznacznie (o 1,5 proc.) niższa niż w analogicznym okresie 2016 r. Jako że wyższy poziom sprzedaży detalicznej towarów rok do roku odnotowano we wszystkich pozostałych miesiącach 2017 r., można śmiało stwierdzić, że przełamany został trend spadkowy, który – z wyjątkiem sierpnia ub. r. – trwał przez cały poprzedni rok. Wzrost popytu zgłaszanego przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może wynikać m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W IV kwartale 2017 r.¹ wartość eksportu wyniosła 2405,5 mln euro, zaś importu – 3021,2 mln euro. Saldo handlu zagranicznego było więc ujemne i wyniosło –615,7 mln euro. Od początku 2017 r. wartość eksportu sięgnęła 9055,0 mln euro, a importu 11050,2 mln euro, co przełożyło się na ujemne saldo w obrotach handlowych przekraczające 1995 mln euro. Jest to sytuacja odmienna niż w przypadku polskiej gospodarki ogółem, gdzie od 2015 r. notowana jest nadwyżka w handlu zagranicznym. Ujemne saldo województwa pomorskiego ma prawdopodobnie źródło w obecności portów morskich, do których sprowadzane są towary o dużej wartości, a następnie sprzedawane często dalej na rynku krajowym przez lokalne firmy.
W porównaniu do obrotów z IV kwartału 2016 r. zaobserwowano zmniejszenie wolumenu eksportu (o 4,8 proc.) oraz zwiększenie wolumenu importu (o 12,4 proc.). Pomorski eksport i import były też w IV kw. 2017 r. wyraźnie niższe od wartości notowanych dwa lata temu. Szczególnie rażąca jest różnica dotycząca wartości eksportu, która wyniosła 899 mln euro, co oznacza 28‑procentowy spadek względem IV kw. 2015 r.
W IV kwartale 2017 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego różniła się nieco od tego, co obserwowano w poprzednich kwartałach tego roku. Dominowała w niej grupa paliw, na którą przypadało 12,3 proc. udziału. Segment statków, łodzi oraz konstrukcji pływających stanowił 8,8 proc. eksportu, co było niemal dwukrotnie niższym udziałem niż w III kwartale (16,4 proc. udziału). Znacznym udziałem cechowały się również, już tradycyjnie, grupa maszyn i urządzeń elektrycznych (10,5 proc.) oraz ryb i skorupiaków (9,8 proc.). Udział wymienionych czterech grup w eksporcie województwa pomorskiego wyniósł w IV kwartale 2017 r. 41,5 proc. To o 2,7 pkt. proc. mniej niż w III kwartale 2017 r.
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w IV kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (21,6 proc.). Na kolejnych pozycjach plasowały się: Holandia (8,4 proc.), Francja (5,9 proc.), Szwecja (5,1 proc.) oraz Norwegia (5,0 proc.). Biorąc z kolei pod uwagę obroty w całym 2017 r. niekwestionowanym liderem są Niemcy (21,3 proc.). W pierwszej trójce znalazło się jeszcze miejsce dla Holandii (8,8 proc.) oraz Norwegii (6,6 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało prawie 70 proc. sprzedaży zagranicznej województwa. W skali ogólnokrajowej największym odbiorcą polskich dóbr również są Niemcy, za których plecami plasują się Wielka Brytania oraz Republika Czeska.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w IV kwartale 2017 r. Na trzy tradycyjnie najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (36,8 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (10,1 proc.) oraz statki, łodzie, konstrukcje pływające (4,6 proc.) przypadało łącznie 51,5 proc. importu. Swoją bardzo mocną pozycję w pomorskim imporcie umocniły w IV kwartale br. produkty z branży ryb i skorupiaków (9,4 proc.). Co ciekawe, ich udział był wyższy od grupy statków, łodzi, konstrukcji pływających również w skali całego roku (7,7 proc., podczas gdy grupa statków itd. – 6,6 proc.). Pierwsze dwie pozycje należały do grupy paliw (30,9 proc.) oraz maszyn i urządzeń elektrycznych (10,3 proc.).
W IV kwartale 2017 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw –pozostała Rosja (26,2 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (12,6 proc.), Norwegii (7,2 proc.) oraz Niemiec (6,1 proc.). Od początku roku najwięcej towarów spłynęło na Pomorze również z Rosji (25,4 proc.) oraz Chin (13,2 proc.), a także z Norwegii (8,1 proc.) oraz z Niemiec (7,2 proc.). Struktura geograficzna importu do województwa pomorskiego różni się więc od struktury dla Polski ogółem, w której na pierwszym miejscu znajdują się Niemcy, na drugim Chiny, a na trzecim – Rosja.
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.
Barometr innowacyjności
W IV kwartale 2017 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 873 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 54, co stanowiło 6,2 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek wyższy od obserwowanego w II i III kwartale 2017 r., a także w analogicznym okresie 2016 r.
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 4431 zgłoszeniach, z czego 253 zgłoszeń pochodziło z Pomorza. Stanowiło to 5,7 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Wykres 5. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego w 2017 r.
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2017 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
Pomimo rosnącej z każdym rokiem liczby zgłaszanych patentów, pod kątem innowacyjności nasz kraj nadal znajduje się w europejskim ogonie. W 2017 r. rodzime firmy oraz uczelnie zgłosiły w Europejskim Urzędzie Patentowym 469 wniosków, czyli o 14 proc. więcej niż rok wcześniej. To bardzo niewiele w porównaniu z 25,5 tys. wniosków zgłoszonych w ub. roku przez europejskiego lidera – Niemcy. Na rynku unijnym pod względem liczby patentów królują jednak przedsiębiorstwa ze Stanów Zjednoczonych, które w ub. r. zgłosiły ponad 42 tys. wniosków.
W strukturze zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców prawie 26 proc. dotyczyło różnych procesów przemysłowych i transportu (Dział B w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej). Istotnym, ponad 22‑procentowym udziałem cechował się również dział A – podstawowe potrzeby ludzkie.
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w IV kw. 2017 r. oraz w całym 2017 r.
| Dział MKP | IV kwartał 2017 r. | 2017 r. | ||||
| Pomorskie | Polska | różnica | Pomorskie | Polska | różnica | |
| % | % | pkt. proc. | % | % | pkt. proc. | |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 22,0 | 18,0 | +4,2 | 12,6 | 16,9 | –4,2 |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 25,9 | 22,3 | +3,6 | 22,1 | 21,0 | +1,1 |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 13,0 | 23,1 | –10,1 | 16,2 | 23,4 | –7,2 |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 1,9 | 0,8 | +1,1 | 0,8 | 0,8 | 0,0 |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 9,3 | 9,3 | 0,0 | 8,7 | 8,6 | +1,1 |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 11,1 | 10,8 | +0,3 | 16,6 | 12,1 | +4,5 |
| Dział G – Fizyka | 11,1 | 10,2 | +0,9 | 14,2 | 10,6 | +3,6 |
| Dział H – Elektrotechnika | 5,6 | 5,5 | +0,1 | 8,7 | 6,6 | +2,1 |
| RAZEM | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | ||
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim na koniec III kwartału 2017 r. w ujęciu branżowym były bardzo dobre. W sześciu spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa we wrześniu br. sięgnęła +33,5 pkt.
Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w sektorze handlu detalicznego (+13,5 pkt. pod koniec kwartału), handlu hurtowego (+12,8 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+5,6 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (+5,3 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (+5,2 pkt.). Jedynie w dwóch ostatnich przypadkach były to noty wyższe od obserwowanych pod koniec II kwartału 2017 r. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim bardzo optymistyczne od około roku nastroje w handlu detalicznym. Mogą być one w pewnej mierze spowodowane wzrostem zamożności gospodarstw domowych, związanym z uruchomieniem rządowego programu 500+.
Negatywne nastroje cechowały jedynie przedsiębiorców reprezentujących budownictwo (–5,6 pkt.). Były one nieznacznie gorsze niż pod koniec II kwartału br.
Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2016 do września 2017 r.
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
W czterech spośród siedmiu analizowanych branż odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (wrzesień 2016 r.). Najwyższy wzrost (+8,6 pkt.) nastąpił w przypadku handlu detalicznego. Dość wyraźny był on także w sektorach informacji i komunikacji (+4,9 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (+4,8 pkt.). Zauważalny regres w ujęciu rocznym odnotowano jedynie w przypadku zakwaterowania i usług gastronomicznych (–16,9 pkt.). Mógł się on w dużej mierze wiązać z gorszymi niż przed rokiem warunkami pogodowymi, które przełożyły się na zmniejszenie liczby przybywających nad Bałtyk turystów. Znacznie mniejsze pogorszenia w ujęciu rok do roku odnotowano w sektorach budownictwa (–4,5 pkt.) oraz handlu hurtowego (–1,0 pkt.).
W trzech sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce. Szczególnie dużą różnicę widać było w przypadku sektora informacji i komunikacji (+5,0 pkt. względem kraju). Mając na uwadze nastroje reprezentantów tej branży pod koniec III kwartału 2017 r., województwo pomorskie znalazło się na czwartym miejscu wśród wszystkich polskich regionów. Znacznie niższe dysproporcje wewnątrzkrajowe in plus z perspektywy Pomorza dotyczyły sektorów: przetwórstwa przemysłowego (+1,6 pkt.) oraz handlu detalicznego (+1,2 pkt.).
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci branży przede wszystkim zakwaterowania i usług gastronomicznych, gdzie indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie o ponad 9 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. Wyraźnie gorzej (o 8,6 pkt.) od przedsiębiorców z Polski ogółem swoją sytuację ocenili też pomorscy przedsiębiorcy działający w branży transportu i gospodarki magazynowej .
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o bardzo optymistycznych nastrojach przedsiębiorców – przeważały one w sześciu spośród siedmiu analizowanych sektorów. Pod tym względem wyróżniają się informacja i komunikacja (+18,8 pkt.) oraz przetwórstwo przemysłowe (+15,0 pkt.). Pogorszenie spodziewane jest jedynie w sektorze zakwaterowania i usług gastronomicznych (–15,5 pkt.) – wynika ono z zakończenia sezonu letniego. Warto mieć na uwadze, że ogólna przewaga opinii pozytywnych dotyczyła nie tylko Pomorza, ale całej polskiej gospodarki – w skali kraju polepszenia swojej sytuacji spodziewali się również reprezentanci sześciu spośród siedmiu sektorów. Podobnie jak w przypadku województwa pomorskiego, jedyny wyjątek stanowili przedsiębiorcy z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec września 2017 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 292,6 tys. W stosunku do czerwca br. uległa ona zwiększeniu o 1,5 tys. podmiotów. Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o prawie 7 tys. (2,4 proc.). Rozpoczęty około czterech lat temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę.
Wyniki działalności przedsiębiorstw w trzecim kwartale 2017 r. były bardzo dobre. W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku, produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 5,9 proc., sprzedaż detaliczna towarów – o 19,6 proc., a produkcja budowlano‑montażowa – aż o 33,5 proc.
Trzeci kwartał 2017 r., był z perspektywy przedsiębiorstw przemysłowych dobry. We wszystkich trzech miesiącach miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Był on szczególnie zauważalny w sierpniu, kiedy zwiększył się o 8,5 proc. Generalnie obraz branży jest w tym roku wyraźnie lepszy niż w roku poprzednim – jak dotąd jedynie w kwietniu odnotowano niższy (o 3,0 proc.) poziom produkcji niż przed rokiem.
Wyniki notowane w sektorze produkcji budowlano‑montażowej były jeszcze lepsze – we wszystkich trzech miesiącach odnotowano wzrost produkcji w ujęciu rok do roku. Na szczególną uwagę zwraca wynik wrześniowy (+33,5 proc. w ujęciu rdr.) oraz lipcowy (+24,0 proc.). Kondycja branży jest w tym roku wyraźnie lepsza niż w roku poprzednim – przez pierwszych dziewięć miesięcy jedynie w kwietniu odnotowano niższy (o 5,1 proc.) poziom produkcji niż przed rokiem.
Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
III kwartał 2017 r. był bardzo udany także z punktu widzenia sprzedaży detalicznej. We wszystkich trzech miesiącach odnotowano wartości wyraźnie wyższe niż przed rokiem, odpowiednio o: 15,3 proc., 20,5 proc. oraz 19,6 proc. Jako że wyższy poziom sprzedaży detalicznej towarów odnotowano również w pierwszych sześciu miesiącach br., można śmiało stwierdzić, że przełamany został trend spadkowy, który – z wyjątkiem sierpnia ub. r. – trwał przez cały poprzedni rok. Wzrost popytu zgłaszanego przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może wynikać m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W III kwartale 2017 r. wartość eksportu wyniosła 2230,8 mln euro, zaś importu – 2774,5 mln euro. Saldo handlu zagranicznego było więc ujemne i wyniosło –543,7 mln euro. Od początku 2017 r. wartość eksportu sięgnęła 6649,6 mln euro, a importu 8029,0 mln euro, co przełożyło się na ujemne saldo w obrotach handlowych przekraczającą 1379 mln euro.
W porównaniu do obrotów z III kwartału 2016 r. zaobserwowano zmniejszenie wolumenu eksportu (o 11,6 proc.) oraz zwiększenie wolumenu importu (o 12,7 proc.).
W III kwartale 2017 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego była bardzo zbliżona do tego, co obserwowano w pierwszym półroczu obecnego roku. Dominowała w niej grupa statków, łodzi oraz konstrukcji pływających (16,4 proc. udziału) oraz maszyn i urządzeń elektrycznych (11,8 proc.). Na kolejnych pozycjach znalazły się grupy paliw (9,6 proc.) oraz ryb i skorupiaków (6,3 proc.). Udział wymienionych czterech grup w eksporcie województwa pomorskiego wyniósł w III kwartale 2017 r. 44,2 proc. To o 4,1 pkt. proc. mniej niż w II kwartale br.
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (21,4 proc.). Na kolejnych pozycjach plasowały się: Norwegia (7,6 proc.), Holandia (7,2 proc.) oraz Szwecja (5,7 proc.). Biorąc z kolei pod uwagę obroty od początku 2017 r. niekwestionowanym liderem są Niemcy (21,2 proc.). W pierwszej trójce znalazło się jeszcze miejsce dla Holandii (9,0 proc.) oraz Norwegii (7,1 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało prawie 69 proc. sprzedaży zagranicznej województwa.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w III kwartale 2017 r. Na najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (31,1 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (10,2 proc.) oraz statki, łodzie, konstrukcje pływające (10,4 proc.) przypadało łącznie 51,8 proc. importu. W III kwartale 2017 r. nadal zarysowywał się też istotny (7,8 proc.) udział produktów z branży ryb i skorupiaków.
W III kwartale 2017 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw –pozostała Rosja (24,9 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (14,3 proc.), Norwegii (8,8 proc.) oraz Niemiec (8,5 proc.). Od początku roku najwięcej towarów spłynęło na Pomorze również z Rosji (25,0 proc.) oraz Chin (13,4 proc.), a także z Norwegii (8,5 proc.) oraz z Niemiec (7,6 proc.).
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.
Rynek pracy i wynagrodzenia
Według stanu na koniec III kwartału 2017 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 319,7 tys. osób. W stosunku do końca czerwca wzrosło o 1,5 tys., a w porównaniu do końca września 2016 r. – o 17,1 tys. Tempo wzrostu zatrudnienia było nieznacznie niższe od tempa obserwowanego w okresie od lipca do września 2016 r. oraz w stosunku do II kwartału 2017 r.
Wykres 5. Wielkość zatrudnienia i poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
We wrześniu 2017 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4603 zł. Oznacza to minimalny, wynoszący 0,3 proc. wzrost w stosunku do poziomu wynagrodzeń pod koniec poprzedniego kwartału. W relacji do wynagrodzenia sprzed roku odnotowano wyraźny, znacząco przekraczający poziom inflacji, wzrost (6,5 proc.). Oznacza to utrzymanie tendencji realnej zwyżki płac.
W ślad za rosnącym zatrudnieniem przyszedł ubytek bezrobotnych. Na koniec września 2017 r. ich liczba sięgnęła 51,6 tys. Jest to o 18,7 proc. mniej niż przed rokiem oraz o 1,1 proc. mniej niż pod koniec II kwartału. Stopa bezrobocia wynosiła 5,7 proc. Była ona o 0,1 pkt. proc. niższa niż pod koniec drugiego kwartału oraz o 1,6 pkt. proc. niższa niż przed rokiem. Tak dobre dane dotyczące osób pozostających bez pracy obserwowano ostatnio w 2008 r.
Niska w porównaniu z poprzednimi kwartałami oraz latami wielkość populacji bezrobotnych ogółem to również efekt zmian sytuacji bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza wyższy od dynamiki ogółem spadek bezrobotnych długotrwale (–26,4 proc. r/r). Nieco niższy, choć nadal bardzo wyraźny spadek zaobserwowano w tym samym okresie w grupie osób 50+ zarejestrowanych w urzędach pracy (–18,9 proc.). Obserwowane zmiany potwierdzają bardzo wysoki popyt na pracę, stwarzający szansę powrotu na rynek tym, których kompetencje mogły już ulec dezaktualizacji. Jeżeli popyt na pracę będzie nadal tak znaczący, to istnieje szansa na trwałą ich integrację z rynkiem pracy. Podobną dynamikę zmian zaobserwowano wśród osób w wieku do 30 r. życia. W ciągu roku z grupy tej ubyło 16,8 proc. osób, co jest efektem ponadprzeciętnej chęci do ewentualnego przekwalifikowania się oraz wysokiej gotowości do zmiany miejsca zamieszkania cechujących ludzi młodych.
Wykres 6. Liczba bezrobotnych i ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Długoterminowe ożywienie obserwowane na rynku pracy było także widoczne w liczbie ofert zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy. We wrześniu 2017 r. wpłynęło ich 10,8 tys. Było to minimalnie (o 46 ofert) więcej niż w czerwcu 2017 r. oraz o prawie 1,1 tys. więcej niż przed rokiem.
Barometr innowacyjności
W III kwartale 2017 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 1117 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 64, co stanowiło 5,8 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek wyższy od obserwowanego w II kwartale br.
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 3558 zgłoszeniach, z czego 199 zgłoszeń pochodziło z Pomorza. Stanowiło to 5,6 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Wykres 7. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2016 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
W strukturze zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców ponad 23 proc. dotyczyło chemii i metalurgii (Dział C w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej). Istotnym, ponad 20‑procentowym udziałem cechował się również dział G – fizyka. Największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła właśnie działu G (+9,3 pkt. proc. względem kraju), natomiast największe odchylenie in minus w porównaniu z resztą Polski dotyczyło działu A (–9,4 pkt. proc. względem kraju).
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w III kw. 2017 r.
| Dział MKP | Pomorskie | Polska |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 6,3% | 15,7% |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 18,8% | 21,3% |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 23,4% | 22,7% |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 0,0% | 1,1% |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 4,7% | 8,0% |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 17,2% | 14,1% |
| Dział G – Fizyka | 20,3% | 11,0% |
| Dział H – Elektrotechnika | 9,4% | 6,2% |
| RAZEM | 100,0% | 100,0% |
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim na koniec II kwartału 2017 r. w ujęciu branżowym były generalnie dobre. W pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa w czerwcu br. sięgnęła +30,4 pkt. Trzeba jednak nadmienić, że było to przeciętnie mniej niż w poprzednich dwóch kwartałach i minimalnie więcej niż w czerwcu 2016 r.
Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w sektorze handlu detalicznego (+23,3 pkt. pod koniec kwartału), handlu hurtowego (+18,7 pkt.), transportu i gospodarki magazynowej (+12,9 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (+4,7 pkt.). We trzech pierwszych przypadkach były to noty wyższe od obserwowanych pod koniec I kwartału 2017 r. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim nastroje w handlu detalicznym, najlepsze przynajmniej od początku 2011 r., od kiedy prowadzone jest niniejsze badanie. Mogą być one w pewnej mierze spowodowane wzrostem zamożności gospodarstw domowych, związanym z uruchomieniem rządowego programu 500+.
Negatywne nastroje cechowały przedsiębiorców reprezentujących budownictwo (–4,3 pkt.) oraz sektor zakwaterowania i usług gastronomicznych (–2,3 pkt.). W obydwu przypadkach oceny te były jednak lepsze niż pod koniec I kwartału br., choć to akurat nie powinno dziwić, gdyż ożywienie w sezonie letnim jest dla tych branż naturalne i notuje się je praktycznie każdego roku.
Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie VI 2016 – VI 2017
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
W czterech spośród siedmiu analizowanych branż odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (czerwiec 2016 r.). Skokowy wzrost (+15,8 pkt.) nastąpił jedynie w przypadku handlu detalicznego. Dość wyraźny był on w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (+6,5 pkt.) oraz handlu hurtowego (+5,0 pkt.), a nieznaczny (+1,0 pkt.) w branży informacji i komunikacji. Zauważalny regres w ujęciu rocznym odnotowano jedynie w przypadku zakwaterowania i usług gastronomicznych (–4,4 pkt.). Mógł się on w dużej mierze wiązać z gorszymi niż przed rokiem warunkami pogodowymi, które przełożyły się na zmniejszenie liczby przybywających nad Bałtyk turystów. Nieznaczne pogorszenie w ujęciu rok do roku odnotowano także w sektorach budownictwa (–1,4 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (–0,2 pkt.).
W czterech sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce. Szczególnie dużą różnicę widać było w przypadku handlu detalicznego (+12,0 pkt. względem kraju) oraz handlu hurtowego (+8,3 pkt.). Mając na uwadze nastroje reprezentantów pierwszej z tych branż, w połowie 2017 r. województwo pomorskie znalazło się na drugim miejscu wśród wszystkich polskich regionów. Znacznie niższe, choć nadal zauważalne dysproporcje wewnątrzkrajowe in plus z perspektywy Pomorza dotyczyły sektorów: informacji i komunikacji (+3,0 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (+1,0 pkt.).
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci branży przede wszystkim zakwaterowania i usług gastronomicznych, gdzie indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie o prawie 18 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. Nieznacznie gorzej od przedsiębiorców z Polski ogółem swoją sytuację ocenili też pomorscy przedsiębiorcy działający w branżach: budownictwa (–3,5 pkt.) oraz transportu i gospodarki magazynowej (–1,5 pkt.).
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o optymistycznych nastrojach przedsiębiorców – przeważały one w pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów. Pod tym względem wyróżnia się – za sprawą zbliżającego się sezonu – zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (+15,9 pkt.), budownictwo (+15,1) oraz handel hurtowy (+11,0 pkt.). Pogorszenie spodziewane jest w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (–4,6 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–2,6 pkt.). W drugim przypadku może ono wynikać z coraz większego nasycenia lokalnego rynku oraz akcentowanego przez reprezentantów wielu firm deficytu specjalistów z branży IT. Warto mieć na uwadze, że ogólna przewaga opinii pozytywnych dotyczyła nie tylko Pomorza, ale całej polskiej gospodarki – w skali kraju polepszenia swojej sytuacji spodziewali się reprezentanci wszystkich analizowanych sektorów.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec czerwca 2017 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 291,1 tys. W stosunku do marca br. uległa ona zwiększeniu o prawie 3,5 tys. podmiotów. Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o prawie 7 tys. (2,4 proc.). Rozpoczęty prawie cztery lata temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę.
Wyniki działalności przedsiębiorstw w drugim kwartale 2017 r. były bardzo dobre. W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku, produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 8,8 proc., sprzedaż detaliczna towarów – o 10,7 proc., a produkcja budowlano‑montażowa – aż o 20,4 proc.
Drugi kwartał 2017 r., był z perspektywy przedsiębiorstw przemysłowych dobry. W maju i czerwcu miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Był on szczególnie zauważalny w pierwszym z tych miesięcy, kiedy zwiększył się o prawie 14 proc. Jedynie wynik kwietniowy był niższy (o 3 proc.) od wyniku odnotowanego przed rokiem.
Wyniki notowane w sektorze produkcji budowlano‑montażowej były dość analogiczne do tych z sektora przemysłowego – w maju i czerwcu były zauważalnie wyższe od poziomu produkcji w tym samym czasie w 2016 r., natomiast w kwietniu okazały się niższe. Na szczególną uwagę zwraca wynik czerwcowy – o ponad 20 proc. wyższy niż przed rokiem. Generalnie obraz branży jest w tym roku wyraźnie lepszy niż w roku poprzednim – przez pierwszych sześć miesięcy jedynie w kwietniu odnotowano niższy (o 5,1 proc.) poziom produkcji niż przed rokiem.
Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie I 2014 – VI 2017
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
II kwartał 2017 r. był bardzo udany z punktu widzenia sprzedaży detalicznej. We wszystkich trzech miesiącach odnotowano wartości wyraźnie wyższe niż przed rokiem, odpowiednio o: 15,4 proc., 13,1 proc. oraz 10,7 proc. Jako że wyższy poziom sprzedaży detalicznej towarów odnotowano również w pierwszych trzech miesiącach br., można śmiało stwierdzić, że przełamany został trend spadkowy, który – z wyjątkiem sierpnia ub. r. – trwał przez cały poprzedni rok. Wzrost popytu zgłaszanego przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może wynikać m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W II kwartale 2017 r. wartość eksportu wyniosła 2252,6 mln euro, zaś importu – 2531,0 mln euro. Saldo handlu zagranicznego było więc ujemne i wyniosło –278,4 mln euro. Od początku 2017 r. wartość eksportu sięgnęła 4418,8 mln euro, a importu 5254,5 mln euro, co przełożyło się na ujemne saldo w obrotach handlowych przekraczającą 835 mln euro.
W porównaniu do obrotów z II kwartału 2016 r. zaobserwowano znaczące zmniejszenie wolumenu importu (o 7,1 proc.), lecz przede wszystkim eksportu (aż o 27,7 proc.).
W II kwartale 2017 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego nieco odbiegała od tego, co obserwowano w poprzednich miesiącach obecnego roku. Zwraca uwagę przede wszystkim wzrost udziału grupy statków, łodzi oraz konstrukcji pływających, który wyniósł 17,6 proc., podczas gdy w I kwartale 2017 r. było to 13,6 proc. Wzrósł również udział drugiej największej grupy eksportowanych towarów – maszyn i urządzeń elektrycznych: w II kwartale 2017 r. stanowiły one 14,9 proc. wartości eksportu, podczas gdy w I kwartale tylko 10,0 proc. Grupa ta w ogólnej strukturze pozostała jednak dominująca. Mniejszy udział przypadł paliwom (8,1 proc.) oraz rybom i skorupiakom (7,7 proc.). Udział wymienionych czterech grup w eksporcie województwa pomorskiego wyniósł w II kwartale 2017 r. 48,3 proc. To o 6,6 pkt. proc. więcej niż w I kwartale br.
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w II kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (19,2 proc.) oraz Holandia (10,6 proc.) Na kolejnych pozycjach plasowały się: Norwegia (7,3 proc.) oraz Szwecja (7,1 proc.). Biorąc z kolei pod uwagę obroty od początku 2017 r. niekwestionowanym liderem są Niemcy (21,0 proc.). W pierwszej trójce znalazło się jeszcze miejsce dla Holandii (9,9 proc.) oraz Norwegii (6,9 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało ponad 69 proc. sprzedaży zagranicznej województwa.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w II kwartale 2017 r. Na najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (26,3 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (12,4 proc.) oraz statki, łodzie, konstrukcje pływające (10,9 proc.) przypadało łącznie 49,5 proc. importu. W II kwartale 2017 r. zarysował się też istotny (7,8 proc.) udział produktów z branży ryb i skorupiaków, której udział w skali całego 2017 r. wynosi 10,0 proc., a więc co ciekawe o 0,5 pkt. proc. więcej niż towarów z grupy statków, łodzi i konstrukcji pływających.
W II kwartale 2017 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw – pozostała Rosja (24,5 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (13,7 proc.), Norwegii (8,0 proc.) oraz Niemiec (7,7 proc.). Od początku roku najwięcej towarów spłynęło na Pomorze również z Rosji (25,0 proc.) oraz Chin (13,0 proc.), a także z Norwegii (8,3 proc.) oraz z Niemiec (7,2 proc.).
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w II kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.
Rynek pracy i wynagrodzenia
Według stanu na koniec II kwartału 2017 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 318,2 tys. osób. W stosunku do końca marca wzrosło o 2,2 tys., a w porównaniu do końca czerwca 2016 r. – o 17,3 tys. Tempo wzrostu zatrudnienia było nieznacznie wyższe od tempa obserwowanego w okresie od kwietnia do czerwca 2016 r. oraz w stosunku do I kwartału 2017 r.
Wykres 5. Wielkość zatrudnienia i poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie pomorskim w okresie I 2014 – VI 2017
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
W czerwcu 2017 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4589 zł. Oznacza to niespełna 3‑procentowy spadek w stosunku do poziomu wynagrodzeń pod koniec poprzedniego kwartału. W relacji do wynagrodzenia sprzed roku odnotowano wyraźny, znacząco przekraczający poziom inflacji, wzrost (5,7 proc.). Oznacza to utrzymanie tendencji realnej zwyżki płac.
W ślad za rosnącym zatrudnieniem przyszedł ubytek bezrobotnych. Na koniec czerwca 2017 r. ich liczba sięgnęła 52,2 tys. Jest to o 22,0 proc. mniej niż przed rokiem oraz o 15,5 proc. mniej niż pod koniec I kwartału. Stopa bezrobocia wynosiła 5,9 proc. Była ona o 1,1 pkt. proc. niższa niż pod koniec pierwszego kwartału oraz o 1,7 pkt. proc. niższa niż przed rokiem. Tak dobre dane dotyczące osób pozostających bez pracy obserwowano ostatnio w 2008 r.
Wykres 6. Liczba bezrobotnych i ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w województwie pomorskim w okresie I 2014 – VI 2017
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Niska w porównaniu z poprzednimi kwartałami oraz latami wielkość populacji bezrobotnych ogółem to również efekt zmian sytuacji bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza wyższy od dynamiki ogółem spadek bezrobotnych długotrwale (–28,3 proc. r/r). Nieco niższy, choć nadal bardzo wyraźny spadek zaobserwowano w tym samym okresie w grupie osób 50+ zarejestrowanych w urzędach pracy (–21,0 proc.). Obserwowane zmiany potwierdzają bardzo wysoki popyt na pracę, stwarzający szansę powrotu na rynek tym, których kompetencje mogły już ulec dezaktualizacji. Jeżeli popyt na pracę będzie nadal tak znaczący, to istnieje szansa na trwałą ich integrację z rynkiem pracy. Podobną dynamikę zmian zaobserwowano wśród osób w wieku do 30 r. życia. W ciągu roku z grupy tej ubyło 20,6 proc. osób, co jest efektem ponadprzeciętnej chęci do ewentualnego przekwalifikowania się oraz wysokiej gotowości do zmiany miejsca zamieszkania cechujących ludzi młodych.
Długoterminowe ożywienie obserwowane na rynku pracy było także do pewnego stopnia widoczne w liczbie ofert zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy. W czerwcu 2017 r. wpłynęło ich 10,8 tys. Było to odpowiednio: o 7 proc. mniej niż w marcu 2017 r. i o 3,4 proc. mniej niż przed rokiem. Pomimo nieznacznych spadków, bezwzględną liczbę ofert pracy z czerwca br. należy zinterpretować jako nadal wysoką, oddającą realną, dobrą sytuację na pomorskim rynku pracy.
Barometr innowacyjności
W II kwartale 2017 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 1107 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 52, co stanowiło 4,7 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek niższy od obserwowanego w I kwartale br.
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 2441 zgłoszeniach, z czego 135 zgłoszeń pochodziło z Pomorza. Stanowiło to 5,5 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Wykres 7. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2016 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
W strukturze zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców po nieco ponad 21 proc. dotyczyło różnych procesów przemysłowych i transportu (Dział B w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej) oraz Działu F – budowy maszyn; oświetlenia; ogrzewania; uzbrojenia; techniki minerskiej. Istotnym, ponad 19‑procentowym udziałem cechował się również dział C – chemia i metalurgia. Największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła działu F (+9,8 pkt. proc. względem kraju), natomiast największe odchylenie in minus w porównaniu z resztą Polski dotyczyło działu A (–7,0 pkt. proc. względem kraju).
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w II kw. 2017 r.
| Dział MKP | Pomorskie | Polska |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 9,6% | 16,6% |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 21,2% | 21,6% |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 19,2% | 22,8% |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 0,0% | 0,8% |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 7,7% | 9,8% |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 21,2% | 11,4% |
| Dział G – Fizyka | 11,5% | 10,4% |
| Dział H – Elektrotechnika | 9,6% | 6,6% |
| RAZEM | 100,0% | 100,0% |
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim w I kwartale 2017 r. w ujęciu branżowym były dobre. W pięciu spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa w marcu sięgnęła +38,4 pkt. Była ona porównywalna w odniesieniu do IV kw. 2016 r. oraz nieznacznie wyższa niż w III kw. 2016 r. Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (+10,9 pkt. na koniec I kwartału), handlu hurtowego (+9,5 pkt.), przetwórstwa przemysłowego (+9,4 pkt.) oraz handlu detalicznego (+6,9 pkt.). W dwóch spośród tych sektorów – przetwórstwie przemysłowym i handlu hurtowym – noty te były wyższe od obserwowanych pod koniec IV kwartału 2016 r. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim nastroje w przetwórstwie przemysłowym, najlepsze od początku III kw. 2016 r., a także w branży transportu i gospodarki magazynowej, które – pomimo tego, że minimalnie niższe niż w IV kw. 2016 r. – są zdecydowanie wyższe niż w I, II oraz III kw. ub.r. Negatywne nastroje cechowały sektor budownictwa (–16,5 pkt.) oraz zakwaterowania i usług gastronomicznych (–14,8 pkt.). O ile w przypadku tego drugiego jest to dość naturalnym zjawiskiem, wynikającym z sezonowego charakteru turystyki na Pomorzu, o tyle szczególnie niepokoi sytuacja w sektorze budownictwa. Nie dość, że pesymistyczne nastroje dotykają ten sektor od półtorej roku miesiąc w miesiąc, to jeszcze marcowa ocena była najniższa od maja 2014 r. Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od marca 2016 do marca 2017 r.
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
W czterech spośród siedmiu analizowanych branż (handel detaliczny, handel hurtowy, zakwaterowanie i usługi gastronomiczne oraz transport i gospodarka magazynowa) odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (marzec 2016 r.). Wyraźny wzrost (powyżej 8 pkt.) nastąpił w przypadku pierwszych dwóch z tych sektorów. Istotny regres w ujęciu rocznym odnotowano jedynie w sektorze informacji i komunikacji (–10,0 pkt.), co może wynikać z pewnego nasycenia lokalnego rynku IT. Nieznacznie gorsze nastroje niż w marcu 2016 r. odnotowano także w przetwórstwie przemysłowym (–4,3 pkt.) oraz w budownictwie (–3,6 pkt.).
W trzech sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce. Najwyraźniej różnicę widać było w przypadku przetwórstwa przemysłowego (+8,8 pkt. względem kraju) oraz informacji i komunikacji (+6,6 pkt.). Mając na uwadze nastroje reprezentantów ostatniej z tych branż, pod koniec I kw. 2017 r. województwo pomorskie znalazło się na piątym miejscu wśród wszystkich polskich regionów. Znacznie niższe dysproporcje wewnątrzkrajowe in plus z perspektywy Pomorza dotyczyły handlu hurtowego (+1,7 pkt.).
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci branży przede wszystkim zakwaterowania i usług gastronomicznych, gdzie indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie o ponad 21 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. W rezultacie pomorskie znalazło się na 14. pozycji wśród wszystkich województw. Warto jednak zwrócić uwagę na sezonowość tego zjawiska – I oraz IV kwartał rokrocznie uznawane są przez lokalnych przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych za najgorsze w skali roku. Należy się spodziewać, że sytuacja odwróci się w II kwartale 2017 r.
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o optymistycznych nastrojach przedsiębiorców. Polepszenia swojej sytuacji spodziewali się reprezentanci aż sześciu sektorów – wszystkich oprócz handlu hurtowego, gdzie zresztą zakładane pogorszenie szacowano na zaledwie 0,1 pkt. Szczególnie pozytywne nastroje dotyczyły sektorów: przetwórstwa przemysłowego (+13,4 pkt.), zakwaterowania i usług gastronomicznych (+11,0 pkt.) oraz handlu hurtowego (+10,7 pkt.). Warto mieć na uwadze, że ogólna przewaga opinii pozytywnych dotyczyła nie tylko Pomorza, ale całej polskiej gospodarki – w skali kraju polepszenia swojej sytuacji spodziewali się reprezentanci wszystkich siedmiu sektorów.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec marca 2017 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 287,7 tys. W stosunku do grudnia 2016 r. uległa ona zwiększeniu o 0,9 tys. podmiotów. Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o 4,5 tys. (1,6 proc.). Rozpoczęty prawie cztery lata temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę. Wyniki działalności przedsiębiorstw w pierwszym kwartale 2017 r. były bardzo pozytywne. W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku, sprzedaż detaliczna towarów wzrosła o 18,1 proc., produkcja budowlano‑montażowa – o 11,4 proc., a produkcja sprzedana przemysłu – o 5,3 proc. Pierwszy kwartał 2017 r. był bardzo dobry dla przedsiębiorstw przemysłowych. Nie tylko w marcu, lecz również i w styczniu oraz lutym miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Był on szczególnie zauważalny w styczniu, kiedy wyniósł prawie 11 proc. W branży tej kontynuowany jest zatem trwający już od kilku lat trend wzrostowy. Sektor produkcji budowlano‑montażowej, po bardzo słabym 2016 r., wyraźnie ożywił się od początku br. Po trwającym od maja do grudnia 2016 r. okresie, w którym produkcja była niższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego, w styczniu 2017 r. nastąpiło bardzo wyraźne przełamanie (ponad 19 proc. wzrost w stosunku do stycznia 2016 r.). Również w lutym oraz marcu odnotowano wyraźnie wyższe – odpowiednio: o 15,0 proc. i o 11,4 proc. – wartości niż przed rokiem. Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do marca 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
I kwartał 2017 r. był bardzo udany również z punktu widzenia sprzedaży detalicznej. We wszystkich trzech miesiącach odnotowano wartości wyraźnie wyższe niż przed rokiem, odpowiednio o: 16,9 proc., 14,6 proc. oraz 18,1 proc. Wiele wskazuje na to, że tym samym uda się przełamać trend spadkowy, który – z wyjątkiem sierpnia ub.r. – trwał przez cały poprzedni rok. Wzrost popytu zgłaszanego przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może wynikać m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W I kwartale 2017 r.¹ wartość eksportu wyniosła 2166,2 mln euro, zaś importu – 2723,5 mln euro. Saldo handlu zagranicznego było więc ujemne i przekroczyło 557 mln euro.
W porównaniu do obrotów z I kwartału 2016 r. zaobserwowano wyraźne zmniejszenie wolumenu eksportu (o ponad 12 proc.), a także wzrost importu (o 5,1 proc.).
W I kwartale 2017 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego nieco odbiegała od tego, co obserwowano w poprzednich kwartałach. Zwraca uwagę przede wszystkim znaczny spadek udziału tradycyjnie dominującej w pomorskim eksporcie grupy statków, łodzi oraz konstrukcji pływających, który wyniósł jedynie 13,6 proc., podczas gdy w IV kwartale 2017 r. – 16,8 proc., a w III kwartale 2016 r. – aż 23,1 proc. Spadek ten może w dużej mierze wynikać z pogorszenia koniunktury w branży wydobywczej offshore. Nieco mniejszy udział przypadł paliwom (10,5 proc.) oraz maszynom i urządzeniom elektrycznym (10,0 proc.). Wymienione trzy grupy towarowe odpowiadały za 34,1 proc. eksportu w I kwartale 2017 r. Dla porównania – w całym 2016 r. było to łącznie aż 48,8 proc. sprzedaży zagranicznej województwa. Różnica ta została w 2017 r. pokryta wzrostem udziału produktów takich, jak m.in.: ryby i skorupiaki, kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne, zboża, wyroby z żeliwa i stali czy meble.
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w I kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (23,0 proc.). Na kolejnych pozycjach plasowały się: Holandia (9,1 proc.) Norwegia (6,4 proc.), Wielka Brytania (6,4 proc.), Francja (4,8 proc.) oraz Szwecja (4,1 proc.), Republika Czeska (4,3 proc.) oraz Wielka Brytania (4,1 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało prawie 69 proc. sprzedaży zagranicznej województwa.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w I kwartale 2017 r. Na najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (37,1 proc.) oraz maszyny i urządzenia elektryczne (12,1 proc.) przypadało łącznie 49,2 proc. importu. Zdecydowanie niższy udział niż przez cały 2016 r. (średnio 12,0 proc.) dotyczył statków, łodzi i konstrukcji pływających (8,1 proc.). Podobnie jak w przypadku eksportu tych towarów, wynika to m.in. z dekoniunktury na rynku offshore.
W I kwartale 2017 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw –pozostała Rosja (25,6 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (12,3 proc.), Norwegii (8,7 proc.), Niemiec (6,7 proc.) oraz Iraku (6,6 proc.).
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w I kwartale 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.
Rynek pracy i wynagrodzenia
Według stanu na koniec I kwartału 2017 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 316,0 tys. osób. W stosunku do końca grudnia wzrosło o 11,4 tys., a w porównaniu do końca marca 2016 r. – o 17,9 tys. Tempo wzrostu zatrudnienia było znacznie wyższe od tempa obserwowanego w okresie od końca grudnia 2015 r. do marca 2016 r. oraz nieznacznie wyższe niż w IV kwartale 2016 r.
Wykres 5. Wielkość zatrudnienia i poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do marca 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
W marcu 2017 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4716 zł. Oznacza to nieznaczny, wynoszący aż 0,8 proc., wzrost w stosunku do poziomu wynagrodzeń w poprzednim kwartale. Jego nie najwyższa wartość jest uzasadniona tym, że pod koniec roku w wielu miejscach pracy przyznawane są premie, nagrody oraz dodatki, zawyżające ogólny poziom wynagrodzeń. W relacji do wynagrodzenia sprzed roku odnotowano wyraźny, znacząco przekraczający poziom inflacji, wzrost (6,2 proc.). Oznacza to utrzymanie tendencji realnej zwyżki płac.
W ślad za rosnącym zatrudnieniem przyszedł ubytek bezrobotnych. Na koniec marca 2017 r. ich liczba sięgnęła 61,8 tys. To o ponad 22 proc. mniej niż przed rokiem i o 3,6 proc. mniej niż pod koniec IV kwartału 2016 r. Stopa bezrobocia wynosiła 7,0 proc. Była ona o 0,3 pkt. proc. niższa niż pod koniec czwartego kwartału ub.r. Tak dobre dane dotyczące osób pozostających bez pracy obserwowano ostatnio w 2008 r.
Wykres 6. Liczba bezrobotnych i ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do marca 2017 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Niska w porównaniu z poprzednimi kwartałami oraz latami wielkość populacji bezrobotnych ogółem to również efekt zmian sytuacji bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza wyższy od dynamiki ogółem spadek bezrobotnych długotrwale (–27,6 proc. r/r). Nieznacznie niższy spadek zaobserwowano w tym samym okresie w grupie osób 50+ zarejestrowanych w urzędach pracy (–20,3 proc.). Obserwowane zmiany potwierdzają bardzo wysoki popyt na pracę, stwarzający szansę powrotu na rynek tym, których kompetencje mogły już ulec dezaktualizacji. Jeżeli popyt na pracę będzie nadal tak znaczący, to istnieje szansa na trwałą ich integrację z rynkiem pracy. Jeszcze wyższą dynamikę zmian zaobserwowano w wśród osób w wieku do 30. roku życia. W ciągu roku z grupy tej ubyło aż 24,0 proc. osób. Wyższy niż przeciętnie spadek jest efektem ponadprzeciętnej chęci do ewentualnego przekwalifikowania się oraz wyższej gotowości do zmiany miejsca zamieszkania cechujących ludzi młodych.
Długoterminowe ożywienie obserwowane na rynku pracy było także do pewnego stopnia widoczne w liczbie ofert zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy. W marcu 2017 r. wpłynęło ich 11,6 tys. To o 5,1 tys. więcej niż w grudniu 2016 r., i o 16,2 proc. więcej niż przed rokiem. Obydwa te wskaźniki dobrze oddaje dobrą sytuację na pomorskim rynku pracy.
Barometr innowacyjności
W IV kwartale 2016 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 932 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 54, co stanowiło 5,8 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek wyższy od obserwowanego w III kwartale br.
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 4004 zgłoszeniach, z czego 218 zgłoszeń pochodziło z Pomorza. Stanowiło to 5,4 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Wykres 7. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2016 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
Struktura zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców różniła się nieco w IV kwartale 2016 r. od struktury ogólnopolskiej. Po niespełna 17 proc. zgłoszeń dotyczyło podstawowych potrzeb ludzkich (Dział A w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej) oraz Działu F – budowa maszyn; oświetlenie; ogrzewanie; uzbrojenie; technika minerska. Istotnym udziałem oraz minimalną nadreprezentacją w odniesieniu do poziomu ogólnopolskiego cechował się również dział G – fizyka (14,8 proc.; o 0,2 pkt. proc. więcej niż w skali kraju). Największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła natomiast działu H – elektrotechnika (13,0 proc.; o 5,5 proc. więcej niż w skali kraju).
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w I kw. 2017 r.
| Dział MKP | Pomorskie | Polska |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 13% | 17% |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 23% | 19% |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 11% | 25% |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 1% | 0% |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 12% | 8% |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 17% | 12% |
| Dział G – Fizyka | 13% | 11% |
| Dział H – Elektrotechnika | 10% | 8% |
| RAZEM | 100% | 100% |
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim w IV kwartale 2016 r. w ujęciu branżowym były raczej dobre. W czterech spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa we wrześniu sięgnęła +40,9 pkt. To wyraźnie więcej niż przeciętnie w poprzednich dwóch kwartałach, lecz równocześnie zauważalnie mniej niż w grudniu 2015 r., kiedy to wartość analizowanego indeksu sięgnęła +51,7 pkt.
Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (+12,2 pkt. na koniec IV kwartału), handlu detalicznego (+8,1 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (+6,9 pkt.). We wszystkich tych trzech przypadkach były to noty wyższe od obserwowanych pod koniec III kwartału 2016 r. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim nastroje w handlu detalicznym, najlepsze od półtorej roku, a także w branży transportu i gospodarki magazynowej, które są najlepsze od roku.
Najbardziej negatywne nastroje cechowały sektor zakwaterowania i usług gastronomicznych (–8,7 pkt.), co jest jednak naturalnym zjawiskiem, związanym z sezonowym charakterem turystyki na Pomorzu. Były to najniższe oceny od marca 2016 r. Od niemal półtorej roku pesymistyczne nastroje miesiąc w miesiąc dotykają także sektora budownictwa. Nie inaczej było przez cały IV kwartał 2016 r. (odpowiednio: –5,8 pkt. w październiku, –2,6 pkt. w listopadzie, –8,1 pkt. w grudniu). Oceny te były zauważalnie niższe niż w analogicznym okresie przed rokiem. Negatywne opinie, choć bardzo nieznacznie (–0,5 pkt.) przeważały też pod koniec IV kwartału – po raz pierwszy od 10 miesięcy – w sektorze handlu hurtowego. Nie wydaje się jednak, by miał to być zaczątek rodzącego się trendu, gdyż zjawisko to jest obserwowane w pomorskiej gospodarce praktycznie co roku.
Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od grudnia 2015 do grudnia 2016 r.
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
W dwóch spośród siedmiu analizowanych branż (handel detaliczny oraz transport i gospodarka magazynowa) odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (grudzień 2015 r.). Skokowy wzrost (+16,1 pkt.) nastąpił jedynie w przypadku pierwszego z tych sektorów, w drugim był on nieznaczny (+1,9 pkt.). Istotny regres w ujęciu rocznym odnotowano przede wszystkim w sektorze informacji i komunikacji (–10,8 pkt.). Był on wyraźny także w przypadku zakwaterowania i usług gastronomicznych (–7,5 pkt.) oraz budownictwa (–6,1 pkt.). W przypadku przetwórstwa przemysłowego zakres zmian był zdecydowanie mniejszy (–1,4 pkt.), natomiast jeśli chodzi o handel hurtowy – nastroje pod koniec 2016 r. były identyczne, jak rok wcześniej.
W czterech sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce. Szczególnie dużą różnicę widać było w przypadku informacji i komunikacji (+12,4 pkt. względem kraju). Mając na uwadze nastroje reprezentantów tej branży, pod koniec 2016 r. województwo pomorskie znalazło się na trzecim miejscu wśród wszystkich polskich regionów. Znacznie niższe, choć nadal zauważalne dysproporcje wewnątrzkrajowe in plus z perspektywy Pomorza dotyczyły przetwórstwa przemysłowego (+5,4 pkt.), handlu detalicznego (+4,9 pkt.) oraz budownictwa (+4,5 pkt.).
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci branży przede wszystkim zakwaterowania i usług gastronomicznych, gdzie indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie o prawie 10 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. W rezultacie pomorskie znalazło się na 13. pozycji wśród wszystkich województw. Warto jednak zwrócić uwagę na sezonowość tego zjawiska – IV oraz I kwartał rokrocznie uznawane są przez lokalnych przedsiębiorców z branży zakwaterowania i usług gastronomicznych za najgorsze w skali roku. Należy się spodziewać, że sytuacja odwróci się w II kwartale 2017 r.
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o bardzo pesymistycznych nastrojach przedsiębiorców. Pogorszenia swojej sytuacji spodziewali się reprezentanci aż sześciu sektorów – wszystkich oprócz przetwórstwa przemysłowego. Szczególnie negatywne nastroje dotyczyły sektorów: zakwaterowania i usług gastronomicznych (–33,9 pkt.), budownictwa (–19,8 pkt.), handlu hurtowego (–14,4 pkt.) oraz informacji i komunikacji (–11,1 pkt.). Głosy pozytywne przeważały jedynie we wspomnianym sektorze przetwórstwa przemysłowego (+2,8 pkt.). Warto mieć na uwadze, że ogólna przewaga opinii negatywnych dotyczyła nie tylko Pomorza, ale całej polskiej gospodarki – w skali kraju pogorszenia swojej sytuacji również spodziewali się reprezentanci aż sześciu sektorów.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec grudnia 2016 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 286,8 tys. W stosunku do września 2016 r. uległa ona zwiększeniu o 1,2 tys. podmiotów. Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o prawie 5 tys. (1,8 proc.). Rozpoczęty ponad trzy lata temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę.
Wyniki działalności przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2016 r. nie były najlepsze. W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku, produkcja sprzedana przemysłu spadła o 2,5 proc., sprzedaż detaliczna towarów – o 5,3 proc., a produkcja budowlano‑montażowa – aż o 22,6 proc.
Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do grudnia 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Czwarty kwartał 2016 r., choć zakończył się nie najlepiej, nie był z perspektywy przedsiębiorstw przemysłowych bardzo zły. W październiku i listopadzie miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Był on szczególnie zauważalny w drugim z tych miesięcy, kiedy przekroczył 10 proc. Grudniowy wynik, gorszy o 2,5 proc. od notowanego rok wcześniej, był natomiast pierwszym spadkiem produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego od maja 2013 r. W tym momencie trudno jest przesądzić, czy to tylko jednorazowy wyjątek, czy też zaczątek nowego trendu.
Sektor produkcji budowlano‑montażowej notował niższe wyniki w porównaniu z ubiegłym rokiem już od maja. W październiku trend ten został przełamany – wielkość produkcji sektora okazała się wyższa o 12,7 proc. w porównaniu z październikiem 2015 r. W dwóch ostatnich miesiącach obecnego kwartału nastąpił jednak powrót tendencji spadkowej, która wyniosła –2,7 proc. w listopadzie i aż –22,6 proc. w grudniu. Można to uznać za kontynuację trendu spadkowego, jaki ma miejsce w tej branży.
W IV kwartale 2016 r. sprzedaż detaliczna była na nieznacznie niższym poziomie, co przed rokiem. W październiku, listopadzie i grudniu jej wartość była odpowiednio o: 6,7 proc., 4,6 proc. i 5,3 proc. niższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Choć obserwowane spadki są dosyć płytkie, to trudno w tej chwili osądzić, czy uda się przełamać trend spadkowy, który – z wyjątkiem sierpnia br. – trwa już od roku. Pewną nadzieją jest to, że popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może się w kolejnych okresach zwiększyć, m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W IV kwartale 2016 r.¹ wartość eksportu wyniosła 2500,1 mln euro, zaś importu – 2688,5 mln euro. Saldo handlu zagranicznego było więc ujemne i wyniosło –165 mln euro. Od początku 2016 r. wartość eksportu sięgnęła 10 602,3 mln euro, a importu 10 466,9 mln euro, co przełożyło się na nadwyżkę w obrotach handlowych przekraczającą 135 mln euro.
W porównaniu do obrotów z IV kwartału 2015 r. zaobserwowano zarówno znaczące zmniejszenie wolumenu importu (o 33,2 proc.), jak i eksportu (o 34,3 proc.).
W IV kwartale 2016 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego nieco odbiegała od tego, co obserwowano w poprzednich miesiącach obecnego roku. Zwraca uwagę przede wszystkim znaczny spadek udziału grupy statków, łodzi oraz konstrukcji pływających, który wyniósł jedynie 16,8 proc., podczas gdy w III kwartale 2016 r. było to 23,1 proc., a w IV kwartale 2015 r. – aż 35,6 proc. Grupa ta w ogólnej strukturze pozostała jednak dominująca. Nieco mniejszy udział przypadł natomiast paliwom (14,3 proc.) oraz maszynom i urządzeniom elektrycznym (12,8 proc.). Wymienione trzy grupy towarowe odpowiadały za 43,9 proc. eksportu IV kwartale 2016 r. (oraz za 48,8 proc. sprzedaży zagranicznej województwa od początku 2016 r.).
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w IV kwartale 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (17,9 proc.) oraz Holandia (13,7 proc.) Na kolejnych pozycjach plasowały się: Norwegia (8,1 proc.), Szwecja (6,8 proc.), Republika Czeska (4,3 proc.) oraz Wielka Brytania (4,1 proc.). Biorąc z kolei pod uwagę obroty od początku 2016 r. niekwestionowanym liderem są Niemcy (16,7 proc.). W pierwszej trójce znalazło się jeszcze miejsce dla Holandii (10,2 proc.) oraz Norwegii (6,9 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało ponad 64 proc. sprzedaży zagranicznej województwa.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w IV kwartale 2016 r. Na najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (31,1 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (12,9 proc.) oraz statki, łodzie, konstrukcje pływające (7,8 proc.) przypadało łącznie 51,8 proc. importu. W IV kwartale 2016 r. zarysował się też bardzo znaczący (11,3 proc.) udział produktów z branży ryb i skorupiaków, której udział w skali całego 2016 r. wyniósł 8,4 proc.
W IV kwartale 2016 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw – pozostała Rosja (20,6 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (13,2 proc.), Norwegii (12,3 proc.), Niemiec (6,8 proc.) oraz Iraku (6,3 proc.). Od początku roku najwięcej towarów spłynęło na Pomorze również z Rosji (20,1 proc.) oraz Chin (13,7 proc.), a także z Norwegii (8,2 proc.) oraz z Niemiec (6,9 proc.).
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w IV kwartale 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie.
Rynek pracy i wynagrodzenia
Według stanu na koniec IV kwartału 2016 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 304,6 tys. osób. W stosunku do końca września wzrosło o 2,0 tys., a w porównaniu do końca grudnia 2015 r. – o 15,5 tys. Tempo wzrostu zatrudnienia było znacznie wyższe od tempa obserwowanego w okresie od października do grudnia 2015 r. oraz porównywalne w stosunku do III kwartału 2016 r.
W grudniu 2016 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4679 zł. Oznacza to wyraźny, wynoszący aż 8,3 proc., wzrost w stosunku do poziomu wynagrodzeń w poprzednim kwartale. W dużym stopniu jest on jednak uzasadniony tym, że pod koniec roku w wielu miejscach pracy przyznawane są premie, nagrody oraz dodatki, zawyżające ogólny poziom wynagrodzeń. W relacji do wynagrodzenia sprzed roku odnotowano wyraźny, znacząco przekraczający poziom inflacji, wzrost (4,7 proc.). Oznacza to utrzymanie tendencji realnej zwyżki płac.
Wykres 5. Wielkość zatrudnienia i poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do grudnia 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
W ślad za rosnącym zatrudnieniem nie przyszedł ubytek bezrobotnych. Na koniec grudnia 2016 r. ich liczba sięgnęła 64,1 tys. Choć jest to niemal 17,5 proc. mniej niż przed rokiem to jednocześnie o 0,9 proc. więcej niż pod koniec III kwartału. Stopa bezrobocia wynosiła 7,3 proc. Była ona identyczna jak pod koniec trzeciego kwartału. Pomimo nieznacznego wzrostu liczby bezrobotnych – obserwowanego notabene co roku – tak dobre dane dotyczące osób pozostających bez pracy obserwowano ostatnio w 2008 r.
Niska w porównaniu z poprzednimi kwartałami oraz latami wielkość populacji bezrobotnych ogółem to również efekt zmian sytuacji bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza wyższy od dynamiki ogółem spadek bezrobotnych długotrwale (–19,3 proc. r/r). Nieznacznie niższy spadek zaobserwowano w tym samym okresie w grupie osób 50+ zarejestrowanych w urzędach pracy (–16,3 proc.). Obserwowane zmiany potwierdzają bardzo wysoki popyt na pracę, stwarzający szansę powrotu na rynek tym, których kompetencje mogły już ulec dezaktualizacji. Jeżeli popyt na pracę będzie nadal tak znaczący, to istnieje szansa na trwałą ich integrację z rynkiem pracy. Jeszcze wyższą dynamikę zmian zaobserwowano w wśród osób w wieku do 30 r. życia. W ciągu roku z grupy tej ubyło aż 21,3 proc. osób. Wyższy niż przeciętnie spadek jest efektem ponadprzeciętnej chęci do ewentualnego przekwalifikowania się oraz wyższej gotowości do zmiany miejsca zamieszkania cechujących ludzi młodych.
Długoterminowe ożywienie obserwowane na rynku pracy było także do pewnego stopnia widoczne w liczbie ofert zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy. W grudniu 2016 r. wpłynęło ich 6,5 tys. Choć było to o 3,3 tys. mniej niż we wrześniu 2016 r., to jednocześnie aż o 10,4 proc. więcej niż przed rokiem. To właśnie drugi z tych wskaźników lepiej oddaje realną, dobrą sytuację na pomorskim rynku pracy, gdyż spadek liczby ofert pracy w grudniu w porównaniu z wrześniem – kiedy trwa jeszcze sezon turystyczny – jest na pomorskim rynku pracy zjawiskiem naturalnym, obserwowanym co roku. Nie należy się nim zbytnio niepokoić.
Wykres 6. Liczba bezrobotnych i ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do grudnia 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku.
Barometr innowacyjności
W IV kwartale 2016 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 932 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 54, co stanowiło 5,8 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek wyższy od obserwowanego w III kwartale br.
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 4004 zgłoszeniach, z czego 218 zgłoszeń pochodziło z Pomorza. Stanowiło to 5,4 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2016 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
Wykres 7. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Struktura zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców różniła się nieco w IV kwartale 2016 r. od struktury ogólnopolskiej. Po niespełna 17 proc. zgłoszeń dotyczyło podstawowych potrzeb ludzkich (Dział A w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej) oraz Działu F – budowa maszyn; oświetlenie; ogrzewanie; uzbrojenie; technika minerska. Istotnym udziałem oraz minimalną nadreprezentacją w odniesieniu do poziomu ogólnopolskiego cechował się również Dział G – fizyka (14,8 proc.; o 0,2 pkt. proc. więcej niż w skali kraju). Największa nadreprezentacja względem kraju dotyczyła natomiast Działu H – elektrotechnika (13,0 proc.; o 5,5 proc. więcej niż w skali kraju).
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w IV kw. 2016 r.
| Dział MKP | Pomorskie | Polska |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 16,7% | 16,7% |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 13,0% | 19,4% |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 13,0% | 21,7% |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 1,9% | 0,8% |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 11,1% | 7,9% |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 16,7% | 11,4% |
| Dział G – Fizyka | 14,8% | 14,6% |
| Dział H – Elektrotechnika | 13,0% | 7,5% |
| RAZEM | 100,0% | 100,0% |
O autorze:
Koniunktura gospodarcza
Oceny koniunktury gospodarczej w województwie pomorskim w III kwartale 2016 r. w ujęciu branżowym były bardzo dobre. W sześciu spośród siedmiu analizowanych sektorów liczba przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarowania przeważała nad liczbą opinii negatywnych. Niezmiennie najlepsze noty cechowały sektor informacji i komunikacji, w którym wartość wskaźnika ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa we wrześniu sięgnęła +28,6 pkt. To mniej niż przeciętnie w poprzednich kwartałach, lecz równocześnie zdecydowanie więcej niż w maju 2016 r., kiedy to wartość analizowanego indeksu sięgnęła 19,7 pkt. Przez cały III kwartał bardzo wysoko oceniany był też sektor zakwaterowania i usług gastronomicznych (lipiec: +31,5 pkt.; sierpień: +23,6 pkt.; wrzesień: +22,1 pkt.). Wartości te były znacznie wyższe niż w analogicznym okresie w poprzednich latach.
Dobrze sytuację gospodarczą oceniali również reprezentanci firm działających w handlu tak hurtowym (+13,8 pkt. na koniec III kwartału), jak i detalicznym (+4,9 pkt.). Pozytywne opinie przeważały nieznacznie w przetwórstwie przemysłowym (+1,5 pkt.) oraz w transporcie i gospodarce magazynowej (+0,8 pkt.). W obydwu przypadkach były to jednak noty najniższe od dłuższego czasu: w przypadku przetwórstwa przemysłowego od ponad trzech lat, a w przypadku transportu i gospodarki magazynowej – od ponad roku.
Jedynie wśród przedstawicieli budownictwa przeważały nastroje negatywne, co przełożyło się na ujemną wartość analizowanego indeksu (–1,1 pkt.). Była ona jednak najwyższa od ponad roku. Może to cieszyć tym bardziej, że negatywna ocena warunków gospodarowania w tym sektorze jest obserwowana od kilku lat.
Wykres 1. Indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa wg sektorów w województwie pomorskim w okresie od września 2015 do września 2016 r.
Przedział wahań wskaźnika wynosi od –100 do +100. Wartości ujemne oznaczają przewagę ocen negatywnych, dodatnie – pozytywnych.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS
W trzech spośród siedmiu analizowanych branż (zakwaterowanie i usługi gastronomiczne, handel hurtowy oraz budownictwo) odnotowano poprawę, biorąc za punkt odniesienia sytuację sprzed roku (wrzesień 2015 r.). Skokowy wzrost (+19,7 pkt.) nastąpił jedynie w przypadku pierwszego z tych sektorów, w dwóch pozostałych był on nieznaczny. Istotny regres w ujęciu rocznym odnotowano w sektorach informacji i komunikacji (–12,4 pkt.) oraz przetwórstwa przemysłowego (–10,9 pkt.). W przypadku handlu detalicznego oraz transportu i gospodarki magazynowej zakres zmian był zdecydowanie mniejszy (–1,9 pkt. oraz –0,5 pkt.).
W czterech sektorach koniunktura gospodarcza w województwie oceniana była lepiej niż przeciętnie w Polsce. Szczególnie dużą różnicę widać było w przypadku zakwaterowania i usług gastronomicznych (+14,3 pkt. względem kraju) oraz budownictwa (+7,0 pkt.).
W gorszej sytuacji niż przeciętnie w kraju znaleźli się natomiast reprezentanci przede wszystkim transportu i gospodarki magazynowej, w której to branży indeks bieżącej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa kształtował się na poziomie o ponad 9 pkt. niższym od wartości ogólnopolskiej. W rezultacie pomorskie znalazło się na 13. pozycji wśród wszystkich województw.
Na podstawie indeksu przewidywanej ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa można mówić o umiarkowanie dobrych nastrojach przedsiębiorców. Wskazali tak reprezentanci czterech sektorów: transportu i gospodarki magazynowej, informacji i komunikacji, przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa. Szczególnie pozytywne nastroje dotyczyły pierwszych dwóch, które cechowały się wartością wskaźnika wynoszącą odpowiednio: +14,2 pkt. oraz +10,5 pkt. Głosy negatywne przeważały przede wszystkim wśród przedstawicieli zakwaterowania i usług gastronomicznych (–22,4 pkt.). Jest to zrozumiałe ze względu na kończący się – notabene najbardziej udany od lat – sezon turystyczny.
Działalność przedsiębiorstw
Na koniec września 2016 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 285,7 tys. W stosunku do sierpnia 2016 r. uległa ona nieznacznemu zwiększeniu (o niespełna 100 podmiotów). Większy wzrost odnotowano natomiast w ujęciu rocznym – w tym czasie liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o 3,5 tys. (1,2 proc.). Rozpoczęty ponad trzy lata temu stały wzrost przedsiębiorczości jest zatem kontynuowany. Dotyczy on oczywiście przede wszystkim przedsiębiorstw najmniejszych i poprzez rosnące najprawdopodobniej zjawisko samozatrudnienia wpisuje się w obserwowany wzrost popytu na pracę.
Wyniki działalności przedsiębiorstw w trzecim kwartale 2016 r. były przeciętne. Pozytywne wyniki dotyczyły jedynie produkcji sprzedanej przemysłu, która w porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku wzrosła o prawie 7 proc. W odniesieniu do tego samego okresu najbardziej niepokoi znaczny, aż 33‑procentowy spadek indeksu produkcji budowlano‑montażowej. Wartość sprzedaży detalicznej zmniejszyła się natomiast o 4,2 proc.
Trzeci kwartał był stosunkowo udany dla przedsiębiorstw przemysłowych. W każdym z miesięcy miał miejsce wzrost produkcji sprzedanej w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. W szczególności wyróżniał się wynik z sierpnia 2016 r., kiedy to wartość PSP była wyższa niż przed rokiem o prawie 12 proc.
Sektor produkcji budowlano‑montażowej notuje niższe wyniki w porównaniu z ubiegłym rokiem już od maja. W poszczególnych miesiącach obecnego kwartału były one odpowiednio: o 6,6 proc., 15,8 proc. i 33 proc. niższe niż w 2015 r. Bardzo wyraźnie widać trend spadkowy w tej branży.
Wykres 2. Dynamika produkcji sprzedanej, budowlano‑montażowej i sprzedaży detalicznej w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku
W III kwartale 2016 r. sprzedaż detaliczna była na nieznacznie niższym poziomie, co przed rokiem. W lipcu i wrześniu jej wartość była o 3,7 proc. i 4,2 proc. mniejsza niż w analogicznym okresie 2015 r., natomiast w sierpniu była minimalnie wyższa (o 0,8 proc.). Był to pierwszy miesiąc obecnego roku, w którym wartość sprzedaży detalicznej była wyższa niż przed 12 miesiącami. Generalnie wydaje się, że obserwowane spadki są coraz płytsze i zapowiadają zmianę krótkookresowego trendu. Popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe na lokalnym rynku może się w kolejnych okresach zwiększyć, m.in. ze względu na wypłaty z budżetu państwa w ramach programu 500+.
Handel zagraniczny
W III kwartale 2016 r. wartość eksportu wyniosła 2523,8 mln euro, zaś importu – 2462,1 mln euro. Odnotowano więc nadwyżkę w handlu zagranicznym, wynoszącą 61,7 mln euro. Od początku 2016 r. wartość eksportu sięgnęła 8102,2 mln euro, a importu 7778,5 mln euro, co również przełożyło się na nadwyżkę w obrotach handlowych przekraczającą 323 mln euro.
W porównaniu do obrotów z III kwartału 2015 r. zaobserwowano znaczące zmniejszenie wolumenu importu (o 32,3 proc.) przy zdecydowanie mniejszym spadku eksportu (o 21,8 proc.).
W III kwartale 2016 r. struktura towarowa eksportu z województwa pomorskiego nie odbiegała od tego, co obserwowano w poprzednich miesiącach obecnego roku. Dominującą grupą towarową pozostały statki, łodzie oraz konstrukcje pływające (23,1 proc. wartości sprzedaży zagranicznej województwa). Znacząco mniejszy udział przypadł maszynom i urządzeniom elektrycznym (15,1 proc.) oraz paliwom (10,9 proc.). Wymienione trzy grupy towarowe odpowiadały za 49,2 proc. eksportu III kwartale 2016 r. (oraz za 50,3 proc. sprzedaży zagranicznej województwa od początku 2016 r.).
Wykres 3. Struktura kierunkowa eksportu z województwa pomorskiego w III kwartale 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
W strukturze kierunkowej największym udziałem cechowały się Niemcy (15,9 proc.) oraz Wyspy Marshalla (11,9 proc. – za sprawą finalizacji projektu przebudowy platformy wydobywczej FPF1 przez Gdańską Stocznię Remontową, który opiewał na prawie 300 mln euro). Na kolejnych pozycjach plasowały się: Holandia (9,1 proc.), Szwecja (5,6 proc.), Norwegia (5,4 proc.) oraz Republika Czeska (5,1 proc.). Biorąc z kolei pod uwagę obroty od początku 2016 r. niekwestionowanym liderem są Niemcy (16,3 proc.), a Wyspy Marshalla spadają na ósmą lokatę (3,7 proc.). W pierwszej trójce znalazło się jeszcze miejsce dla Holandii (9,2 proc.) oraz Norwegii (6,5 proc.). Wśród odbiorców dominują państwa UE, na które przypadało prawie 63 proc. sprzedaży zagranicznej województwa.
Cechą pomorskiego importu jest wysoki poziom koncentracji towarowej. Warto mieć na uwadze, że struktura towarowa importu jest w znacznym stopniu kształtowana przez strukturę towarową eksportu. Wynika to z faktu, iż pomorskie importuje towary podlegające przetworzeniu, które następnie są eksportowane. Zjawisko to dało się zaobserwować również w III kwartale 2016 r. Na najważniejsze produkty sprowadzane z zagranicy, tzn.: paliwa (29,5 proc.), maszyny i urządzenia elektryczne (13,5 proc.) oraz statki, łodzie, konstrukcje pływające (8,2 proc.) przypadało łącznie 51,2 proc. importu. Znaczący (7,5 proc.) udział charakteryzował też produkty z branży ryb i skorupiaków.
W III kwartale 2016 r. najistotniejszym partnerem importowym – głównie za sprawą paliw –pozostała Rosja (20,6 proc. importu). Mniejszy strumień produktów trafił do województwa pomorskiego z Chin (15,3 proc.), Norwegii (6,8 proc.) oraz Niemiec (6,7 proc.). Od początku roku najwięcej towarów spłynęło na Pomorze również z Rosji (20,0 proc.) oraz Chin (13,9 proc.), a także z Niemiec (6,9 proc.) i Norwegii (6,8 proc.).
Wykres 4. Struktura kierunkowa importu do województwa pomorskiego w III kwartale 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie
Rynek pracy i wynagrodzenia
Według stanu na koniec III kwartału 2016 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 302,6 tys. osób. W stosunku do końca czerwca wzrosło o 1,7 tys., a w porównaniu do końca września 2015 r. – o 5,8 tys. Tempo wzrostu zatrudnienia było niższe zarówno od tempa obserwowanego w okresie od lipca do września 2015 r., jak i od tego, notowanego w poprzednich kwartałach bieżącego roku.
Wykres 5. Wielkość zatrudnienia i poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku
W ślad za rosnącym zatrudnieniem ubyło bezrobotnych. Na koniec września 2016 r. ich liczba sięgnęła 63,5 tys. To niemal 18 proc. mniej niż przed rokiem oraz 6 proc. mniej niż przed miesiącem. Stopa bezrobocia wynosiła 7,3 proc. Była ona o 0,3 pkt. proc. niższa niż pod koniec drugiego kwartału. Tak dobre dane dotyczące bezrobotnych obserwowano ostatnio w 2008 r.
Znaczący spadek liczebności populacji bezrobotnych ogółem był również efektem zmian sytuacji bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza wyższy od dynamiki ogółem spadek bezrobotnych długotrwale (–20,3 proc. r/r). Nieznacznie niższy spadek zaobserwowano w tym samym okresie w grupie osób 50+ zarejestrowanych w urzędach pracy (–16,9 proc.). Obserwowane zmiany potwierdzają bardzo wysoki popyt na pracę, stwarzający szansę powrotu na rynek tym, których kompetencje mogły już ulec dezaktualizacji. Jeżeli popyt na pracę będzie nadal tak znaczący, to istnieje szansa na trwałą ich integrację z rynkiem pracy. Jeszcze wyższą dynamikę zmian zaobserwowano w wśród osób w wieku do 30 r. życia. W ciągu roku z grupy tej ubyło aż 20,9 proc. osób. Wyższy niż przeciętnie spadek jest efektem ponadprzeciętnej chęci do ewentualnego przekwalifikowania się oraz wyższej gotowości do zmiany miejsca zamieszkania cechujących ludzi młodych.
Wykres 6. Liczba bezrobotnych i ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w województwie pomorskim w okresie od stycznia 2014 do września 2016 r.
Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku
Ożywienie na rynku pracy było także widoczne w liczbie ofert zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy. We wrześniu 2016 r. wpłynęło ich 9,8 tys. Choć było to o 1,4 tys. mniej niż w czerwcu 2016 r., to jednocześnie aż o 9,5 proc. więcej niż przed rokiem. To właśnie drugi z tych wskaźników lepiej oddaje realną, dobrą sytuację na pomorskim rynku pracy, gdyż wzrost liczby ofert pracy w czerwcu jest na Pomorzu – i nie tylko – naturalnym zjawiskiem, spowodowanym pojawianiem się ofert pracy sezonowej.
Barometr innowacyjności
We wrześniu 2016 r. w Biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informację o 285 wynalazkach zgłoszonych do opatentowania. Liczba zgłoszeń pochodzących z województwa pomorskiego sięgnęła 14, co stanowiło 4,9 proc. wszystkich zgłoszonych wynalazków. Jest to odsetek mniejszy od obserwowanego w maju (6,7 proc.) czy czerwcu (5,7 proc.), lecz wyższy niż w lipcu (3,9 proc.) oraz sierpniu (3,9 proc.).
Omawiane wartości cechuje wysoka zmienność, dlatego też warto posiłkować się informacjami o zgłoszeniach wynalazków analizowanymi narastająco. Od początku roku w biuletynie Urzędu Patentowego opublikowano informacje o 3072 zgłoszeniach, z czego 64 zgłoszenia pochodziły z Pomorza. Stanowiło to 5,3 proc. z liczby wszystkich opublikowanych zgłoszeń.
Wykres 7. Liczba pomorskich wynalazków zgłoszonych i opublikowanych w Biuletynie Urzędu Patentowego
Źródło: Opracowanie na podstawie http://www.uprp.pl
Udział województwa w liczbie zgłaszanych patentów jest niższy od udziału regionu w liczbie mieszkańców całej Polski (6,0 proc. w 2016 r.), czy też w liczbie ogólnopolskich przedsiębiorstw (6,8 proc.). Niemniej, należy mieć na uwadze, iż statystyka patentowa jest zdominowana przez zgłoszenia z województwa mazowieckiego, w tym w szczególności z Warszawy.
Struktura zgłoszonych patentów przez pomorskich wynalazców odbiegała w III kwartale 2016 r. od struktury ogólnopolskiej. 24,2 proc. zgłoszeń dotyczyło chemii i metalurgii (Dział C – Chemia; Metalurgia w Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej). Istotnym udziałem oraz nadreprezentacją w odniesieniu do poziomu ogólnopolskiego cechował się również dział F budowa maszyn; oświetlenie; ogrzewanie; uzbrojenie; technika minerska (18,2 proc.; o 6,5 pkt. proc. więcej niż w skali kraju).
Tabela 1. Ogólnopolskie oraz pomorskie zgłoszenia wynalazków opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego wg Międzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (MKP) w III kw. 2016 r.
| Dział MKP | Pomorskie | Polska |
| Dział A – Podstawowe potrzeby ludzkie | 12,1% | 16,6% |
| Dział B – Różne procesy przemysłowe; Transport | 19,7% | 21,3% |
| Dział C – Chemia; Metalurgia | 24,2% | 22,3% |
| Dział D – Włókiennictwo; Papiernictwo | 3,0% | 1,2% |
| Dział E – Budownictwo; Górnictwo | 9,1% | 10,6% |
| Dział F – Budowa maszyn; Oświetlenie; Ogrzewanie; Uzbrojenie; Technika minerska | 18,2% | 11,7% |
| Dział G – Fizyka | 7,6% | 10,4% |
| Dział H – Elektrotechnika | 6,1% | 5,9% |
| RAZEM | 100,0% | 100,0% |