Symbolem nowoczesności i innowacyjności gospodarki kraju i regionu jest stopień wykorzystania nowoczesnych technologii, w tym technologii teleinformatycznych (ICT). Stymulowanie ich wdrażania wymaga nie tylko innowacyjnych pomysłów i rozwiązań, ale i pomiaru stopnia adaptacji. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy zależy od szybkości i efektywności wprowadzania opartych o technologie internetowe modeli i rozwiązań e-biznesowych. Podczas gdy duże przedsiębiorstwa szybko wdrażają nowe rozwiązania z zakresu technologii teleinformatycznych, małe i średnie firmy mają więcej problemów z wymaganiami i wyzwaniami gospodarki elektronicznej. Jest to rezultat podstawowych barier takich jak: ograniczenia finansowe, umiejętności techniczne pracowników, niewystarczająca pomoc agencji rządowych oraz duże ryzyko biznesowe. Jednocześnie MŚP, z powodu większej elastyczności oraz możliwości adaptacyjnych, są ważnym źródłem innowacji w każdej gospodarce.
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja i analiza wybranych wyników badań nad rozwojem gospodarki cyfrowej pomorskich MŚP. Badania te powstały w ramach Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP, realizowanego w Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Gdańskiego w okresie listopad 2005 - kwiecień 2007. W artykule omówiono funkcje stron internetowych pomorskich MŚP, analizę zakupów i sprzedaży internetowej, scharakteryzowano bariery sprzedaży internetowej oraz zanalizowano wykorzystanie e-bankowości przez MŚP. Rozwój gospodarki elektronicznej jest złożonym zjawiskiem, toteż przy jego badaniu wzięto pod uwagę czynniki o charakterze technologicznym, ekonomicznym, społecznym i politycznym. Czynniki te zostały zbadane i uzyskały syntetyczny wymiar liczbowy na podstawie przeprowadzonej ankiety wśród wybranych losowo 341 pomorskich MŚP. Badaniu poddano firmy małe (10-49 pracowników) i średnie (50-249 zatrudnionych); pominięto mikroprzedsiębiorstwa (1-9 pracowników). Ponadto przeprowadzono badanie jakościowe, składające się z wywiadów z osobami decyzyjnymi w przedsiębiorstwach. Wiązały się one bezpośrednio z pytaniami ankiety dotyczącymi badania ilościowego. Dotyczyły w szczególności szkoleń w przedsiębiorstwie, korzyści płynących z Internetu oraz wykorzystania narzędzi e-biznesu.
Dwa modele rozwoju
Obecnie w literaturze prezentowane są dwa modele adaptacji e-biznesu w firmach:
model liniowy ("drabiny"),
model zależnościowy, warunkowy "transportera").
Pierwszy model - liniowy - zakłada stopniowe, etapowe wdrażanie technologii teleinformatycznych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Sekwencja ta zgodna jest z generacjami e-biznesu [1]. Najczęściej wdrażanie ebiznesu w MŚP składa się z następujących kroków:
dostęp do Internetu (e-mail i przeglądarka internetowa),
strona internetowa przedsiębiorstwa,
e-commerce - sprzedaż i zakupy przez Internet,
e-biznes - e-commerce wraz z systemami informatycznymi optymalizującymi działanie przedsiębiorstwa,
tworzenie sieci z innymi przedsiębiorstwami (elektroniczne ekosystemy przedsiębiorstw).
Drugi model - warunkowy - wychodzi z założenia, że wdrażanie ICT w małych i średnich przedsiębiorstwach nie przebiega w sposób liniowy, lecz zależy od dwóch najważniejszych czynników:
prognozowanego wzrostu przedsiębiorstwa,
oczekiwanej użyteczności technologii związanych z Internetem.
Podstawowe założenie drugiego modelu oznacza, że adaptacja e-biznesu nie musi przebiegać liniowo. Określone rozwiązania, modele e-biznesu, mogą być adaptowane bez procedury sekwencyjnej, lecz po akceptacji kierownictwa firmy. To ono decyduje o modyfikacji struktury firmy, biorąc pod uwagę oczekiwane korzyści, gotowość i możliwości zmian w przedsiębiorstwie oraz czynniki zewnętrzne, takie jak presja ze strony klientów lub kontrahentów [2].
Komputeryzacja i Internet
Wyniki badań ilościowych wykazały, że pomorskie MŚP zaadaptowały wyposażenie w komputery i Internet zbliżone do 100%. Jest to wynik porównywalny z innymi regionami Unii Europejskiej. Pod tym względem jedynie szybkość połączenia z Internetem wymaga jeszcze poprawy (wykorzystywanie łącza modemowego, zbyt mała liczba firm posiadających dostęp szerokopasmowy o przepustowości powyżej 2 Mbit/s).
Posiadanie strony www
Gorzej przedstawia się sytuacja pod względem posiadania strony internetowej przez pomorskie MŚP. Dotychczas jedynie 67% ma własną witrynę www, a często firmy, które ją posiadają, nie wykorzystują w pełni jej możliwości (niewiele informacji na stronie, uboga szata graficzna, rzadkie aktualizacje). Jak wykazało badanie jakościowe, strona internetowa ma coraz większe znaczenie w pozyskiwaniu klientów. Firmy udzielające wywiadów wskazywały następujące korzyści z posiadania strony internetowej: możliwość reklamy przedsiębiorstwa, przedstawianie ofert, dokonywanie sprzedaży, nawiązywanie kontaktu z klientami, poprawa wizerunku firmy. Przy tym żadne z nich nie wyraziło negatywnej opinii na temat korzystania z Internetu. Funkcje, jakie pełnią strony internetowe pomorskich MŚP, przedstawia rysunek 1. Wciąż dominującymi formami wykorzystania strony są: wizytówka, możliwość kontaktu internetowego oraz umieszczenie katalogu.
Wiele przedsiębiorstw, które zainwestowały w uruchomienie strony internetowej (obecnie są to dla instytucji niewielkie koszty), dostrzegło jej wymierne korzyści dla funkcjonowania firmy i nie wyobraża sobie działalności bez istnienia w sieci.
Zakupy przez Internet
Natomiast jeżeli chodzi o handel elektroniczny (e-commerce), to mimo że co trzecie przedsiębiorstwo deklarowało korzystanie z możliwości zakupów przez Internet (rysunek 2), większość z nich przyznała, że zakupy te mają charakter sporadyczny i nie dotyczą głównej działalności przedsiębiorstwa. Wskazywano jedynie towary pomocnicze typu: elektronika, meble, książki, usługi turystyczne. Można stwierdzić, że w tej kwestii możliwości Internetu nie zostały w pełni wykorzystane przez pomorskie MŚP.
Jedną z podstawowych barier zakupów przez Internet jest mniejsze zaufanie do tego typu transakcji. Osoby decydujące o zakupach w przedsiębiorstwie chcą obejrzeć produkt przed zakupem lub przeprowadzić całą transakcję drogą tradycyjną, np. telefonicznie. Według badanych przedsiębiorstw, daje to większe możliwości negocjacji warunków oraz wypełnia potrzebę kontaktu osobistego. W przypadku dóbr związanych z działalnością podstawową barierą może być charakter towaru, który nie nadaje się do sprzedaży on-line. Częstym przypadkiem jest deklaracja pomorskich MŚP do nabywania dóbr drogą elektroniczną, jednak barierą okazuje się niskie upowszechnienie sprzedaży przez Internet wśród dostawców.
Rysunek 1. Funkcje stron internetowych pomorskich MŚP
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
Rysunek 2. Handel elektroniczny pomorskich MŚP
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.Sprzedaż przez Internet
Kolejny element gospodarki elektronicznej, jakim jest sprzedaż przez Internet, wskazuje na ogromny niewykorzystany potencjał tkwiący w pomorskich MŚP. Jedynie niewielka część instytucji prowadzi sprzedaż za pomocą Internetu (ok. 6-7%). W wielu przedsiębiorstwach Internet wspomaga sprzedaż - przez pozyskiwanie nowych klientów oraz komunikację z kontrahentami - jednak ostatecznie transakcja zostaje dokonana drogą tradycyjną.
Podstawową przyczyną wpływającą na mały stopień wykorzystania sprzedaży przez Internet jest koszt wprowadzenia odpowiednich systemów informatycznych, potrzebnych do sprawnej sprzedaży drogą elektroniczną. Pomorskie MŚP są często zbyt słabo zinformatyzowane pod względem procesów wewnętrznych. Istnieje małe wykorzystanie systemów typu ERP CRM, SCM czy BI powiązanych z systemami zarządzania gospodarką materiałową, finansami i księgowością. Dodatkowo, aplikacje dotychczas używane nie są przystosowane do prowadzenia sprzedaży przez Internet, a ich integracja z programami księgowymi sprawia wiele trudności natury technicznej i organizacyjnej. Z tego względu przedsiębiorstwa te musiałyby zmienić całą infrastrukturę informatyczną, co jest bardzo kosztowne. Jednak, jak pokazały badania jakościowe,część firm, które dostrzegły zalety gospodarki elektronicznej, zdecydowało się na inwestycje w nowoczesne systemy i wprowadzanie zautomatyzowanej sprzedaży przez internet. Częstym powodem jest presja rynku w branżach, w których sprzedaż przez Internet stała się koniecznością.
Rozwój sprzedaży przez Internet w pomorskich MŚP może nastąpić, gdy ta forma handlu upowszechni się, dając impuls do zainwestowania środków w rozwój narzędzi gospodarki elektronicznej w przedsiębiorstwie. Na rysunku 3 przedstawiono główne bariery rozwoju sprzedaży internetowej przez pomorskie MŚP. Wciąż dominują : brak zapotrzebowania odbiorców oraz specyfika oferty sprzedaży produktów i usług nieadekwatnych dla sprzedaży internetowej.
Rysunek 3. Bariery sprzedaży internetowej w pomorskich MŚP
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.e-bankowość
Ogromnie optymistyczną konkluzją wynikającą z badań jest szeroka akceptacja e-bankowości przez Pomorskie MŚP. 80% badanych przedsiębiorstw stosuje tę formę rozliczeń finansowych. Nie dziwi 100% wykorzystania e-bankingu w pośrednictwie finansowym, natomiast zaskakuje znakomity wynik branży handel i naprawy, gdzie niemal 100% przedsiębiorstw korzysta z e-bankingu, a stanowi ona 24% pomorskich MŚP. Najmniej otwarte na e-bankowość branże to rolnictwo i rybołówstwo (rysunek 4).
Wnioski
W niniejszym artykule przedstawiono jednie wybrane wyniki badań nad gospodarką elektroniczną pomorskich MŚP. Stanowią one elementy obszernego raportu opartego na badaniach ankietowych. Na ich podstawie można jednak stwierdzić, że zmiany, jakie przyniosło wykorzystanie technologii ICT w pomorskich przedsiębiorstwach, są widoczne, jednak potencjał firm nie został do końca wykorzystany. Najważniejsze wnioski płynące z przeprowadzonych badań:
komputery i dostęp do Internetu są obecnie powszechnie wykorzystywane przez pomorskie MŚP;
aż co trzecie przedsiębiorstwo z sektora MŚP nie posiada strony internetowej;
handel za pomocą Internetu nie jest popularny w pomorskich MŚP, jedynie co trzecia firma robi zakupy przez Internet i tylko 7% prowadzi sprzedaż (głównie z branży pośrednictwa finansowego),
ponad 20% pomorskich MŚP korzysta z rekrutacji pracowników za pomocą Internetu,
ponad trzy czwarte (80%) przedsiębiorstw korzysta z e-bankowości, najsłabiej pod tym względem prezentuje się rolnictwo i rybołówstwo,
zaawansowane wykorzystanie narzędzi e-biznesu jest obecnie znikome, badanie nie wykazało ekosystemów przedsiębiorstw opartych na relacjach e-biznesowych.
Rysunek 4. e-bankowość w pomorskich MŚP wg branż
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
1 Autorzy, jak Costello i Tuchan oraz Teo i Pian, proponowali różną liczbę (od 3 do 6) szczebli rozwoju e-biznesu; szerz. Costello, G. and Tuchan, J. (1998). A comparative study of business to consumer electronic commerce within the Australian insurance sector. Journal of Information Technology, 13 (3), 153-167.
2 Levy, M., Powell, P. (2005). Strategies for Growth in SMEs - The Role of Information Systems. Elsevier.
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
Rysunek 2. Handel elektroniczny pomorskich MŚP
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
Sprzedaż przez Internet
Kolejny element gospodarki elektronicznej, jakim jest sprzedaż przez Internet, wskazuje na ogromny niewykorzystany potencjał tkwiący w pomorskich MŚP. Jedynie niewielka część instytucji prowadzi sprzedaż za pomocą Internetu (ok. 6-7%). W wielu przedsiębiorstwach Internet wspomaga sprzedaż - przez pozyskiwanie nowych klientów oraz komunikację z kontrahentami - jednak ostatecznie transakcja zostaje dokonana drogą tradycyjną.
Podstawową przyczyną wpływającą na mały stopień wykorzystania sprzedaży przez Internet jest koszt wprowadzenia odpowiednich systemów informatycznych, potrzebnych do sprawnej sprzedaży drogą elektroniczną. Pomorskie MŚP są często zbyt słabo zinformatyzowane pod względem procesów wewnętrznych. Istnieje małe wykorzystanie systemów typu ERP CRM, SCM czy BI powiązanych z systemami zarządzania gospodarką materiałową, finansami i księgowością. Dodatkowo, aplikacje dotychczas używane nie są przystosowane do prowadzenia sprzedaży przez Internet, a ich integracja z programami księgowymi sprawia wiele trudności natury technicznej i organizacyjnej. Z tego względu przedsiębiorstwa te musiałyby zmienić całą infrastrukturę informatyczną, co jest bardzo kosztowne. Jednak, jak pokazały badania jakościowe,część firm, które dostrzegły zalety gospodarki elektronicznej, zdecydowało się na inwestycje w nowoczesne systemy i wprowadzanie zautomatyzowanej sprzedaży przez internet. Częstym powodem jest presja rynku w branżach, w których sprzedaż przez Internet stała się koniecznością.
Rozwój sprzedaży przez Internet w pomorskich MŚP może nastąpić, gdy ta forma handlu upowszechni się, dając impuls do zainwestowania środków w rozwój narzędzi gospodarki elektronicznej w przedsiębiorstwie. Na rysunku 3 przedstawiono główne bariery rozwoju sprzedaży internetowej przez pomorskie MŚP. Wciąż dominują : brak zapotrzebowania odbiorców oraz specyfika oferty sprzedaży produktów i usług nieadekwatnych dla sprzedaży internetowej.
Rysunek 3. Bariery sprzedaży internetowej w pomorskich MŚP
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
e-bankowość
Ogromnie optymistyczną konkluzją wynikającą z badań jest szeroka akceptacja e-bankowości przez Pomorskie MŚP. 80% badanych przedsiębiorstw stosuje tę formę rozliczeń finansowych. Nie dziwi 100% wykorzystania e-bankingu w pośrednictwie finansowym, natomiast zaskakuje znakomity wynik branży handel i naprawy, gdzie niemal 100% przedsiębiorstw korzysta z e-bankingu, a stanowi ona 24% pomorskich MŚP. Najmniej otwarte na e-bankowość branże to rolnictwo i rybołówstwo (rysunek 4).
Wnioski
W niniejszym artykule przedstawiono jednie wybrane wyniki badań nad gospodarką elektroniczną pomorskich MŚP. Stanowią one elementy obszernego raportu opartego na badaniach ankietowych. Na ich podstawie można jednak stwierdzić, że zmiany, jakie przyniosło wykorzystanie technologii ICT w pomorskich przedsiębiorstwach, są widoczne, jednak potencjał firm nie został do końca wykorzystany. Najważniejsze wnioski płynące z przeprowadzonych badań:
Źródło: Obserwatorium Gospodarki Elektronicznej Pomorza dla MŚP.
1 Autorzy, jak Costello i Tuchan oraz Teo i Pian, proponowali różną liczbę (od 3 do 6) szczebli rozwoju e-biznesu; szerz. Costello, G. and Tuchan, J. (1998). A comparative study of business to consumer electronic commerce within the Australian insurance sector. Journal of Information Technology, 13 (3), 153-167.
2 Levy, M., Powell, P. (2005). Strategies for Growth in SMEs - The Role of Information Systems. Elsevier.